3912
1. Төлеубаев Ə, Қасымбаев Ж, Қойгелдиев М, Қазақстан тарихы: Алматы: «Мектеп»
баспасы, 2006.
2. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2005.
3. Назарбаев Н.А.Ғасырлар тоғысында. Алматы: «Атамұра», 1996.
4. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін - Алматы: «Атамұра», 2010.
ƏОЖ 908
ӘЛКЕЙ ХАҚАН МАРҒҰЛАН ЖӘНЕ ҰЛЫ ДАЛА МҰРАСЫ Жұмағалиева Мөлдір
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Тарих факультетінің 1 курс студенті Нұр-Сұлтан, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі- Дүкенбаева З. О.
Бүгінгі күнді түсініп-түйсіну үшін де, болашақтың дидарын көзге елестету үшін де кешегі кезеңге көз жіберуіміз керек - деп айтқан Ұлт Көшбасшымыз Н.Назарбаевтың:
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Жаңғыру жолында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жатқан ізгі қасиеттерімізді қайта түлетуіміз керек» екенін атап көрсеткенді [2].
Адамзатты әуелі түркі, кейіннен қазақ мәдениеті өзінің терең де бай екенімен, әлемнің далалық келбеті көрініс тапқан даналық сәулет өнерімен, халықтық қолданбалы өнердің жауһарларымен, киелі ғимараттарымен, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары тәнті етті. Ұлы дала туған мәдениеттер жүйелі түрде зерделеніп, қазіргі заманғы мәдениетте, сәулет өнерінде және басқа да салаларда неғұрлым кең қолданылып отыр. «Рухани жаңғыру»
бағдарламасын жүзеге асыру арқылы, мәдени-тарихи мұраны сақтау, ұлттың рухани жаңаруы аясында Ұлы дала құндылықтары ерекше маңызға ие болды. Көшпенділердің Ұлы даланы және айналасындағы әлемді құндылық тұрғысынан бағалау ерекшеліктерін, материалдық игіліктерін жинақтаумен қатар, оларды еркіндік пен рухани дамудан да іздестіруіміз қажет. Мұны Мемлекет басшысы мақаласында айқын көрсетіп берді. Сан ғасырлық Ұлы дала мұрасын қазіргі ұрпақтың және болашақтың жадында қалдыру үшін, цифрлы өркениет жағдайында түсінікті әрі сұранысқа ие болуын қамтамасыз ете отырып, тарихи сананы жаңғыртуымыз керегі мақалада орынды айтылған. Мақалада тарихи сананы одан ары жаңғырту мақсатында алты бағыттағы бірнеше ірі жоба қарастырылған. Атап айтсақ, «Архив – 2025», «Ұлы даланың ұлы есімдері», «Түркі әлемінің генезисі», «Ұлы даланың ежелгі өнер және технологиялар музейі», «Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы» және «Тарихтың кино өнері мен телевизиядағы көрінісі» [1]. Ұлтымызға ұйытқы болар осы ауқымды шаралардың өз деңгейінде орындалуы заман талабына сай туындаған өркениет талаптарына сайма-сай және мемлекет ретінде ілгері басуымызға жол ашары анық.
Елбасымыздың халыққа жолдаған осы 2018 жылғы «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында ерекше атап өтетін жайт тарихымызға ерекше көңіл бөлінген. Оның ішінде
«Ұлы дала металлургиясы» және «Архив 2025» мұнда құндылықтарымызды бағалап оны әрі қарай дамыту керек екені айтылған. Осы ұлы даланың мұрасын асқақтатқан бірден бір адам ол- Əлкей Хақанұлы Марғұлан. Əлкей Хақанұлы Марғұлан - көрнекті ғалым, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген ғылым қайраткері, ғалым- археолог, этнограф, шығыстанушы, тарихшы, филолог, коғам кайраткері. Қазақ халқының мандайына біткен біртуар ұлы, көзі тірісінде аңызға айналып, ғұлама атанған. Ленинградта оқып жүрген кезінен бастап, Ə.Х.Марғұлан қазақ халқының тарихы мен мәдениетін жан- жақты зерттеп, әдеби және архив деректерін жинаумен айналысты. Осы жылдарда ол көркем әдебиет саласында да біраз іс тындырды. Оның аудармасы бойынша қазақ қауымы орыстың және шетел жазушыларының көркем шығармаларымен танысты. 1926-1927 жылдары Ə.Х.Марғұлан КСРО Ғылым академиясының одақтас және автономиялық республикаларды
3913
ө і і ш ш і, . . ың ә
.И. ың шы ы ы ә ы ы ы
ы ың ы ы ы ы. О ың ә і ы ы , ә -
ы , - ы і і і ың ы ы ың ы ы
ө ш і і і і і. Э ы ы Ə.М Ə. ө ы ы
ы - ы ы , і і ы ы. О ы ы ің
ә і Ə. ө ы ы ы ы. ы
Ə.М ың ы ш ы ы ы ы
і ө і. 1938 ы ы ы К О ы ы ы ө і ш і ің шы ы
ы ы ы ы ш і і , ы ы і Ə М
ш ы ы ы. - ы ы ы ы ы ші ө і ы ң ы .
1937 ы ы ы ы ың ы ә і ің і ө і ы ың
ө ші і і ы [3]. і ің ші і і ы. і ы
шы К. ә , М. Ə , Ə.М і і і. Ə.М ың ы
і і ә ы і, і і ші , , , ы ы ы
і , і ші , іш і іші і і ы ы ,
ы ы і і ы ә , ың ә ы , ә ы
ң . 1945 ы ы Ə.М ы ы ы ың ы ш ың
і ы ы « ы ың ы ы ы» ы ы ы
ы. О ы і ы ы ң ы , ң і
ы ы ы. ы - Ə М ың ы ы
ң і ің ы ы ы ы і і.
і і – ш ы
ы ың і і. О ың іші ы О ы . і і ің
О ы ы ы . ы - ы ы ың
ң , ы і ө і і і ы ы , ың ы
і і і ш ы. ы ы ы ы ы ы ы ш
әш ы ы, і ә і ің ы ы ы -
ы ы ң ы ш і.
ы ы ы ш ың ы ы і і . ә
ө шы ы і і, ы ш і, ы ы і і і.
ы ы шы ы 2 ы ы ы і
шы . ы ө ы ө і . ы ың
ы і ы ы. ың ш ы ы ы ы ы шы
ші ы. ы ы ы ө і. ы ы О ы
іш і ің ңы ы ы ы ы і ы -
ш ы ы ы і. і і ы
ің ң ңі ы ы ы ы і ң ы і.
О ы ң ы ы ы ың
ө і і ші і ы. Ə.X. М О ы
ы ы ы ы ың ы , ә ш і і
ы , ө ші і ы ың ө і , і і ы ың ы ы ы.
ы ө і ің ы ы ш ң і ің ы «
ы ың ы» ы ы , і і і і XXI ы ы әшһ і і
ыш ы .
ы ың ы - өңі і ш ы ы 1943 ы ы ы
ы К ң О ы ың ы ы ы ы ы ы 1916 ы ы
- ы ө і і шы ы .И ы шы ың
ң і ө і і ің шы ы і ы. О ы ы ы Ə М
ы і ш ы ы ы ы і і , ы ы ың ң
і і - ші Ə і ы. « іш ың ы ы і - ы ың
і і ы ә ы ы ың і і ің ы ы
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
3914
і і і ің ңі , я . . X і
і » і і і. Ə. ң 1947 і і і
ә і і і і . « »,
« », « » і ңі і і.
і « » і ің, ң і , я ,
« » і , « ң і
і ің ң
і ің : ң і
К ң і ә і
ә і і » - Ə. . . , і
і ің і ә , , , ң
і ің і і , ң і і , ң ә і ә
я [4].
, . Ə. ң « 2025» і
. ң я
і . ,
ә ң ә і і і
і ә і і і , і - і і
ә . і , і
і ң і і і і
і .
Қ ы ә і і і
1. ң і ң « ң
і » 21 , 2018 .
2. ң і ң «
: ң ». 26 ә і , 2017 .
3. . . -К
1947 // . К . . . – 1949. – . 2. – . 3-36.
4. К. ., К. . я ң // . - 1994.
– № 2. - 7-10 . Ə 908
ҰЛЫ Д Л ҰЛ Ы - ҰҚ Р ЖЫР И
. . a a a C , , ә і,
« » a a ң 1 pc ,
p a , a a c a .
іcі- .Ш. a a a
: « і і » . ң
ң, ң. і ің ң -
, , , ңі і і і ң і
і і - . ң Ш.
: «Ə ң і і , і і ң і і », –
і . - і і і
ң , і , і . ә і і ің
ң і .Ə. ң «... і і
ң і і і і і ің і ә і .
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
