4412
9. informburo.kz/stati/novyy-zakon-o-sporte-kak-budut-nakazyvat-za-doping- i-chto-izmenitsya-v-urokah-fizkultury.html
10. sport.rambler.ru/athletics/40605307-v-tyurmu-za-doping-kak-zakony- pomogayut-antidopingovym-sluzhbam/?updated
УДК 343.7
КИБЕР АУІПСІЗДІКТІ Ы ТЫ АМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ТЕОРИЯЛЫ Ж НЕ Ы ТЫ АСПЕКТІЛЕРІ
Сапарбекова Биб н р Ернар з saparbekova.b.e@gmail.com
Л.Н.Гумилев атындағы Е У За факультетіні 2 курс студенті, Н р-С лтан, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – з.ғ.к., доцент Муратханова М.Б.
Бізді міріміз ғаламтор мен ақпараттық-компьютерлік технологиялармен те тығыз байланысты. Б гінгі та да дербес компьютерді қолданбайтын сала жоқ. Атап айтқанда, ж мыс істеу, ж йелік, электронды поштамен хат алмасу, банк істерін ж ргізу, интернеттен керек мағл маттарды алу, зат сатып алу.
Ақ болмай қара болмайды дегендей, кінішке орай ақпараттық технологиялар т рмысқа ке інен енген сайын ақпараттық қауіп-қатер де
ршіп барады.
ҚР Қылмыстық кодексіні «Ақпараттандыру мен байланыс саласындағы қылмыстық қ қықб зушылықтар» деп аталатын 7-тарауы киберқылмыстарға арналған. Онда осы саладағы қ қықтық қатынастарды реттейтін ж не қылмыстық жауаптылықты к здейтін 9 бап бар. Атап айтқанда, 209-бапта былай деп жазылған: «К ш қолдану не м лікті жою немесе б лдіру қатерін т ндіріп, сол сияқты, ж бірленушіні немесе оны жақындарын масқаралайтын м ліметтерді не жариялануы ж бірленушіні немесе оны жақындарыны м дделеріне елеулі зиян келтіруі м мкін зге де м ліметтерді тарату қатерін т ндіріп, электрондық жеткізгіште сақталатын, ақпараттық ж йеде қамтылатын немесе телекоммуникациялар желісімен берілетін, за мен қорғалатын ақпаратты беруге м жб рлеу - белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналасу қ қығынан екі жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, екі мы айлық есептік к рсеткішке дейінгі м лшерде айыпп л салуға не сол м лшерде т зеу ж мыстарына не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады» [6].
4413
йткен , аз рг заман ы кибер ылмыстар м селес егжей- тегжейл арастырылуда, себеб , ылмыс саны к беюде ж не олар арапайым са б зушылы тардан бастап жа анды аппаттар а дей н алуан т рл болып келед . Нег з нен ал анда, Б аны тамасы бойынша кибер ылмыс - компьютерл к ж йе немесе жел л к ж йе немесе жел де, жел ар ылы жасалуы м мк н андай да б р рекет немесе рекетс зд кт айтамыз.
Осылайша, кибер ылмыс электронды ортада жасал ан кез келген ылмыс а жат ызылуы м мк н.
Киберке ст ктег ылмыс - компьютерлерд , компьютерл к
ба дарламаларды , компьютерл к жел лерд ж мысына, компьютерл к деректерд р сатсыз згертуге, сондай-а компьютерлермен, компьютерл к жел лермен ж не ба дарламалармен жасалатын бас а да за сыз леуметт к
ау пт акт лерге за сыз араласуы [7].
к н шке арай, аза стан а ылмыскерлерд ызы ушылы ы ст , б л кибер ау пс зд к мамандарыны аудит деректер бойынша орташа есеппен 2016 жылды ек нш жартысында нерк с пт к к с порынны рб р ш нш компьютер ай сайын кибер-шабуыл а шыра ан. Барлы ы осы кезе де к с порындарды технологиялы жел с мен байланысты кейб р компьютерлерд 54% зиянды ба дарламамен со ты ыс ан. М ндай деректер
« нерк с пт к автоматтандыру ж йелер не ау п т нд рет н жерлер»
зерттеу нде келт р лген. 2016 жылды ек нш жартысы» ICS CERT
«Касперский зертханасыны » нерк с пт к ж не сыни нысандарда ы компьютерл к инциденттерге жауап беру орталы ында к рсет лген м л меттер бойынша аза стан Республикасында ы 2016 жыл ы нерк с пт к компьютерлерге шабуылдарды статистикасы, я ни санды м л меттер керсет лген. «Кибертерроризм» сия ты былысты беталысы
о ам а лкен ау п т нд р п отыр.
Жа а ж не жетк л кт д режеде зерделенбеген былыс бол анды тан, кибертерроризм жеке назар а алуды ажет етед ж не адамзат ш н ау пт болып табылатын осы м селен шешуде ерекше т с лдерд талап етед . Б дан бас а, террористер атарына адам жалдау аламторды коммуникациялы арналары Зерттеу н тижелер бойынша 2016 жылы аза станда ы
«Касперский Лабораториясы» аны та ан рб р т рт нш ма сатты шабуыл машина жасау, энергетика, химия, к л к ж не бас а салаларда ы к с порындар а ба ыттал ан . Сарапшылар нерк с пт к автоматтандыру ж йелер ндег 75 осалды ты, я ни кемш л ктерд аны тады, оларды 58- к с порындарды ау пс зд г ш н аса ма ызды болып табылады. Сондай-а , ICS CERT технологиялы жел лерде шамамен 20 мы зиянды ба дарламаны модификацияларын тапты [8].
Осы орайда, тергеп-тексеру ж не ылмыскерлерд стау дер с иындай т сед . Б ан мынадай мысал келт руге болады. Алматы аласында
«Интернет-банкинг» электронды ж йес ар ылы к с пкерлерд шоттарынан а ша рлаумен айналыс ан ылмысты топ аны талды. Тергеуде ай ындал андай, ылмыскерлер Бас прокуратураны атынан ана емес,
4414
а а , Са , а г , а а а
г М
а а а а б г . К а ба а а а
а а б г г . За а а
а а а а а а г б г
а а а , г ба а -а а
а а а а а а а а а .
«К б » б б а а а
а . Жа а б г б
б а а , б а а а а а а а а
а б аб а а а
. Б а ба а, а а а а а а а а а
а а а а а г г , а
а г . Е б а а а- ба а а а а
г а а а а а а а а а .
С а а а а а а а а а а а а а
а а а а а [9].
а а а И а а
а а а б а а а .
Б а Р а г А а
аба а . Хаба а а а , г а а
а а а а С И а а б в а а а а.
а га а , а а а а
б а а а - а а . Д г , а
а . а а а а « а а
а а а ба а а а а ба а ба .
а а а а а а а а а а а
г б . 110 а а а
ба а а - а б а
[10]. Б г а а а а а а б а
а ба а б . К б - а
а а а О а а а « а а а
б » а а а а. Жа а а а, а а
а а , а а а : 2017-2018 б ,
2019-2022 .
Б :
- а а а а а а а а а а б г г
а а а а г а г - г а а а а ;
- б б ба а а а а б а а а а а г ,
а а а а а а а б а а а а а а
а , а а а а б г а а ;
- а а а а
а а - а а а .
Е :
4415
- аза а а а а е ги а а а а -
к ика и и а а а а а зд к ж йе е е
а а а з е ге аза а д ІТ к а и а д а ;
- Ме еке к га да д ж е квази е еке к ек д
е ек ика и жабд а а а а, а а ба
а д к да д ек ика е к б е ж к е [11].
аза а Ре б ика а и и г ж е А а
а а ай де аза а Ре б ика к е 2017-2022 ж да а дей «Кибе а зд к» ж да а ( аза а кибе и )
ке а ж дег - а а а ж а з ейд ж е ад [12].
Б зд к з е, кибе а д а аз де ба а ек е е де жеке де ек е д а а ба да а а д е е е г з аже ж е ІТ-ж йе а а д б й а г а а д а , а иве и е е де ба да а а аз г е ги за а а ай б ке ек.
А е ика ж ибеге йе ек, а да кибе а зд кке бай а а ай з- е е ба , де, Оаsis ж йе дай да а ЦРУ ж е ФБР-д же к зге же к е к .
Б ж йе ке е д а а а а а а кеде г жа а а а й ай, дай-а к д к е д к е е б з де к д к бе ед . Б Кибе и а ба да а а дай же к е ге же ед деге е де з.
Пайдаланыл ан дебиеттер тізімі:
1. аза а Ре б ика П езиде Н. Наза баев «Т е к к ев и жа дай да да д жа а к д к е » а 10 а а 2018 ж Ж да // http://ksu.kz
2. Кибе а зд к ж да а бек а Р к е 2017 ж 30 а да 407 а
3. С.С., Н ей в Д. Т е з аза а - еге е д е еке . - А а , 2004. -57 б.
4. Ю.М. П ав и и ика в к е к ге.- М.: На ка, 1987.- 112 .
5. Пе е к С.А., Си в. С. В. У ав е ие и а и и и ка и. Эк и е ки авда а без а – М.: К а и АйТи, ДМК П е , 2004. – 384 .
6. аза а Ре б ика К дек 2014 ж 3 дедег 226- V РЗ аб да а . (11.07.2017 ж зге е е
а д а а а да)
7. К е и и а и й без а и Ре б ики Каза а . Од б е а Указ П езиде а Ре б ики Каза а 10 к б 2006 г.
199// И а и а и е а «Па аг а ».
4416
- 2006. - - -88.
-
- - 2010. -
- -
2000. -
2017-
sabitov-18@mail.ru -
-
-
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
