^
QUAN iV out TAICHINH NHA NUdc NGOAl NGAN SACHDINH HlTOfNG DOI MCtt
CAC Q U Y T A I CHI'NH N H A Nl/dC NGOAl N G A N S A C H
PGS.,TS.NGUYtNBAMINH
Quy tdi chinb nhd nude ngodi ngdn sdch Id mdt dinb chi tdi chinb do cu quan nhd nude ed thdm quyin thdnh lap vdi mue dich tap trvng mdt sd nguon luediddp dng mdt si nbiim vu dii duge xdc djnh. Bin cgnh nhdng tde ddng tich cue md cdc quy ndy mang lgi trong ddi sdng xd bgi, tiiUc tibogt ddng van cdn mgt sdbdt cap edn cd sUdinb budngphdt triin vd ea dii qudn ly mgt cddi rd rdng vd didt die... Bdi viit dua ra thuc tigng vi tinh hinh hogt ddng cda cdc quy tdi diinb nhd nude ngodi ngdn sdch vd dinb hudng dm mdi.
Nhin td nhu cau vd cdc quy djnh
Cic nudc tren the gidi deu cd quy tai chinh ngoai ngan sich, chii yeu trong cic linh vuc an sinh xa hgi, cham sdc y te, giao thdng, luong huu... Tuy nhien, miic dg phit trien, quy md va CO che q u i n ly, sir dyng cac quy tai chinh ngoai ngan sich khic nhau. O nudc ta, do yeu cau tap trung ngudn lyc tii cbinb ciia Nha nudc de thyc hipn mgt so nhipm vy cbinh tn - xi hgi, d i p ting yeu cau p h i t trien dat nudc... Do vay, can thiet thanh lap cac quy tai chinh nha nudc de tap trung ngudn lyc de thyc bipn cic nhipm vy niy. Ben cgnh do, viec thanh lap cic quy tai chinh nha nudc cho cac myc tieu an sinh xa hgi, hg trg ngudi ngheo, ngudi yeu the trong xi hgi... ciing tao dieu kien thu hiit them cac nguon lyc ca trong va ngoai nudc, giim bdt sy bao cap tir ngan sich va giam ganh ngng cho ngan sich.
Ngoii ra, viec thinh lap cac quy tai chinh nha nudc cd sy tham gia ddng gdp ciia ngudi hudng lgi nhu Quy bag hiem xa hgi, Quy bao hiem y te, Quy b i o hiem that nghiep... cung phii hgp vdi thdng le qudc te, chia se ganh ngng tai chinh giiia N h i nudc, dganh nghiep v i ngudi lao dgng.
Tdng ket sg bg den na\', cd khoang tren 20 quy/
logi quy tai chinh nha nudc da dugc thanh lap d Trung uong va dia phuong, vdi quy md, tinh chat, pham vi hoat dgng kha da dgng. Trgng dd, cd mgt so quv dugc NSNX cap hd trg vdn thanh lap ban dau hoac hd trg vgn trgng qua trinh hoat dgng. Xet ve quy md, cd mgt so quy tai chinh nha nudc ciia
Trung uong nhu: Quy b i o hiem xa hgi bit bugc, Quy b i g hiem y te, Quy bag hiem that nghipp, Quy cho vay giii quyet vipc lim, Quy h6 trg sap xep doanh nghipp Trung uong, Quy tich liiy tra ng va cac Quy dau tu phat trien d dia phuong la cd ngudn thu - nhipm vy chi Ign (chiem tren 95%
tdng sd chi ciia cic quy tii chinh nha nudc); egn lgi chti yeii la cic quy cd quy md von nhd, phgm vi hogt dgng hep trgng mgt linh vuc hogc mgt dia phucmg ..
Hien nay, cac quy tai chinh n h i nudc deu dugc thanh lap theo quy dinh cua cac van ban quy pham phap lugt cd lien quan. Doi vdi cic quy tai chinh nha nudc Trung uong do Thti tudng Chinh phii quyet dinh thanh lap va giag cho cac Bg, eg quan Trung uong quan ly, sir dung chg cac muc heu chung ciia quoc gia hogc ciia nganh; cac quy tai chinh nha nudc dia phucmg do Uy ban nhan dan cap tinh quyet dinh thanh lgp, quan ly va sir dyng cho cic myc tieu phat trien kinh te - xa hgi d dia phucmg.
Ve h u d n g dan co che tii chinh cac quy tai chinh nha nudc, theo chtic ning, nhipm vy dugc giao, Bd Tai chinh da ban hanh hogc phoi hgp vdi cac Bd, CO quan Trung ucmg cd lien quan ban hanh van ban hudng dan thyc hien che dg tai chinh ddi vdi cac quy tai chinh nha nudc.
- Xet theo d i e diem v i myc dich sir dyng: Cac quy tai chinh nha nudc d u g c chia thanh: Quy chuyen dimg chi sir dyng cho mgt so nhiem vy, hoat dgng nhat dinh, nhu: Quy p h i t trien khga hgc cdng nghp qudc gia; Quy tich liiy tra ng nudc
•HI'
ngoii; Quy ho trg p h i t trien hgp tic xa Vipt Nam;
Quy b i o ve mdi trudng...; Quy dau tu nhu: Quy dau tu p h i t trien cua dia phuang, Quy p h i t trien nha dia phucmg...
- Xet theo moi quan he vdi NSNN: Cic quy tai chinh n h i nudc dugc chia thanh: Quy boat dgng dgc lgp vdi NSNN (NSNN khdng ho trg vdn thanh lap ban dau va kinh phi trong qua trinh hogt dgng) nhu: Quy bao hiem xa hgi ty nguyen;
Quy b i o hiem y te; Quy binh dn gia xing dau...;
Quy hogt dgng dgc lap t u o n g doi vdi NSNN (dugc NSNN hd trg von t h i n h lap hoac/va ho trg mgt ph'an kinh phi hggt dgng thudng xuyen): Quy phat trien khga hgc cdng nghe qugc gia; Quy b i g ve mdi trudng Vipt Nam; Quy p h i t trie'n hgp tic xa Vipt Nam...
- Xet theo tinh chat tai trg ciia quy: Cic quy tii chinh nha nudc dugc chia thanh: Quy cd boi h o i n (cho vay cd thu hdi), nhu: Quy dau tu p h i t trien dia phuang; Quy bao lanh tin dyng doanh nghipp nhd va vira; Quy quoc gia giai quyet vipc lim...;
Quy khdng boi hoan (cap phat tir quy), nhu: Quy ho trg ngudi nhiem HIV/AIDS; Quy b i o hiem that nghipp...; Quy ludng tinh (vira cap phat, vira cho vay cd thu hoi), nhu: Quy phat trien hgp tie xa Vipt Nam; Quy bao ve mdi trudng Viet Nam...
- Xet theo tinh chat bat bugc: Quy tai chinh nha nudc dugc phan thanh: Quy huy dgng bat bugc, nhu: Quy b i g hiem xi hgi bat bugc, Quy b i o tri dudng bg...; Quy huy dgng ty nguyen, nhu: Quy bio hiem xa hgi tu nguyen...
Mgt trgng nhiing van de dugc quan tam nhieu ddi vdi hogt dgng ciia cac quy tii chinb n h i nudc ngoai ngan sach la che dg bag cao, cdng khai. Theo quy djnh, cac quy tai chinh nha nudc phai thyc hien lgp ke hogeh thu, chi tai chinh quy hang nam bio cao CO quan chu quan phe duyet; thuc hien bao cio quyet toin tai chinh hang nam. Tiiy theo quy md, tinh chat hogt dgng, bao cio quyet toan tai chinh bing n i m ciia mgt so quy tai chinh nha nudc phai dugc kiem tgin theo quy dinh. Ben canh dd, theo quy dinh tgi Quyet dinh sd 192/2004/QD-TTg ngay 16/11/2004 oia Thii tudng Chinh phu va quy dinh tgi cic quyet dinh thanh lgp quy, cic quy tai chinh n h i nudc phai thyc hien che dg cdng khai tai chinh de tang cudng vai trd giim sit cua cac co quan Nha nudc cd lien quan v i nhan dan.
Kit qud hoat ddng vd mdt sd tdn tai Nhdng mdt ticb cue
M0t Id, mgt so quy tai chinh n h i nudc ngoai
Tk\CM{m •TbdngO8/2013^
ngan sich da huy dgng them ngudn lyc tai chinh de thyc hien nhirng myc tieu nhat dinh. Thdi gian qua, mgt so quy tai chinh da thuc hifn huy dgng ddng gdp cita cac DN, cac to chtic kinh te va ngudi lao dgng (chii yeu la huy ddng b i t bugc), qua do da dgng vien them dugc ngudn tii chinh phyc vu cho mgt so muc tieu ciia cgng ddng hoac ciia nginh, ITnh vyc, thuc hien tot cac chinh sach an sinh xa hgi. Ching hgn nhu: Quy bao hiem xa hgi bit bugc cd sd d u den cuoi nam 2011 udc k h o i n g 156.700 ty dgng vdi sy tham gia ddng gdp cua tren 10 tripu doi tugng; Quy bao hiem y te cd so d u den cuoi nam 2011 udc khoang 9.100
Thdc t l thdi gian qua, sd li/ong cdc quy tdi chfnh nhd nddc tdng nhanh; ddng thdi cd xu hudng khi trinh Qudc hdi ban hdnh cdc ludt qudn ly chuyen ngdnh deu kim theo cdc quy dinh v l thdnh lap cdc quy tdi chfnh nhd nddc.
ty ddng vdi su tham gia ciia tren 55,8 tripu doi tugng; Quy b i o hiem that nghiep cd so d u den cudi nam 2011 udc khoing 15.500 ty dong vdi sy tham gia ciia tren 7,9 tripu doi tugng; Quy dich vy vien thdng cdng ich huy dgng ddng gdp tir cac doanh nghiep 5.498 ty ddng trong giai doan 2006-2010; cac quy tii chinh thuc hipn myc tieu hd trg ngudi ngheo, ngudi yeu the trong xa hgi (Quy b i o trg tre em, Quy hd trg ngudi nhiem HVI/AIDS,...) ciing huy dgng them ngugn lyc ddng gdp ctia cdng dong.
Hai id, tap trung nguon luc tii chinh de thyc hien mgt sg muc tieu, nhiem vy nhat dinh. Trong dieu kien nguon luc cua ngan sach cdn ban che thi vipc tap trung m6t so ngudn thu rieng hogc huy dgng them nguon luc tai chinh cho mgt so nhipm vu chi da cd tic dgng h'ch cyc trong vipc giii quyet mgt so nhipm vu quan trgng, cac van de an sinh xa hgi, nhu: kham chiia benh cho ngudi ngheo (Quy kham chira benh cho ngudi ngheo);
dau tu phat trie'n nha o (cac Quy p h i t trien nha d dia phuong); hd trg giai quyet vipc lam (Quy qudc gia giii quyet viec lam)... Thdng qua hogt dgng ctia mgt so quy tai chinh nha nudc, ciing gdp phan thiic day q u i trinh xa hdi hoa, giii quyet cd hipu q u i nhieu van de kinh te - xa hgi n i y sinh, d i e bipt la cic van de xa hgi biic xiic.
Ba la, gdp ph'an phat trien md rgng, da dgng cac hogt dgng tai chinh ciia Nha nudc. Vdi viec phat trien cic quy thi cac hggt dgng tai chinh nha nudc cung trd nen da dang, phong phti hon.
HE
I QUAN vi QUf TAl CHlNH NHA NtftfC NGOAl KGAN SACH Thdng qua cic hggt dgng ciia cac quy, tbi trudng tii cbinh, thi trudng tien te phat trien, tgo dyng dugc ngudn von n h i n rdi va tang kha nang ddi phd vdi cac riii ro.
MdtsStontgi
Ben cgnh mat tich cyc tren, cac quy tai chinh nha nudc cung cdn mgt sd mgt hgn che, can phai khac phyc, nhu:
Thu nhat, vipc huy dgng ciia mgt so quy tai chinh nha nudc cdn hgn che, chii yeu van la tir NSNN, dan den tinh trgng phan tin ngudn lyc NSNN. Thyc te thai gian qua so lugng cic quy tai chinh nha nudc ting nhanh; dong thdi co xu hudng khi trinh Qudc hgi ban hanh cac luat quan ly chuyen nganh deu kem theg cac quy dinh ve thanh lgp cic quy tai cbinh n h i nudc (Luat giao thdng dudng bg; Luat hgp tic xi; Lugt khoa hgc va cdng nghe; Luat b i o ve mdi trudng....). Mac dii nguyen tic ty b i o toin von dugc dgt ra khi quyet dinh thanh lgp, nhung nhin chung, trii cac quy tai chinh cd hinh thiic huy dgng, ddng gdp cua doi tugng hudng Igi (Quy b i o hiem xa hgi bat bugc, Quy big hiem y te, Quy bao hiem that nghiep...) v i mgt sd quy tai chinh cd myc tieu an sinh xa hgi, hd trg ngudi ngheo, ngudi yeu the trong xa hgi, thi nhieu quy tii chinh nha nudc nguon von hoat dgng chii yeu la tir NSNN, ngudn huy dgng ngoai ngan sich rat hgn che (Quy phat trien khoa hgc qudc gia; Quy b i o ve mdi trudng, Quy hd trg phat trien hgp tic xa...). Do dd, viec t h i n h lap nhieu quy tai chinh nha nudc ma nguon can doi chu yeu li tir NSNN se dan den tinh trang phan tan nguon lyc NSNN.
Thu hai. mgt sg quy tai chinh nha nudc chua cd phan dinh rd rang, triing l i p ngudn thu, nhiem vy chi vdi NSNN. Trgng mgt so trudng hgp, nguon thu le ra phai dugc tap trung vao ngan sich thi Igi dua v i o quy tii chinb; hogc nhiem vy chi ciia quy tai chinh nha nudc triing vdi nhiem vy chi ciia NSNN (Quy b i o tri dudng bg cd ngudn thu tir phi sir dyng dudng bg, Quy mdi trudng dugc bo sung tir phi bao ve mdi trudng...). Tinh trgng nay, mgt phan do nguyen nhan Lugt NSNN hien hanh n i m 2002 va cic van ban hudng dan thi hanh luat chua cd quy djnh hay phan dinh cy the pham vi cic khoan thu dugc dua vao cac quy tai chinb nha nudc la thugc hay khdng thugc NSNN.
Thu ha, c'an tang cudng co che kiem soat ddi vdi cic quy tii chinh nha nude. Theo quy dinh cac quy til chinh nha nudc thyc hien co che "ty kiem soit" chi tieu. Vi vgy, trong trydng hgp Hgi dong
^3ho
q u i n ly. Ban kiem soat, Bg may q u i n ly dieu banh quy yeu kem, q u i n Iv khdng chat che se de dan den k h i nang vi phgm che dg chi tieu, sir dyng kinh phi sai myc dich, that thoat, lang phi... Ben cgnh dd, viec giim sit cua cac co quan quyen lyc (Qudc hgi, hdi dong nhan dan) v i co quan kiem toan cdn hgn che.
Dinh hudng ddi mdi t r o n g thdi gian tdi
Mgt Id, sira ddi, bd sung cic quy dinh cua Lugt NSNN. De dam bao tinh thdng nhat trong vipc quan ly thu, chi ddi vdi cac quy tai chinh nha nudc, Bd Tai chinh dang nghien ctiu sira ddi, bd sung quy dinh trong Luat NSNN ve khii nipm quy tii chinh nha nudc, quy dinh rd quy tii chinh nha nudc la quy cd nguon thu (mgt phan hay toan bg) dugc hinh thanh tir khgin thu ciia N h i nudc va cd nhipm vy chi (mgt phan hay tgin bg) la cac nhipm vy cbi ciia N h i nudc, nhung khdng triing vdi nhipm vy chi ciia NSNN.
Ddng thdi, nghien ciiu sira doi, bo sung quy dinh ciia Lugt NSNN ve chedg bag cao, cdng khai ddi vdi cic quy tii chinh n h i nudc, de t i n g cudng vai trd kiem tra, giim sat ciia cic co quan quyen lyc nha nudc va Kiem toan Nha nudc ddi vdi cac quy tii chinh nha nudc.
Hai Id, nang cao hipu q u i hggt dgng cic quy tii chinh nha nudc. De' d i m bao hoat dgng cd hipu qua cac quy tai chinh nha nudc, nang cao tinh dgc lap, kha n i n g ty can dgi ctia quy, hgn che tai trg tir NSNN, kien nghi khdng thanh lgp them cac quy khdng cd kha nang tai chinh dgc lap, d i e bipt la cac quy cd nguon huy dgng, tai trg chti yeu la tii NSNN.
Trong thdi gian tdi, can nghien ciiu ban hinh khudn khg phap ly quy dinh thdng nhat ve quan ly cac quy tii chinh nha nudc, trgng dd quy dinh rd ve dieu kien thanh lap, tham quyen cho phep thanh lap, ngu}«n tac ve to chiic, co che tai chinh, CO che hogt ddng quy, cung nhu quan hp giiia cic quy tai chinh vdi NSNN va giiia cic quy trong hp thdng tai chinh n h i nudc.
Ba Id, tang cudng cdng tac kiem tra, giam sat doi vdi cac quy tai chinh nha nudc. Trong thdi gian tdi, de nghi cac bg, nganh, dia phuong can tiep tyc thuc bipn ra soit lgi cic quy tai chinb nha nudc hipn cd; tiep tyc day mgnh thyc hien s i p xep lgi cic quy theo tinh than Chi thj sd 24/2007/CT-TTg ngay 1/11/2007 ciia Thii tudng Chinh phu ve viec tang cudng chan chinh viec thyc hipn cic quy dinh ciia p h i p luat ve phi, lp phi, cbinh sach huy dgng va sir dyng cac khoan ddng gdp ciia nhan dan. $
