nh hëng qua l¹i gi÷a v¨n ho¸ c«ng gi¸o vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam

¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a v¨n ho¸ C«ng gi¸o vμ v¨n ho¸ ViÖt Nam

Huy Th«ng

ö s¸ch C«ng gi¸o th−êng lÊy mèc n¨m 1553 lµ n¨m khai sinh cña Gi¸o héi ViÖt Nam, dùa theo ghi chÐp trong cuèn Kh©m ®Þnh ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc (quyÓn XXIII, 6B). Theo c¸ch tÝnh nµy, ®¹o C«ng gi¸o míi cã mÆt ë ViÖt Nam h¬n bèn thÕ kØ - mét t«n gi¸o cßn rÊt trÎ so víi bÒ dÇy lÞch sö cña d©n téc ViÖt Nam. Tuy vËy, xÐt d−íi gãc ®é v¨n ho¸, chóng ta còng dÔ nhËn thÊy ¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a v¨n ho¸

C«ng gi¸o vµ v¨n ho¸ d©n téc.

§¹o C«ng gi¸o xuÊt ph¸t tõ TiÓu ¸ nh−ng l¹i ph¸t triÓn m¹nh ë Ch©u ©u vµ mang ®Ëm b¶n s¾c v¨n ho¸ cña ch©u lôc nµy. Khi du nhËp vµo ViÖt Nam, nã còng mang theo c¶ dÊu Ên cña nÒn v¨n minh, v¨n ho¸ Ch©u ©u. C¸c gi¸o sÜ ®Õn truyÒn gi¸o ë n−íc ta buæi ®Çu ®Òu xuÊt th©n tõ c¸c n−íc Ch©u ©u lóc ®ã ®· cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao. NhiÒu ng−êi trong sè hä ®−îc ®µo t¹o chÝnh quy trong c¸c chñng viÖn C«ng gi¸o, c¸c dßng tu. H¬n n÷a, khi cö ®i truyÒn gi¸o, c¸c dßng tu muèn ®−a nh÷ng ng−êi cã tµi n¨ng ®Ó mong cã nhiÒu kÕt qu¶, cßn c¸c thuyÒn bu«n muèn cã nh÷ng gi¸o sÜ tµi ba

®i cïng kh«ng chØ ®Ó lo "phÇn hån" cho hä trong nh÷ng ngµy dµi lªnh ®ªnh trªn biÓn c¶

mµ cßn cã thÓ gióp hä dù b¸o thêi tiÕt, ch÷a bÖnh, t×m hiÓu ®Êt n−íc, con ng−êi - n¬i hä

®Õn trao ®æi bu«n b¸n hµng ho¸. ChÝnh v×

vËy trong ®éi ngò c¸c nhµ truyÒn gi¸o ®Õn ViÖt Nam cã mét sè ng−êi uyªn th©m trªn

(*)

nhiÒu lÜnh vùc khoa häc. Hä lµ nh÷ng ng−êi

®Çu tiªn giíi thiÖu nh÷ng tiÕn bé v¨n minh cña thÕ giíi ph−¬ng T©y víi ViÖt Nam.

Gi¸o s− Phan Huy Lª viÕt: "Trong hµng ngò gi¸o sÜ cã nh÷ng ng−êi chØ ho¹t ®éng v× ®øc tin vµ còng cã nh÷ng gãp phÇn truyÒn b¸

mét sè kÜ thuËt ph−¬ng T©y vµo ViÖt Nam"⁽¹⁾. N¨m 1627, §¾c Lé (Alexandre de Rhodes) vµ Marquez ®· ®em chiÕc ®ång hå ch¹y b»ng b¸nh xe cïng víi cuèn h×nh häc cña ¥c¬lit ®Õn tÆng vµ gi¶ng gi¶i cho Chóa TrÞnh. ¤ng cßn tiªn ®o¸n nguyÖt thùc vµ cam ®oan víi nhµ chóa r»ng kh«ng cÇn gâ chiªng trèng, b¾n sóng vÉn cøu ®−îc MÆt Tr¨ng⁽²⁾. Nhµ b¸c häc Lª Quý §«n (1726 - 1784) lóc ®ã còng thèt lªn lêi th¸n phôc:

"C¸c gi¸o sÜ n−íc ©u, BaLa... ®µm luËn vÒ trêi ®Êt míi l¹ v« cïng. LÝ luËn chÝnh trÞ vµ lÞch ph¸p cã nhiÒu ®iÒu s©u s¾c mµ tiÒn Nho ch−a t×m ra, nãi ra ®−îc. Hä bµn vÒ ®Þa lÝ,

®Þa cÇu, nói non s«ng biÓn, thuû triÒu lªn xuèng, giã m−a phÇn nhiÒu hîp lÝ. Hä nãi thiªn h¹ cã bèn ch©u: ¸, ©u, Phi, Mü. Ch©u

¸ lµ ch©u lín nhÊt gÇm trêi nµy...⁽³⁾. ChØ cÇn kÓ tªn mét sè t¸c phÈm nh− Tõ ®iÓn ViÖt-

*. Nhµ nghiªn cøu, Hµ Néi.

1. Tham luËn t¹i Héi nghÞ VÊn ®Ò phong th¸nh vµ lÞch sö d©n téc ViÖt Nam. UBKHXH vµ Ban T«n gi¸o cña CP, 1998, tr.19.

2. A.Rhodes. LÞch sö v−¬ng quèc §µng Ngoµi (LSVQ§N). Tñ s¸ch §¹i kÕt, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1994, tr.100.

3. V©n ®µi lo¹i ng÷. DÉn theo b¸o Ng−êi C«ng gi¸o ViÖt Nam, sè 16 (30/8/1992).

S

Bå - La, Hµnh tr×nh truyÒn gi¸o, LÞch sö v−¬ng quèc §µng Ngoµi cña §¾c Lé, TruyÖn xø §«ng Kinh cña Buzomi, Ng÷ ©m häc ViÖt Nam, Di tÝch lÞch sö Qu¶ng B×nh, Lòy ThÇy §ång Híi... cña L.Cadiere... còng thÊy lêi nhËn xÐt cña nhµ b¸c häc Lª Quý

§«n ë trªn lµ x¸c ®¸ng. Nh÷ng ghi chÐp cña c¸c gi¸o sÜ kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ kh¶o cøu sau nµy cho c¸c nhµ khoa häc mµ cßn cã c¶

chøng cø vÒ chñ quyÒn cña Tæ quèc. VÝ dô, ghi chÐp cña Gi¸m môc J.L.Tabers ®· ®−îc in ë Bengal tõ th¸ng 9 n¨m 1837 nh− sau:

"QuÇn ®¶o Panacels mµ ng−êi ViÖt Nam gäi lµ C¸t Vµng hay Hoµng Sa gåm nhiÒu ®¶o ch»ng chÞt víi nh÷ng b·i ®¸ nh« vµ b·i c¸t mµ c¸c nhµ hµng h¶i khiÕp sî do ng−êi ViÖt xø §µng Trong chiÕm cø... N¨m 1816, Vua Gia Long c¾m cê trªn quÇn ®¶o nµy"⁽⁴⁾.

Mét ¶nh h−ëng lín cña ®¹o C«ng gi¸o

®Õn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®−îc nãi ®Õn nhiÒu lµ viÖc c¸c gi¸o sÜ ®−a hÖ thèng ch÷ c¸i Latinh vµo ViÖt Nam gãp phÇn t¹o ra ch÷

Quèc ng÷. TÊt nhiªn, c¸c nhµ truyÒn gi¸o lµm c«ng viÖc nµy nh»m môc tiªu ph¸t triÓn

®¹o cã hiÖu qu¶ h¬n, nh−ng nã phï hîp víi tiÕn bé lÞch sö vµ tinh thÇn ®éc lËp d©n téc cña ng−êi ViÖt Nam. V× vËy, ch÷ Quèc ng÷

mau chãng ®−îc c¸c tÇng líp sÜ phu, d©n chóng trong n−íc cæ vò, ®ãn nhËn. Nhµ nghiªn cøu D−¬ng Qu¶ng Hµm nhËn xÐt:

"C¸c gi¸o sÜ ng−êi ©u ®· ®Æt ra ch÷ Quèc ng÷, chñ ý lµ cã ®−îc mét thø ch÷ ®Ó viÕt tiÕng ta cho tiÖn vµ dïng trong viÖc truyÒn gi¸o cho dÔ. Kh«ng ngê r»ng, v× thÕ lÞch sö xui khiÕn, ch÷ Êy nay thµnh thø v¨n tù phæ th«ng cña c¶ d©n téc ViÖt Nam".⁽⁵⁾ Râ rµng, ch÷ Quèc ng÷ ®· thùc sù ®em l¹i mét cuéc c¸ch m¹ng kh«ng chØ lµ thay thÕ cho ch÷

H¸n, ch÷ N«m, mµ cßn ®em l¹i mét t− duy gi¸o dôc míi, më mang d©n trÝ, giao l−u víi v¨n minh ph−¬ng T©y, chÊm døt kiÓu häc, thi khu«n s¸o, kinh viÖn cæ hñ - c¸i lèi häc hµnh thi cö mµ chÝnh Vua Minh M¹ng còng

ph¶i kªu lªn: "C¸i v¨n cö, nghiÖp chØ c©u nÖ, khu«n s¸o, hñ lËu, t©ng bèc lÉn nhau.

ViÖc häc nh− thÕ ch¶ tr¸ch g× nh©n tµi ngµy cµng kÐm"⁽⁶⁾. V× vËy, c¸c chÝ sÜ trong §«ng Kinh NghÜa Thôc ®· hµo høng cæ vò cho viÖc häc vµ phæ biÕn ch÷ Quèc ng÷, coi ®ã lµ "v¨n tù n−íc nhµ", lµ "mét kÕ s¸ch hµng

®Çu trong viÖc më mang d©n trÝ". Hä kªu gäi: "Phµm ng−êi trong n−íc ®i häc nªn lÊy ch÷ Quèc ng÷ lµm ph−¬ng tiÖn ®Çu tiªn, ®Ó trong thêi gian vµi th¸ng, ®µn bµ trÎ con còng ®Òu biÕt ch÷ vµ ng−êi ta cã thÓ dïng ch÷ Quèc ng÷ ®Ó ghi viÖc ®êi x−a, chÐp viÖc

®êi nay vµ th− tõ th× cã thÓ chuèt lêi ®¹t ý.

§ã thùc lµ buæi ®Çu tiªn trong viÖc më mang trÝ kh«n vËy"⁽⁷⁾.

ChÝnh th«ng qua ®¹o C«ng gi¸o, ng−êi ViÖt Nam míi sím ®−îc tiÕp xóc víi nÒn nghÖ thuËt ph−¬ng T©y qua c¸c kiÖt t¸c:

B÷a tiÖc li cña L.Vinci, §øc MÑ ®ång trinh cña Raphael hay c¸c nh¹c phÈm næi tiÕng nh− Ave Maria, Silent night... Nh÷ng nhµ thê C«ng gi¸o theo kiÓu gotic, roman, basilique còng mang ®Õn mét phong c¸ch kiÕn tróc míi trªn vïng ®Êt h×nh ch÷ S nµy.

§¹o C«ng gi¸o còng ®ãng gãp vµo nÒn v¨n ho¸ d©n téc kh«ng chØ víi kÜ thuËt in Ên sím ®Ó cho ra ®êi b¸o Nam Kú ®Þa phËn, mét trong sè c¸c tê b¸o b»ng tiÕng ViÖt ®Çu tiªn víi c¸c nhµ b¸o tiªn phong trong lµng b¸o n−íc nhµ nh− Tr−¬ng VÜnh Ký, Huúnh TÞnh Cña... mµ cßn gãp thªm nhiÒu g−¬ng mÆt v¨n ho¸ nh− §¾c Lé, NguyÔn Tr−êng Té, Hµn MÆc Tö, Philiphª BØnh...

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: "T«n gi¸o cña Chóa Giªsu cã −u ®iÓm lµ lßng b¸c ¸i

4. Note on the geography of Cochinchina. Theo b¸o Sµi Gßn gi¶i phãng, sè 327 ngµy 17-5-1997.

5. ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu. Sµi Gßn, 1960, tr. 180.

6. DÉn theo Hång Ch−¬ng. T×m hiÓu lÞch sö b¸o chÝ ViÖt Nam. Nxb Gi¸o dôc, 1987, tr. 30.

7. V¨n tuyÓn v¨n häc ViÖt Nam 1858-1930. Nxb Gi¸o dôc, 1989, tr. 195.

cao c¶"⁽⁸⁾. ChÝnh lßng b¸c ¸i ®ã ®· t¹o ra mét lèi sèng nh©n b¶n víi nhiÒu tÊm g−¬ng hi sinh tËn tôy phôc vô ng−êi bÞ bÖnh cïi, trÎ må c«i ë c¸c tr¹i phong, c« nhi viÖn, nhµ d−ìng l·o vµ nhiÒu ho¹t ®éng tõ thiÖn x·

héi kh¸c rÊt cã ý nghÜa trong ®êi sèng céng

®ång.

B©y giê lÔ Noel, Valentin kh«ng chØ cßn dµnh riªng cho ng−êi C«ng gi¸o n÷a, nã ®·

trë thµnh ngµy héi cña nhiÒu ng−êi kh¸c t«n gi¸o vµ kh«ng t«n gi¸o. Nh÷ng ngµy lÔ héi quanh n¨m còng bæ sung vµo danh s¸ch c¸c lÔ héi ë ViÖt Nam vèn ®· phong phó l¹i phong phó thªm mµ ngµnh du lÞch cã thÓ khai th¸c. LÔ héi C«ng gi¸o còng cã tÊt c¶

c¸c yÕu tè: lÔ, héi, tÝn ng−ìng phong tôc, c¸c thµnh tè nghÖ thuËt, vËt phÈm d©ng cóng... nh− c¸c lÔ héi t«n gi¸o, d©n gian kh¸c nh−ng còng cã nÐt riªng biÖt. Ch¼ng h¹n cã sù tham gia cña ®éi kÌn ®ång, råi c¸c ca ®oµn tr×nh bµy nh÷ng b¶n hîp x−íng nhiÒu bÌ, ®¸m r−íc diÔu hµnh trong tiÕng chu«ng lanh l¶nh ng©n xa... LÔ héi C«ng gi¸o lÊy lÔ lµ cèt lâi v× vËy thêi gian diÔn ra lÔ héi ng¾n (còng cã k× tam nhËt hay cöu nhËt nh−ng Ýt x¶y ra) vµ lÔ héi to hay nhá tïy vµo quy m« tæ chøc: gi¸o phËn, gi¸o tØnh hay quèc gia víi sè l−îng gi¸o sÜ tham gia nhiÒu hay Ýt. LÔ héi cµng cã nhiÒu gi¸m môc, hång y d©ng lÔ th× gi¸o d©n n« nøc nhau ®i cµng ®«ng. VÝ dô lÔ héi bÕ m¹c n¨m th¸nh La Vang 15 - 8 -1999 võa qua ®−îc coi lµ lÔ héi lín nhÊt ë ViÖt Nam v× ®−îc tæ chøc trªn b×nh diÖn quèc gia víi sù tham gia cña 16 hång y, tæng gi¸m môc, gi¸m môc, 260 linh môc vµ kho¶ng 15 v¹n gi¸o d©n.

VÒ c¸c lÜnh vùc nghÖ thuËt nh− héi häa,

©m nh¹c, kiÕn tróc, th¬ ca, ®¹o C«ng gi¸o còng h×nh thµnh ra c¸c ngµnh nghÖ thuËt cã mµu s¾c riªng ®Ó ®ãng gãp vµo bøc tranh chung cña nghÖ thuËt n−íc nhµ. ChØ tÝnh riªng tôc ng÷, d©n ca, ca dao còng cã thÓ

s−u tËp thµnh quyÓn dµy cho ®ñ mäi lÜnh vùc. Ch¼ng h¹n nãi vÒ thêi tiÕt cã c©u:

- LÔ Ba Vua (6/1) chÕt cua, chÕt c¸.

- LÔ NÕn (2/2) TÕt ®Õn sau l−ng.

§óc kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt gieo trång:

- LÔ Ro sa (7/10) th× tra h¹t bÝ.

LÔ C¸c Th¸nh (1/11) th× ®¸nh bÝ ra.

- LÔ C¸c Th¸nh g¸nh m¹ ®i gieo.

LÔ Sinh nhËt (25/12) giËt m¹ ®i cÊy.

ChØ ®Æc ®iÓm c¸c t«n gi¸o:

- Kinh nhµ §¹o, g¹o nhµ Chïa.

ChØ c¸ch thøc gi¸o dôc:

- Lêi gi¸o huÊn lµ nÎo quanh, g−¬ng lµnh lµ lèi t¾t...

§ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ãng gãp vµo nÒn v¨n ho¸ d©n téc, ®¹o C«ng gi¸o còng tiÕp thu rÊt nhiÒu tinh hoa trong nÒn v¨n ho¸

phong phó, ®éc ®¸o ®ã ®Ó b¸m rÔ vµ ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh héi nhËp giao l−u v¨n ho¸

nµy cã khi diÔn ra tù ph¸t, cã khi lµ mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt vµ l©u dµi. Ngay tõ khi cö hai Gi¸m môc ®Çu tiªn lµ F.Pallu vµ Lambert de la Motte ®Õn ViÖt Nam n¨m 1659, Tßa th¸nh ®· trao cho c¸c vÞ nµy mét b¶n huÊn dô (Monita), trong ®ã ghi râ ph¶i t«n träng tËp qu¸n, phong tôc ®Þa ph−¬ng:

"C¸c ngµi ph¶i cÈn thËn gi÷ m×nh, ®õng ra søc b¶o c¸c d©n téc Êy tõ bá nghi lÔ, tËp tôc, phong c¸ch cña hä, miÔn lµ ®iÒu ®ã kh«ng ngang nhiªn ng−îc víi ®¹o th¸nh vµ phong hãa tèt. Bëi v× cã g× v« lÝ h¬n lµ viÖc ®−a n−íc Ph¸p, T©y Ban Nha hay n−íc ý hoÆc mét phÇn ®Êt nµo cña Ch©u ¢u vµo nhµ ng−êi d©n Trung Quèc?"⁽⁹⁾. ThÕ nh−ng kh«ng râ v× qu¸ nhiÖt thµnh hay v× cøng nh¾c mµ mét sè nhµ truyÒn gi¸o ®· b¾t gi¸o

8. V¨n tuyÓn v¨n häc ViÖt Nam 1858-1930. Nxb Gi¸o dôc, 1989, tr. 195.

9. DÉn theo TrÇn Tam TØnh. ThËp gi¸ vµ L−ìi G−¬m.

Nxb TrÎ, 1988, tr. 19.

d©n ph¶i vøt bá y phôc cò, c¾t tãc ng¾n, bá tªn cóng c¬m, hay ph¸ bá bµn thê tiªn tæ.

ChÝnh §¾c Lé còng ph¶n ®èi ®iÒu nµy. «ng viÕt: "T«i kh«ng hiÓu t¹i sao ng−êi ta l¹i b¹o lµm c¸i ®iÒu mµ Chóa chóng ta kh«ng

®ßi hái. §ã lµ ®iÒu lµm cho hä tr¸nh xa phÐp Röa vµ Thiªn §µng... T«i ®· b¶o nh÷ng kÎ Êy r»ng: Phóc ©m b¾t hä g¹t bá sai lÇm khái t©m trÝ chø kh«ng ph¶i mí tãc trªn

®Çu"⁽¹⁰⁾. ChÝnh sai lÇm cña mét sè nhµ truyÒn gi¸o "qu¸ nhiÖt thµnh, kh«ng kÝn

®¸o, kh«ng khÐo lÐo... muèn bá hÕt c¸c nghi lÔ th−êng lµm ë xø nµy ®Ó cÇu siªu cho vong linh ng−êi qu¸ cè"⁽¹¹⁾ hoÆc "chñ tr−¬ng tr−íc hÕt ph¶i huû diÖt sai lÇm tµ gi¸o vµ lµm cho t©m trÝ tõ bá nh÷ng quan niÖm m¬

hå tr−íc khi gi¶ng d¹y gi¸o lÝ cña Kit«

gi¸o"⁽¹²⁾. §iÒu nµy ®· lµm bïng lªn sù chèng ®èi C«ng gi¸o vµ lµm chia rÏ ngay trong néi bé Gi¸o héi mµ lÞch sö vÉn gäi lµ cuéc tranh c·i vÒ nghi lÔ Trung Hoa kÐo dµi h¬n mét thÕ kØ, qua 10 ®êi gi¸o hoµng (thÕ kØ XVII-XVIII) g©y thiÖt h¹i lín cho Gi¸o héi ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc ë Ch©u ¸ nh−

Trung Quèc, NhËt B¶n, ViÖt Nam. B¶n th©n

§¾c Lé lµ ng−êi uyªn b¸c l¹i thuéc dßng Tªn vèn cã t− t−ëng mÒm dÎo h¬n vÒ vÊn ®Ò thê cóng Tæ tiªn so víi c¸c gi¸o sÜ dßng §a Minh lóc bÊy giê, vËy mµ «ng còng ho·n lµm phÐp Röa cho mét thµy phï thuû ë Thanh Hãa v× trong nhµ vÉn cßn 25 bµn thê thÇn ch−a ph¸⁽¹³⁾. MÆc dï «ng vÉn tuyªn bè r»ng: "Kh«ng bao giê chóng t«i d¹y gi¸o d©n ®Ëp ph¸ t−îng, tr¸i l¹i chóng t«i cÊm ngÆt hä l¨ng m¹ vµ nghiªm chØnh c¨n dÆn hä ph¶i sèng hßa b×nh víi hÕt th¶y mäi ng−êi... Theo kinh nghiÖm, t«i chän ph−¬ng ph¸p gi¸o huÊn cho c¸c d©n n−íc nµy nghÜa lµ kh«ng chèng ®èi sai lÇm cña gi¸o ph¸i

§µng Ngoµi"⁽¹⁴⁾. VÊn ®Ò thê cóng Tæ tiªn trë thµnh mét th¸ch ®è lín ®èi víi C«ng gi¸o ViÖt Nam. Ph¶i mét thêi gian dµi ®Õn

tËn n¨m1965 ë miÒn Nam vµ n¨m 1974 ë miÒn B¾c, Gi¸o héi míi chÊp nhËn cho gi¸o d©n ®−îc t«n kÝnh Tæ tiªn. B©y giê trong nghi lÔ cña ng−êi C«ng gi¸o còng cã th¾p h−¬ng, d©ng lÔ vËt. Trong lÔ cÇu hån cã ®Æt c¶ ¶nh ng−êi qu¸ cè. §Çu xu©n Canh Th×n, tham dù mét th¸nh lÔ cho giíi trÎ t¹i xø Hµm Long, Hµ Néi, chóng t«i thÊy cã c¶

nghi thøc ®èt tê giÊy ghi nh÷ng −íc nguyÖn cña c¸ nh©n tr−íc t−îng ®µi §øc MÑ. VËy lµ cã nhiÒu nghi lÔ truyÒn thèng ®· ®−îc C«ng gi¸o tiÕp thu.

Trõ vÊn ®Ò thê cóng Tæ tiªn, trong c¸c lÜnh vùc kh¸c phÝa C«ng gi¸o tiÕp thu dÔ dµng h¬n vµ nhiÒu lóc cßn s¸ng t¹o. Ch¼ng h¹n trong nghi lÔ r−íc l¸, ë ph−¬ng T©y dïng l¸ « - liu nh−ng ViÖt Nam kh«ng cã nªn thay b»ng l¸ dõa. Ngµy TÕt, ng−êi ViÖt cã tôc dùng c©y nªu, ng−êi C«ng gi¸o dùng c©y Th¸nh gi¸ vµ dïng ba ngµy TÕt ®Ó cÇu nguyÖn cho Tæ quèc, gia ®×nh vµ Tiªn tæ.

NhiÒu tªn riªng vµo ViÖt Nam ®· ®−îc ViÖt hãa, vÝ dô dïng BiÓn §øc thay cho Benedicto, Xu©n BÝch thay cho S.Sulpience...

Kh«ng Ýt nhµ thê C«ng gi¸o, dï ®−îc x©y dùng d−íi thêi ng−êi Ph¸p cai trÞ c¶ phÇn

®¹o lÉn phÇn ®êi nh−ng vÉn mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. §Õn th¨m nhµ thê Ph¸t DiÖm (Ninh B×nh) du kh¸ch thÊy gÇn gòi kh«ng chØ v× vËt liÖu x©y dùng lµ gç ®¸ quen thuéc, mµ cßn thÊy c¶ d¸ng h×nh cña m¸i chïa, cæng ®×nh lµng trong quÇn thÓ kiÕn tróc vÜ

®¹i ®· ®−îc nhµ n−íc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö v¨n hãa n¨m 1988. HoÆc ®Õn nhµ thê Cam Ly (§µ L¹t), ai còng nhËn thÊy d¸ng h×nh nhµ sµn v−¬n cao cña ®ång bµo

10. §¾c Lé. Hµnh tr×nh truyÒn gi¸o. Tñ s¸ch §¹i KÕt. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1994, tr. 16 vµ 62.

11. §¾c Lé. S®d.

12. §¾c Lé. LSVQ§N. S®d, tr. 113.

13. LSVQ§N. S®d, tr. 84.

14. LSVQ§N. S®d, tr. 128.

Th−îng. Ngay kÓ c¶ nh÷ng kiÕn tróc rËp theo phong c¸ch ph−¬ng T©y nh− nhµ thê Phó Nhai (Nam §Þnh) m« pháng theo kiÓu nhµ thê §øc Bµ Paris (Notre Dame) còng thÊy b¶n s¾c ng−êi ViÖt ë ®ã. Tr−íc hÕt lµ kÝch th−íc thu nhá cho phï hîp víi tÇm vãc ng−êi ViÖt Nam (b»ng 2/3 víi c¸c chiÒu 27 - 80 - 33m th¸p cao 44m so víi 84 - 138 - 35m, th¸p cao 69m). Råi bµn tay tµi hoa cña ng−êi thî ViÖt Nam ®−a vµo ®ã c¶ quan niÖm "thiªn ®Þa nh©n nhÊt thÓ" víi nói nh©n t¹o, con s«ng bao quanh, c©y xanh táa bãng rÊt hµi hßa. Råi bµn thê s¬n son thiÕp vµng, c¸c bøc ch¹m kh¾c hoa sen, hoa cóc, rång li, quy ph−îng... Vµ ngay c¸ch bè trÝ chç ngåi trong nhµ thê: nam t¶, n÷ h÷u (®µn «ng ngåi bªn tr¸i, phô n÷ ngåi bªn ph¶i) còng chØ cã ë ViÖt Nam.

C«ng gi¸o lµ ®Ò tµi s¸ng t¸c cña c¸c v¨n nghÖ sÜ trong vµ ngoµi ®¹o. ë ViÖt Nam, rÊt nhiÒu t¸c phÈm héi häa, ©m nh¹c, th¬ ca vÒ

®Ò tµi nµy ®· thµnh c«ng nhê biÕt khai th¸c nghÖ thuËt d©n téc nh− c¸c kiÖt t¸c Gi¸ng sinh, Ba vua - s¬n mµi cña NguyÔn Gia TrÝ, Madalena d−íi ch©n ThËp gi¸ cña Lª V¨n

§Ö, Gi¸ng sinh cña NguyÔn TiÕn Chung...

C¸c nh©n vËt trong tranh giê ®©y kh«ng cßn lµ khu«n mÆt ng−êi Ch©u ¢u xa l¹ mµ lµ khu«n mÆt ng−êi ViÖt Nam víi trang phôc ViÖt Nam vµ phong c¶nh còng rÊt ViÖt Nam. VÒ ©m nh¹c, tr−íc kia ng«n ng÷ dïng trong phông vô lµ tiÕng Latinh v× thÕ míi cã c©u:

"C¸c thµy ®äc tiÕng Latinh

C¸c c« con g¸i th−a kinh dÞu dµng"

M·i ®Õn nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kØ nµy míi cã nh÷ng bµi dÞch ra tiÕng ViÖt. TiÕp

®ã mét sè nh¹c sÜ cã tinh thÇn d©n téc mµ tiªu biÓu lµ nh¹c ®oµn Lª B¶o TÞnh ®· m¹nh d¹n s¸ng t¸c c¸c bµi Th¸nh ca mang giai

®iÖu cña c¸c lµn ®iÖu d©n ca theo ph−¬ng ch©m: "VÒ néi dung: phông vô Thiªn Chóa vµ Tæ quèc... VÒ nghÖ thuËt lÊy d©n ca cæ

truyÒn lµm cÊu tróc ©m thanh"⁽¹⁵⁾. ChÝnh víi dßng nh¹c nµy tõ "ViÖt Nam"- tªn cña n−íc thuéc ®Þa bÞ quªn l·ng nay ®−îc nh¾c tíi víi

©m ®iÖu hµo hïng:

"ViÖt Nam quèc d©n ®ång thanh kÕt mét lßng

ViÖt Nam d©n quèc hßa khóc ca

ViÖt Nam lu«n xøng ®¸ng danh ngäc ¸

§«ng

ViÖt Nam lu«n chiÕm riªng lßng Hãa c«ng"

(Ngîi khen Chóa - Hïng L©n).

Mét sè b¶n nh¹c nh− §ªm ®«ng cña H¶i Linh ®· ®−îc phæ biÕn b»ng nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi.

Trong nghi lÔ cña ®¹o C«ng gi¸o, nh×n vµo ®©u còng thÊy ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸

d©n téc tõ c©y ®Ìn ®¹i dùng cuèi nhµ thê trong tuÇn chÇu ®Õn héi b¸t ©m theo r−íc kiÖu. Tõ ®iÖu móa d©ng hoa ®Õn cung bËc trong v·n Hang ®¸... Gi¸o héi ®· ®−a c¶ c¸c lµn ®iÖu quan hä, móa cung ®×nh, móa cång chiªng vµo phông vô. NhiÒu bµi kinh ®äc trong nhµ thê ®−îc so¹n theo thÓ th¬ lôc b¸t... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy lµm cho Gi¸o héi gÇn gòi h¬n, cã søc hÊp dÉn h¬n víi d©n chóng theo tinh thÇn Th− chung 1992 cña Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam lµ: "X©y dùng mét nÕp sèng vµ mét lèi diÔn t¶ ®øc tin cã b¶n s¾c d©n téc h¬n". V¨n ho¸ C«ng gi¸o ®Ó l¹i dÊu Ên trªn v¨n ho¸ ViÖt Nam.

§iÒu nµy kh«ng ai tranh c·i. Nh−ng v¨n ho¸

ViÖt Nam còng ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn nghi lÔ phông tù C«ng gi¸o. §©y lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh sinh thµnh vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. §iÒu nµy ch¾c ch¾n còng kh«ng ai phñ nhËn ®−îc./.

15. NguyÔn Kh¾c Xuyªn. TiÕn tr×nh th¸nh nh¹c ViÖt Nam. UB§K, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1992 (b¶n in roneo).