T×M HIÓU LËP LUËN TRONG MéT Sè T¸C PHÈM B¸O CHÝ CñA Hå CHÝ MINH

®Æng thÞ h¶o t©m, cao ph­¬ng th¶o

 khoa häc nh©n v¨n 

T×M HIÓU LËP LUËN TRONG MéT Sè T¸C PHÈM B¸O CHÝ CñA Hå CHÝ MINH

®Æng thÞ h¶o t©m ^* cao ph­¬ng th¶o ^**

Tãm t¾t: Bµi viÕt nghiªn cøu vÒ ph­¬ng thøc lËp luËn vµ t¸c dông cña lËp luËn trong c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ cña Hå ChÝ Minh - c¸c t¸c phÈm viÕt trong thêi gian Ng­êi sèng vµ ho¹t ®éng trªn n­íc Ph¸p - nh»m môc tiªu luËn chiÕn, chèng l¹i nh÷ng luËn ®iÖu lõa bÞp cña kÎ thï. Bµi viÕt ph©n tÝch lËp luËn cña NguyÔn ¸i Quèc dùa trªn quy t¾c Tam ®o¹n luËn, ®· chØ ra ®­îc m« h×nh lËp luËn, ®Ých cña lËp luËn, vµ gi¸ trÞ biÓu c¶m cña lËp luËn trong mét sè t¸c phÈm b¸o chÝ cña Hå ChÝ Minh.

Tõ khãa: Hå ChÝ Minh; lËp luËn; t¸c phÈm b¸o chÝ; luËn chiÕn; phong c¸ch b¸o chÝ; lÝ lÏ; dÉn chøng; luËn cø; ®èi tho¹i ngÇm Èn; yÕu tè biÓu c¶m.

Sinh thêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ch­a tõng coi m×nh lµ nhµ v¨n, nhµ b¸o. Nh­ng trong sè nh÷ng s¸ng t¸c cña Ng­êi ®­îc viÕt nh»m môc ®Ých phôc vô C¸ch m¹ng cã kh«ng Ýt s¸ng t¸c ®· trë thµnh mÉu mùc cho mét thÓ lo¹i, mét phong c¸ch chøc n¨ng nµo ®ã. Trong sè nh÷ng s¸ng t¸c Êy, cÇn ph¶i kÓ ®Õn c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ. Trong bµi viÕt nµy, xuÊt ph¸t tõ b×nh diÖn ng«n ng÷, chóng t«i sÏ lµm râ ®Æc

®iÓm "phong c¸ch b¸o chÝ Hå ChÝ Minh", tõ ®ã mong muèn chØ ra vÎ ®Ñp minh triÕt cña "t­ t­ëng Hå ChÝ Minh".

§Æc tr­ng næi tréi lµm nªn dÊu Ên cña phong c¸ch b¸o chÝ, khiÕn nã ®­îc nhËn diÖn, ph©n biÖt víi c¸c lo¹i phong c¸ch chøc n¨ng ®­îc thÓ hiÖn ë tÝnh chiÕn ®Êu vµ tÝnh thêi sù. Muèn vËy, ng«n ng÷ b¸o chÝ mét mÆt ph¶i hµm sóc, mÆt kh¸c ph¶i lu«n t­¬i míi nh­ hiÖn thùc hµng ngµy

®ang diÔn ra; c¸ch nªu vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¶i thuyÕt phôc ®­îc ng­êi ®äc.

T×m hiÓu phong c¸ch b¸o chÝ Hå ChÝ

Minh, trong khu«n khæ cña bµi viÕt, chóng t«i sÏ xem xÐt c¸ch thøc x©y dùng lËp luËn trong c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ cña Hå ChÝ Minh vµ vai trß cña lËp luËn trong mèi quan hÖ víi ®Ých giao tiÕp. Ng÷ liÖu phôc vô cho bµi viÕt ®­îc trÝch dÉn theo t¸c gi¶

Hµ Minh §øc⁽¹⁾, bao gåm c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt tõ n¨m 1921 ®Õn 1927 - kho¶ng thêi gian B¸c sèng, lµm viÖc vµ ho¹t ®éng C¸ch m¹ng trªn n­íc Ph¸p - nh»m môc ®Ých luËn chiÕn víi kÎ thï.

1. Kh¸i qu¸t vÒ lËp luËn

LËp luËn lµ ®­a ra lÝ lÏ vµ dÉn chøng nh»m dÉn d¾t ng­êi nghe ®Õn mét kÕt luËn nµo ®ã⁽²⁾. Mét lËp luËn thµnh c«ng - tøc g©y ®­îc hiÖu qu¶ tõ phÝa ng­êi tiÕp

(*) PGS.TS, Gi¶ng viªn Khoa Ng÷ v¨n, Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi.

(**) ThS. Häc viÖn Tµi chÝnh.

(1) Hµ Minh §øc, B¸o chÝ Hå ChÝ Minh: chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000.

(2) NguyÔn §øc D©n, Ng÷ dông häc, TËp 1, Nxb. Gi¸o dôc, 2000, tr. 155.

t×m hiÓu lËp luËn trong mét sè t¸c phÈm...

nhËn - th­êng ph¶i ®¶m b¶o ®­îc c¸c yÕu tè: (1) yÕu tè lÝ lÏ; (2) yÕu tè biÓu c¶m; (3) yÕu tè v¨n hãa (®Æc ®iÓm, tÝnh c¸ch, tri thøc nÒn) - xÐt tõ phÝa ng­êi tiÕp nhËn, theo NguyÔn §øc D©n. YÕu tè (1) ®­îc

®¸nh dÊu b»ng viÖc ng­êi nãi /ng­êi viÕt lùa chän lÏ th­êng nµo lµm c¬ së cho lËp luËn, vµ c¸ch thøc x©y dùng c¸c ph¸t ng«n mang gi¸ trÞ cña lÝ lÏ, dÉn chøng còng nh­ c¸ch thøc tæ chøc chóng ®Ó t¹o thµnh mét lËp luËn. YÕu tè (2) ®­îc kiÕn t¹o b»ng c¸c biÓu thøc ng«n tõ cã chøc n¨ng x­ng h«, c¸c biÓu thøc rµo ®ãn ph­¬ng ch©m lÞch sù. YÕu tè thø (3) liªn quan ®Õn

®Æc ®iÓm t©m lÝ, yÕu tè nµy th­êng hßa trén víi yÕu tè (1) vµ (2) trªn b×nh diÖn ng«n ng÷. Tïy theo môc ®Ých giao tiÕp trong lËp luËn mµ c¸c yÕu tè nµy ®ãng vai trß næi tréi kh¸c nhau.

2. §Æc ®iÓm cña lËp luËn trong mét sè t¸c phÈm b¸o chÝ cña Hå ChÝ Minh tr­íc 1945

2.1. LËp luËn vµ ®Æc ®iÓm cña lÏ th­êng Kh¶o s¸t 10 bµi viÕt ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ cña Ph¸p tõ n¨m 1921 ®Õn n¨m 1927⁽³⁾, trong thêi gian Hå ChÝ Minh sèng trªn n­íc Ph¸p víi sø mÖnh lÞch sö t×m con ®­êng gi¶i phãng ®Êt n­íc, chóng t«i nhËn thÊy c¬ së cña lËp luËn (lÏ th­êng)

®­îc ng­êi chiÕn sÜ céng s¶n NguyÔn ¸i Quèc sö dông trong nh÷ng bµi viÕt th­êng lµ thuyÕt Nh©n qu¶. Lµm nªn néi hµm cña thuyÕt Nh©n qu¶ bao gåm hai yÕu tè nh©n - h¹t gièng vµ qu¶ - kÕt qu¶, víi ý nghÜa:

do nh©n nh­ vËy mµ cã kÕt qu¶ nh­ vËy, nÕu nh©n lµ c¸i ng­êi ta lµm th× qu¶ lµ c¸i ng­êi ta nhËn tõ viÖc lµm ®ã. Ng­êi trång nh©n lµnh th× ®­îc qu¶ lµnh, gieo nh©n ¸c

th× gÆt qu¶ ¸c. §©y lµ vÊn ®Ò cèt yÕu ®Çu tiªn thuéc cña triÕt lÝ nhµ PhËt, vµ còng lµ quy luËt cña toµn vò trô nh©n sinh.

Dùa trªn lÏ th­êng vÒ thuyÕt Nh©n qu¶, c¸c bµi viÕt cña Ng­êi ®Òu h­íng tíi môc ®Ých hoÆc lµ tè c¸o sù ¸p bøc tµn b¹o cña thùc d©n Ph¸p ®èi víi nh÷ng ng­êi d©n ë §«ng D­¬ng, trong ®ã cã ViÖt Nam (10 tr­êng häc, 1500 ®¹i lÝ r­îu; NÒn v¨n minh th­îng ®¼ng; Sù qu¸i ®¶n cña c«ng cuéc khai hãa; §éng vËt häc; Th­ ngá göi

«ng Anbe Xar«; Bé tr­ëng Bé Thuéc ®Þa;

Nh÷ng ng­êi d©n b¶n xø ®­îc ­a chuéng.v.v...), hoÆc kh¼ng ®Þnh sù ra ®êi cña cuéc gi¶i phãng ¸p bøc ë c¸c n­íc thuéc ®Þa lµ kÕt qu¶ cña chñ nghÜa thùc d©n b¹o tµn (§«ng D­¬ng). Ch¼ng h¹n, cã thÓ thÊy lÏ th­êng "Nh©n qu¶" chi phèi c¸ch thøc triÓn khai lËp luËn trong t¸c phÈm §«ng D­¬ng nh­ sau:⁽³⁾

- LÏ th­êng: Cã ¸p bøc cã ®Êu tranh.

- LuËn cø: §«ng D­¬ng bÞ thùc d©n Ph¸p ®Çu ®éc c¶ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn;

bÞ giam cÇm trong ®au khæ, ®ãi nghÌo.

- KÕt luËn: Sù vïng dËy cña §«ng D­¬ng lµ mét tÊt yÕu: Sù tµn b¹o cña chñ nghÜa t­ b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt (...) cho c«ng cuéc gi¶i phãng ¸p bøc.

HoÆc ë t¸c phÈm NÒn v¨n minh th­îng

®¼ng, ®Ó t¹o ra lËp luËn: c«ng cuéc khai hãa v¨n minh cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam thùc chÊt lµ sù cai trÞ,

¸p bøc, giÕt chãc nh÷ng ng­êi d©n v« téi, v× thÕ cÇn ph¶i lªn ¸n, Hå ChÝ Minh ®·

dùa trªn lÏ th­êng: Gieo giã gÆt b·o/

(3) Hµ Minh §øc, B¸o chÝ Hå ChÝ Minh: chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000.

®Æng thÞ h¶o t©m, cao ph­¬ng th¶o

Nh©n nµo qu¶ nÊy. Víi ng­êi ViÖt Nam, tõ ngµn ®êi nay, thuyÕt Nh©n qu¶ ®· trë nªn gÇn gòi, chi phèi lèi sèng, c¸ch øng xö hµng ngµy. Nh÷ng thµnh ng÷: Con giun xÐo l¾m còng qu»n; Tøc n­íc vì bê; §êi cha ¨n mÆn, ®êi con kh¸t n­íc; GiËu ®æ, b×m leo; §i ®ªm l¾m cã ngµy gÆp ma v.v...

lµ biÓu hiÖn trùc tiÕp cho thuyÕt Nh©n qu¶

®ã. §¸ng chó ý, ngay trong thµnh ng÷

tiÕng Ph¸p, thuyÕt Nh©n qu¶ còng hiÖn diÖn, kh«ng hÒ xa l¹ víi ng­êi d©n Ph¸p, ch¼ng h¹n nh­: Qui seme le vent recolte la tempete (gieo giã gÆt b·o), Comme on fait son lit on se couche (gieo nh©n nµo gÆt qu¶

Êy). §iÒu nµy cã nghÜa thuyÕt Nh©n qu¶

lµm nªn ®iÓm t­¬ng ®ång trong tri nhËn cuéc ®êi, hµnh vi øng xö gi÷a c¸c d©n téc kh¸c nhau vÒ nÒn v¨n hãa. VËy th×, t×m

®Õn thuyÕt Nh©n qu¶ lµm c¬ së lËp luËn cho c¸c bµi viÕt trªn, NguyÔn ¸i Quèc ch¼ng nh÷ng ®· lµm thay ®æi nhËn thøc cña ng­êi d©n n­íc Ph¸p vÒ sù thËt c«ng cuéc khai hãa v¨n minh t¹i c¸c n­íc thuéc

®Þa cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p, mµ cßn tõ ®ã tranh thñ sù ®ång t×nh, ñng hé cña ng­êi d©n Ph¸p ®èi víi c«ng cuéc gi¶i phãng ¸p bøc ë §«ng D­¬ng nãi chung, ViÖt Nam nãi riªng. ChÝnh bëi lÏ th­êng

"Nh©n qu¶" mang tÝnh phæ qu¸t cho mäi d©n téc, nªn xÐt tõ gãc ®é t­ thÕ luËn chiÕn, NguyÔn ¸i Quèc ®©u chØ nh©n danh d©n téc ViÖt Nam, mµ cßn nh©n danh nh©n d©n c¸c n­íc thuéc ®Þa nh­ ch©u Phi, §«ng D­¬ng ®Ó lªn tiÕng. Do ®ã lêi tè c¸o võa mang ý nghÜa d©n téc, võa mang tÇm quèc tÕ.

2.2. LËp luËn vµ mét sè ®Æc ®iÓm cña luËn cø

NguyÔn §øc D©n⁽⁴⁾ ®· ®­a ra 3 kiÓu luËn cø th­êng ®­îc sö dông trong tranh luËn, ®ã lµ luËn cø vÒ thuéc tÝnh, luËn cø vÒ hµnh vi vµ con ng­êi vµ luËn cø vÒ sù

®¸nh gi¸. Theo sù kh¶o s¸t cña chóng t«i, luËn cø vÒ hµnh vi vµ con ng­êi th­êng xuyªn hiÖn diÖn trong c¸c t¸c phÈm do NguyÔn ¸i Quèc viÕt tõ n¨m 1921 ®Õn 1927. Néi dung cña luËn cø thÓ hiÖn nh­

sau: nÕu con ng­êi cã thuéc tÝnh ©m th×

hµnh ®éng cã thuéc tÝnh ©m; nÕu con ng­êi cã thuéc tÝnh d­¬ng th× hµnh ®éng cã thuéc tÝnh d­¬ng; nÕu hµnh ®éng cã thuéc tÝnh d­¬ng th× con ng­êi cã thuéc tÝnh d­¬ng; nÕu hµnh ®éng cã thuéc tÝnh

©m th× con ng­êi cã thuéc tÝnh ©m. VÝ dô, trong t¸c phÈm DiÔn ®µn §«ng D­¬ng, toµn bé bµi viÕt lµ sù liÖt kª c¸c sù kiÖn nãi vÒ téi danh cña c¸c quan chøc cai trÞ xø §«ng D­¬ng: ¤ng B«®oanh (...) bÞ tè c¸o h¼n hoi vÒ téi gi¶ m¹o vµ dïng giÊy tê gi¶ m¹o (...), ¤ng §¸cl¬ bÞ lªn ¸n lµ ¨n hèi lé (...) vµ ®· g©y ra cuéc næi dËy ®Ém m¸u ë Th¸i Nguyªn (...) ¤ng B«®ino (...) bÞ kiÖn v× téi bu«n b¸n ng­êi chÕt^(). Nh÷ng viÖc lµm nµy, nÕu ë Ph¸p sÏ cã nguy c¬ bÞ truy tè, nh­ng ë ViÖt Nam th× hä kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ truy tè mµ cßn tiÕp tôc ®­îc ChÝnh phñ Ph¸p träng dông, gi÷ chøc vô cao trong bé m¸y hµnh chÝnh do thùc d©n dùng lªn. ¤ng B«®oanh vÉn cø lµ quan toµn quyÒn, «ng §¸cl¬ ®­îc ChÝnh phñ thuéc ®Þa cö vµo Héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn, cßn quan cai trÞ Bu®in« võa ®­îc

( ) NguyÔn §øc D©n, Ng÷ dông häc, TËp 1, Nxb. Gi¸o dôc, 2000, tr. 200 - 203.

() Hµ Minh §øc, B¸o chÝ Hå ChÝ Minh: chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000, tr.199-200.

t×m hiÓu lËp luËn trong mét sè t¸c phÈm...

c«ng lÝ cho tr¾ng ¸n, ngµy mai cã thÓ «ng ta cßn ®­îc hu©n ch­¬ng⁽⁶⁾. Tõ nh÷ng luËn cø trªn, cã thÓ kh«i phôc l¹i lËp luËn cho diÔn ng«n DiÔn ®µn §«ng D­¬ng theo phÐp tam ®o¹n luËn:

- §¹i tiÒn ®Ò: Hµnh ®éng mµ cã phÈm chÊt ©m [-] th× ng­êi còng cã phÈm chÊt

©m [-].

- TiÓu tiÒn ®Ò: (a) ¤ng B«®oanh bÞ tè c¸o vÒ téi gi¶ m¹o vµ dïng giÊy tê gi¶ m¹o, (b)

¤ng §¸cl¬ bÞ lªn ¸n lµ ¨n hèi lé vµ ®· g©y ra cuéc næi dËy ®Ém m¸u ë Th¸i Nguyªn, (c) ¤ng B«®ino bÞ kiÖn v× téi bu«n b¸n ng­êi chÕt.

- KÕt luËn: Hä - c¸c quan chøc Ph¸p trong bé m¸y cai trÞ ë xø §«ng D­¬ng lµ nh÷ng kÎ xÊu.

§Æt kÕt luËn trªn trong mèi quan hÖ víi lÏ th­êng "Nh©n qu¶" sÏ cã mét lËp luËn kh¸c ®­îc nhËn biÕt:

- §¹i tiÒn ®Ò: Gieo giã gÆt b·o.

- TiÓu tiÒn ®Ò: C¸c quan chøc trong bé m¸y cai trÞ cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D­¬ng lµm nhiÒu viÖc tr¸i víi nh©n nghÜa,

®¹o lÝ.

- KÕt luËn (hµm Èn): CÇn thiÕt ph¶i lªn

¸n sù gi¶ dèi trong chÝnh s¸ch "b¶o hé"

cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D­¬ng. §«ng D­¬ng kh«ng ph¶i lµ n¬i ®Ó mÉu tõ cña n­íc Ph¸p thùc hiÖn c«ng cuéc "khai hãa",

"b¶o vÖ"; thùc chÊt §«ng D­¬ng chØ lµ n¬i

®Ó nh÷ng kÎ nh©n danh c«ng lÝ bãc lét søc lao ®éng cña nh÷ng ng­êi d©n xø thuéc

®Þa mµ th«i.

KiÓu lËp luËn tÇng bËc hµm ng«n nh­

vËy th­êng xuyªn xuÊt hiÖn trong c¸c bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc nh»m môc ®Ých luËn chiÕn víi kÎ thï, t¹o nªn tÝnh ®a

thanh cho bµi viÕt.^()

Trong mét lËp luËn, luËn cø cã thÓ lµ nh÷ng lÝ lÏ vµ dÉn chøng. ViÖc lùa chän luËn cø còng nh­ c¸ch thøc triÓn khai luËn cø, s¾p xÕp chóng theo mét h×nh thøc nµo ®ã sÏ mang l¹i hiÖu lùc lËp luËn kh¸c nhau. V× thÕ, lùa chän luËn cø còng nh­

h×nh thøc triÓn khai luËn cø n»m trong chiÕn l­îc giao tiÕp cña ng­êi nãi. §Òu h­íng tíi môc ®Ých v¹ch trÇn bé mÆt mÞ d©n cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë

§«ng D­¬ng, nh­ng mçi bµi viÕt ®¨ng b¸o cña NguyÔn ¸i Quèc l¹i cã c¸ch triÓn khai luËn cø kh¸c nhau, rÊt sinh ®éng vµ uyÓn chuyÓn. Cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh c¸c d¹ng nh­ sau:

a. LuËn cø triÓn khai d­íi h×nh thøc l¸

th­, nhËt kÝ, vÝ dô: 10 tr­êng häc, 1500

®¹i lÝ r­îu; NÒn v¨n minh; Sù qu¸i ®¶n cña c«ng cuéc khai hãa; Th­ ngá göi «ng Anbe Xar«, Bé tr­ëng Bé thuéc ®Þa.

b. LuËn cø triÓn khai theo h×nh thøc ®èi tho¹i ngÇm Èn, vÝ dô: §«ng D­¬ng.

c. LuËn cø triÓn khai theo h×nh thøc chuyÖn kÓ, vÝ dô: §éng vËt häc; Nh÷ng ng­êi b¶n xø ®­îc ­a chuéng; DiÔn ®µn

®«ng D­¬ng; Nh÷ng téi ¸c kinh hoµng cña Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng.

§iÒu ®Æc biÖt víi (a), t¸c gi¶ cña nh÷ng l¸ th­, nhËt kÝ chÝnh lµ ®èi t­îng luËn chiÕn (10 tr­êng häc, 1500 ®¹i lÝ r­îu), hoÆc sù thËt ®­îc ghi chÐp l¹i bëi nh÷ng ng­êi lÝnh thùc d©n (Sù qu¸i ®¶n cña c«ng cuéc khai hãa). Néi dung cña nh÷ng l¸

th­, nhËt kÝ lu«n lµ nh÷ng b»ng chøng

() DiÔn ®µn §«ng D­¬ng, in trong Hµ Minh §øc, B¸o chÝ Hå ChÝ Minh: chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb.

ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000, tr. 199-200.

®Æng thÞ h¶o t©m, cao ph­¬ng th¶o

sèng vÒ téi ¸c man rî cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®èi víi ng­êi d©n thuéc ®Þa. Cßn søc tè c¸o nµo m¹nh h¬n khi ®Ó chÝnh nh÷ng kÎ "tay nhóng chµm" kÓ l¹i téi ¸c cña m×nh ®èi víi ®ång lo¹i. Dïng h×nh thøc l¸

th­, nhËt kÝ cña nh÷ng kÎ "trong cuéc"

lµm luËn cø gièng nh­ kÕ "gËy «ng ®Ëp l­ng «ng", NguyÔn ¸i Quèc ®· lét tÈy b¶n chÊt chÝnh s¸ch khai hãa v¨n minh cña

"MÉu quèc".

§Æc ®iÓm cña luËn cø ®­îc triÓn khai theo h×nh thøc ®èi tho¹i ngÇm thÓ hiÖn ë chç: Ng­êi nãi tù ph©n th©n ®¹i diÖn cho hai luång t­ t­ëng ®èi lËp nhau. Hµnh

®éng chÊt vÊn – b¸c bá th­êng xuyªn ®­îc 2 luång t­ t­ëng sö dông ®Ó b¶o vÖ quan

®iÓm cña m×nh. Trong suèt qu¸ tr×nh ®èi tho¹i nh­ vËy, ch©n dung nh©n vËt ®èi tho¹i dÇn hiÖn râ. §o¹n trÝch sau trong t¸c phÈm §«ng D­¬ng, mang ®Æc ®iÓm cña hiÖn t­îng lång ghÐp ®èi tho¹i nh­

vËy: Nãi r»ng §«ng D­¬ng gåm hai m­¬i triÖu ng­êi bÞ bãc lét, hiÖn ®· chÝn muåi cho mét cuéc C¸ch m¹ng lµ sai, nh­ng nãi r»ng §«ng D­¬ng kh«ng muèn c¸ch m¹ng vµ b»ng lßng víi chÕ ®é b©y giê nh­ c¸c

«ng chñ cña chóng ta vÉn th­êng nghÜ nh­ thÕ, th× cµng sai h¬n n÷a. Sù thËt lµ ng­êi §«ng D­¬ng kh«ng cã mét ph­¬ng tiÖn hµnh ®éng vµ häc tËp nµo hÕt. B¸o chÝ, héi häp, lËp héi, ®i l¹i ®Òu bÞ cÊm...⁽⁷⁾ Ngay trong mét tiÓu luËn cø - c©u 1, ®· cã sù hiÖn diÖn cña hai tiÕng nãi, hai quan

®iÓm. Nãi r»ng ... mét cuéc c¸ch m¹ng; nãi r»ng ... nghÜ nh­ thÕ kh«ng ph¶i lêi nãi cña chñ ng«n, nãi c¸ch kh¸c, ng­êi viÕt - t¸c gi¶ NguyÔn ¸i Quèc chØ ®ãng vai trß thuyÕt ng«n dÉn l¹i lêi cña chñ ng«n -

chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p. VÕ thø hai cña tiÓu luËn cø míi lµ lêi cña ng­êi viÕt (lµ sai; cµng sai h¬n n÷a) b¸c bá quan

®iÓm nªu trong vÕ 1. Quan ®iÓm b¸c bá tiÕp tôc ®­îc duy tr×, lµm râ ë tiÓu luËn cø thø 2 vµ thø 3 (c©u 2, c©u 3) b»ng c¸ch

®­a ra mét lo¹t b»ng chøng. Gia cè cho hiÖu lùc ph¶n b¸c lµ nh÷ng biÓu thøc ng«n ng÷ cã cÊu tróc kh¼ng ®Þnh: lµ sai, cµng sai h¬n n÷a, sù thËt lµ.

ë mét ®o¹n kh¸c, còng trong §«ng D­¬ng, NguyÔn ¸i Quèc viÕt: Ng­êi §«ng D­¬ng kh«ng ®­îc häc, ®óng thÕ, b»ng s¸ch vë vµ b»ng diÔn v¨n, nh­ng ng­êi

§«ng D­¬ng nhËn sù gi¸o dôc b»ng c¸ch kh¸c. §au khæ, ®ãi nghÌo vµ sù ®µn ¸p tµn b¹o lµ nh÷ng ng­êi thÇy duy nhÊt cña hä^(). Ng­êi §«ng D­¬ng... b»ng diÔn v¨n, lµ lêi cña chÝnh quyÒn thùc d©n nhËn xÐt vÒ ng­êi §«ng D­¬ng (thÕ nªn míi cÇn

®Õn c«ng cuéc khai hãa v¨n minh cña

"MÉu quèc"!), phÇn tiÕp sau lµ lêi cña t¸c gi¶ NguyÔn ¸i Quèc. Tõ vai thuyÕt ng«n, khi nh¾c l¹i quan ®iÓm cña chñ ng«n vÒ ng­êi §«ng D­¬ng, t¸c gi¶ chuyÓn sang vai chñ ng«n, khi ®­a ra mét lo¹t c¸c dÉn chøng vÒ viÖc nh÷ng ®iÒu ng­êi §«ng D­¬ng ®­îc häc, ®­îc nhËn tõ c«ng cuéc khai hãa v¨n minh. §ã lµ ®au khæ, ®ãi nghÌo vµ sù ®µn ¸p b¹o lùc. Mét h×nh thøc lËp luËn theo kiÓu chÊt vÊn ®Ó b¸c bá nh­

vËy lu«n khiÕn ®èi ph­¬ng "cøng häng", khã lßng ph¶n b¸c l¹i.

Khi luËn cø triÓn khai theo h×nh thøc

() DiÔn ®µn §«ng D­¬ng, in trong Hµ Minh §øc, B¸o chÝ Hå ChÝ Minh: chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb.

ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000, tr. 178.

()DiÔn ®µn §«ng D­¬ng, in trong Hµ Minh §øc, S®d, tr.178.

t×m hiÓu lËp luËn trong mét sè t¸c phÈm...

truyÖn kÓ, ng­êi ®äc bÞ l«i cuèn vµo tÝnh hÊp dÉn cña truyÖn ë chç: c¸c sù kiÖn, chi tiÕt mang ®Ëm kÞch tÝnh, cã cao trµo, th¾t nót vµ cëi nót. TruyÖn kÕt thóc, t×nh huèng ®­îc gi¶i quyÕt, ®ã còng lµ lóc xuÊt hiÖn lêi tè c¸o, v¹ch trÇn sù thËt vÒ c«ng cuéc khai hãa v¨n minh. T¸c phÈm Nh÷ng téi ¸c kinh khñng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng triÓn khai theo mét hÖ thèng luËn cø nh­ sau:

- LuËn cø 1: nh÷ng cuéc tuyÓn mé ®Çy téi ¸c.

- LuËn cø 2: sè phËn cña nh÷ng con ng­êi bÞ tuyÓn mé.

Mçi luËn cø t­¬ng øng víi mét phÇn cña c©u chuyÖn. Tæng hîp 2 luËn cø lµm thµnh mét c©u chuyÖn hoµn chØnh vÒ téi

¸c cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D­¬ng trong viÖc n« dÞch hãa con ng­êi. LuËn cø 1 kÓ vÒ c¸ch tuyÓn mé c«ng nh©n ®ån ®iÒn xø

§«ng D­¬ng cña thùc d©n Ph¸p diÔn ra trªn ®Êt liÒn. Tr­íc th¸i ®é tõ chèi cña ng­êi lao ®éng, c¸ch tuyÓn mé cña quan cai trÞ lµ dïng søc m¹nh vµ thñ ®o¹n, ®­a hä ®i trong nh÷ng chuång b»ng s¾t⁽⁹⁾. LuËn cø 2 kÓ vÒ hµnh tr×nh lªnh ®ªnh trªn biÓn c¶ cña ng­êi §«ng D­¬ng bÞ b¾t lµm phu ®ån ®iÒn. Nh÷ng dÉn chøng th­êng xuyªn xuÊt hiÖn ë luËn cø 2 gåm:

hä bÞ nhèt trong nh÷ng chiÕc chuång ë ®¸y tµu; ng­êi èm bÞ nÐm xuèng biÓn; qu¼ng trÎ em xuèng n­íc; hä chÞu ®ùng ®Õn møc kinh khñng ®ãi, kh¸t t¹o nªn søc ¸m ¶nh víi ng­êi ®äc, cø nh­ thÓ hä - nh÷ng con ng­êi xø §«ng D­¬ng Êy kh«ng ph¶i lµ ng­êi mµ lµ sóc vËt.

2.3. LËp luËn vµ yÕu tè biÓu c¶m Tõ gãc ®é biÓu c¶m, giäng ®iÖu mØa mai

trµo phóng lµ yÕu tè næi bËt lµm nªn tÝnh hÊp dÉn cho t¸c phÈm b¸o chÝ cña NguyÔn

¸i Quèc. TÝnh c¸ch ®iÓn h×nh lµm nªn ®Æc tr­ng v¨n hãa cña d©n téc Ph¸p lµ chÊt hµi h­íc - humour (biÓu hiÖn cho ®Æc tr­ng v¨n hãa Êy lµ lÔ héi hãa trang - canaval). §èi t­îng tiÕp nhËn bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc tr­íc hÕt lµ ng­êi d©n Ph¸p, viÕt cho ng­êi d©n n­íc Ph¸p, do ®ã v¨n phong cÇn phï hîp víi t­ duy thÈm mÜ Ph¸p. Chän chÊt giäng giÔu nh¹i, ch©m biÕm, Hå ChÝ Minh ®· dÔ dµng ®­a b¹n

®äc, mét c¸ch tù nhiªn, ®Õn ®Ých nhËn thøc vÒ thùc chÊt cña chÝnh s¸ch khai hãa v¨n minh cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p

®èi víi c¸c n­íc thuéc ®Þa.⁽⁹⁾

Trong c¸c bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc, chÊt giÔu nh¹i, ch©m biÕm ®­îc t¹o lËp theo kiÓu "®¸nh tr¸o kh¸i niÖm". B¶n chÊt cña ®¸nh tr¸o kh¸i niÖm lµ sö dông mét kh¸i niÖm vèn ®· quen thuéc nh­ng l¹i cÊp cho nã mét néi dung míi, ý nghÜa míi, kh¸c víi néi dung vèn cã cña nã, nh»m h¹ bÖ ®èi t­îng. §èi t­îng ®¶ kÝch, luËn chiÕn cña NguyÔn ¸i Quèc lµ chÝnh s¸ch cai trÞ cña thùc d©n Ph¸p ®èi víi c¸c n­íc thuéc ®Þa, lµ hÖ thèng quan cai trÞ xø

§«ng D­¬ng gi¶ danh "mÉu quèc". Ch¼ng h¹n víi Anbe Xar« – Bé tr­ëng Bé Thuéc

®Þa, tõ ng÷ x­ng h« mµ NguyÔn ¸i Quèc th­êng sö dông víi ®èi t­îng nµy ®Çy kÝnh träng, ph¶n ¸nh vÞ thÕ x· héi, gi¸ trÞ v¨n hãa cña ng­êi ®ã. VÝ dô: Ngµi, hoÆc kÌm theo chøc danh Ngµi Bé tr­ëng.

Nh­ng nh÷ng luËn cø - nh÷ng viÖc lµm

(9) Nh÷ng téi ¸c kinh khñng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng, in trong Hµ Minh §øc, S®d, tr.209.

®Æng thÞ h¶o t©m, cao ph­¬ng th¶o

cña kÎ ®­îc gäi lµ Ngµi ®ã l¹i hÕt søc tµn nhÉn, ®éc ¸c: D­íi quyÒn cai trÞ cña Ngµi, d©n An Nam ®­îc h­ëng phån vinh thùc sù vµ h¹nh phóc thùc sù, h¹nh phóc ®­îc thÊy nhan nh¶n kh¾p trong n­íc, nh÷ng ty r­îu vµ ty thuèc phiÖn, nh÷ng thø ®ã song song víi nh÷ng sù b¾n giÕt hµng lo¹t, nhµ tï...⁽¹⁰⁾. ChÊt giÔu mØa bËt ra tõ sù t­¬ng ph¶n gi÷a danh vµ thùc chÊt. Còng trong bµi viÕt Th­ ngá göi «ng Anbe Xaro, Bé tr­ëng Bé thuéc ®Þa, b¹n ®äc sÏ thÊy c¸c côm tõ lßng yªu th­¬ng cña ngµi , lßng nh©n ¸i, ngµi muèn gia ¬n ®­îc dïng ®Ó quy chiÕu ®Õn c¸c hµnh ®éng b¾t lÝnh, ®µn

¸p ®Ém m¸u, b¾t mua c«ng tr¸i, truÊt ng«i vµ ®µy biÖt xø mét «ng vua. Kh¸i niÖm cuéc khai hãa trong t¸c phÈm Sù qu¸i ®¶n cña c«ng cuéc khai hãa quy chiÕu tíi c¶nh nh÷ng tªn lÝnh thùc thùc d©n giÕt h¹i phô n÷, trÎ nhá, ng­êi giµ - nh÷ng con ng­êi lÏ ra ph¶i ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu trong viÖc ch¨m sãc, b¶o vÖ - theo c¸ch chØ cã trong x· héi thêi trung cæ. Hä bÞ ®em thiªu trong mét ®èng cñi cµnh c©y lµm trß vui; mét tªn lÝnh lÊy l­ìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vµo bông chÞ råi l¹i chÇm chËm rót ra⁽¹¹⁾. Trong khi ®ã c¸c côm tõ chóng t«i lÊy lµm c¶m ®éng, tiÕp nhËn vinh dù, biÕt

¬n s©u s¾c, ®éi ¬n quy chiÕu tíi th¸i ®é c¨m phÉn cña t¸c gi¶ tr­íc hµnh ®éng lõa g¹t, mÞ d©n cña quan toµn quyÒn §«ng D­¬ng. Còng cã khi chÊt humour ®­îc t¹o ra theo kiÓu t­¬ng ph¶n vÒ th¸i ®é øng xö bÊt nhÊt tr­íc mét ®èi t­îng. VÝ dô:

C...¶m ¬n «ng toµn quyÒn! Nh­ng xin lµm

¬n ... cót ®i cho⁽¹²⁾.

Trong suèt bµi viÕt nµy, nh÷ng tõ ng÷

lËp luËn, lÏ th­êng, luËn cø, c¸ch triÓn

khai luËn cø ®­îc chóng t«i sö dông th­êng xuyªn ®Ó lµm s¸ng tá mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ b¸o chÝ cña Hå ChÝ Minh, ®ã lµ tÝnh luËn chiÕn. VÊn ®Ò nªu ra trong c¸c bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc thuéc ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ, v× thÕ kh«ng ph¶i bÊt k× ng­êi d©n nµo còng cã thÓ hiÓu, chia xÎ. Nh­ng râ rµng víi c¬ së lÏ th­êng "Nh©n qu¶", c¸ch chän luËn cø cïng h×nh thøc triÓn khai luËn cø ®·

khiÕn cho t¸c phÈm b¸o chÝ luËn chiÕn cña NguyÔn ¸i Quèc võa mang tÝnh chÊt tiÕn c«ng, l¹i võa hîp víi t­ duy thÈm mÜ cña b¹n ®äc. Ng­êi Ph¸p cã c¬ héi hiÓu l¹i, hiÓu râ h¬n c¸c kh¸i niÖm vèn xa l¹ víi hä nh­ "§«ng D­¬ng", "khai hãa v¨n minh"

"chÝnh s¸ch thuéc ®Þa". B»ng c¸ch ®ã, ng­êi Céng s¶n NguyÔn ¸i Quèc ®· h­íng thÕ giíi nãi chung, n­íc Ph¸p nãi riªng quan t©m tíi vÊn ®Ò thuéc ®Þa, ®ång t×nh víi phong trµo gi¶i phãng thuéc ®Þa ë

§«ng D­¬ng.⁽¹⁰⁾

TµI LIÖU THAM KH¶O

1. §ç H÷u Ch©u (2001), §¹i c­¬ng ng«n ng÷ häc, TËp 2, Ng÷ dông häc, Nxb. Gi¸o dôc.

2. NguyÔn §øc D©n (2000), Ng÷ dông häc, TËp 1, Nxb. Gi¸o dôc.

3. Hµ Minh §øc (2000), B¸o chÝ Hå ChÝ Minh chuyªn luËn vµ tuyÓn chän, Nxb.

ChÝnh trÞ Quèc gia.

4. §Æng ThÞ H¶o T©m, Hµnh ®éng ng«n tõ giÔu nh¹i trong th¬ hËu hiÖn ®¹i, T¹p chÝ Ng«n ng÷ vµ §êi sèng, Sè 5 - 2011.

(10) Th­ ngá göi «ng Anbe Xar«, in trong Hµ Minh §øc, S®d. tr. 190.

(11) Sù qu¸i ®¶n cña c«ng cuéc khai hãa, in trong Hµ Minh §øc, S®d. tr. 185.

(12) Trß MÐclanh, in trong Hµ Minh §øc, S®d. tr. 200.