S¸ch kü thuËt sè: thùc chÊt, vÊn ®Ò vµ triÓn väng

(1)

S¸ch kü thuËt sè: thùc chÊt, vÊn ®Ò vµ triÓn väng

FranÇois benhamou. Le livre numÐrique. Ni tout µ fait le mªme, Ni tout µ fait un autre. Esprit, Mars - Avril 2009, pp. 73-85

NguyÔn ChÝ T×nh l−îc thuËt

¸ch kü thuËt sè hay cßn gäi lµ s¸ch sè lµ cuèn s¸ch ®−îc thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc sè hãa b»ng c¸ch sö dông kü thuËt sè, ®Ó cho ng−êi ®äc cã thÓ ®äc th«ng qua mét thiÕt bÞ ®äc gäi lµ ®Çu

®äc (reader trong tiÕng Anh vµ tablette trong tiÕng Ph¸p). Víi thiÕt bÞ ®iÖn tö nµy, ng−êi ta cã thÓ t×m ®äc s¸ch trªn m¹ng, qua m¸y vi tÝnh vµ c¶ ®iÖn tho¹i...

Cho tíi nay, s¸ch sè cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ cuèn s¸ch sè hãa rÊt gÇn víi v¨n b¶n ban ®Çu cho ®Õn cuèn s¸ch ®−îc viÕt dµnh riªng cho h×nh thøc sè, ®i qua h×nh thøc mét vËt thÓ lai t¹p, cã v¨n b¶n sè, nh−ng ®· ®−îc thªm vµo nhiÒu chiÒu kÝch míi nh− ©m nh¹c, h×nh

¶nh ®éng.

Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña lo¹i h×nh s¸ch kü thuËt sè lµ kh«ng thÓ phñ nhËn, tuy nhiªn, theo t¸c gi¶ bµi viÕt nµy, hiÖn nay, ch−a cã ®iÒu tra tæng hîp vÒ c¸i hay vµ c¸i dë, thuËn lîi vµ khã kh¨n cña lo¹i h×nh s¸ch sè, nh−ng theo t×nh h×nh thùc tÕ, nh÷ng ng−êi nghiªn cøu v¨n hãa x· héi ®· ph¶i ®Æt ra nh÷ng c©u hái: S¸ch sè cã cßn lµ mét

cuèn s¸ch kh«ng? C©u hái cã vÎ l¹ lïng, nh−ng kÐo theo nã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò: ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng nh− thÕ nµo?

cã ph¶i ®iÒu chØnh gi¸ kh«ng? lµm thÕ nµo ®Ó duy tr× mét m¹ng l−íi c¸c hiÖu s¸ch? c¬ b¶n h¬n lµ vai trß cña nhµ xuÊt b¶n sÏ nh− thÕ nµo? vÞ thÕ cña t¸c gi¶ sÏ ra sao? Mét ®iÒu bao trïm mµ ng−êi ta cã thÓ nãi lµ: nÕu s¸ch sè vÉn cßn lµ mét cuèn s¸ch th× nã kh«ng thÓ hoµn toµn lµ mét cuèn s¸ch nh− tr−íc ®©y.

D−íi ®©y lµ nh÷ng ph©n tÝch, kh¶o s¸t c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn t¸c dông, ý nghÜa v¨n hãa x· héi cña s¸ch sè, tÝnh kinh tÕ cña lo¹i s¶n phÈm v¨n hãa nµy, cuèi cïng, x¸c ®Þnh th¸i ®é v¨n hãa ®èi víi s¸ch sè trong t−¬ng lai.

I. Nh×n l¹i thÞ tr−êng s¸ch sè hiÖn nay

Nh×n chung, ngay ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn nhÊt vÒ khoa häc c«ng nghÖ, th× thÞ tr−êng s¸ch sè vÉn cßn lµ mét thÞ tr−êng qu¸ hÑp, chiÕm kho¶ng tõ 1 - 3%

thÞ tr−êng s¸ch nãi chung. Nh−ng ®iÒu

®¸ng chó ý lµ tèc ®é ph¸t triÓn cña nã nhanh h¬n nhiÒu so víi thÞ tr−êng s¸ch in giÊy x−a kia ë thêi kú ®Çu. Ch¼ng

s

(2)

h¹n, ë Mü, n¨m 2007 ®· cã 400 ngh×n thiÕt bÞ ®äc ®−îc b¸n ra, cuèi n¨m 2008 con sè ®ã t¨ng gÊp ®«i, vµ ®Çu 2009 th×

tÊt c¶ c¸c thiÕt bÞ ®äc ®−îc s¶n xuÊt ra

®Òu kh«ng cßn trong kho dù tr÷. ë NhËt B¶n, hiÖn nay, thÞ tr−êng s¸ch ®iÖn tö

®· v−ît qu¸ 60 triÖu Euro. ë Trung Quèc, thÞ tr−êng nµy bïng næ víi thµnh c«ng cña c¸c cuèn tiÓu thuyÕt “tÝ hon”,

®äc ®−îc trªn ®iÖn tho¹i di ®éng, viÕt riªng cho ®iÖn tho¹i di ®éng, vµ ®«i khi l¹i cã thÓ chuyÓn lªn giÊy. T¸c gi¶ lý gi¶i hiÖn t−îng nµy nh− sau:

- Nh÷ng ng−êi kinh doanh s¸ch sè

®· ®−a ra ®−îc mét sè l−îng ®Çu s¸ch

®a d¹ng vµ hÊp dÉn, khiÕn cho ng−êi mua thiÕt bÞ thÊy r»ng víi mét kho¶n chi Ýt ái l¹i cã thÓ tiÕp cËn ®−îc víi mét khèi l−îng s¶n phÈm v¨n hãa nhiÒu h¬n h¼n, vµ nh− vËy, sè tiÒn chi ra ®Ó mua thiÕt bÞ trë thµnh ch×a khãa më cöa vµo nhiÒu s¶n phÈm v¨n hãa kh¸c nhau, chø kh«ng ®¬n gi¶n lµ sè tiÒn bá ra mua mét cuèn s¸ch nh− tr−íc ®©y.

- VÉn lµ sù ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu tiÒm Èn cña ng−êi ®äc, çc nhµ kinh doanh s¸ch sè ®· t×m çch ®−a ra kÌm theo s¶n phÈm chÝnh lµ cuèn s¸ch nh÷ng s¶n phÈm phô kh¸c mµ kü thuËt hiÖn ®¹i cho phÐp, coi nh− mét sù bæ sung hµng hãa tinh thÇn kh«ng mÊt tiÒn, nh− çc ®Çu ®äc vµ çc DVD, çc m¸y tÝnh trß ch¬i ®a d¹ng. Nãi nh− t¸c gi¶ bµi viÕt: “Sè ng−êi mua mét thiÕt bÞ cµng t¨ng th× nh÷ng ng−êi s¸ng chÕ vµ s¶n xuÊt cµng quan t©m t¹o ra nh÷ng trß ch¬i g¾n liÒn víi thiÕt bÞ ®ã, vµ thiÕt bÞ cµng cã c¬ héi ®−îc b¸n nhiÒu ®Ó råi kÝch thÝch viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng tiÕt môc míi” (tr.76).

Kinh nghiÖm chung ë ®©y lµ kh«ng nªn h¹n chÕ sù phong phó trong viÖc cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm tinh thÇn

kÌm theo s¸ch sè. C¸c h·ng Sony, Fnac vµ Nhµ xuÊt b¶n Hachette ®· cã mét bµi häc ®¾t gi¸ vÒ vÊn ®Ò nµy. Hä liªn minh víi nhau ®Ó ®−a ra hai ngh×n ®Çu s¸ch, trong ®ã cã nh÷ng ®Çu s¸ch thuéc lo¹i b¸n ch¹y nhÊt. ThiÕt bÞ ®Ó ®äc hai ngh×n

®Çu s¸ch nµy ®−îc b¸n víi gi¸ 299 Euro.

Nh−ng tÊt c¶ chØ bã hÑp trong khèi l−îng s¸ch ®−a ra, vµ ng−êi ta kh«ng cho phÐp ng−êi ®äc nhËn ®−îc mét ®Çu s¸ch hay mét tiÕt môc gi¶i trÝ nµo kh¸c. KÕt qu¶

lµ ng−êi ®äc c¶m thÊy ®· ®Çu t− mét kho¶n tiÒn kh¸ lín cho chØ mét thiÕt bÞ víi nh÷ng cuèn s¸ch mµ ch−a ch¾c hä ®·

yªu thÝch. Mét sè ng−êi mua ®Çu tiªn ®·

kh«ng hµo høng l«i kÐo thªm ng−êi mua míi.

Trong khi ®ã, Nhµ xuÊt b¶n Gallimard ®−a ra mét chiÕn l−îc tr¸i ng−îc. Hä th«ng b¸o t¸m ngh×n ®Çu s¸ch sè hãa cña hä, cã thÓ ®äc trªn çc trang web cña çc cöa hµng s¸ch cña m×nh, còng nh− cña çc cöa hµng s¸ch

®éc lËp kh¸c. Mèi quan t©m cña nhµ xuÊt b¶n ë ®©y lµ t¹o ra mét s¶n phÈm

¶o t−¬ng ®−¬ng cña mét hiÖu s¸ch truyÒn thèng réng lín. §èi víi ng−êi sö dông, cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n bëi mét nhµ xuÊt b¶n nµo ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu quan träng, ng−îc l¹i ng−êi mua/ng−êi

®äc cã ®−îc mét nguån cung cÊp Ýt ra còng ®a d¹ng nh− trong thÕ giíi s¸ch in giÊy, vµ cã thÓ chuyÓn t¶i cuèn s¸ch vµo thiÕt bÞ cña m×nh.

II. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra

1. §i t×m mét m« h×nh kinh tÕ S¸ch sè lµ mét s¶n phÈm thÓ hiÖn sù øng dông nh÷ng ph¸t minh khoa häc c«ng nghÖ míi nhÊt cña loµi ng−êi trong

®êi sèng v¨n hãa - mét khuynh h−íng tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn x· héi hiÖn

®¹i. Tuy nhiªn, hiÖn nay lîi nhuËn mµ ng−êi ta thu ®−îc tõ ®Êy, nÕu cã, còng

(3)

cßn rÊt Ýt ái. Nh− t¸c gi¶ bµi viÕt nhËn xÐt: “S¸ch sè kh«ng thÓ sinh lîi, Ýt nhÊt trong thêi h¹n ng¾n; thÞ tr−êng ®ang ë nh÷ng b−íc chËp ch÷ng, c«ng nghÖ kh«ng ch¾c ch¾n, c¸c chu kú phæ biÕn vÉn cßn Ýt ®−îc biÕt ®Õn. Víi thÞ tr−êng bã hÑp, doanh sè rÊt yÕu, ngay c¶ ë nh÷ng n−íc mµ nguån cung cÊp cßn phong phó h¬n c¶ n−íc Ph¸p” (tr.78).

Tr−íc hÕt, h·y xem xÐt vÊn ®Ò gi¸

thµnh s¶n phÈm. Theo tháa thuËn cña mét sè nhµ xuÊt b¶n vµ c«ng ty ph¸t hµnh s¸ch sè, th× gi¸ b¸n cña mét cuèn s¸ch sè ph¶i ë kho¶ng thÊp h¬n gi¸ xuÊt b¶n trªn giÊy lµ 10 - 15% míi b¶o ®¶m

®−îc cho ng−êi s¶n xuÊt trang tr¶i nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt. Nh−ng sù chªnh lÖch vÒ gi¸ thÊp nh− vËy gi÷a mét h×nh thøc s¸ch ®· qu¸ quen thuéc,

®−îc b¶o ®¶m vÒ mÆt së h÷u vµ gi¸ trÞ, víi mét h×nh thøc s¸ch cßn rÊt míi mÎ mµ bÊt cø mét ng−êi tiªu thô nµo còng cã c¶m gi¸c ®i vµo mét cuéc phiªu l−u - thËt ra kh«ng hîp lý chót nµo. ë ®©y, cÇn nhÊn m¹nh mét hiÖn t−îng t©m lý:

Ng−êi së h÷u mét cuèn s¸ch giÊy tr¾ng mùc ®en, nghÜa lµ hiÖn th©n cña mét ®å vËt cô thÓ, sÏ cã c¶m gi¸c an toµn kh¸c h¼n víi ng−êi së h÷u mét cuèn s¸ch sè chØ n»m trªn m¹ng, trªn m¸y vi tÝnh, hoÆc trong mét thiÕt bÞ trung gian vèn c©m lÆng.

Trong mét cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y ®èi víi nh÷ng ng−êi mua tiÒm n¨ng liªn quan ®Õn thiÕt bÞ ®äc víi c©u hái “B¹n cã muèn së h÷u mét thiÕt bÞ ®äc kh«ng?”, th× 29% tr¶ lêi cã, nh−ng phÇn lín lµ ®Ó ®äc b¸o, 17% tr¶ lêi lµ cã thÓ chuyÓn t¶i c¸c cuèn s¸ch. 61% chñ hiÖu s¸ch kh«ng cho r»ng s¸ch sè lµ mét mèi

®e däa ®èi víi s¸ch in giÊy, vµ 86%

trong sè hä muèn r»ng nhµ xuÊt b¶n s¸ch giÊy tiÕp tôc lµm chñ chÝnh s¸ch

gi¸ c¶. Víi c©u hái “Víi gi¸ bao nhiªu th×

ng−êi mua cã thÓ s½n sµng ®æi mét cuèn s¸ch giÊy lÊy mét cuèn s¸ch sè?”, c©u tr¶ lêi lµ: Víi mét cuèn tiÓu thuyÕt in giÊy 14 Euro, ng−êi ta b»ng lßng ®æi lÊy cuèn tiÓu thuyÕt ®ã d−íi h×nh thøc s¸ch sè víi gi¸ 6 Euro; cßn møc chªnh lÖch chÊp nhËn ®−îc gi÷a gi¸ mét cuèn s¸ch tranh in giÊy vµ mét cuèn s¸ch tranh sè lµ 9 Euro vµ 5 Euro. ë Mü, theo ph−¬ng ch©m khuyÕn khÝch c«ng nghÖ míi, trong hÇu hÕt tr−êng hîp, ng−êi ta quy

®Þnh gi¸ nh÷ng cuèn s¸ch sè lµ 9,99 USD, bÊt chÊp gi¸ cuèn s¸ch giÊy lµ bao nhiªu. Cã nhµ xuÊt b¶n cßn kªu gäi ®Æt gi¸ s¸ch sè rÊt thÊp ®Ó cã thÓ b¸n ®−îc c¸c thiÕt bÞ chuyÓn t¶i hay thiÕt bÞ ®äc.

Mét ®iÒu n÷a còng lµm nhiÒu ng−êi lo l¾ng lµ trong khi vÊn ®Ò sinh lîi vµ gi¸ c¶ cña cuèn s¸ch sè ch−a ®i tíi thèng nhÊt, th× còng chÝnh nhê vµo c«ng nghÖ míi, ng−êi ta cã thÓ tÝnh ®Õn sù xuÊt hiÖn nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghÖ vµ v¨n hãa kh¸c l«i cuèn ng−êi ®äc th«ng qua sù ®¬n gi¶n trong sö dông vµ gi¸ c¶ chÊp nhËn ®−îc. Ch¼ng h¹n, ng−êi ta nãi ®Õn nh÷ng thiÕt bÞ cña c«ng nghiÖp m¹ng, hay nh÷ng thiÕt bÞ chuyÓn t¶i vµ t− vÊn s¸ch b¸o trªn mét m¸y chuyÓn, nh÷ng thiÕt bÞ ®äc th«ng qua ®iÖn tho¹i di ®éng, v.v... ChÝnh v×

vËy mµ Bruno Patino ®· lo l¾ng nãi ®Õn

“nh÷ng ®èi lËp lîi Ých vµ nh÷ng c¹nh tranh míi gi÷a c¸c t¸c gi¶ truyÒn thèng cña viÖc s¶n xuÊt s¸ch vµ nh÷ng nh©n tè míi nµy, nh÷ng nh©n tè thÓ hiÖn mét v¨n hãa kinh doanh, mèi quan hÖ víi nh÷ng vÊn ®Ò së h÷u trÝ tuÖ vµ xóc tiÕn s¸ng t¹o rÊt xa l¹ víi cuèn s¸ch” (tr.80).

2. Nh÷ng hËu qu¶ v¨n hãa

Cã lÏ, víi s¸ch sè, vÊn ®Ò hËu qu¶ v¨n hãa lµ ®¸ng quan t©m h¬n c¶. Cã mét sè khÝa c¹nh ë ®©y cÇn nªu lªn:

(4)

- Ng−êi ta th−êng nãi cuèn s¸ch tõ ngh×n x−a ®Õn nay vÉn ®ãng vai trß chñ yÕu, nÕu kh«ng nãi lµ quyÕt ®Þnh, trong sù phæ biÕn kiÕn thøc, gi¸o dôc t− t−ëng cho nhiÒu thÕ hÖ con ng−êi, nghÜa lµ x©y dùng nÒn t¶ng cho sù tiÕn bé cña tri thøc ®Ó tõ ®Êy cã sù tiÕn bé cña x· héi.

Trong khi ®ã, s¸ch sè ngµy nay kh«ng ph¶i lµ mét cuèn s¸ch theo ®Þnh nghÜa cæ ®iÓn ®· ®−îc thõa nhËn, nhÊt lµ, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c«ng nghÖ míi, nã ®−îc phÐp trë thµnh mét vËt thÓ hçn t¹p, gåm c¶ ©m nh¹c, h×nh ¶nh

®éng ch¼ng h¹n. Tõ ®Êy, ng−êi ta ®Æt c©u hái: S¸ch sè cã cßn ®ãng ®−îc vai trß v¨n hãa nh− nh÷ng cuèn s¸ch tõng cã trong lÞch sö, thËm chÝ cã nªn gäi ®ã lµ cuèn s¸ch n÷a hay kh«ng, mµ nªn dïng mét c¸i tªn kh¸c, ch¼ng h¹n nh− cã ng−êi ®Ò nghÞ, “thiÕt bÞ sè hãa cña cuèn s¸ch”, hoÆc “néi dung cuèn s¸ch X tin häc hãa”, v.v...

- Kü thuËt sè cïng víi m¹ng Internet cho phÐp xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu s¶n phÈm s¸ch kh«ng cÇn in Ên, ®−îc gäi lµ t¸c phÈm, víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt ra nã ®−îc gäi lµ t¸c gi¶. Kh«ng cã sù lùa chän, kh«ng cã sù kiÓm so¸t, vµ còng kh«ng cã nh÷ng tiªu chÝ nµo buéc ng−êi ta ph¶i tu©n theo. Mét ch©n lý mµ thÕ giíi s¸ch tõ ngµn x−a ®· chøng nghiÖm, nay béc lé râ h¬n bao giê hÕt:

Kh«ng ph¶i muèn viÕt s¸ch lµ viÕt ®−îc s¸ch hay, thËm chÝ kh«ng ph¶i cuèn s¸ch ®−îc ®−a cho ng−êi kh¸c ®äc lµ cuèn s¸ch nªn ®äc. §· cã hiÖn t−îng, kh«ng h¼n chØ v× ®éng c¬ kinh tÕ, lµ rÊt nhiÒu ng−êi nh¶y vµo lÜnh vùc v¨n häc, khoa häc, ng«n ng÷ vµ nghÖ thuËt mµ kh«ng hÒ cã kh¶ n¨ng lµm viÖc ®ã, hay kh«ng ®¸ng ®Ó x· héi giao cho lµm viÖc

®ã. Nãi nh− t¸c gi¶ bµi viÕt: “Mét sù bµnh tr−íng hiÖn t−îng s¶n xuÊt qu¸

t¶i, kh«ng cã tiªu chÝ vÒ chÊt l−îng,

kh«ng hÒ t¹o thuËn lîi cho sù gia t¨ng yªu cÇu hay vÞ thÕ cña c¸c t¸c gi¶, nh÷ng ng−êi bÞ nhÊn ch×m trong c¸i

®¸m ®«ng nh÷ng con ng−êi cã thÓ cã m−u ®å nh¶y vµo lÜnh vùc v¨n häc vµ c¶

nh÷ng ng−êi chän nhÇm ®−êng” (tr.80).

Nh− thÕ, cuèn s¸ch sè sÏ kh«ng cã t¸c dông më ®−êng cho nhiÒu t¸c gi¶ −u tó, mµ ng−îc l¹i, cã thÓ lµm cho c¸c t¸c gi¶

−u tó bÞ chen ®−êng chiÕm lèi v× nh÷ng t¸c gi¶ v« tµi. NghÜa lµ, ngay tõ ®Çu nguån cña cuèn s¸ch, ng−êi ta ®· ®Æt ra vÊn ®Ò cã ý nghÜa v¨n hãa lín lµ chÊt l−îng cña b¶n th©n s¶n phÈm v¨n hãa.

- Víi ng−êi ®äc, ®èi t−îng ®−îc phôc vô cña s¸ch, vÊn ®Ò còng cã ý nghÜa nan gi¶i vÒ v¨n hãa. Tr−íc hÕt, nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, víi kü thuËt sè, s¸ch cã thÓ xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu trªn m¹ng, trong nh÷ng thiÕt bÞ ®äc. LÇn ®Çu tiªn víi mét mµn ¶nh vµi tÊc vu«ng, hay víi mét c¸i m¸y vµi tr¨m gram, ng−êi ta ®· cã thÓ tiÕp xóc vµ ®äc hµng ngµn cuèn s¸ch kh¸c nhau. Ng−êi ®äc, ®Õn l−ît m×nh, l¹i bÞ ngËp ch×m gi÷a mét thÕ giíi s¸ch hçn lo¹n nh− hä ®· tõng bÞ ngËp ch×m gi÷a mét thÕ giíi th«ng tin cña b¸o chÝ vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c.

Víi ng−êi ®äc, cuèn s¸ch sè hiÖn lªn nh−

mét thiÕt bÞ th«ng b¸o v« c¶m, tuy chÝnh x¸c, trong khi cuèn s¸ch giÊy míi lµ mét

®èi t−îng thùc sù ®Ó ng−êi ta lËt ®i lËt l¹i, ®µo s©u, suy luËn, vµ v× vËy ®ãng vai trß mét ®èi t¸c cã ý nghÜa tinh thÇn vµ c¶ t×nh c¶m. Ng−êi ta cho r»ng, cÇn ph¶i thõa nhËn ®iÒu nµy nh− mét h¹n chÕ tÊt yÕu cña khoa häc c«ng nghÖ tr−íc con ng−êi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n häc mµ kh«ng mét m¸y mãc nµo thay thÕ ®−îc.

- Sù xuÊt hiÖn cña s¸ch sè cßn mang

®Õn mét nguy c¬ míi ®−îc gäi lµ “sù phi trung gian hãa” trong thÕ giíi s¸ch. Cã nghÜa lµ tõ nay vÒ sau, kh«ng cßn cÇn

(5)

®Õn c¸c hiÖu s¸ch nh− ta vÉn thÊy kh¾p n¬i. H¬n c¶ mét ®Þa ®iÓm kinh doanh, c¸c hiÖu s¸ch lµ mét ®Þa ®iÓm v¨n hãa, cã t¸c dông thùc sù trong ®êi sèng v¨n hãa cña céng ®ång, kÓ c¶ víi nh÷ng ng−êi Ýt

®äc s¸ch hay kh«ng ®äc s¸ch. §ã lµ ta ch−a nãi ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng phô th−êng ®−îc tæ chøc ë c¸c hiÖu s¸ch nh−

qu¶ng c¸o s¸ch, triÓn l·m s¸ch, tæ chøc giíi thiÖu s¸ch, v.v... Nh−ng ngµy nay, sù ra ®êi cña s¸ch sè ®ang ®e däa xãa bá c¸c hiÖu s¸ch, vµ nh− thÕ xãa bá lu«n c¶ mét biÓu t−îng v¨n hãa ngµn ®êi cña nh©n lo¹i. §iÒu ®ã cã Ých ch¨ng?

3. Ng−êi ®äc, mèi quan hÖ gi÷a ng−êi

®äc vµ t¸c phÈm, t¸c gi¶

§èi víi s¸ch th× vÊn ®Ò c¸ch ®äc vµ ng−êi ®äc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cho sè phËn vµ t¸c dông cña cuèn s¸ch.

VÒ vÊn ®Ò nµy, ng−êi ta cho r»ng, víi sù xuÊt hiÖn s¸ch sè, viÖc ®äc chøng kiÕn hai sù ®¶o lén c¬ b¶n. Thø nhÊt, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chia nhá, c¾t ®o¹n gièng nh− qu¸ tr×nh ®èi víi kh¸n gi¶ truyÒn h×nh, nghÜa lµ lµm cho v¨n b¶n tho¸t ra khái m¶nh ®Êt cña m×nh, tho¸t ra khái c¸i nÒn b»ng giÊy, vµ nh− vËy còng lµm cho viÖc ®äc kh«ng cßn gi÷ c¸i tuyÕn tÝnh nguyªn thñy cña v¨n b¶n. Thø hai, kh¶

n¨ng t−¬ng t¸c cña ng−êi ®äc víi v¨n b¶n. Ng−êi ®äc s¸ch sè cã thÓ thùc thi quyÒn cña m×nh ®èi víi v¨n b¶n, mét quyÒn kh«ng ®−îc quy thµnh luËt, nh−ng mang l¹i cho anh ta do c«ng nghÖ míi. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, ®· cã nh÷ng t¸c gi¶ c«ng bè cuèn s¸ch cña m×nh theo nhiÒu kú, vµ sau mçi kú nh−

vËy hä nhËn vµ xö lý nh÷ng ph¶n øng cña ng−êi ®äc ®Ó thùc hiÖn nh÷ng diÔn biÕn tiÕp theo cña cuèn s¸ch. Nh− vËy, ta cã mét h×nh thøc x· héi hãa cuèn s¸ch.

h×nh thµnh cuèn s¸ch mét c¸ch gÇn nh−

trùc tiÕp cã ph¶i lµ mong muèn cña c¸c t¸c gi¶ hay kh«ng còng cßn ph¶i bµn. §Ó tr¶ lêi døt kho¸t vÊn ®Ò nµy, cßn ph¶i ®îi thêi gian. §iÒu cuèi cïng ®èi víi ng−êi

®äc lµ vÊn ®Ò së h÷u s¶n phÈm v¨n hãa.

Kh«ng gièng nh− tr−íc kia, sù së h÷u s¸ch sè hiÖn nay l¹i ph¶i th«ng qua nh÷ng thiÕt bÞ ®iÖn tö, nh÷ng kÕt cÊu m¹ng, chø kh«ng cßn lµ nh÷ng vËt phÈm cô thÓ cã mµu s¾c, cã h×nh hµi vµ sê mã

®Æt ra vÊn ®Ò t¸c ®éng ®èi víi ý thøc cña ng−êi ®äc vµ còng lµ quan niÖm cña ng−êi ®äc ®èi víi vÊn ®Ò së h÷u mét s¶n phÈm v¨n hãa. Trªn c¸c diÔn ®µn kh¸c nhau, vÊn ®Ò nµy cßn ®−îc bá ngá.

III. §«i ®iÒu vÒ th¸i ®é vµ chÝnh s¸ch ®èi víi s¸ch sè Nh− ®· tr×nh bµy, lÜnh vùc s¸ch lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc v¨n hãa truyÒn thèng tiÕp nhËn sau cïng nh÷ng thµnh tùu cña c«ng nghÖ tin häc hiÖn

®¹i, vµ tuy gÇn ®©y ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, th× vÉn chËm ch¹p so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c. HiÖn nay, ng−êi ta vÉn ®ang th¶o luËn c¶ vÒ th¸i ®é, chÝnh s¸ch nªn cã ®èi víi vÊn ®Ò s¸ch sè.

Nãi chung, ý kiÕn cña nhiÒu nhµ khoa häc vµ kinh doanh lµ nªn cã th¸i ®é khuyÕn khÝch ®èi víi h×nh thøc s¸ch nµy.

Bëi v× kü thuËt sè lµ mét thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ cã rÊt nhiÒu −u thÕ cã thÓ tËn dông ®èi víi viÖc truyÒn b¸ s¸ch, trong khi cho ®Õn nay, s¸ch in giÊy, tuy ph¸t triÓn m¹nh mÏ, vÉn ch−a thÓ nãi lµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng chøc n¨ng cÇn thiÕt cña cuèn s¸ch, do vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn in Ên, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n, vµ ë mét møc ®é nµo

®ã lµ ®iÒu kiÖn thêi gian, n¨ng lùc nhiÒu mÆt cña ng−êi ®äc. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, nhiÒu ý kiÕn cho r»ng, nªn hç trî c¶

vÒ tµi chÝnh vµ ph−¬ng tiÖn ®Ó truyÒn b¸

nh÷ng cuèn s¸ch sè cã néi dung phæ biÕn

(6)

réng r·i cho c«ng chóng, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt nhÊt, s¬ ®¼ng nhÊt ®Õn víi nh÷ng khèi ng−êi

®«ng ®¶o. Nh− vËy, çc chÝnh quyÒn vµ çc tæ chøc x· héi, trong mèi quan hÖ víi çc tËp ®oµn kinh doanh, cÇn lµm sao cho gi¸ c¶ nh÷ng cuèn s¸ch sè, nh÷ng thiÕt bÞ ®äc ®iÖn tö rÎ h¬n n÷a, phï hîp víi tói tiÒn cña cµng nhiÒu ng−êi cµng tèt. Nh−ng mÆt kh¸c, ng−êi ta cho r»ng b¶n th©n çc s¸ch sè còng kh«ng thÓ quªn nh÷ng néi dung cã tÝnh chÊt nghiªn cøu, tham kh¶o, chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè khoa häc vµ lý luËn s©u s¾c. Bëi v×, nãi chung hiÖn nay, ®©y lµ lÜnh vùc s¸ch bÞ ng−êi ®äc coi nhÑ nhÊt. ViÖc c«ng bè nh÷ng cuèn s¸ch nh− thÕ, tr−íc hÕt sÏ cã t¸c dông ®¸nh ®éng, th«ng b¸o vµ cæ vò ng−êi ®äc chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc, lý luËn nhiÒu h¬n.

Dùa trªn yªu cÇu thùc tÕ hiÖn nay, nhiÒu ng−êi ®Ò nghÞ nªn cã mét sù kÕt hîp dùa trªn môc tiªu v¨n hãa chung gi÷a ho¹t ®éng cña s¸ch sè vµ ho¹t ®éng cña s¸ch in giÊy. Kh«ng nªn coi ®©y lµ hai thÞ tr−êng ®èi lËp, tranh giµnh ¶nh

h−ëng cña nhau, mµ tr¸i l¹i, hai thÞ tr−êng nµy, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm, −u thÕ riªng cña m×nh, cã thÓ hç trî nhau vµ gióp nhau ph¸t huy t¸c dông. Cã nh÷ng cuèn s¸ch sè gîi ý cho ng−êi ta t×m ®Õn s¸ch in giÊy, vµ ng−îc l¹i, cã nh÷ng cuèn s¸ch in giÊy khiÕn ng−êi ®äc cã yªu cÇu t×m ®Õn nh÷ng cuèn s¸ch sè t−¬ng

®−¬ng. §Æc biÖt, nhiÒu ng−êi cho r»ng trong khi ph¸t triÓn s¸ch sè, ph¶i kh«ng ngõng duy tr× vµ ®Èy m¹nh viÖc ®äc s¸ch theo kiÓu truyÒn thèng trªn giÊy, bëi v×

®ã vÉn lµ kiÓu ®äc s¸ch duy nhÊt ®em l¹i kiÕn thøc nghiªm tóc vµ t¹o nÒn t¶ng cho v¨n hãa.

®ang tiÕp tôc t×m tßi vµ s¸ng t¹o, coi nh−

®ãng gãp cho sù h×nh thµnh mét s¶n phÈm v¨n hãa ®éc ®¸o cña thêi ®¹i, võa kh«ng gièng víi cuèn s¸ch in truyÒn thèng, nh−ng l¹i võa g¾n liÒn víi cuèn s¸ch truyÒn thèng ®ã, cïng nh÷ng thµnh tùu quý b¸u sèng cßn mµ cuèn s¸ch ®·

(tiÕp theo trang 59)

Tr−íc thùc tr¹ng ®ã, Héi th¶o nªu bËt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®ang ®Æt ra cho c«ng t¸c ®µo t¹o nhµ b¸o ph¸t thanh hiÖn nay, ®ã lµ: kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh, gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn; n©ng cao chÊt l−îng sinh viªn;

chuÈn ho¸ néi dung, ph−¬ng ph¸p, tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c¸c kü n¨ng trong qu¸ tr×nh thùc hµnh. Bªn c¹nh ®ã, c«ng t¸c båi d−ìng ph¶i dùa trªn ®iÒu kiÖn, n¨ng lùc thùc tÕ còng nh− nhu cÇu cô thÓ cña tõng ®µi ph¸t thanh.

®æi çch thøc tiÕp nhËn b»ng mét chiÕn dÞch nh»m thu hót c«ng chóng ®Õn víi ph¸t thanh vµ hiÓu ®−îc lîi thÕ trong viÖc tiÕp nhËn th«ng tin tõ çc ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh; C¶i tiÕn ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh; §æi míi ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o nhµ b¸o ph¸t thanh ë çc c¬ së ®µo t¹o.

Héi th¶o ®· gióp cho c¸c c¬ quan truyÒn th«ng ®¹i chóng nãi chung cña ViÖt Nam, c¬ quan ph¸t thanh cña Trung

HuÖ Nguyªn