1 " " « t ^ !^ ^ i S
mÀmm^mm itJCI
•'Sii
He thong do! miii sàng tao cùa Phàn lan va bài hoc gifl suy cho Vièt Ham
ih ^lO
Tran Tlij Tliu HiTtfng, Do Tliànli LongBò K H & C N
Phan Lan dUcic mènh danh là dat nUóc cùa doi mói sang tao. Trong nhiéu nàm qua, chi so doi mói sàng tao cùa nUóc này thuóc top 10 thè giói. Thành cóng cùa dat nifóc chi có hdn 5 trièu dàn là bài hoc rét hQu ich de chùng ta có the tham Ithào, hpc tàp.
P
hàn Lan là mot quòc già Bàe Àu eó dién ti'eh gàn tUdng dUtìng Viét Nam, nhùng quy mó dàn sò nhò hdn 16 làn (5,5 triéu ngUòi), thu nhàp bình quàn dàungudicaohdn21 làn (47.129 USD), nhàn lue hoat dóno trong ITnh vùc nghién cùu - trien khai (R&D) Idn hón 10 làn (80.000 nguòi, tuong dUdng 145 nhàn lue R&D/van dàn)^ Nàm 2015, Phàn Lan xép thù 6 ve chì só dói mói sàng tao toàn càu (GII), thù 8 ve ehi sò canh tranh toàn càu (GCI).Càc chT sò ve ha tàng khoa hpc va còng nghé (KH&CN), nhàn lue
' ò Vi$t Nam, có 164.744 ngi/Òi Iham già hoat dOng R&D, tUdng diidng 14 nhàn Ig'c R&D/vgn dàn. Nguón: Sàch KH&CN Viét Nam 2014.
«riamAHoc \L,M
trình dò cao, sàng che, cóng bò va trfch dàn quóc té, hpp tàc cóng - tu déu dùng ò top dàu thè giói^.
Hi thóng Odi mdi sang tao cùa Phàn Lan
Khu vùc dai hpc - ehù the nghién cùu chù dao
Phàn Lan có 14 trUòng dai hpc, 24 trùòng bàch khoa ky thuàt hay
=Xép hgng ve v i s y minh bach va hi^u quà cùa càc té chCfc cong: thij 1; he thtìng dai hpc va dào t^o: thij 2; mite d$ dói mdi sàng tao cùa khu vyc doanh n g h i f p : thif 3; só IUdng ddn sàng che PCT trén déu nguòi:
thù 4; chì s3 tàc dóng khoa hpc cùa càc cóng bó quóc té trong 10 Imh vUc nghién ciìu (khoa hpc nóng nghièp, dy<?c, vàt lièu, toàn thóng ké...) déu vil^t xa mCrc trung bình thè gifli (he sé trung binh thè giói là 1, cùa Phàn Lan luón x l p x l 2).
con gpi là trùòng dai hpc khoa hpe ùng dung (universities of applied Sciences) truc thuóc Bp Giào duo va Vàn hóa. Ngoài ra, cò 5 bènh vièn dpi hpe (university hospitais) nói tién hành càc nghién cùu khoa hpc va nghién cùu làm sàng. Nghién cùu eò bàn phàn lón dUpc thpe hién trong càc truòng dai hpc, trong khi càe trùòng bàch khoa ky thuàt triln khai càe nghién cùu ùng dung va phàt trien san phàm phyc vu dòi song còng nghiép va phàt trién kinh té vùng. Tuy nhièn, càe truòng dai hpe mòi dupe dào tao nghién eùu sinh va eàp bang tién sy^ Ngàn sàch tù Chinh phù là
=Só luijng nghién cÙu sinh cùa 14 trUòng dai hpc cùa Phàn Lan là 18.000 ngUÒi.
NHIN RA THE GIOÌ
nguón tài ehfnh ehù dpo càp cho càc trùòng dai hpc va truòng bàch khoa ky thuàt, trong dò kinh phi cho hoat dOng R&D cùa eàe truòng chiém khoàng 1/4 tóng ngàn sàch này.
He thòng dai hpc cùa Phàn Lan dupe cài càch mpnh me tU nàm 2005. Theo Luàt Dai hpc, eàe truòng dai hpc trò thành càc phàp nhàn dpc lap va dupc tu chù tài chfnh. Tràch nhipm bò tri ngàn sàch cho càe truòng thupe ve Chinh phù thay vi càc chinh quyén dja phùdng. Bò Giào due va Vàn hòa giàm sàt ehàt lupng va hiéu quà hoat dpng cùa càc trùòng dai hpc thóng qua eòng cu dành già dòc làp va eòng khai két quà dành già (od che bàt buòe).
Trong hoat dòng nghién cùu, néu truòng dai hpc thu hùt dUdc 1 Euro dàu tu tu khu vuc tu nhàn, Nhà nuóc se ho trò thém 3 Euro.
Càc vién nghién cùu còng l$p
Ben canh eàe dòn vj nghién cùu trong he thòng dai hpc, Phàn Lan có 13 vién nghién cùu còng làp. Cùng vói càc cài càch trong khu vUe dai hpe, Phàn Lan tién hành cài tó toàn dién eàe vién nghién cùu còng iàp theo huòng tài ep eàu va dói mói phùdng thùc dàu tu tài chfnh cho hopt dóng nghién cùu: sàp nhpp de tàng cuòng hiéu quà hoat dóng;
khuyén khich lièn danh, lién két trong nghién cùu; thùc day hdp tàc nghién cùu theo ehiéu sàu;
trién khai eòng cu tài chinh ho trp càc nghién cùu mang tfnh chién lupe.
Hoat dòng nghién cùu cùa eàe vién còng lap dupe day manh theo 5 nguyèn tàe: cài thién ha tàng nghién cùu; thùe day khoa hpe mò (open science); mò róng
mang luòi nghién cùu quóc té;
hpp tàe nghién eùu chung giùa càc vién; va tiép càn mÒ dói vói càc nguón lue.
Vièn Hàn làm Phàn Lan Vièn Hàn làm Phàn Lan là mot quy còng làp tài trp cho hopt dòng nghién eùu khoa hpc, nhung khóng truc tiép thUc hién ehùe nàng nghién cùu. Vipn cung eàp càe tài trp cho nghién cùu khoa hpc, dào tao càn bò nghién eùu va cài thién tiém lue nghién eùu.
Ve hpc thuàt, Vièn có Hói dóng nghién cùu chuyén ngành (Sinh hpc va mói trùòng; Vàn hóa va xà hpi; Khoa hpe tu nhién va ky thuàt; Y hpc); Hói dóng Nghién cùu chién lupe; va Hói dóng ed sÒ ha tàng nghién eùu. Nàm 2014, tóng ngàn sàch cùa Vipn Hàn làm Phàn Lan là 316,8 triéu Euro;
nàm 2015 tàng lén 415,6 triéu Euro (tUòng dùòng gàn 10.000 t^ dóng, gap 10 làn quy mò Quy DÓI mdi cóng nghé quòc già, va 20 làn quy mò Quy Phàt triln KH&CN quóc già cùa Viét Nam).
Ty lé kinh phi tài trp theo ITnh vUc va dòi tupng thu hùòng nhù sau:
Theo ITnh vuc: Khoa hpe tù nhién va ky thuàt là ITnh vUe dUde tài trp nhiéu nhàt vói \^ lé 38%;
tiép dò là Vàn hóa va xà hói 23%;
Sinh hpe va mòi truòng 19%; Y hpc 14%; Hp tàng nghién eùu 6%.
Theo dói tùòng thu hùòng: càc truòng dai hpc va bénh vién dai hpc là dói tUdng dupc nhàn kinh phf tài trd lón nhàt, vói 82%; trong khi càc vi0n nghién cùu chT nhàn 9%; càc to chùc nùóc ngoài 7%;
va dòi tupng khàc 2%.
Càe hinh thùc tài trò cùa Vièn Hàn làm khà da dang, bao gom:
1) Dòi vói hoat dóng nghién eùu.
Doàn d$i biéu Viét Nam thàm va làm vi$c t^i mot só co sd doi mói sàng tao cùa Phàn Lan cò 3 hinh thùc tal trp: theo dU àn, chUdng trình nghién eùu va trung tàm xuàt sàc; 2) DÒi vdi eàn bó nghién eùu, có 3 hình thùe tài trd: nghién eùu vièn sau tién sy, nghién cùu vién xuàt sàc va giào SU; 3) Dòi vói mòi trUòng nghién cùu, eò 3 hinh thùe tài trp:
tàng cùòng nàng lue cùa truòng dai hoc, h? tàng nghìèn cùu va FiDiPro (Finland Distlnguished Professor Programmo - thu hùt giào su giòi là nguòi nude ngoài va ngUÒi Phàn Lan Ò nUóe ngoài ve làm viée tal Phàn Lan).
Trong eàe hình thùe trèn, tài trp theo du àn là hình thùc tài trp chinh cùa Vién Hàn làm Phàn Lan, theo dò nhóm dù àn dùpc tài trp tién lùPng, mua nguyèn vàt lièu va thiét bj, ehi phi di Ipi va hdp tàc quóc té. Tài trp tàng eUòng ha tàng nghién cùu (xày dùng nhà xùÒng, mua mày móc thiét bj, nguyèn vàt lièu va djch vp phue vu R&D) theo de xuàt 5 nàm mot làn va dùa trén ké hoach cài thièn hp tàng nghìèn eùu dai han cùa ddn vj. Riéng dói vói càn bò nghién cùu, Vién tài trp 3 nàm ehi IUdng va chi phi nghién cùu dòi vói nghién cùu vièn sau tién sy (ehi àp dung vdi eàe tién sy mói nhàn bang tién sy khòng quà 4 nàm), tài trp 5 nàm dòi vói eàe nghién eùu vién xuàt sàc va giào Sù.
Só3nom2016 KHOAHOC CÒNG NGHÉ
M Iam
NHIN RA THE GIOÌ
Quy Cóng nghè va doi mói sàng tao Tekes
Guy Tekes (thuóc Bò Kinh té va Vi$c làm) thành iàp nàm 1983, là quy còng làp lÓn nhàt tal trp cho hoat dóng nghién cùu, phàt trién eòng nghè va dói mòi sàng tpo Ò Phàn Lan. Tong ngàn sàeh hàng nàm cùa Tekes ià 550 triéu Euro (khoàng 13.2001$ dóng).
Tekes tài trd cho càc dp àn nghién cùu, phàt triln va doi mdi sàng tao ve eòng nghé va kinh doanh cùa càc doanh nghièp Phàn Lan, k l cà doanh nghiép nuòc ngoài dóng trén dja bàn Phàn Lan (chiém khoàng 2/3 ngàn sàeh hàng nàm cùa Quy) va càc du àn R&D cùa vién nghién cùu, trùòng dai hpc, trùòng bàch khoa ky thuàt (1/3 ngàn sàeh). Vói mue tiéu phi lòi nhuàn, Tekes khòng nàm giù co phàn hoac quyén sò hùu trf tue dòi vói eàe két quà nghién eùu do Quy tài trp. Ben canh eàe ho trò tài ehfnh, Quy con két nói càe doanh nghièp, chuyén già Phàn Lan vói mpng ludi doanh nghiép va chuyén già toàn càu.
Hai hình thùc ho trp ehù yéu cùa Tekes là tài trp (grant) va cho vay (loan). Cò che tài trp àp dyng dói vdi du àn R&D; ed che cho vay àp dung dói vói dU àn san xuàt san phim, djch vu, mò hình kinh doanh mòi hoac san xuàt thù nghiém. Nói dung ho trp gÓm; chi lUPng va tién eòng; ehi phf giàn tiép cho nhàn Ipc; quàn ly phf; chi phi di lai; mua nguyén vàt lièu, mày mòc, thiét bi, djch vu.
Dói vói càc doanh nghiép vùa va nhò, Quy ho trp theo hình thùc tài trp hoac cho vay; doanh nghiép phài cò vòn dói ùng. Mùe tài trò bang 35-50% tóng kinh phf
du àn, chi tra 6 thàng mot làn trén eP sò thuc ehi. Có che eho vay ehi àp dung dói vói doanh nghiép vUa va nhò, dUdc coi là vay mao hilm (risk loan) khòng càn thè chàp va mot phàn vón vay có the dupc ùng truóc. Thàm chf, néu du àn khòng thành còng, mot phàn vòn vay eó the dùpe ehuyln thành khoàn tài trp. Mùc vay tòi da bang 50-70% tóng kinh phf dù àn.
Boi vói càc doanh nghi4p lón, Quy àp dung có ehé tài trd vói mùc tói da 25-35% tóng kinh phf du àn vói diéu kién ddn vj phòi hpp thUc hién du àn phài là càc doanh nghiép vùa va nhò hoac/
va vién nghién eùu, truòng dai hpe.
Dói vói càc doanh nghièp tré dói mòi sàng tao, Quy ho trd dén 75% tóng chi phf du àn theo hinh thùc tài trp hoac cho vay nhàm muc dfch giùp càc doanh nghièp doi mói sàng tao mòi thành làp*
(ke cà eàe doanh nghiép nùòe ngoài dàng ky hoat dóng tal Phàn Lan) phàt triln tóng t h i hoat dòng kinh doanh, thùc day sù tàng truòng ò quy mó toàn càu dói vói càc doanh nghiép nhò cò trien vpng nhàt. Mùc ho trp tòi da là 1,25 triéu Euro, trong dò mùe tài trd tòi da là 500 nghin Euro va mùc vay tòi da là 700 nghin Euro.
Dói vói càc vièn nghién cùu, trudng dai hpe, Quy ho trp càc nghién eùu trong ITnh vpc còng nghp, dieh vu, kinh doanh cò tfnh mòi, t^o ra tri thùc cò the ùng dpng róng rài trong dòi song kinh té Phàn Lan. Cò 3 Ioai dU àn nghién cùu dupc Quy ho trp: i) Du àn hdp tàc nghién cùu vói doanh
^Doanh nghièp có tuoi dòi khéng quà 6 nàm k l tir ngày thành l|p.
nghi$p, bao góm hpp tàe vói khu vUe cóng nghiép va doanh nghiép phàt triln càc tri thùc va giài phàp phpe vu càc ngành, ITnh vùc; li) Du àn tpo ra tri thùc va doanh nghiép mói dUa trèn càc y tUÒng KH&CN (két hpp phàt triln ;? tùÒng va thUPng mai hóa y tUÒng); ili) Du àn nghién cùu chién lupe tao ra càe dot phà ve tri thùc mói ò trình dò cao trong eàe ITnh vùc quan trpng dói vói hopt dóng san xuàt, kinh doanh. Càc du àn này dupc ho trp tói da 60% kinh phf; rìéng càc du àn quy mò lón có hòp tàc quòc té sé dupc hÓ trp tói 70%
kinh phf thpc hipn.
Trong nàm 2014, vói ngàn sàch 550 triéu Euro, Quy dà tài trò cho 2.750 dù àn. Kinh phf ho trd doanh nghiép là 371 triéu Euro, trong dò 63% dành cho eàe doanh nghiép vUa va nhò. Vdi 1.870 dù àn hoàn thành trong nàm 2014, da tpo ra 1.500 san phàm, djch vu mói; 1.130 sàng ché/dPn sàng che; 1.090 luàn vàn nghién eùu. Doanh thu eùa càc dù àn doanh nghiép vùa va nhò dat 5,8 t^ Euro, Thòng ké cho thày, vói mòi dóng Euro dàu tu tù Tekes, càc doanh nghiép sé tàng thém 2 dòng Euro dàu tu cho hoat dòng R&D cùa mình;
80% doanh nghiép thùa nhàn hÓ trp eùa Tekes dòng gòp quyét djnh cho thành còng cùa hp; t^
Iè doanh nghiép nhàn tài trd cùa Tekes bj phà san hàng nàm là 1%.
Slush
Slush là mpt dién dàn khòi nghiép va còng nghé phi Ipi nhuàn dUdc tó chùc djnh ky hàng nàm tal Phàn Lan dUdi sù diéu hành cùa mot nhòm càc bpn tré tuoi dòi khóng qua 25. Tù y tùòng
42 I KHOAHOC \ L , M
NHÌN RA THE GIOÌ
— « ' • • • - E s t ,
V;- , i *• .'(. » ,
Siush là ngày hpi khài nghi$p ión nhét hành tinh duac tó chùc thuòng nièn t^i Phàn Lan ban dàu cùa mot nhóm nhò doanh
nhàn Phàn Lan tU nàm 2008, dén nay, Slush trò thành mot trong nhùng sU kién lón nhàt the giói dành cho càc doanh nghièp khòi nghiép vói triét ly: "Giùp kién tao the he tuong lai cùa càc doanh nghiép vT dai". Slush 2015 dUde tó chùc tal Helsinki vdi 15.000 nguòi tham dù, trong dò cò 1.700 doanh nghiép khòi nghiép, 800 nhà dàu tu va 630 nhà bào dén tù 100 quóe già. Thù tuòng Phàn Lan, TÓng thòng Estonia va Hoàng tù Thuy Dién eùng tham dù su kièn này.
Bài hpc gdi suy aói vdi Vì$t Nam 1. Vai trò to lón eùa càe trUdng dai hpc Phàn Lan trong trien khai eàe hoat dòng nghién cùu ed bàn, nghién cùu ùng dung, diéu này cho thày mot giài phàp tàt yéu trong tUdng lai dòi vói he thóng KH&CN cùa Viét Nam, dò là càn tàng cùòng vai trò ehù the cùa càc truòng dai hpe trong hoat dòng nghién eùu khoa hpc va phàt triln còng nghé, cò giài phàp khuyén khfeh ( k l eà bàt buòc) càe trUÓng dai hpc, dac biét là dai hpc còng nghé triln khai mpnh hòn chùc nàng nghién cùu két nói vói khu vpe cóng nghièp, doanh nghièp.
2. Cd che tù ehù, tù chiù tràch nhièm tuyèt dói cùa càc vièn nghién cùu, truòng dai hpc ehi
eó the dùpc thùc hièn hiéu quà khi di kèm vdi che dò bat buòc dành già dòc iàp va eòng khai két quà dành già hàng nàm vói còng dóng, xà hói. He thóng dành già KH&CN dòc làp càn dUde coi trpng va hUÓng dàn tó chùc thue hièn trong thói gian tói ò Vièt Nam.
3. Giài phàp thu hùt vòn dàu tù cùa khu vùc tù nhàn va doanh nghièp dói vói KH&CN cung nàm ó vai trò chù dòng cùa Nhà nUòc trong tài trò, eho vay uu dai, bào lành rùi ro: i) Cd che dói ùng cho phép mot dòng dàu tù eùa Nhà nùóc se thu hùt dupc 2 dòng dàu tù tù doanh nghiép (trèn ed sÒ dành già nghiém tue nàng lue tài chfnh cùa doanh nghiép); li) Cd che Uu dai vói vién/truòng, néu thu hùt dupe 1 dóng dàu tu eùa doanh nghiép, Nhà nuóc se ho trò gap dòi; ili) Cd che bào lành rùi ro: néu dù àn eùa doanh nghiép nhàn vay Uu dai tù Nhà nùóc thàt bai, có thè ehuyln mot phàn vón vay thành tài trp khòng hoàn lai; iv) Có ehé cung càp vón mói (seed funding) cùa Nhà nùóc dòi vói càe doanh nghiép khòi nghiép dói mói sàng tao eò tiém nàng tàng trùòng eao.
4. Slush là két quà tàt yéu cùa vàn hóa khòi nghièp va dói mói sàng tao theo triét ly Phàn Lan, dùdc nuói dUòng, boi dàp
mot càch cò ehù dich va eó ành huòng manh me trong toàn he thòng chfnh trj va xà hòi cùa nùóc ban. Dòi vói Viét Nam, muòn tpo làp thành còng mot he sinh thài khòi nghiép va dói mói sàng tao lành manh làm mòi truòng phàt triln Ipc lupng doanh nghiép KH&CN manh, mot trong càe giài phàp chién lUdc là hình thành va nuói dùòng tinh thàn khòi nghièp, vàn hòa khòi nghiép va dói mói sàng tao trong eàe thè he ngUÒi Vièt Nam thòng qua vièc dùa nói dung giàng dpy vàn hóa khòi nghiép va dói mói sàng tao vào he thóng giào due quòc dàn, tù càp bpc phó thòng tói dai hpc.
5. Cuòi cùng, tù duy tudi mói va y tuòng dói mói sàng tao eùa ngùòi tré càn dupc tao mòi trUÒng thuàn Idi nhàt de phàt huy, phàt triln thành eàe già trj già tàng Idn eho eóng dòng, xà hòi, thòng qua viée ngùói tre dùpc tin tùòng giao chù tri tó chùc càe nhiém vu quy mó Idn, phùe tap vói quyén tu ehù eao nhàt. Trong trien khai nhiém vu KH&CN, càn eó eó che manh dan giao cho càn bò khoa hpc tré tài nàng ehù tri càc nhièm vu quy mò lón (tàng trpng sò diem dòi vói ehù nhiém de tài/dù àn ià ngùòi tré); khuyén khfeh càe trUdng dai hoc hình thành eàe vuòn Uòm, càc khòng gian sàng tao chung (tùòng tù Design Factory cùa Dai hpc Aalto, New/ Factory eùa Dpi hpc Tampere, Phàn Lan) nói sinh vièn nàm cuòi dupe thùc hành y tùòng sàng tao, tham già giài quyét càc dàt hàng eùa doanh nghiép .^
so 3 nam 2016 ISS^JéSÈVia NaOl
