Sè 1+2 (159+160)-2009 ng«n ng÷ & ®êi sèng 85
DiÔn ®µn nãi vµ viÕt
“mÌo tr¹ng quúnh ¨n rau” kh«ng ph¶i lµ “mÌo ¨n rau”
(Gãp ý víi c¸ch ®Æt tiªu ®Ò mét sè bµi b¸o)
Lª ®×nh (§¹i häc Vinh)
Mèi quan hÖ gi÷a tiªu ®Ò (headline) víi
néi dung bµi b¸o lµ mèi quan hÖ gi÷a phÇn tãm l−îc, phÇn tæng thÓ víi phÇn miªu t¶
vµ thuyÕt minh vÒ nã. Tiªu ®Ò ng¾n gän nh−ng ph¶i kh¸i qu¸t ®−îc toµn bé néi dung cña phÇn cßn l¹i (phÇn thuyÕt minh) vµ thÓ hiÖn ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a tÝnh phæ qu¸t, tÝnh th−êng xuyªn víi tÝnh cô thÓ, tøc tÝnh duy nhÊt x¸c ®Þnh cña ng−êi, vËt, hiÖn t−îng, ®Æc tÝnh …. mµ phÇn néi dung ph¶n ¸nh.
V× kh«ng ®¹t ®−îc nh÷ng yªu cÇu nµy, t¸c gi¶ cña nhiÒu bµi viÕt trªn c¸c b¸o ®iÖn tö TiÒn Phong, Tuæi TrÎ, Thanh Niªn, CAND, Lao ®éng … ®· biÕn chuyÖn “mÌo cña Tr¹ng Quúnh ¨n rau” thµnh “mÌo ¨n rau”. KiÓu tiªu ®Ò nµy t¹o cho ®éc gi¶
nh÷ng nhËn thøc lÖch l¹c vÒ x· héi chóng ta ®ang sèng.
“MÌo Tr¹ng Quúnh ¨n rau” lµ tËp hîp tõ chØ mét hiÖn t−îng duy nhÊt x¸c ®Þnh víi mét con mÌo cô thÓ vµ xÈy ra trong mét ®iÒu kiÖn cô thÓ. MÌo Tr¹ng Quúnh cã së chØ (c¸i ®−îc biÓu ®¹t) mang tÝnh duy nhÊt x¸c ®Þnh, tøc chØ cã duy nhÊt mét c¸
thÓ Êy. “Mét con mÌo” lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷
®−îc sö dông ®Ó chØ bÊt k× mét c¸ thÓ
“mÌo” nµo ®ã. Nã cã thÓ lµ mét con mÌo
®en, mét con mÌo tam thÓ, mét con mÌo rõng, hoÆc mét con mÌo hoang… Ng−îc l¹i, “mÌo” lµ tõ chØ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng c¸
thÓ cã ®Æc tÝnh vµ b¶n chÊt cña loµi ®éng vËt nµy.
HiÖn t−îng ¨n rau cña con mÌo Êy (con mÌo mµ Tr¹ng Quúnh b¾t trém cña Chóa) kh«ng ph¶i lµ ®Æc tr−ng khu biÖt cña loµi mÌo. Do ®ã, mÌo Tr¹ng Quúnh ¨n rau biÓu
®¹t hiÖn t−îng c¸ thÓ, riªng lÎ; cßn mÌo ¨n rau biÓu ®¹t hiÖn thùc vÒ b¶n chÊt cña loµi mÌo.
Sù lÉn lén gi÷a c¸c kiÓu ®Þnh danh (ng−êi, vËt, hiÖn t−îng, ®Æc tÝnh…) trªn xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu trong c¸c tiªu ®Ò b¸o trªn c¸c b¸o ®iÖn tö. Vµ rÊt tiÕc lµ chóng liªn quan ®Õn ý niÖm cña ®éc gi¶ vÒ an ninh x· héi vµ tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc cña con ng−êi.
VÝ dô: “C¶nh s¸t giao th«ng ®¹p d©n xuèng ruéng” [laodong.com.vn, 08/04/2008]. Bao nhiªu phÇn ngh×n (sè l−îng) c¶nh s¸t giao th«ng ®¹p ng−êi? Sè l−îng ®ã (dÉu cã), trong ®êi anh ta ®¹p ng−êi cã mÊy lÇn ®¹p ng−êi? H¬n n÷a, d©n
®èi lËp víi chÝnh quyÒn (trong ®ã c¶ ngµnh c¶nh s¸t còng chØ míi lµ mét trong nh÷ng lùc l−îng ®¹i diÖn). ChØ mét thanh niªn (bÞ
®¹p) sao l¹i kh¸i qu¸t thµnh d©n? Nh−
vËy, tõ hiÖn t−îng “t¹i H−ng Nguyªn, NghÖ An, mét c¶nh s¸t giao th«ng ®¹p mét thanh niªn (cã dÊu hiÖu vi ph¹m quy
®Þnh vÒ giao th«ng) xuèng ruéng, t¸c gi¶
bµi b¸o ®· v« t×nh kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt cña lùc l−îng c¶nh s¸t giao th«ng.
ng«n ng÷ & ®êi sèng sè 1+2 (159+160)-2009 86
HiÖn t−îng t−¬ng tù ®−îc b¾t gÆp kh¸
nhiÒu trªn c¸c b¸o ®iÖn tö: “C¶nh s¸t giao th«ng l¹i ®¸nh ng−êi”, [laodong.com.vn, 24/04/2008], “90% cöa hµng t¸i ph¹m vÖ sinh an toµn thùc phÈm’ [vietnamnet.vn, 04/05/2008] (thùc ra lµ: 90% hµng qu¸n (®· bÞ t¹m ®×nh chØ ®−îc kiÓm tra trªn ®Þa bµn tØnh Hµ T©y vµ mét vµi quËn ë Hµ Néi, “Nh©n viªn V−ên quèc gia Yok§«n (§¾k L¾k) “b¾t tay” l©m tÆc’ [cand.com.vn, 03/05/2008] (ChØ mét sè nh©n viªn cña V−ên nµy), “C¸n bé tr−êng GTVT “kinh doanh” b»ng, chøng chØ nghÒ gi¶”
[cand.com.vn, 04/05/2008] (ChØ mét c¸n bé cña Tr−êng GTVT Hµng Giang 3, thµnh phè Hå ChÝ Minh), ‘Qu¶ng trÞ: 97,4% hé d©n cßn ¨n c¸ nãc’ [tienphong.vn, 04/05/2008] (97,4% sè d©n ®−îc ®iÒu tra ë huyÖn Gio linh, Qu¶ng TrÞ), ‘C¶nh s¸t h×nh sù tham gia tèng tiÒn? [tienphong.vn, 24/04/2008] th«ng tin cho thÊy vô tèng tiÒn chØ liªn quan ®Õn mét h¹ sÜ quan CSHS), ‘C«ng an x· ®¸nh ®Ëp d· man mét sinh viªn’ (tuoitre.com.vn, 04/05/2008) (ChØ mÊy c¸n bé c«ng an cña x· §«ng H−¬ng, thÞ x· Thanh Ho¸), ‘Vâ sÜ Wushu rñ nhau ®i c−íp’ [cand.com.vn, 03/05/2008] (chØ cã ba vâ sÜ Wushu cña Trung t©m TDTT tØnh §¨k L¨k chø cã ph¶i nhiÒu ®©u)… T¸c gi¶ cña nh÷ng bµi b¸o trªn kh«ng biÕt do n¨ng lùc ng«n ng÷
hay cã ý ®Þnh kh¸i qu¸t nh−ng ®· ‘nãi qu¸’.
C¸ch ‘nãi qu¸’ ®Õn møc ‘kh¸i qu¸t’ sau
®©y th× bÊt k× mét c«ng d©n ViÖt Nam nµo cã th©n nh©n lµ c«ng chøc còng ph¶i giËt m×nh: NhiÒu gia ®×nh c«ng chøc lo sî [laodong.com.vn, 16/04/2008]. Thùc ra, trong sè “hµng chôc n¹n nh©n dÝnh vµo
®−êng d©y hôi vµ cho vay nÆng l·i víi bµ Ph−¬ng”, cã “nhiÒu n¹n nh©n cã chång
®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan §¶ng, chÝnh quyÒn vµ c¸c ®oµn thÓ” chØ ë ph−êng Thèng NhÊt, thµnh phè Bu«n Mª ThuËt
(nh− néi dung bµi b¸o thuËt l¹i). TÝnh
‘giËt g©n’ cña bµi b¸o ®−îc t¹o nªn bëi sù v¾ng mÆt cña c¸c yÕu tè biÓu ®¹t kh«ng gian vµ thêi gian trong tiªu ®Ò.
C¸c tiªu ®Ò thiÕu tÝnh ®Þnh danh th−êng lµm cho nhiÒu ®éc gi¶ c¶m thÊy bÞ xóc ph¹m. Ch¼ng h¹n : ‘¤ng “quan” ®Þa chÝnh thao tóng nhiÒu ®êi chñ tÞch’
[laodong.com.vn, 09/04/2008] ®· lÊy chuyÖn ‘bÐ xÐ ra to’. Bµi b¸o viÕt vÒ mét c¸n bé ®Þa chÝnh chØ ë cÊp ph−êng; trong khi ®ã, ‘quan’ (ch−a bµn ®Õn nh÷ng nÐt nghÜa kh¸c) lµ ng−êi cã quyÒn hµnh vÒ ®Þa chÝnh ë nhiÒu cÊp cao h¬n n÷a (huyÖn, cÊp tØnh…). HoÆc ‘Mét gi¸m ®èc mua b¸n ma tuý’ [tienphong.com.vn, 26/04/2008] (Gi¸m
®èc C«ng ti TNHH T− vÊn kiÓm ®Þnh x©y dùng sè II), ‘B¾t thªm mét gi¸m ®èc chuyªn “mua trinh” trÎ vÞ thµnh niªn’
[laodong.com.vn, 28/03/2008] (Gi¸m ®èc C«ng ty TNHH An T−êng). Gi¸m ®èc, trong tiÒm thøc cña ng−êi ViÖt hiÖn nay,
®−îc x¸c ®Þnh lµ: gi¸m ®èc c«ng ty, gi¸m
®èc trung t©m, gi¸m ®èc së, gi¸m ®èc viÖn nghiªn cøu, gi¸m ®èc häc viÖn… Riªng trong tiªu ®Ò ‘B¾t thªm …’ , tõ thªm ®·
th«ng b¸o r»ng tr−íc ®ã ®· cã (mét sè l−îng nµo ®ã c¸c vÞ) gi¸m ®èc bÞ b¾t v× ®·
lµm viÖc xÊu xa nµy. Tõ ®ã, víi tiªu ®Ò cña bµi b¸o nµy, t¸c gi¶ ®· gi¸n tiÕp th«ng b¸o r»ng: theo anh/chÞ ta, kh«ng ph¶i lµ Ýt ng−êi ®· vµ ®ang ®¶m nhiÖm chøc vô gi¸m ®èc cã hµnh vi mua trinh trÎ vÞ thµnh niªn!
Bµi b¸o tèt lµ bµi viÕt bao hµm kh«ng nh÷ng tÊt c¶ c¸c ®Æc tr−ng nªu trªn mµ cßn ph¶i cã tÝnh gi¸o dôc vÒ mäi ph−¬ng diÖn (tøc ®¶m b¶o chøc n¨ng t¸c ®éng, chøc n¨ng nguån lùc), ®ång thêi ph¶i trung thùc trong ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan (®¶m b¶o chøc n¨ng ph¶n ¸nh cña nã). §iÒu ®ã tr−íc hÕt ®−îc thÓ hiÖn râ qua tiªu ®Ò vµ mèi quan hÖ gi÷a tiªu ®Ò víi néi dung bµi b¸o.
(Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 15-05-2008)
