1. Sù tư¬ng ®ång vÒ thÕ giíi quan

(1)

Th.s hµ ®an

ViÖn Nghiªn cøu §«ng Nam ¸

Më ®Çu

ThÇn tho¹i lµ thÓ lo¹i v¨n häc sím nhÊt cña loµi ng−êi. Nh÷ng t−ëng trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, thÇn tho¹i sÏ ®i vµo quªn l·ng…VËy mµ kú l¹ thay, ng−êi ta vÉn cã nhu cÇu t×m hiÓu vÒ nã ®Ó hiÓu thªm vÒ thêi qu¸ khø cña nh©n lo¹i.

Lµ s¶n phÈm cña trÝ t−ëng t−îng th¬

ng©y, bay bæng vµ trµn ®Çy l·ng m¹n cña ng−êi nguyªn thñy nªn néi dung còng nh− chñ ®Ò thÇn tho¹i kh¸ phong phó. Trong ph¹m vi bµi viÕt cña m×nh, chóng t«i chØ t×m hiÓu vÒ thÇn tho¹i MÆt Trêi ë Trung Hoa vµ Ên §é, víi mong muèn t×m ra nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ dÞ biÖt. Trªn c¬ së ®ã, gióp chóng ta hiÓu h¬n vÒ hai nÒn v¨n hãa rùc rì cæ x−a.

I. thÇn tho¹i MÆt Trêi trong kho tµng thÇn tho¹i thÕ giíi

Tr−íc hÕt, cÇn kh¼ng ®Þnh ngay r»ng thÇn tho¹i MÆt Trêi lµ “s¶n phÈm” mang tÝnh chung vµ phæ qu¸t trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Mäi nÒn v¨n minh s¬ khai

®Òu cã tÝn ng−ìng thê thÇn MÆt Trêi.

Nh÷ng ch÷ viÕt ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i ë çc vïng miÒn, ch©u lôc çch xa nhau cã sù t−¬ng ®ång ®¸ng ng¹c nhiªn vÒ çch diÔn ®¹t “MÆt Trêi”: Mét vßng trßn cã chÊm chÝnh gi÷a. Kh«ng ng¹c nhiªn khi thÇn tho¹i MÆt Trêi xuÊt hiÖn ë nhiÒu n¬i. Ng−êi L−ìng Hµ gäi ®ã lµ Samat;

ng−êi NhËt cã n÷ thÇn Amaterasu; ng−êi Ên ®Þnh danh Suyra. Ng−êi ®øng ®Çu n−íc Trung Hoa x−a vµ thñ lÜnh ng−êi Inca tËn ch©u MÜ ®Òu tin m×nh lµ con MÆt Trêi hoÆc con trêi. §iÒu ®ã cho thÊy, thÇn tho¹i MÆt Trêi cña hai d©n téc Trung Hoa, Ên §é n»m trong m¹ch nguån hÖ thèng thÇn vò trô cña nh©n lo¹i thêi nguyªn thñy.

II. §iÓm t−¬ng ®ång trong thÇn tho¹i MÆt Trêi cña Trung Hoa vµ Ên §é

1. Sù t−¬ng ®ång vÒ thÕ giíi quan ThÕ giíi quan chÝnh lµ quan niÖm cña con ng−êi vÒ thÕ giíi. C− d©n Trung Hoa

(2)

vµ Ên §é x−a, lóc míi xuÊt hiÖn trªn mÆt ®Êt ®Òu ng¬ ng¸c hái: Trêi tõ ®©u mµ cã? V× sao cã MÆt Trêi, v× sao cã MÆt Tr¨ng? Hä chØ thÊy hiÖn t−îng tù nhiªn mµ ch−a hiÓu biÕt s©u xa nªn dïng trÝ t−ëng t−îng ®Ó lý gi¶i. §iÒu nµy dÉn ®Õn mét ®Æc ®iÓm cña thÇn tho¹i lµ bay bæng, l·ng m¹n; hay nãi çch kh¸c, thÇn tho¹i ph¶n ¸nh hiÖn thùc d−íi h×nh thøc hoang ®−êng. Theo nhµ nghiªn cøu §inh Gia Kh¸nh: “Tr×nh ®é cña loµi ng−êi ch−a cho phÐp hiÓu ®−îc çc hiÖn t−îng Êy, trong khi nhu cÇu cña cuéc sèng l¹i buéc ph¶i gi¶i thÝch chóng” ⁽¹⁾. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm nµy mµ ng−êi x−a g¾n cho tÊt c¶ çc hiÖn t−îng tù nhiªn chøc n¨ng cña çc vÞ thÇn. H×nh ¶nh thÇn M©y, thÇn M−a, thÇn SÊm, thÇn SÐt, thÇn Giã, thÇn MÆt Trêi… lµ çch c¶m nhËn cña con ng−êi vÒ thÕ giíi xung quanh;

hay nãi c¸ch kh¸c, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn thÕ giíi quan cña hä. Nghiªn cøu vÒ thÇn tho¹i MÆt Trêi Trung Hoa vµ Ên §é, chÝnh lµ c¸ch ®Ó chóng ta thÊy ®−îc sù t−¬ng ®ång vÒ nhËn thøc thÕ giíi cña con ng−êi thuéc hai quèc gia nµy.

Tr−íc hÕt, khi tiÕp cËn thÇn tho¹i MÆt Trêi cña hai n−íc, chóng ta thÊy ®ã lµ s¶n phÈm dùa trªn tÝnh chÊt cã thùc cña hiÖn t−îng tù nhiªn: MÆt Trêi chiÕu s¸ng, mäc vµo ban ngµy vµ lÆn vµo ban

®ªm. Tõ ®©y, ng−êi ta míi t−ëng t−îng vµ gi¶i thÝch (chø kh«ng hoµn toµn bÞa

®Æt hay h− cÊu cho nã nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng hÒ cã). Trong thÇn tho¹i Ên §é, tõ

“Sur” trong Surya (tiÕng Sankrit) ®· cã

nghÜa lµ “s¸ng chãi” ⁽²⁾. Vµ vÞ thÇn MÆt Trêi theo quan niÖm cña hä lµ nguån gèc cña thêi gian, con m¾t cña vò trô, nguyªn nh©n cña ban ngµy. C− d©n Ên

§é x−a (hay chÝnh lµ ng−êi Aryan) ®·

cÊt tiÕng h¸t lêi ca ®Ó nãi vÒ thuéc tÝnh nµy cña MÆt Trêi nh− sau:

Nh÷ng tia s¸ng chãi ®−a thÇn lªn cao, ThÇn biÕt hÕt mu«n loµi

…

Nh÷ng tia s¸ng räi tõ xa rùc rì trªn thÕ gian cña loµi ng−êi

Nh− nh÷ng ngän löa bõng bõng ch¸y ThÇn ®i nhanh qu¸ vµ oai hïng qu¸

ThÇn lµm ra ¸nh s¸ng rùc rì cña câi trêi

(Rig Veda) ⁽³⁾

Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ nh÷ng tõ nh− “tia s¸ng”, “¸nh s¸ng” ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn trong nh÷ng ®o¹n th¬

trªn.

Kh«ng ®i ra ngoµi mÉu sè chung ®ã, ng−êi Trung Hoa x−a khi nãi vÒ thÇn MÆt Trêi còng nhÊn m¹nh vµo thiªn chøc chiÕu s¸ng. Trong tiÕng H¸n,

“Viªm” cã nghÜa “nãng”. Viªm §Õ lµ hoµng ®Õ xø nãng, “vÞ thÇn mang c¸i ®øc cña löa” ⁽⁴⁾.

Trªn c¬ së nhËn thøc vÒ ®Æc tÝnh tù nhiªn cña MÆt Trêi, t¸c gi¶ d©n gian l¹i dïng trÝ t−ëng t−îng ®Ó x©y dùng h×nh t−îng nh©n vËt trung t©m th«ng qua viÖc miªu t¶ h×nh d¸ng vµ hµnh ®éng cña c¸c thÇn.

(3)

2. Sù t−¬ng ®ång trong c¸ch thøc miªu t¶ thÇn MÆt Trêi.

Tõ sù quan s¸t, miªu t¶ ®Õn nhËn thøc lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng tÊt yÕu cña t− duy thÇn tho¹i. Trong ý nghÜa nh−

vËy, khi t×m hiÓu vÒ thÇn tho¹i MÆt Trêi cña Ên §é vµ Trung Quèc, chóng ta thÊy ng−êi x−a còng kh«ng ®i chÖch ra khái quy luËt Êy. Vµ khi miªu t¶, th−êng chó ý ®Õn h×nh d¸ng vµ hµnh ®éng cña c¸c vÞ thÇn.

VÒ h×nh d¸ng, thÇn tho¹i Trung Hoa vµ Ên §é khi miªu t¶ h×nh d¸ng thÇn MÆt Trêi ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn sù phi th−êng, cèt tËp trung vµo c¸c chi tiÕt ®ã ngô ý nãi r»ng th©n h×nh v¹m vì kia ®·

to¸t lªn søc m¹nh v« biªn cã thÓ ®¶m nhiÖm ®−îc sø m¹ng cao c¶ gióp loµi ng−êi. ThÇn Surya trong thÇn tho¹i Ên

§é cã “m×nh mµu ®ång ®á, tãc vµ r©u mµu vµng, ngù trªn mét chiÕc xe do 7 con ngùa hång kÐo, cã khi do rång kÐo vµ cã khi chØ cã mét b¸nh. Surya ®éi v−¬ng miÖn vµ ®eo vßng, tÊt c¶ ®Òu táa hµo quang chãi läi kh¾p mäi ph−¬ng trêi” ⁽⁵⁾. thÇn tho¹i Trung Hoa th× ghi l¹i “ThÇn cã m×nh ng−êi, ®Çu tr©u, sõng nhän, tr¸n ®ång, ®Çu s¾t” ⁽⁶⁾.

VÒ hµnh ®éng, miªu t¶ nh÷ng hµnh

®éng cô thÓ cña thÇn MÆt Trêi trong mét ngµy, c¶ hai d©n téc ®Òu muèn bµy tá nhËn thøc cña hä vÒ sù h÷u dông vµ chu kú vËn ®éng cña MÆt Trêi (chu kú nµy hoµn toµn t−¬ng øng víi chu kú thùc trong vßng quay vò trô). Víi søc nãng vµ

¸nh s¸ng vèn cã, MÆt Trêi lµ nguån n¨ng l−îng v« tËn gióp c©y trång, vËt nu«i sinh tr−ëng, khiÕn c©y cá ®¬m hoa, mu«n vËt n¶y në… nh»m duy tr× sù sèng trªn Tr¸i §Êt. MÆt Trêi lµ chiÕc ®ång hå, th−íc ®o thêi gian. H«m nµo MÆt Trêi nghØ - ®i v¾ng th× h«m ®ã ®ªm ®en bao phñ, con ng−êi kh«ng biÕt dùa vµo ®©u

®Ó tiÕn hµnh sinh ho¹t. Nh− vËy, qua thÇn tho¹i, chóng ta phÇn nµo thÊy ®−îc nhËn thøc ban ®Çu cña con ng−êi vÒ vò trô - dÉu cßn hÕt søc s¬ khai, nh−ng kh«ng ph¶i kh«ng cã h¹t nh©n hîp lý.

Ng−êi Ên §é x−a b»ng nh÷ng lêi th¬

trong s¸ng - gi¶n dÞ, ®· miªu t¶ mét ngµy lµm viÖc cña thÇn MÆt Trêi nh−

sau: “ThÇn cuèn gän mµn ®ªm ®en u ¸m vøt xuèng biÓn vµ táa ¸nh s¸ng cho mu«n loµi… Tèi ®Õn, thÇn biÕn mÊt lµm cho mu«n loµi mong ®îi ®Õn lóc nµng R¹ng §«ng bõng dËy dän ®−êng th× thÇn l¹i hiÖn ra. ThÇn tiÕp tôc mang niÒm vui vµ ¸nh s¸ng ®Õn cho mu«n loµi. ThÇn ®i l¬ löng gi÷a kh«ng trung theo mét con

®−êng cè ®Þnh… Sau mét ngµy lao ®éng mÖt mái, thÇn ®−îc thÇn §ªm «m Êp. Cã lóc thÇn n« ®ïa suèt ngµy víi nh÷ng lµn m©y nhÑ trªn trêi xanh, cuèi cïng t¾m m×nh trong hoµng h«n vµ biÕn mÊt. H«m sau thÇn l¹i hiÖn ra råi biÕn mÊt, cø thÕ m·i trªn vßm trêi” ⁽⁷⁾.

T−¬ng tù, theo “ghi chÐp” cña thÇn tho¹i Trung Hoa, thÇn Viªm §Õ th−êng sai MÆt Trêi chiÕu ®ñ n¾ng ®Ó cho lóa cã thÓ sinh tr−ëng - ®Õn mïa th× lóa chÝn...

(4)

MÆt Trêi cßn lµ th−íc ®o thêi gian, bëi ng−êi x−a dùa vµo MÆt Trêi ®Ó s¾p xÕp sinh ho¹t: MÆt Trêi mäc th× ®i lµm, MÆt Trêi lÆn th× ®i ngñ. Ng−êi d©n Trung Hoa h×nh t−îng hãa, cô thÓ hãa chøc n¨ng nµy b»ng chi tiÕt: “ThÊy nh©n d©n

®· no Êm, kháe m¹nh, thÇn Viªm §Õ l¹i d¹y d©n häp chî ®Ó thay ®æi hµng hãa, n©ng cao sinh ho¹t. §Ó cho mäi ng−êi tô häp cã giê cã giÊc, thÇn sai MÆt Trêi lÆn vµ mäc ®Òu ®Æn. Khi MÆt Trêi ë ®Ønh

®Çu lµ lóc häp chî”.

3. Sù t−¬ng ®ång trong nhËn thøc vÒ tÝnh hai mÆt cña thÇn MÆt Trêi

Mét ®iÓm t−¬ng ®ång n÷a trong nhËn thøc thÕ giíi quan cña hai d©n téc Trung - Ên lµ hä thÊy râ ®−îc tÝnh hai mÆt cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn: Mét mÆt thiªn nhiªn ®em l¹i lîi Ých cho con ng−êi nh−ng mÆt kh¸c l¹i lµ mèi ®e däa tiÒm Èn. thÇn tho¹i MÆt Trêi ph¶n ¸nh hiÖn thùc nµy th«ng qua nh÷ng c©u chuyÖn giµu trÝ t−ëng t−îng: bªn c¹nh viÖc chiÕu s¸ng, ®em l¹i sinh khÝ cho sù sèng mu«n loµi vµ con ng−êi th× chÝnh søc nãng khñng khiÕp cña MÆt Trêi còng lµm h¹i con ng−êi. Chóng ta cã thÓ thÊy râ c¸i gäi lµ “t− duy hai chiÒu” cña ng−êi x−a:

Hä tá ra ng−ìng mé, t«n sïng c¸c lùc l−îng tù nhiªn; nh−ng còng lu«n kh¸t khao, t×m c¸ch chinh phôc. Ch¼ng ph¶i trong kho tµng truyÖn kÓ T©y Nguyªn (ViÖt Nam), tõng cã mét §am S¨n ®i b¾t n÷ thÇn MÆt Trêi sao? thÇn tho¹i Trung Hoa cho chóng ta biÕt: “Trong thêi vua

Nghiªu, cã m−êi MÆt Trêi xuÊt hiÖn trªn bÇu trêi, g©y ra h¹n h¸n ghª gím..., khiÕn cho d−íi ®Êt, v¹n vËt bÞ thiªu nãng. C©y cèi kh«ng cã n−íc bÞ ch¸y lôi.

Mu«n vËt ®Òu kh«ng sèng ®−îc. Ng−êi th× kh«ng cã g× ®Ó ¨n, thËm chÝ n−íc còng kh«ng cã”. Truíc t×nh h×nh nguy cÊp ®ã, vua Nghiªu liÒn sai mét ng−êi næi tiÕng vÒ b¾n cung tªn lµ HËu NghÖ

®i b¾n MÆt Trêi, chµng nµy b¾n rông

®−îc chÝn cßn sãt l¹i mét ®Ó duy tr× cuéc sèng cña v¹n vËt vµ con ng−êi. thÇn tho¹i Trung Hoa cßn nhÊn m¹nh r»ng:

“M−êi MÆt Trêi cïng chiÕu räi trªn mÆt

®Êt, ¸nh n¾ng chãi chang nh− thÕ nµo th× ai còng ®ñ thÊy. M−êi MÆt Trêi t−ëng r»ng chiÕu s¸ng ®Õn nh− thÕ th×

h¹ giíi cµng c¶m phôc vµ hoan nghªnh hä. Hä ®©u cã ngê r»ng mu«n loµi ë h¹ giíi ®Òu o¸n giËn hä” ⁽⁸⁾. Víi thÇn tho¹i Ên §é, bªn c¹nh nh÷ng lêi ngîi ca vÉn cßn ®©y lêi kÓ vÒ mÆt tr¸i cña søc nãng MÆt Trêi: Mét trong bèn ng−êi vî cña Surya lµ Samma do kh«ng thÓ nµo chÞu næi søc nãng cña chång nªn ®· ph¶i trèn vµo rõng ®i tu. Surya ph¸t hiÖn ra, biÕn thµnh con ngùa c¸i ®Ó ®i t×m vµ ®−a

®−îc vî vÒ nhµ. Nh−ng ®Ó vî chång cã thÓ chung sèng hßa hîp ®−îc víi nhau th× sau ®ã cha vî cña Surya lµ T«astri (thî rÌn) ph¶i tiÕn hµnh chÆt bít nh÷ng tia s¸ng cña thÇn MÆt Trêi lµm nã tan ra thµnh c¸c m¶nh kh¸c nhau ®Ó gi¶m bít søc nãng. Ng−êi ta cßn gi¶i thÝch thªm r»ng: “Nh÷ng m¶nh nµy ®−îc t¹o thµnh c¸i ®Üa cña Vinus (thÇn B¶o vÖ),

(5)

c¸i ®inh ba cña Siva (thÇn Ph¸ hñy), cung tªn cña thÇn K©rtikaya (thÇn ChiÕn tranh), cßn l¹i lµ vµng b¹c cña thÇn Kubera (thÇn Cña c¶i)”.

Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, trong thÇn tho¹i Trung Hoa vµ Ên §é, MÆt Trêi lµ mét trong nh÷ng ®Êng tèi cao hoÆc cã vai trß hÕt søc quan träng trong hÖ thèng thÇn tho¹i vÒ thiªn nhiªn vò trô. Bëi con ng−êi kh«ng thÓ sèng næi mét ngµy mµ thiÕu ¸nh s¸ng. Nãi c¸ch kh¸c, ¸nh s¸ng chÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quý gi¸ nhÊt cña cuéc sèng con ng−êi. Víi ng−êi Ên §é x−a, ThÇn MÆt Trêi lµ mét trong ba vÞ thÇn ®øng

®Çu hÖ thèng thÇn tho¹i Vªda (gåm thÇn Löa - Agni, thÇn M−a - Indra vµ thÇn MÆt Trêi - Surya). Víi c− d©n Trung Hoa cæ, Viªm §Õ n»m trong hÖ thèng 5 vÞ thÇn quan träng nhÊt (Ngò §Õ).

Tuy nhiªn, bãc t¸ch tõng líp chi tiÕt trong mçi c©u chuyÖn cña thÇn tho¹i Trung - Ên, chóng ta vÉn thÊy ®−îc c¸i gäi lµ sù kh¸c biÖt. D−êng nh−, sù kh¸c biÖt Êy míi gãp phÇn lµm nªn gi¸ trÞ v¨n hãa ®Æc s¾c cña mçi quèc gia.

III. Sù kh¸c biÖt trong thÇn tho¹i MÆt Trêi cña Trung Hoa vµ Ên §é

1. Kh¸c nhau khi nãi vÒ vai trß cña MÆt Trêi

Trong kho tµng thÇn tho¹i Trung Hoa, viÖc t«n thê thÇn MÆt Trêi g¾n víi tÝn ng−ìng cña c− d©n n«ng nghiÖp trång lóa n−íc - thÇn Viªm §Õ cßn ®−îc

gäi lµ ThÇn N«ng - “v× thÇn ®· khai s¸ng ra nghÒ n«ng, sinh nghiÖp hµng ®Çu cña loµi ng−êi. Khi loµi ng−êi ®· ®«ng ®óc, thøc ¨n cã s½n trong tù nhiªn trë nªn thiÕu, thÇn l¹i d¹y d©n trång ngò cèc, cµy ruéng mµ sinh sèng… ThÇn Viªm §Õ l¹i sai MÆt Trêi chiÕu ®ñ n¾ng ®Ó cho lóa cã thÓ sinh tr−ëng vµ ®Õn mïa th× lóa chÝn”. Vµ trong khi x©y dùng thÇn tho¹i MÆt Trêi, ng−êi Trung Hoa x−a lu«n nhÊn m¹nh ®Õn ®êi sèng cña c− d©n lµm n«ng nghiÖp lóa n−íc. thÇn tho¹i Trung Hoa kÓ r»ng thÇn cã “m×nh ng−êi ®Çu tr©u” (con tr©u lµ “®Çu c¬ nghiÖp”, g¾n bã víi nhµ n«ng). Råi, “tôc truyÒn khi thÇn sinh ra, tù nhiªn chung quanh n¬i thÇn sinh ra Êy vät lªn tõ chÝn çi giÕng vµ khi thÇn d¹y d©n gieo trång ngò cèc th× trªn trêi çc lo¹i h¹t gièng tù nhiªn r¬i xuèng. ThÇn chän mét sè lo¹i vµ khai khÈn ®Êt ®ai mµ trång cÊy, sau ®ã ®em nghÒ n«ng d¹y cho d©n. TruyÖn cßn kÓ r»ng cã mét con chim mÇu hoµn toµn ®á bay tíi, miÖng ngËm mét nh¸nh lóa cã chÝn b«ng, çc h¹t lóa Êy rông xuèng.

ThÇn N«ng gieo trång gièng lóa ®Æc biÖt Êy...”. Râ rµng, dÉu lµ thÇn tho¹i MÆt Trêi nh−ng ng−êi d©n x−a chñ yÕu gi¶i thÝch c¸c sù kiÖn liªn quan ®Õn c− d©n n«ng nghiÖp vµ nghÒ trång lóa n−íc.

Theo tµi liÖu cña c¸c sö gia Trung Hoa th× “Viªm §Õ ThÇn N«ng vèn lµ mét vÞ thÇn ®−îc c¸c téc ng−êi cæ ®¹i ë nam s«ng D−¬ng Tö t«n thê… N¬i ®©y, cã khÝ hËu thuéc vïng ¸ nhiÖt ®íi vµ nhiÖt ®íi giã mïa, c− d©n tõ l©u ®êi ®· trång lóa

(6)

n−íc. C¸c téc c− d©n Êy trong thêi tiÒn sö cã mét c¬ tÇng v¨n hãa mµ ngµy nay ng−êi ta gäi lµ c¬ tÇng v¨n hãa §«ng Nam ¸” ⁽⁹⁾.

Cßn ë Ên §é, thÇn tho¹i vèn ®−îc coi lµ thÇn ph¶ cña ng−êi Aryan, lµ bøc tranh sinh ®éng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng cña hä - kh«ng ph¶i c− d©n n«ng nghiÖp mµ lµ d©n “du môc tiªn tiÕn”. Ngoµi trång trät (lóa m¹ch), hä ch¨n nu«i bß, ngùa, dª, cõu… Hä nh¶y móa, ca h¸t vµ bµy tá nh÷ng xóc c¶m cña m×nh. VËy nªn, thiªn nhiªn chÝnh lµ

®èi t−îng ®−îc nh©n c¸ch hãa theo thÕ giíi quan céng ®ång. Nãi nh− nhµ nghiªn cøu Cao Huy §Ønh: “Hä nh©n c¸ch hãa thiªn nhiªn vµ vò trô theo t©m hån vµ cuéc sèng cña hä. Hä biÕt rÊt râ t¸c ®éng cña trêi, ®Êt, nãng, l¹nh, m−a, giã ®Õn sóc vËt, mïa mµng vµ con ng−êi cña hä. V× vËy, mçi hiÖn t−îng ®ã ®Òu

®−îc hä ca ngîi” ⁽¹⁰⁾.

Râ rµng, cïng nãi vÒ tÇm quan träng cña MÆt Trêi ®èi víi ®êi sèng con ng−êi, nh−ng dÊuÊn cña mçi nÒn v¨n hãa trong t− duy hai kho tµng thÇn tho¹i lµ rÊt kh¸c: Mét bªn lµ c− d©n n«ng nghiÖp trång lóa n−íc, mét bªn lµ c− d©n du môc tiªn tiÕn.

2. NhËn thøc tÝnh hai mÆt cña MÆt Trêi.

Néi dung c¸c truyÖn kÓ cho thÊy møc

®é nhËn thøc vÒ lîi Ých vµ t¸c h¹i cña MÆt Trêi lµ kh¸c nhau. NÕu nh− ë Trung Hoa, ®Ó bµy tá kh¸t väng chÕ ngù MÆt Trêi, kh¾c phôc khã kh¨n… ng−êi ta

t−ëng t−îng ra h¼n mét cuéc chiÕn khèc liÖt mang tªn “HËu NghÖ b¾n rông chÝn MÆt Trêi” th× ë Ên §é, t¸c h¹i tõ søc nãng cña MÆt Trêi chØ ®−îc nh¾c tho¸ng qua. §iÒu nµy, liªn quan ®Õn mét thuéc tÝnh vèn cã cña ng−êi Ên - hä “chñ tr−¬ng sèng hßa hîp víi thiªn nhiªn h¬n lµ chinh phôc nã”⁽¹¹⁾. Chóng ta hoµn toµn cã thÓ thÊy ®−îc thùc tÕ Êy khi tiÕp xóc víi c¸c bµi ca trong kinh Vªda. §ã thùc sù lµ khóc h¸t ®−îc cÊt lªn ®Ó ca ngîi thiªn nhiªn. Ngîi ca vµ ng−ìng mé thÇn linh lµ c¶m høng chÝnh trong kinh Vªda.

Nã còng nãi lªn triÕt lý sèng mu«n ®êi cña c− d©n Ên §é: Hä cã sù ®ång c¶m, giao hßa vµ yªu mÕn thiªn nhiªn.

3. S¾c mµu t«n gi¸o vµ tÝnh biÓu t−îng v¨n hãa

Trong khi kÓ l¹i c©u chuyÖn vÒ thÇn MÆt Trêi cña m×nh, thÇn tho¹i Trung Quèc chØ diÔn t¶ vµ lý gi¶i mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êi sèng cña hä th× thÇn tho¹i Ên §é cßn mang mµu s¾c t«n gi¸o, bëi ng−êi Ên vèn lµ nh÷ng c− d©n mé

®¹o. ViÕt vÒ thÇn tho¹i, ng−êi Ên kh«ng chØ kÓ l¹i c©u chuyÖn vÒ thêi Êu th¬ cña m×nh, nh÷ng ngµy ®Çu tiªn hä xuÊt hiÖn trªn mÆt ®Êt nh− thÕ nµo…mµ cßn lµ ®Ó tÕ lÔ, thÓ hiÖn quan niÖm sèng; nãi c¸ch kh¸c, ë ®©y - trong kho tµng thÇn tho¹i Ên - cã sù ®an xen gi÷a t«n gi¸o vµ v¨n häc, hay chÝnh t«n gi¸o “®äc” cho v¨n häc chÐp l¹i. §©y còng lµ ®Æc ®iÓm riªng cña dßng ch¶y v¨n häc Ên. H·y xem c¸i tªn Rig Veda. Trong tiÕng Sankrit, “Rig”

mang ý nghÜa tông niÖm, cßn “Vªda” lµ

(7)

sù hiÓu biÕt. Khi Rig Veda ra ®êi, nã gÇn nh− ngay lËp tøc trë thµnh bé thÇn ca cña ng−êi Aryan.

Ngoµi mµu s¾c t«n gi¸o vµ triÕt häc, chóng ta cßn thÊy thÇn tho¹i MÆt Trêi cña ng−êi Ên §é mang ®Ëm ý nghÜa biÓu t−îng. §iÒu nµy cã c¨n nguyªn tõ trong

®Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n hãa Ên §é lµ kh«ng bao giê chØ dõng l¹i ë hiÖn t−îng, sù kiÖn mµ lu«n cè g¾ng ®¹t ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh phæ qu¸t, giµu gi¸ trÞ biÓu t−îng - ®«i khi trõu t−îng. Nh− trªn ®·

nãi, trong khi miªu t¶ h×nh d¸ng thÇn linh, thÇn tho¹i Trung Hoa chØ ®Ò cËp tíi mét c¸ch tù nhiªn th× ng−êi Ên §é ®·

h−íng tíi biÓu t−îng trong nÐt bót cña hä: ThÇn “m×nh mµu ®ång ®á, tãc vµ r©u mµu vµng, ngù trªn mét chiÕc xe do 7 con ngùa hång kÐo, cã khi do rång kÐo vµ cã khi chØ cã mét b¸nh. Surya ®éi v−¬ng miÖn vµ ®eo vßng, tÊt c¶ ®Òu táa hµo quang chãi läi kh¾p mäi ph−¬ng trêi”.

Chóng ta ®Æc biÖt l−u ý ®Õn h×nh ¶nh chiÕc xe. Tr−íc hÕt, nã cã c¨n nguyªn tõ thùc tÕ ®êi sèng cña ng−êi Aryan trªn

®Êt Ên x−a kia. Lµ d©n du môc, hä lµm nhiÒu nghÒ vµ th−êng ph¶i di chuyÓn nay ®©y mai ®ã trªn ph−¬ng tiÖn phæ biÕn lµ chiÕc xe. NghÒ ®ãng xe x−a rÊt ph¸t triÓn, song h×nh ¶nh vÒ nã trong thÇn tho¹i Ên còng ®ång thêi mang tÝnh biÓu t−îng. Theo gi¸o s− NguyÔn TÊn

§¾c: “ChiÕc b¸nh xe sau nµy ®· trë thµnh mét biÓu t−îng cña v¨n hãa Ên

Qu¶ ®óng nh− vËy, ®Õn thêi Asoka (thÕ kû III TCN), t¹i Sarnat - n¬i ®øc PhËt gi¶ng bµi kinh ®Çu tiªn, kinh chuyÓn Ph¸p lu©n th× vÞ vua nµy ®· cho dùng pho t−îng b»ng ®¸ cã 4 con s− tö chôm

®Çu vµo nhau quay vÒ bèn h−íng, ®Æt trªn mét ®Ønh cét ®¸ lín cã h×nh b¸nh xe ë gi÷a. §©y chÝnh lµ sù tiÕp thu tõ dßng ch¶y v¨n hãa trong kinh Vªda. §Õn thêi hiÖn ®¹i sau nµy, trªn quèc huy vµ quèc kú Ên §é, ®Òu cã h×nh t−îng b¸nh xe víi 24 nan ⁽¹³⁾.

4. Sù kh¸c nhau vÒ ph−¬ng thøc thÓ hiÖn

NÕu trªn ®Êt Trung Hoa, ng−êi ta x©y dùng nªn h×nh t−îng thÇn tho¹i MÆt Trêi th«ng qua nh÷ng c©u chuyÖn kÓ truyÒn miÖng - vèn kh¸ phæ biÕn trong thÇn tho¹i thÕ giíi; c¸c c©u chuyÖn tu©n thñ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh (c¸i g×

x¶y ra tr−íc nãi tr−íc)… th× ë Ên §é, thÇn MÆt Trêi l¹i “lÊp lã” sau c¸c vÇn th¬, phï hîp víi nguån c¶m høng ngîi ca. H·y l¾ng nghe nh÷ng vÇn th¬ hÕt søc trong s¸ng cña ng−êi Aryan khi nãi vÒ thÇn MÆt Trêi cña hä, víi nghÖ thuËt khoa tr−¬ng, phãng ®¹i:

Nh÷ng tia s¸ng chãi ®−a thÇn lªn cao, thÇn biÕt hÕt mu«n loµi.

ThÇn Surya mu«n loµi tr«ng thÊy

®−îc thÇn.

Nh÷ng chßm sao kh«ng cßn nhÊp nh¸y.

Nh− kÎ gian ®· lÈn trèn tr−íc khi thÇn bõng lªn nh×n mu«n loµi.

(8)

Nh÷ng tia s¸ng räi tõ xa rùc rì trªn thÕ giíi.

ChÝnh tÝnh chÊt nµy ®· −¬m mÇm, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi hai bé sö thi vÜ ®¹i:

Ramayana vµ Mahabrata.

KÕt luËn

®−îc coi lµ céi nguån cña ph−¬ng §«ng huyÒn bÝ: V¨n hãa Trung Hoa vµ v¨n hãa Ên §é. T×m hiÓu ®Æc tr−ng v¨n hãa cña hai quèc gia nµy cã thÓ cã nhiÒu con

®−êng kh¸c nhau, trong ®ã - theo chóng t«i - cã “lèi ®i” tõ c¸ch tiÕp cËn kho tµng thÇn tho¹i Trung - Ên, víi “l¸t c¾t” lµ thÇn tho¹i MÆt Trêi. Nãi nh− Veronica Ions, t¸c gi¶ cuèn L−îc sö thÇn tho¹i,

“Khi chóng ta nh×n nhËn thÇn tho¹i tõ gãc ®é v¨n hãa ®éc ®¸o cña c¸c n¬i trªn thÕ giíi vµ nh©n tè bèi c¶nh thêi ®¹i kh¸c nhau, chóng ta sÏ cã ®−îc tæng quan thÇn tho¹i víi sù kh¸c biÖt tÝnh c¸ch cùc kú râ rµng” ⁽¹⁴⁾. Thùc tÕ t×m hiÓu thÇn tho¹i MÆt Trêi cña hai n−íc Trung - Ên còng cho chóng ta thÊy ®−îc phÇn nµo kÕt qu¶ ®ã.

TµI LIÖU THAM KH¶O

Tµi liÖu tiÕng ViÖt:

(2) L−u §øc Trung, V¨n häc Ên §é, Nxb

(3) Cao Huy §Ønh, T¸c phÈm ®−îc gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh, Nxb Khoa häc X· héi, H, 1996, tr. 48

(4) §inh Gia Kh¸nh, thÇn tho¹i Trung Quèc, Nxb Gi¸o dôc, H, 1991, tr. 54

(5) L−u §øc Trung, V¨n häc Ên §é, S®d, tr. 26

(6) DÉn theo t− liÖu vÒ ThÇn N«ng trong thÇn tho¹i Trung Quèc tõ trang web: .

(7) L−u §øc Trung, V¨n häc Ên §é, S®d, tr. 26

(8) §inh Gia Kh¸nh, thÇn tho¹i Trung Quèc, S®d, tr. 144

(9) §inh Gia Kh¸nh, thÇn tho¹i Trung Quèc, S®d, tr. 50

(10) Cao Huy §Ønh, TuyÓn tËp t¸c phÈm, Nxb Lao ®éng, H, 2004, tr. 34

(11) NguyÔn TÊn §¾c, V¨n hãa Ên §é, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh, S, 2000, tr.

236

(12) NguyÔn TÊn §¾c, V¨n hãa Ên §é, S®d, tr. 38 - 39

(13) Hå Anh Th¸i, Namaska - Xin chµo Ên §é (Ph¸c th¶o mét ®Êt n−íc), Nxb V¨n nghÖ, S, 2008, tr. 322- 325

(14) Veronica Ions, L−îc sö thÇn tho¹i, Nxb V¨n häc, H, 2005, tr.7

Tµi liÖu tiÕng Anh:

1.Winternitz, History of Indian Literature, Patna, 1967 - tõ trang web:

books.google.com.vn/books

2. C.V. Vaidya, History of Sanskrit Literature, Parimal Publication, Delhi, 1986.

3. Anne Birrell, Chinese Methology - an introdution tõ trang Web:

(9)