Ng«n ng÷ häc vµ viÖt ng÷ häc
HiÖn t−îng chuyÓn nghÜa b»ng con ®−êng HiÖn t−îng chuyÓn nghÜa b»ng con ®−êng HiÖn t−îng chuyÓn nghÜa b»ng con ®−êng HiÖn t−îng chuyÓn nghÜa b»ng con ®−êng ng÷ ph¸p hãa cña mét sè ®éng tõ
ng÷ ph¸p hãa cña mét sè ®éng tõ ng÷ ph¸p hãa cña mét sè ®éng tõ
ng÷ ph¸p hãa cña mét sè ®éng tõ chØ ho¹t ®éng chØ ho¹t ®éng chØ ho¹t ®éng chØ ho¹t ®éng cña c
cña c cña c
cña c¸c gi¸c quan trong ¸c gi¸c quan trong ¸c gi¸c quan trong ¸c gi¸c quan trong tiÕng viÖt vµ tiÕng anh tiÕng viÖt vµ tiÕng anh tiÕng viÖt vµ tiÕng anh tiÕng viÖt vµ tiÕng anh
hoµng thÞ hßa (ThS, §¹i häc Ngo¹i th−¬ng) 1. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nghiªn
cøu ®èi chiÕu nhãm ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan (VOS: Verbs of senses) trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt d−íi gãc nh×n cña ng÷ ph¸p chøc n¨ng, chóng t«i nhËn thÊy cã mét sè ®éng tõ ®· bÞ ng÷
ph¸p ho¸ vµ mang mét líp nghÜa míi.
VËy, kh¸i niÖm “ng÷ ph¸p ho¸” mµ chóng t«i bµn ®Õn ë ®©y lµ g×? Theo nh÷ng tµi liÖu chóng t«i cã ®−îc cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ thuËt ng÷ “ng÷ ph¸p ho¸”
(grammarticalization) nµy. ChØ xoay quanh viÖc bµn vÒ “Kh¸i niÖm ng÷ ph¸p ho¸ vµ lÝ thuyÕt vÒ ng÷ ph¸p ho¸”, t¸c gi¶
TrÇn ThÞ Nhµn ®· cã bµi viÕt trong hai sè (sè 9 vµ sè 10 n¨m 2003) ë t¹p chÝ Ng«n ng÷.
ChÝnh v× thÕ, chóng t«i xin phÐp ®−îc miÔn dÉn ra ®©y c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ thuËt ng÷ nµy. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chóng t«i xin ®−îc theo c¸ch hiÓu cña Meillet mµ sau ®ã quan ®iÓm cña «ng
®· ®−îc mét sè nhµ ng«n ng÷ häc kh¸c
®ång t×nh vµ lµm s¸ng râ h¬n. Theo «ng, Ng÷ ph¸p ho¸ ®−îc xem nh− lµ “sù ph¸t triÓn ®Ó h×nh thµnh c¸c d¹ng thøc ng÷
ph¸p tõ nh÷ng d¹ng thøc tõ vùng tr−íc
®ã”. (Meillet, 1948, dÉn theo EC. Traugott
vµ B. Heine, 1991, trang 2) mµ sau ®ã Lehmann ®· ph¸t triÓn thªm r»ng ®ã lµ
“qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c tõ vÞ thùc tõ thµnh c¸c d¹ng thøc ng÷ ph¸p vµ lµm cho c¸c d¹ng thøc ng÷ ph¸p trë nªn mang tÝnh ng÷ ph¸p h¬n”. (Lehmann, 1985, dÉn theo EC. Traugott vµ B. Heine, 1991, trang 2)
Kh¸i niÖm “Ng÷ ph¸p ho¸” trong giíi ng«n ng÷ häc ViÖt Nam còng kh«ng cßn lµ
®iÒu míi mÎ. Mét sè nhµ ViÖt ng÷ häc ®·
bµn ®Õn vÊn ®Ò nµy nh− mét qu¸ tr×nh “h−
ho¸” cña mét sè thùc tõ tiÕng ViÖt (®©y thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ thùc tõ sang h− tõ cña mét sè tõ tiÕng ViÖt) nh−
NguyÔn Lai (1981), §inh V¨n §øc (1986), NguyÔn Anh QuÕ (1988), Vò V¨n Thi (1995)… Trong sè t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò trªn, cã lÏ ph¶i kÓ ®Õn bµi b¸o cña NguyÔn V¨n HiÖp trªn t¹p chÝ Ng«n ng÷
sè 11 n¨m 2004. ë bµi nµy «ng ®· tr×nh bµy kh¸ m¹ch l¹c vµ thó vÞ mét sè hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸ dÉn tíi viÖc h×nh thµnh mét sè tiÓu tõ t×nh th¸i ë cuèi c©u.
2. Theo dßng suy nghÜ Êy, chóng t«i ®·
t×m thÊy ba thùc tõ tiÕng ViÖt trong nhãm
®éng tõ mµ chóng t«i tiÕn hµnh kh¶o s¸t cã xuÊt hiÖn hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸:
®ang tõ thùc tõ chuyÓn thµnh c¸c h− tõ.
§ã lµ: COI, NGHE vµ XEM. §©y lµ c¸c tõ
thuéc nhãm c¸c ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c mang ý nghÜa chñ ý.
Ba ®éng tõ thuéc nhãm c¸c ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan mµ chóng t«i
®Ò cËp ë trªn ®· chuyÓn nghÜa b»ng con
®−êng ng÷ ph¸p ho¸ vµ xuÊt hiÖn d−íi hai d¹ng thøc ng÷ ph¸p míi: mét lµ, trë thµnh c¸c tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u (theo NguyÔn V¨n HiÖp); hai lµ, trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh qu¸n ng÷ n»m trong c©u (theo Hoµng Träng PhiÕn).
2.1. Coi
Víi vai trß lµ mét ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña thÞ gi¸c, coi cã ý nghÜa c¬ b¶n: nh− “ xem”, vÝ dô: ®i coi h¸t. (Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Hoµng Phª chñ biªn, 1997, trang 191)
2.1.1. Tr¶i qua qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p ho¸
®Ó trë thµnh mét tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u c¸c tõ nµy cã ý biÓu thÞ ng−êi nãi muèn ng−êi nghe thùc hiÖn ®iÒu m×nh muèn nãi
®Õn vµ muèn chê xem kÕt qu¶ sÏ ra sao. VÝ dô:
Lµm thö coi. B¹n sÏ quen ngay mµ!
Uèng thö coi. Ngon l¾m!
Trong hai ph¸t ng«n trªn, ng−êi nãi cã ý thóc dôc ng−êi nghe thùc hiÖn hµnh
®éng vµ ph¸t ng«n võa cã ý khuyÕn lÖnh
®ã sÏ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp cho ng−êi thùc hiÖn.
Trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi ph¸t ng«n muèn nhÊn m¹nh h¬n ý nghÜa khuyÕn lÖnh nh−ng xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m mµ thóc giôc ai ®ã thùc hiÖn hµnh ®éng th× trong ph¸t ng«n c©u chóng t«i thÊy xuÊt hiÖn thªm tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u
“nµo”. VÝ dô:
Cø hái nã coi nµo! ThÓ nµo nã còng biÕt
®Êy.
Chê mét tý coi nµo! Lµm g× mµ sèt ruét vËy.
2.1.2. Tuy nhiªn, víi mét giäng ®iÖu cã tÝnh chÊt ®e do¹, th× “coi” sÏ cã ý th¸ch thøc, do¹ n¹t vµ c¶nh b¸o tr−íc vÒ mét kÕt qu¶ kh«ng tèt sÏ x¶y ra víi ng−êi thùc hiÖn hµnh ®éng. VÝ dô:
§i ch¬i thö coi. Tao sÏ cho mµy mét trËn!
Thö nãi l¸o n÷a ®i coi. Mµy sÏ biÕt tay
«ng!
Giái th× anh cø ®¸nh t«i coi!
Nh− thÕ, ®éng tõ “coi” víi ý nghÜa t−¬ng tù nh− “xem”, chØ ho¹t ®éng cña thÞ gi¸c ®· bÞ ng÷ ph¸p ho¸ thµnh mét tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u mang ý nghÜa khuyÕn lÖnh.
2.1.3. Chóng t«i nhËn thÊy trong c¸c ph¸t ng«n c©u cã sù xuÊt hiÖn cña “thö”
víi vai trß lµ tõ phô cña ®éng tõ hoÆc lµ
®éng tõ chÝnh trong c©u, sù xuÊt hiÖn cña tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u “coi” xuÊt hiÖn rÊt tù nhiªn. VÝ dô:
Nµy, ¨n thö coi. Ngon l¾m ®Êy!
Thö ¨n mét chót coi. Råi sÏ thÝch ngay mµ!
Trong c¸c ph¸t ng«n c©u trªn, chóng t«i nhËn thÊy dÊu vÕt cña tõ nguyªn liÖu “coi”
víi nghÜa lµ “xem” vÉn cßn l−u dÊu vÕt rÊt râ.
2.1.4. Chóng t«i thÊy xuÊt hiÖn mét sè tr−êng hîp “coi” ®−îc sö dông víi vai trß nh− nh÷ng tõ phô cho ®éng tõ chÝnh hoÆc lµm thµnh phÇn phô hay phÇn thªm trong c©u kh«ng cã chñ ng÷. VÝ dô:
Chóng t«i coi nhau nh− anh em ruét thÞt.
Nãi thÕ, coi khã nghe l¾m!
Trong nh÷ng ph¸t ng«n nµy, c©u chñ yÕu mang ý nghÜa ®¸nh gi¸. Th−êng “coi”
®i víi “lµ” hay “nh−”. NÕu chóng ta l−îc bá
“coi” hay “coi nhau” trong hai ph¸t ng«n
trªn th× cÊu tróc có ph¸p cña chóng kh«ng thay ®æi, chóng xuÊt hiÖn trong c©u nh−
nh÷ng phÇn phô t¹o thªm ý nghÜa t×nh th¸i cho ph¸t ng«n. Thµnh phÇn phô nµy th−êng n»m ®an xen trong c¸c ph¸t ng«n.
2.2. Nghe
Víi t− c¸ch lµ mét ®éng tõ chØ ho¹t
®éng cña c¸c gi¸c quan, nghe cã ý nghÜa c¬
b¶n sau ®©y:
“C¶m nhËn, nhËn biÕt b»ng c¬ quan thÝnh gi¸c. ThÝ dô: “Nghe cã tiÕng gâ cöa.”
(Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Hoµng Phª chñ biªn, 1997, tr 653).
2.2.1. Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, vÞ tõ ng«n liÖu “nghe” ®· trë thµnh tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u cã ý biÓu thÞ −íc muèn cña ng−êi nãi muèn ng−êi nghe thùc hiÖn
®iÒu m×nh võa khuyÕn lÖnh. VÝ dô:
Cè g¾ng lµm bµi cho tèt nghe!
LÇn nµy nhí ë l©u l©u mét chót nghe!
§iÒu ®¸ng chó ý ë ®©y lµ: tiÓu tõ t×nh th¸i “nghe” ®−îc ®Æt ë cuèi c©u mang ý nghÜa khuyÕn lÖnh, yªu cÇu ng−êi nghe thùc hiÖn mét viÖc g× ®ã. Song, ®ã lµ mét lêi yªu cÇu ®−îc xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m cña ng−êi nãi. Ph¸t ng«n hoµn toµn kh«ng cã ý nghÜa ¸p ®Æt nh− mét mÖnh lÖnh, mµ nã thiªn vÒ t×nh c¶m, mang tÝnh khuyªn r¨n, dÆn dß nhiÒu h¬n.
2.2.2. Chóng t«i còng nhËn thÊy tiÓu tõ
“nghe” ®−îc dïng nhiÒu trong ph−¬ng ng÷
Nam Bé. C¸c ph−¬ng ng÷ ë phÝa B¾c còng thÊy cã xuÊt hiÖn nh−ng víi tÇn sè Ýt h¬n.
Th−êng thay v× nãi “nghe” ë cuèi c©u hä hay dïng tiÓu tõ “nhД. VÝ dô:
Ba cho con ®i nghe.
ChÞ Ba, chÞ r¸ng b×nh tÜnh nghe.
Cßn ph−¬ng ng÷ B¾c Bé th−êng hay nãi:
Bè cho con ®i nhÐ.
ChÞ Ba, chÞ cè b×nh tÜnh nhÐ!
2.2.3. Trong mét sè ph¸t ng«n, tiÓu tõ t×nh th¸i “nghe” kh«ng cßn mang ý nghÜa khuyÕn lÖnh hay yªu cÇu hoÆc mong muèn ng−êi nghe thùc hiÖn ®iÒu g× ®ã, mµ nã l¹i cã ý nh− mét sù th«ng b¸o vÒ mét ®iÒu ®·
hoÆc s¾p x¶y ra mµ ng−êi nãi muèn ng−êi nghe chÊp nhËn sù thËt ®ã. VÝ dô:
NÌ, tao ë ®©y mÊy chôc n¨m råi ®Êy nghe, mµ ch−a d¸m ra ®ã ®©u nghe!
C¬m d−a muèi Êy mµ, cã g× dïng nÊy nghe!
Trong c¸c ph¸t ng«n trªn, chóng t«i nhËn thÊy dÊu vÕt cña tõ nguyªn liÖu
“nghe” víi nghÜa lµ “c¶m nhËn, nhËn biÕt b»ng c¬ quan thÝnh gi¸c” vÉn cßn l−u dÊu vÕt rÊt râ.
2.2.4. Chóng t«i thÊy trong mét sè tr−êng hîp “nghe” kÕt hîp víi c¸c h− tõ kh¸c t¹o thµnh qu¸n ng÷. Ch¼ng h¹n nh−:
“nghe chõng”, biÓu thÞ sù pháng ®o¸n cã h¬i dÌ dÆt, ng−êi ph¸t ng«n kh«ng d¸m ch¾c ch¾n vÒ sù t×nh mµ m×nh th«ng b¸o.VÝ dô:
Nghe chõng c« Êy kh«ng ®ång ý!
Trêi nghe chõng s¾p cã b·o to!
HoÆc cã khi “nghe” kÕt hîp víi “®©u”
biÓu thÞ ý nghÜa kh«ng x¸c tÝn cña sù t×nh
®−îc th«ng b¸o. VÝ dô:
Nghe ®©u s¾p cã dù ¸n míi råi.
C« Êy nghe ®©u s¾p lÊy chång.
Trong nh÷ng ph¸t ng«n nµy, qu¸n ng÷
“nghe ®©u” hay “nghe chõng” cã thÓ n»m ë
®Çu hoÆc gi÷a ph¸t ng«n c©u nh−ng kh«ng n»m ë vÞ trÝ cuèi c©u nh− c¸c tiÓu tõ t×nh th¸i.
2.3. Xem
Víi vai trß lµ mét ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan, xem cã ý nghÜa c¬ b¶n sau ®©y:
“NhËn biÕt b»ng m¾t. ThÝ dô: Xem phong c¶nh”. (Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Hoµng Phª chñ biªn, 1996, tr 1107).
2.3.1. Tr¶i qua c¸c qu¸ tr×nh lÞch sö,
®éng tõ “xem” ®· ®−îc ng÷ ph¸p ho¸ trë thµnh mét tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u cã ý biÓu thÞ mong muèn cña ng−êi ph¸t ng«n muèn ng−êi nghe thùc hiÖn hµnh ®éng mµ m×nh ®Ò cËp ®Õn trong ph¸t ng«n. VÝ dô:
C©u chuyÖn ®Çu ®u«i ra sao, mµy kÓ tao nghe xem!
Anh thö cè nhí l¹i xem!
Trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi ph¸t ng«n muèn nhÊn m¹nh h¬n ý nghÜa khuyÕn lÖnh nh−ng xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m mµ thóc giôc ai ®ã thùc hiÖn hµnh ®éng th× trong ph¸t ng«n c©u chóng t«i thÊy xuÊt hiÖn thªm tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u
“nµo”. VÝ dô:
Cø nãi ®i xem nµo. §Ó tao biÕt tao cho nã mét trËn!
¤ng h·y tù nh×n l¹i m×nh xem nµo.
Tr«ng «ng kh«ng kh¸c g× mét tªn thÊt trËn!
2.3.2. Tuy nhiªn víi mét giäng ®iÖu cã tÝnh chÊt ®e do¹, th× “xem” sÏ mang ý th¸ch thøc do¹ n¹t hay c¶nh b¸o tr−íc vÒ mét kÕt qu¶ kh«ng tèt sÏ x¶y ra víi ng−êi thùc hiÖn hµnh ®éng. VÝ dô:
Giái th× cø x«ng lªn xem. Chóng nã ch¼ng ®¸nh cho ngay ®Êy!
Anh thö b¾t t«i xem. Ngay ngµy mai anh sÏ biÕt tay!
Nh− thÕ, ®éng tõ “xem”, chØ ho¹t ®éng cña thÞ gi¸c ®· bÞ ng÷ ph¸p ho¸ thµnh mét tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u mang ý nghÜa khuyÕn lÖnh.
2.3.3. Chóng t«i nhËn thÊy còng nh−
“coi”, trong c¸c ph¸t ng«n c©u cã sù xuÊt hiÖn cña “thö” víi vai trß lµ tõ phô cña
®éng tõ hoÆc lµ ®éng tõ chÝnh trong c©u,
sù xuÊt hiÖn cña tiÓu tõ t×nh th¸i cuèi c©u
“xem” xuÊt hiÖn rÊt tù nhiªn. VÝ dô:
Nµy, nÕm thö xem. Ngon l¾m ®Êy!
ChÞ thö xem l¹i trong tói x¸ch xem. T«i ch¾c lµ chÞ kh«ng ®Ó quªn ë ®ã ®©u!
Trong c¸c ph¸t ng«n c©u trªn, chóng t«i nhËn thÊy dÊu vÕt cña tõ nguyªn liÖu
“xem” víi ý nghÜa lµ “nhËn biÕt b»ng m¾t”
vÉn cßn l−u dÊu vÕt rÊt râ.
2.3.4. Chóng t«i còng thÊy xuÊt hiÖn mét sè tr−êng hîp “xem” kÕt hîp víi c¸c phô tõ kh¸c t¹o thµnh qu¸n ng÷. VÝ dô:
Xem ra c« Êy ch¼ng ®Õn ®©u.
Thêi tiÕt xem ra cã vÎ s¾p m−a.
Trong nh÷ng ph¸t ng«n nµy, chñ yÕu mang ý nghÜa ®¸nh gi¸ cã tÝnh chÊt pháng
®o¸n, kh«ng ch¾c ch¾n. Th−êng chóng ®i víi “cã vΔ. VÝ dô:
Mãn nµy xem ra (cã vÎ) ngon ®Êy!
Anh ta xem ra (cã vÎ) thÝch l¾m råi!
Thµnh phÇn phô nµy th−êng n»m ®an xen trong c¸c ph¸t ng«n vµ mang thªm ý nghÜa cho c©u.
3. Trong tiÕng Anh, thuËt ng÷ “ng÷
ph¸p ho¸” kh«ng ph¶i lµ míi mÎ. Tuy nhiªn, theo kh¶o s¸t cña chóng t«i, nhãm VOS trong tiÕng Anh cã nhiÒu biÓu hiÖn chøng tá cã x¶y ra hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸. Song, qu¸ tr×nh nµy d−êng nh− míi chØ b¾t ®Çu diÔn ra, hoµn toµn ch−a triÖt
®Ó. ChÝnh v× thÕ, nh÷ng biÓu hiÖn cña sù chuyÓn nghÜa hay nãi c¸ch kh¸c lµ viÖc mang mét líp nghÜa ng÷ ph¸p míi vµ mÊt
®i nghÜa tõ vùng cña nh÷ng ®éng tõ nµy kh«ng thùc sù râ rµng nh− trong c¸c VOS tiÕng ViÖt.
Theo Elizabeth Closs Traugott vµ Bernd Heine trong cuèn “Approaches to Grammaticalization” (B−íc ®Çu nghiªn cøu qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p ho¸) (1991, tËp I trang 22), cã ®Ò cËp ®Õn n¨m nguyªn t¾c
c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p ho¸ ®ã lµ:
nguyªn t¾c bæ sung tÇng bËc (Layering) (1); nguyªn t¾c ph©n tÇng (Divergence) (2); nguyªn t¾c chi tiÕt ho¸
(Specialization) (3); nguyªn t¾c l−u dÊu vÕt (Persistence) (4); nguyªn t¾c thay ®æi tÇng bËc (De-categorialization) (5).
¸p dông c¸c nguyªn t¾c nµy vµo nghiªn cøu nhãm c¸c ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan trong tiÕng Anh, chóng t«i nhËn thÊy cã mét sè biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸ ®· ®−îc thÓ hiÖn ë ba
®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan trong tiÕng Anh. §ã lµ c¸c ®éng tõ: smell ( ngöi, chØ ho¹t ®éng cña khøu gi¸c), taste (nÕm, chØ ho¹t ®éng cña vÞ gi¸c), feel ( c¶m thÊy, chØ ho¹t ®éng cña xóc gi¸c).
3.1. §èi víi ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c, c¸c ý nghÜa chñ ý vµ kh«ng chñ ý cña ®éng tõ ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc ®éng tõ ®ã kÕt hîp víi tr¹ng tõ hay tÝnh tõ ®i kÌm. MÆt kh¸c, chñ ng÷ cña c©u còng ph©n biÖt: chñ thÓ lµ ng−êi, ®éng vËt hay tÜnh vËt. VÝ dô:
This cake tastes so sweet!
(C¸i b¸nh nµy ngät qu¸!)
The chef tasted the cake so carefully.
(Anh ®Çu bÕp ®· nÕm thö c¸i b¸nh rÊt kÜ).
The soup smells good.
(Mãn sóp cã h−¬ng vÞ ngon ®Êy).
The cows smelled their grass deeply and ate it all.
(§µn bß hÝt thËt s©u mïi h−¬ng cña
®¸m cá råi sau ®ã ¨n s¹ch sµnh sanh).
Nh− vËy tõ mét gèc ®éng tõ cã ý nghÜa chñ ý vµ cã tÝnh ®éng, ®éng tõ “smell” vµ
“taste” ®· chuyÓn nghÜa vµ më réng nghÜa mang thªm ý nghÜa kh«ng chñ ý vµ kh«ng cã tÝnh ®éng (theo Dik. S. C. Theory of Funtional Grammar, 1989, trang 96). Tuy
nhiªn, c¸c ®éng tõ nµy bÞ rµng buéc bëi c¸c kÕt hîp víi c¸c tõ lo¹i kh¸c trong ph¸t ng«n. Cô thÓ, khi mang ý nghÜa kh«ng chñ ý vµ kh«ng ®éng, c¸c ®éng tõ nµy chØ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi tõ lo¹i tÝnh tõ ®Ó biÓu ®¹t nghÜa.
Ngoµi ra, hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸ ë c¸c ®éng tõ nµy cßn biÓu hiÖn ë d¹ng thøc cña ®éng tõ: cã d¹ng tiÕp diÔn hay kh«ng cã. Chóng ta chØ cã thÓ sö dông d¹ng tiÕp diÔn cña c¸c ®éng tõ nµy khi chóng ®i kÌm víi chñ ng÷ lµ ng−êi hoÆc ®éng vËt vµ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi tr¹ng tõ hay nãi c¸ch kh¸c chóng ®ãng vai trß lµ c¸c ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan mang ý nghÜa chñ ý. VÝ dô:
Why are you smelling those plastic roses?
(T¹i sao cËu cø ngöi m·i mÊy b«ng hoa hång nhùa Êy thÕ).
A: What are you tasting?
(CËu ®ang nÕm mãn g× thÕ?) B: I’m trying the soup I’ve cooked.
(Tí ®ang thö mãn sóp tí võa nÊu xong).
4. NhËn xÐt kÕt luËn:
4.1. Th«ng qua sù biÓu hiÖn cña qu¸
tr×nh ng÷ ph¸p ho¸ trong mét sè ®éng tõ chØ ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, chóng t«i nhËn thÊy c¸c qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p ho¸ ®· diÔn ra kh¸ m¹nh mÏ ®èi víi c¸c VOS tiÕng ViÖt, khi chóng ®· gÇn nh− mÊt h¼n ý nghÜa tõ vùng vµ chuyÓn thµnh c¸c h− tõ hay nh÷ng bé phËn n»m trong qu¸n ng÷
vµ chñ yÕu biÓu hiÖn c¸c ý nghÜa ng÷ ph¸p th× VOS trong tiÕng Anh míi chØ ng÷ ph¸p ho¸ mét phÇn mµ th«i.
4.2. Qua kh¶o s¸t chi tiÕt c¸c ®éng tõ thuéc nhãm VOS tiÕng ViÖt cã ý nghÜa chñ ý ®· ®−îc ng÷ ph¸p ho¸ chuyÓn ý mang mét líp nghÜa míi chóng t«i thÊy:
4.2.1. MÆc dï ®· ®−îc ng÷ ph¸p ho¸ vµ mang mét nghÜa míi, song c¸c tõ nµy khi xuÊt hiÖn víi vÞ trÝ míi vÉn cßn l−u rÊt râ dÊu vÕt ng÷ nghÜa thùc tõ cña nã.
4.2.2. Chñ yÕu c¸c ®éng tõ trªn chuyÓn nghÜa ng÷ ph¸p ho¸ thµnh c¸c tiÓu tõ t×nh th¸i. Khi ®ã chóng míi thùc sù ho¹t ®éng
®éc lËp nh− mét h− tõ hoµn chØnh; cßn khi chóng bÞ h− ho¸, bÞ mÊt nghÜa thùc tõ vµ kÕt hîp víi h− tõ kh¸c ®Ó t¹o thµnh c¸c qu¸n ng÷ th× dÊu vÕt ng÷ ph¸p ho¸ dÉn
®Õn sù chuyÓn nghÜa cña chóng kh«ng nhiÒu.
4.3. Mét sè c¸c VOS tiÕng Anh nh−
“smell”, “taste”, feel” ®· cã xuÊt hiÖn c¸c dÊu hiÖu cña hiÖn t−îng ng÷ ph¸p ho¸
(theo lÝ thuyÕt ng÷ ph¸p ho¸ cña Elizabeth Closs Traugott vµ Bernd Heine).
Tuy nhiªn, c¸c ®éng tõ nµy chØ míi thÓ hiÖn c¸c biÓu hiÖn ng÷ ph¸p ho¸ th«ng qua c¸c kÕt hîp víi c¸c yÕu tè kh¸c trong ph¸t ng«n.
Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt
1. §inh V¨n §øc (2001), Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt - tõ lo¹i, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
2. Mai Ngäc Chõ, Vò §øc NghiÖu, Hoµng Träng PhiÕn (1992), C¬ së ng«n ng÷ häc vµ tiÕng ViÖt, Nxb §¹i häc vµ Gi¸o dôc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi.
3. Cao Xu©n H¹o (2004), TiÕng ViÖt - S¬ th¶o ng÷ ph¸p chøc n¨ng, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
4.NguyÔn V¨n HiÖp (2004), VÒ mét khÝa c¹nh ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt, t¹p chÝ Ng«n Ng÷, sè 11/ 2004.
5.NguyÔn Khuª (2003), Ng÷ ph¸p tiÕng Anh, Nxb §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi.
6.TrÇn ThÞ Nhµn (2003), Kh¸i niÖm ng÷ ph¸p ho¸ vµ lÝ thuyÕt ng÷ ph¸p ho¸, T¹p chÝ Ng«n ng÷, sè 8/ 2003.
7.Hoµng Träng PhiÕn (2003), C¸ch dïng h− tõ tiÕng ViÖt, Nxb NghÖ An.
8.NguyÔn ThÞ Quy (1995), VÞ tõ hµnh
®éng vµ c¸c tham tè cña nã, Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi.
9.NguyÔn Kim Th¶n (1977), §éng tõ tiÕng ViÖt, Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi.
TiÕng Anh
1.Chris Gough (2004), English Vocationary Organiser, Nxb TrÎ.
2.George A. Miller vµ Phillip N.
Johndson – Laird (1976), Language and Perception, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.
3. Hufford J. R. vµ Heasley B. (2001), Semantics a coursebook, Nxb TrÎ.
4.Longman dictionary of contemporary English, third Edition, Longman dictionaries, 1995.
5. Nguyen Hoa (2001), An Introduction to Semantics, VNU Publishing House.
6. Simon C. Dik (1989), The theory of Funtional Grammar, Foris Publications.
7.Traugott E. C. vµ Heine. B. (1991), Approaches to Grammaticalization, volume I, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam, Philadelphia.
8.Traugott E. C. vµ Heine. B. (1991), Approaches to Grammaticalization, volume II, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam, Philadelphia.
(Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 20-10-2008)
