Khi nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa hiÖn sinh th× kh«ng thÓ kh«ng biÕt vÒ HiÖn t−îng häc (phenomenology) cña E

(1)

Đừng thoát ly hoàn cảnh lịch sử khi tiếp cận tư tưởng và nhân cách Giáo sư Trần Đức Thảo

NguyÔn TiÕn Dòng^(*)

Tãm t¾t: PhÐp biÖn chøng duy vËt chØ râ, kh«ng thÓ tho¸t ly hoµn c¶nh lÞch sö khi xem xÐt çc sù vËt hiÖn t−îng, nhÊt lµ vÒ con ng−êi. §ã còng t©m nguyÖn cña ng−êi viÕt bµi nµy, muèn cã mét çi nh×n chung khi tiÕp cËn vÒ nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc vµ nh©n çch cña Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o (1917-1993). Bµi viÕt lµ kÕt qu¶ nh©n thêi

®iÓm t¸c gi¶ ph¶n biÖn t¸c phÈm “TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm”

do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n. Néi dung bµi viÕt t×m hiÓu vµ gãp phÇn lµm s¸ng tá phÇn nµo vai trß vµ vÞ trÝ cña Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o trong nh÷ng thµnh tùu cña ®Êt n−íc nãi chung, víi nÒn khoa häc n−íc nhµ nãi riªng th«ng qua çc ®¸nh gi¸ vµ nhËn ®Þnh cña çc nhµ khoa häc vµ çc nhµ l·nh ®¹o cña ViÖt Nam.

Tõ khãa: TriÕt häc, TrÇn §øc Th¶o, HiÖn t−îng häc, Chñ nghÜa duy vËt, Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh

1.^{( *)}Vµo thêi ®iÓm ®Çu nh÷ng n¨m

1994, khi t×m tµi liÖu vÒ chñ nghÜa hiÖn sinh (lµ ®Ò tµi nghiªn cøu sinh), t«i thÊy r»ng, vµo thêi ®iÓm nµy tµi liÖu nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa hiÖn sinh nãi riªng vµ triÕt häc ph−¬ng T©y nãi chung rÊt khan hiÕm, ngo¹i trõ mét sè tµi liÖu ®·

®−îc xuÊt b¶n tr−íc n¨m 1975 ë miÒn Nam ViÖt Nam. MÆc dï lóc bÊy giê, NghÞ quyÕt 01 vÒ C«ng t¸c lý luËn trong giai ®o¹n hiÖn nay ®−îc Bé ChÝnh TrÞ ban hµnh ngµy 28/3/1992, ®· ®i vµo cuéc sèng h¬n 2 n¨m vµ ®· th¸o gì cho giíi khoa häc, nhÊt lµ khoa häc x· héi, khái

(*)PGS.TS. TriÕt häc, Tr−êng §¹i häc Khoa häc,

§¹i häc HuÕ.

®Þnh kiÕn khi nh×n vÒ v¨n hãa vµ con ng−êi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i^(*).

Khi nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa hiÖn sinh th× kh«ng thÓ kh«ng biÕt vÒ HiÖn t−îng häc (phenomenology) cña E.

Husserl v× kh«ng cã hiÖn t−îng häc th×

nh÷ng t− t−ëng hiÖn sinh trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i m·i m·i chØ lµ nh÷ng m¶nh vì vÒ nh©n sinh. HiÖn t−îng häc ®· cho chñ nghÜa hiÖn sinh mét nÒn t¶ng lý luËn, c¬ së khoa häc ®Ó nh÷ng mÈu hiÖn

(*)Gi¸o s− Bïi §¨ng Duy - ng−êi h−íng dÉn khoa häc trong qu¸ tr×nh t«i lµm luËn ¸n, yªu cÇu t«i nªn c©n nh¾c khi lùa chän h−íng nghiªn cøu cña luËn ¸n, bëi theo «ng, nghiªn cøu vÒ ph−¬ng T©y kh«ng thuËn lîi v× mét bé phËn c¸c nhµ khoa häc vÉn cho r»ng nghiªn cøu vÒ ph−¬ng T©y lµ xa xØ phÈm, kh«ng g¾n víi thùc tÕ.

DiÔn ®µn c¸c vÊn ®Ò KHXH&NV

(2)

sinh ®−îc x©u chuçi thµnh h×nh hµi víi chiÒu cao ngÊt ng−ëng cña c¸i t«i chñ thÓ. HiÖn t−îng häc lÊy m« t¶ lµm lý do tån t¹i, c¸i nh×n cña chñ thÓ lµ sù ban trao ý nghÜa cho hiÖn h÷u. HiÖn t−îng vµ b¶n chÊt lµ nhÊt nguyªn nªn kh«ng thÓ chia t¸ch. Quan niÖm ®ã kh¸ míi mÎ víi chóng t«i.

§Ó hiÓu HiÖn t−îng häc, giíi nghiªn cøu khoa häc t×m ®Õn c¸c Ên phÈm ®−îc c¸c häc gi¶ ë miÒn Nam ViÖt Nam ph¸t hµnh tr−íc n¨m 1975, trong ®ã ®¸ng chó ý vµ tr©n träng lµ 2 tµi liÖu cña häc gi¶ TrÇn Th¸i §Ønh: HiÖn t−îng häc lµ g×? vµ TriÕt häc hiÖn sinh. TrÇn Th¸i

§Ønh lµ linh môc, TiÕn sü TriÕt häc cña ViÖn §¹i häc C«ng gi¸o Paris (Institut Catholique de Paris) n¨m 1960. Tuy vËy, víi môc ®Ých: “T«i ®· cè g¾ng viÕt sao võa dÔ hiÓu, võa kh«ng ®¬n gi¶n hãa nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p” (TrÇn Th¸i

§Ønh, 2005, tr.8) nªn trong chõng mùc nµo ®ã c¸c tµi liÖu cña «ng kh«ng tr¸nh khái ý nghÜa phæ cËp.

Theo ®¸nh gi¸ cña Gi¸o s− Bïi

§¨ng Duy, vÒ mãn hiÖn t−îng häc vµ hiÖn sinh ë ViÖt Nam th× “kh«ng ai qua

®−îc TrÇn §øc Th¶o ®©u, tÇm cì thÕ giíi ®Êy”. ChÝnh nhËn xÐt nµy ®· ch©m ngßi cho nh÷ng nç lùc cña t«i trong viÖc t×m hiÓu vÒ nh÷ng cèng hiÕn khoa häc mµ Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o ®· ®Ó l¹i cho

®êi, ®−îc t¹o ra trong mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy gian khã. §ã lµ thêi kú lÞch sö mµ c¶ d©n téc −u tiªn tÊt c¶ ®Ó thùc hiÖn cho ®−îc kh¸t väng thèng nhÊt ®Êt n−íc, ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x·

héi. §ã lµ thêi kú mµ “DÉu mét c©y ch«ng trõ giÆc Mü. H¬n ngh×n trang giÊy luËn v¨n ch−¬ng”^(*) ®−îc ghi nhËn nh− lµ h¬i thë tù nhiªn cña cuéc sèng.

(*)Tè H÷u, TiÔn ®−a (Bµi th¬ viÕt tÆng §¹i t−íng NguyÔn ChÝ Thanh th¸ng 9/1964 tr−íc lóc §¹i

Lµ triÕt gia cã tªn trong tõ ®iÓn triÕt häc ch©u ¢u, triÕt gia TrÇn §øc Th¶o ®·

tõ ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy t©m chuyÓn sang ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy vËt, ng−êi mµ vµo nh÷ng n¨m 1949- 1950 lµm tèn bao giÊy mùc cña b¸o giíi ch©u ¢u bëi cuéc tranh luËn næi tiÕng vÒ häc thuËt gi÷a «ng vµ Jean-Paul Sartre (1905-1980), triÕt gia ®¹i thô cña chñ nghÜa hiÖn sinh. “«ng lµ hiÖn t−îng tiªu biÓu cña ng−êi trÝ thøc ViÖt Nam thÕ kû XX, ng−êi võa lµ s¶n phÈm, võa lµ n¹n nh©n cña thêi ®¹i; ®ång thêi còng lµ ng−êi gãp phÇn t¹o ra thêi ®¹i. ¤ng kh«ng thÓ thµnh thiªn tµi mµ chØ lµ mét

‘thÇn ®ång triÕt häc’, v× ®· chÊp nhËn lµm mét trÝ thøc hiÕn th©n cho c¸ch m¹ng” (Lêi cña GS. Ph¹m Thµnh H−ng - ng−êi tæ chøc biªn so¹n t¸c phÈm

“TriÕt gia l÷ hµnh TrÇn §øc Th¶o”).

Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho c¸c nghiªn cøu vÒ triÕt häc cña Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o khã thÈm thÊu vµo thùc tiÔn lµ v× «ng viÕt b»ng Ph¸p ng÷

vµ chñ yÕu lµ ®−îc giíi thiÖu ë n−íc ngoµi, trong khi thùc tiÔn ®Êt n−íc giai

®o¹n nµy l¹i xem nh÷ng g× kh«ng phôc vô trùc tiÕp cho c¸c nhiÖm vô chiÕn l−îc th× cã thÓ chê ®îi. T«i cho r»ng tÊt c¶

C«ng d©n cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa kh«ng hoµi nghi vµ l¨n t¨n vÒ

®iÒu nµy, khi mµ trÎ em ®Õn tr−êng ph¶i ®éi mò r¬m, ng−êi n«ng d©n ph¶i tay cµy tay sóng, ng−êi c«ng nh©n ph¶i thay ca trùc chiÕn, nh÷ng trai tr¸ng thanh niªn ph¶i ë tiÒn tuyÕn, ph¶i ra chiÕn tr−êng... vµ trong hoµn c¶nh ®ã th× “Çi g× cã lý, çi Êy tån t¹i, çi g× tån t¹i, çi Êy cã lý” (Ce quy a raison, existe, ce quy existe, a raison) - h¹t nh©n duy lý cña Hegel (1770-1831) d−êng nh− cã vÎ x¸c thùc.

t−íng vµo chiÕn tr−êng miÒn Nam).

(3)

VÒ sù nghiÖp khoa häc cña m×nh, Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o ®· kh¼ng ®Þnh:

“HiÖn t−îng luËn cña Husserl t«i ®· gi¶i quyÕt xong. VÊn ®Ò b©y giê lµ phong phó hãa, chÝnh x¸c hãa chñ nghÜa Marx vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa Marx, ®óng theo tinh thÇn duy vËt biÖn chøng. T«i tËp trung luËn chøng khoa häc vÒ biÖn chøng cña lÞch sö loµi ng−êi. Nh−ng

®iÒu quan träng lµ ph¶i ph¸t triÓn lý thuyÕt vÒ biÖn chøng ®Ó kh¸i qu¸t sù vËn ®éng cña tù nhiªn, x· héi, ng«n ng÷, ý thøc. Ph¶i ph©n tÝch, lý gi¶i c¸i biÖn chøng cña quan hÖ cña vò trô, gi÷a tù nhiªn vµ con ng−êi, gi÷a sinh lý x·

héi vµ t©m thÇn. Nh−ng muèn thÕ ph¶i ph¸t triÓn triÕt häc. Ph¶i thèng nhÊt logic nh− lµ h×nh thøc tæng qu¸t cña vËn ®éng thêi gian. TÝnh lý luËn vµ thùc tiÔn cña cuéc ®Êu tranh trªn lÜnh vùc triÕt häc, t− t−ëng, v¨n hãa lµ ë nh÷ng vÊn ®Ò Êy. §©y lµ cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt víi mäi biÓu hiÖn cña ph−¬ng ph¸p t− duy siªu h×nh, gi¸o ®iÒu vµ mäi luËn

®iÖu xuyªn t¹c chñ nghÜa Marx vµ t−

t−ëng triÕt häc tiÕn bé. ChØ cã nh− vËy míi hiÓu ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng cña con ng−êi nãi chung, míi ph¸t triÓn

®−îc tÝnh nh©n v¨n cña triÕt häc M¸c- xÝt ®Ó hiÖn thùc hãa thµnh ®êi sèng, thµnh sù sèng cña x· héi loµi ng−êi”^(*).

‘HiÖn t−îng luËn cña Husserl t«i ®·

gi¶i quyÕt xong’, nÕu kh«ng am t−êng vÒ triÕt häc th× cã thÓ kh«ng lay ®éng, cßn ng−îc l¹i th× kh«ng thÓ kh«ng th¸n phôc. Ngay nh− L−u Phãng §ång - mét trong nh÷ng ng−êi ®i tiªn phong trong nghiªn cøu vÒ triÕt häc ph−¬ng T©y vµ lµ c©y bót l·o luyÖn cña Trung Quèc - khi viÕt vÒ HiÖn t−îng häc còng vÉn lµm

(*) DÉn theo: Cï Huy Chö, “Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o - BiÓn quª h−¬ng trÇm t− triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

cho ng−êi tiÕp nhËn khã hiÓu (Xem: L−u Phãng §ång, 1994, 2004)^(*).

Cuéc tranh luËn gi÷a TrÇn §øc Th¶o vµ Jean-Paul Sartre n¨m 1949- 1950, vÒ b¶n chÊt lµ cuéc so g¨ng cña hai triÕt gia vÒ c¸i nh×n ®èi víi hiÖn t−îng häc, mÆc dï ®−îc gäi lµ cuéc tranh luËn vÒ chñ nghÜa Marx vµ chñ nghÜa hiÖn sinh. Tõ hiÖn t−îng häc thuÇn tóy, Jean-Paul Sartre chØ thõa nhËn chñ nghÜa Marx lµ häc thuyÕt vÒ lÞch sö, vÒ chÝnh trÞ vµ ®Ò cao chñ nghÜa hiÖn sinh h¬n chñ nghÜa Marx vÒ mÆt triÕt häc. Ng−îc l¹i, TrÇn §øc Th¶o ®−a ra nh÷ng luËn cø khoa häc chÝnh ngay tõ c¸i nÒn t¶ng mµ Jean-Paul Sartre

®ang dùa vµo nh−ng tõ c¸i nh×n cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®Ó kh¼ng

®Þnh: Chñ nghÜa Marx lµ häc thuyÕt hoµn chØnh kh«ng chØ vÒ chÝnh trÞ, lÞch sö mµ cßn lµ mét triÕt thuyÕt^(**). Cuéc tranh luËn nµy lµ mét thùc tiÔn quan träng ®Ó TrÇn §øc Th¶o Ên hµnh t¸c phÈm PhÐnomÐnologie et MatÐrialisme

(*) Tõ nh÷ng n¨m 1990, ë ViÖt Nam ®· cã sù chuyÓn m×nh tÝch cùc trong nghiªn cøu vÒ hiÖn t−îng häc, nhiÒu luËn v¨n, luËn ¸n ®· lÊy hiÖn t−îng häc lµm ®Ò tµi (Xem thªm: NguyÔn Träng NghÜa (2008), HiÖn t−îng häc cña Edmund Husserl vµ sù hiÖn diÖn cña nã ë ViÖt Nam).

(**)Trong b¶n tù thuËt 1987, TrÇn §øc Th¶o viÕt

“Sartre mêi t«i trao ®æi ý kiÕn v× «ng muèn chøng minh r»ng chñ nghÜa hiÖn sinh rÊt cã thÓ cïng tån t¹i hßa b×nh víi häc thuyÕt Marx. Sartre kh«ng hiÓu gi¸ trÞ chñ nghÜa Marx vÒ chÝnh trÞ vµ lÞch sö x· héi, ngay c¶ ý nghÜa triÕt häc Marx,

«ng còng kh«ng hiÓu mét c¸ch nghiªm tóc. ¤ng

®Ò xuÊt mét sù ph©n chia khu vùc ¶nh h−ëng.

Chñ nghÜa Marx cã thÈm quyÒn chõng mùc nµo

®ã vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi, cßn chØ cã chñ nghÜa hiÖn sinh míi kh¶ dÜ cã gi¸ trÞ vÒ mÆt triÕt häc. T«i chØ ra r»ng, cÇn hiÓu nghiªm tóc vµ ®Çy ®ñ ý nghÜa triÕt häc cña chñ nghÜa Marx. Trong bµi nãi chuyÖn thø 5 vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, mèi quan hÖ gi÷a ý thøc vµ vËt chÊt ®· khai th«ng sù suy xÐt mét vÊn ®Ò chñ yÕu. Sartre kh«ng biÕt râ nh÷ng ®iÒu míi l¹ cña Husserl. Do

®ã mµ cuéc nãi chuyÖn ph¶i chÊm døt”.

(4)

Dialectique (HiÖn t−îng luËn vµ Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng) n¨m 1951.

2. Do kh¸ch quan vµ chñ quan nhiÒu khi v−ît, t¸ch nhau (®iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ biÖt lÖ) mµ víi mét lý do nµo ®ã kh«ng muèn n¾m b¾t, hoÆc chØ lµ thÊy biÖn chøng trªn danh nghÜa ®Ó ®−a kÕt luËn véi vµng lµ vi ph¹m quy luËt cña nhËn thøc. V× chÝnh sù v−ît, t¸ch, kh«ng thuËn chiÒu ®ã nhiÒu khi l¹i biÓu hiÖn mét khÝa c¹nh sinh ®éng cña ®êi sèng x· héi. NghÞch lý cña nghÞch lý kh«ng thÓ lµ nghÞch lý v× ®ã lµ ®iÓm khëi ®Çu cho thuËn lý. Do vËy, kh«ng nªn ¸p ®Æt nh÷ng quan niÖm chñ quan vµo kiÕn gi¶i c¸c c«ng tr×nh khoa häc cña Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o mét c¸ch thiÕu tÝnh liªn tôc theo thêi gian, hoÆc

®−a ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh gi¶ ®Þnh v−ît ra khái kh«ng gian vµ thêi gian cô thÓ. §ã lµ biÓu hiÖn cña phi logic chø kh«ng ph¶i logic. Nãi c¸ch kh¸c lµ kh«ng thÓ ®øng bªn ngoµi ®iÒu kiÖn lÞch sö ®Ó kÕt luËn vÒ mét hiÖn t−îng ®·

diÔn tiÕn trong hoµn c¶nh lÞch sö Êy.

C¸i ®éc ®¸o hay nh©n vÞ^(*) (Xem:

NguyÔn TiÕn Dòng, 1999) cña triÕt gia TrÇn §øc Th¶o lµ «ng tõ ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy t©m chuyÓn sang ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy vËt, mµ ®éng lùc t¹o ra b−íc chuyÓn kh«ng g× kh¸c h¬n lµ lßng ¸i quèc vµ kh¸t väng triÕt häc lµ c«ng cô ®Ó gi¶i phãng con ng−êi, n©ng cao vÞ thÕ con ng−êi: “ThÊm thÝa nçi ®au cña mét d©n téc mÊt n−íc, n« lÖ, víi kh¸t väng d©n chñ nªn ®· ®i ®Õn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña Marx ®Ó s¸ng t¹o lý luËn gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng con ng−êi”^(**). Bëi thÕ, kh«ng cã

(*)Lµ kh¸i niÖm næi bËt cña chñ nghÜa hiÖn sinh vµ lµ môc ®Ých h−íng tíi cña chñ nghÜa hiÖn sinh h−íng tíi trong quan niÖm vÒ con ng−êi .

(**) DÉn theo: Cï Huy Chö, “Gi¸o s− TrÇn §øc

chç cho quan ®iÓm siªu h×nh khi xem xÐt ch©n dung mét con ng−êi mµ bá qua nh÷ng tr¨n trë néi t©m cña ch©n dung

®ã. Trong viÖc kh¾c häa ch©n dung còng cÇn tr¸nh quan ®iÓm chØ dùa vµo mét vµi hiÖn t−îng ®· véi vµng ®Ó kÕt luËn, bëi v× kh«ng ph¶i hiÖn t−îng nµo còng ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt, thËm chÝ cã nh÷ng hiÖn t−îng ph¶n ¸nh xuyªn t¹c b¶n chÊt. Vµ trong nghiªn cøu vÒ lÞch sö, ng−êi ta kh«ng dïng nÕu v× kh«ng thÓ nÕu víi çi ®· qua, çi kh«ng thÓ trë l¹i, nh−ng lÞch sö kh«ng ph¶i lµ çi ph«i pha v× nã lµ mét phÇn cña hiÖn t¹i, soi s¸ng cho hiÖn t¹i bëi chÝnh nh÷ng gi¸

trÞ ®−îc rót ra tõ nh÷ng d÷ liÖu ®· qua.

VÊn ®Ò lµ anh ®øng ë ®©u trong sù tiÕp nhËn ®ã vµ v× ai, v× c¸i g×. §ã míi lµ lÞch sö. §ã míi lµ biÖn chøng cña ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bao giê còng lµ ®−êng xo¸y èc.

Gi¸o s− TrÇn V¨n Giµu trong “'TrÇn

§øc Th¶o - Nhµ triÕt häc” ®· cã nhËn xÐt hÕt søc s©u s¾c nh−ng l¹i nhÑ nhµng vµ ®Çy ¾p sù thèng nhÊt gi÷a chñ quan vµ kh¸ch quan vÒ mét TrÇn §øc Th¶o víi t− c¸ch triÕt gia vµ mét TrÇn §øc Th¶o lµ mét c«ng d©n ¸i quèc, kh«ng cè chÊp: “Cã ng−êi t−ëng anh Th¶o vÒ n−íc

®Ó t×m c«ng danh. Kh«ng ph¶i ®©u. Anh Th¶o kh«ng muèn “lµm quan”, anh muèn viÕt nh÷ng t¸c phÈm s©u s¾c h¬n lµm mét “«ng quan”. T¸c phong cña anh Th¶o lµ t¸c phong cña mét nhµ nghiªn cøu. §iÒu t«i muèn nãi lµ trong vô Nh©n v¨n, anh Th¶o do c¸i critisisme (chñ nghÜa phª ph¸n) nã dÉn anh ®i qu¸

®µ, chí viÖc anh lªn tiÕng vÒ viÖc nµy viÖc kia kh«ng cã g× cÊm kþ. Nh−ng cã ng−êi muèn ®−a anh lªn lîi dông tªn

Th¶o - BiÓn quª h−¬ng trÇm t− triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

(5)

tuæi anh, råi g©y thµnh nhãm, ®ã lµ ®iÒu kh«ng nªn. Cßn viÖc sau ®ã ®−a anh lªn S¬n T©y hay ë héi nghÞ nµy héi nghÞ kia lµ qu¸ sai... Sù c− xö thiÕu tÕ nhÞ, thiÕu thuyÕt phôc ®èi víi mét trÝ thøc kh«ng ph¶i lµ ®¶ng viªn nh− anh - mµ ®èi víi trÝ thøc ®¶ng viªn th× còng kh«ng thÓ lµm nh− vËy - mét trÝ thøc tõ n−íc ngoµi t×m vÒ víi kh¸ng chiÕn, theo t«i lµ

®iÒu ph¶i nghiªm kh¾c coi l¹i... Nãi vÒ ph−¬ng diÖn triÕt häc th× anh Th¶o lµ ng−êi suy nghÜ s©u s¾c. Cã nh÷ng vÊn

®Ò anh ®ãng gãp cho ch©u ¢u chø kh«ng ph¶i chØ ®ãng gãp cho xø m×nh th«i...

Cuèi cïng t«i muèn nãi khi anh Th¶o ë S¬n T©y vÒ, ®¸ng lÏ anh o¸n l¾m, nh−ng

¶nh noblesse (cao th−îng - t¸c gi¶ thªm vµo) xøng ®¸ng ghª l¾m. Anh tiÕp tôc nghiªn cøu triÕt häc, kh«ng o¸n hên, kh«ng chÊp nhÊt, khi qua ch©u ¢u anh bªnh vùc ®−êng lèi cña §¶ng. §ã lµ mét trong nh÷ng ng−êi cã thÓ ®¹i biÓu cho trÝ thøc ViÖt Nam... m×nh kh«ng cã truyÒn thèng triÕt häc, nÕu cã thÓ nãi cã mét nhµ triÕt häc th× ng−êi ®ã... chÝnh lµ TrÇn §øc Th¶o”^(*).

Chóng t«i nghe nhiÒu kiÓu giai tho¹i vÒ TrÇn §øc Th¶o. Kh«ng Ýt ng−êi b¶o Gi¸o s− lµ ng−êi lËp dÞ. Cßn sinh viªn, häc viªn triÕt häc - nh÷ng ng−êi biÕt Ýt nhiÒu vÒ hiÖn t−îng häc, vÒ hiÖn sinh - l¹i cho r»ng Gi¸o s− hiÖn sinh, biÕt quý ‘Person’ (nh©n vÞ) cña m×nh.

Thùc ra hiÖn sinh ®©u ph¶i xÊu, nh©n vÞ

®©u ph¶i kh«ng cã mÆt tÝch cùc^(**) (V. L.

Lª-nin, Toµn tËp, 1981, TËp 29, tr.293).

(*)Xem ®Çy ®ñ trong: TrÇn V¨n Giµu, “TrÇn §øc Th¶o - Nhµ triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

(**)Lenin ®· ®Ó l¹i mét nhËn xÐt cã tÝnh ph−¬ng ph¸p luËn: “Chñ nghÜa duy t©m th«ng minh gÇn víi chñ nghÜa duy vËt th«ng minh h¬n chñ nghÜa duy vËt ngu xuÈn”.

VÊn ®Ò lµ nã kh«ng gièng chuÈn cña ta th«i. Lµ ng−êi n¾m ®Õn ch©n t¬ kÏ tãc HiÖn t−îng häc, lµ ng−êi thÊu hiÓu t−êng tËn vÒ hiÖn sinh th× viÖc thÊm kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ x¶y ra^(*). Nh−ng còng xin ®õng suy diÔn thªm v×

®Þnh r»ng, sau tranh luËn víi Jean-Paul Sartre, «ng ®· ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa hiÖn sinh ®Ó ®øng h¼n vÒ chñ nghÜa Marx. VÒ ®iÓm nµy, Gi¸o s− NguyÔn

kh«ng b×nh th−êng”^(**).

C¸i kh«ng b×nh th−êng ®ã lµ ®am mª khoa häc, lµ kh¸t väng ®−îc cèng hiÕn, lµ c« ®¬n^(***), lµ bÞ ®è kþ, lµ v−ît lªn hoµn c¶nh mµ ng−êi b×nh th−êng khã cã thÓ chÊp nhËn, nãi g× ®Õn v−ît qua. V× hiÓu c¸i kh«ng b×nh th−êng ®ã nªn nhµ v¨n, nhµ th¬, nh¹c sÜ, nhµ nghiªn cøu triÕt häc NguyÔn §×nh Thi gäi «ng lµ “Ng−êi l÷ hµnh vÊt v¶”; nhµ V¨n T« Hoµi rÊt h×nh ¶nh khi vÝ «ng lµ

“VÞ triÕt gia ng¬ ng¸c gi÷a ®êi th−êng”;

PGS.TS. Ph¹m Thµnh H−ng chia sÎ cïng c¸i nh×n víi NguyÔn §×nh Thi

“TriÕt gia l÷ hµnh TrÇn §øc Th¶o”...

(Xem: NguyÔn TiÕn Dòng, 2003). Ng¬

ng¸c, vÊt v¶ h×nh nh− lµ thuéc tÝnh cña l÷ hµnh. Nh−ng TrÇn §øc Th¶o kh«ng

(*) W. James (1842-1910): “§õng bao giê nãi lµ

®iÒu kh«ng thÓ v× kh«ng ai biÕt giíi h¹n tËn cïng cña kh¶ n¨ng”.

(**) DÉn theo: NguyÔn §×nh Chó, “Gi¸o s− triÕt häc TrÇn §øc Th¶o” trong “TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm” do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

(***)Cï Huy Chö “Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o - BiÓn

quª h−¬ng trÇm t− triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn

§øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n ®· viÕt: “TrÇn

§øc Th¶o kh«ng bao giê tù võa lßng víi nh÷ng g×

«ng ®· s¸ng t¹o, ®· cèng hiÕn. Cã lÏ v× vËy trong cuéc sèng, Ýt nhiÒu «ng c¶m thÊy c« ®¬n”.

(6)

ph¶i ®i trªn ®éc ®¹o mµ chØ ®i theo lèi riªng cña m×nh, ®i trªn nÒn t¶ng chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, «ng kh«ng l¹c lèi trªn hµnh tr×nh Êy cho dï giai

®iÖu cña hµnh tr×nh cã thÓ trÇm bæng kh¸c nhau.

Khi nãi vÒ trÝ lùc cña TrÇn §øc Th¶o, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh¼ng

®Þnh: “Chó TrÇn §øc Th¶o, ng−êi th×

kh«ng lín l¾m, nh−ng cã mét bé ãc rÊt lín”^(*). Vµ nãi vÒ tinh thÇn chÞu ®ùng gian khæ, mét lßng ®i theo c¸ch m¹ng cña TrÇn §øc Th¶o, Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång qu¶ quyÕt: “Anh Th¶o kh«ng ng¹i gian khæ ®©u. Anh sÏ ®i víi chóng ta m·i m·i”^(**).

®Ó lµm nªn lÞch sö cña m×nh. Gi¸o s−

TrÇn §øc Th¶o lµ mét trong nh÷ng ng−êi nh− thÕ. Tuy nhiªn, hoµn c¶nh c¸

nh©n chØ lµ ®iÓm nèi cña çc quan hÖ ®a chiÒu víi hoµn c¶nh lín. V× vËy, kh«ng thÓ cã çi nh×n ¸p ®Æt, tho¸t ly ®iÒu kiÖn lÞch sö, ®iÒu kiÖn ë ®ã ®· x¶y ra çc mèi quan hÖ, ®Ó truy tÇm ý nghÜa cña sù kiÖn khi chÝnh sù kiÖn ®· hßa vµo biªn niªn sö cña nã. BiÖn chøng cña lÞch sö lµ thÕ, kh«ng cã tr−êng hîp ngo¹i lÖ

(*) DÉn theo: Cï Huy Chö, “Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o - BiÓn quª h−¬ng trÇm t− triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

(**) DÉn theo: Cï Huy Chö, “Gi¸o s− TrÇn §øc Th¶o - BiÓn quª h−¬ng trÇm t− triÕt häc”, trong TriÕt gia TrÇn §øc Th¶o: Di c¶o, håi øc, kû niÖm do NguyÔn Trung Kiªn s−u tÇm vµ biªn so¹n.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. NguyÔn TiÕn Dòng (1999), Chñ nghÜa hiÖn sinh: LÞch sö vµ sù hiÖn diÖn cña nã ë ViÖt Nam, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

2. NguyÔn TiÕn Dòng (2003), “TriÕt häc NÝts¬ vµ cuèn s¸ch viÕt vÒ NÝts¬ ®Çu tiªn ë ViÖt Nam”, T¹p chÝ TriÕt häc, sè 4, tr.51-54.

3. TrÇn Th¸i §Ønh (2005), TriÕt häc hiÖn sinh, Nxb. V¨n häc, Tp. Hå ChÝ Minh.

ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi

5. L−u Phãng §ång (2004), Gi¸o tr×nh h−íng tíi thÕ kû 21 TriÕt häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, Nxb. Lý luËn chÝnh trÞ, Tp. Hå ChÝ Minh.

6. V. L. Lª-Nin, Toµn TËp, Nxb. TiÕn bé, M., 1981.