häc côm tõ cè ®Þnh tiÕng ph¸p - VNU Journal of Science

(1)

côm tõ cè ®Þnh tiÕng ph¸p

NguyÔn H÷u Thä^(*)

(*)TS., Trung t©m §µo t¹o tõ xa, Trêng §¹i häc Ngo¹i ng÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

1. §Æt vÊn ®Ò

Häc ngo¹i ng÷ lµ tiÕp thu mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp míi, ph¬ng tiÖn

®ã ®îc thùc hiÖn víi sù tham gia cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau: ng÷ ©m, ng÷

ph¸p, tõ vùng. Xu híng chung cña viÖc d¹y-häc hiÖn nay lµ tËp trung vµo hai thµnh tè ®Çu, viÖc d¹y tõ vùng phã mÆc cho ngêi häc tù xoay së víi c¸c ph¬ng tiÖn cña m×nh mµ chñ yÕu lµ tõ ®iÓn song ng÷. Trong khi ®ã tõ vùng lµ mét tËp hîp më; viÖc häc tõ vùng ph¶i ®îc tiÕn hµnh suèt ®êi dï ®ã lµ ngêi níc ngoµi hay ngêi b¶n ng÷. Trong tõ vùng, côm tõ cè ®Þnh (CTC§) g©y nhiÒu khã kh¨n nhÊt, bëi lÏ nã lµ kÕt qu¶ cña sù c«

®äng vÒ ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸.

Thùc tÕ gi¶ng d¹y tiÕng Ph¸p cho thÊy sinh viªn cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp thu vèn tõ vùng nµy. Do vËy viÖc nghiªn cøu mét ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y CTC§ lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch. Bµi viÕt nµy tr×nh bµy kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu ®· ®îc tiÕn hµnh trªn

®èi tîng lµ sinh viªn Khoa Ng«n ng÷ vµ V¨n ho¸ Ph¸p Trêng §¹i häc Ngo¹i ng÷

- §¹i häc Quèc gia Hµ Néi vµo th¸ng 4 n¨m 2006.

2. Kh¸i niÖm vÒ côm tõ vµ ph¬ng ph¸p Côm tõ cè ®Þnh trong nghiªn cøu nµy bao gåm tÊt c¶ c¸c chuçi cè ®Þnh

(sÐquences figÐes) ®îc x©y dùng dùa trªn mét h×nh ¶nh. §ã cã thÓ lµ thµnh ng÷, ng¹n ng÷ (proverbe), thÝ dô jeter l’argent par les fenªtres, µ bon vin point d’enseigne vµ c¸c qu¸n ng÷ nh un ange passe !, nhng lo¹i trõ c¸c thµnh ng÷

ng÷ ph¸p (locutions grammaticales nh

µ cause de, µ condition de,…). ThuËt ng÷

thêng dïng trong tiÕng Ph¸p lµ

“locution” mµ Tõ ®iÓn Ph¸p-ViÖt, Lª Kh¶ KÕ chñ biªn, NXB Khoa häc x· héi, cho nghÜa lµ “qu¸n ng÷, ng÷”, mét sè kh¸c dÞch lµ “thµnh ng÷”.

Tõ ph¬ng ph¸p ®îc sö dông víi nghÜa réng (ph¬ng ph¸p tiÕp cËn), nhng kh«ng lo¹i trõ c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó truyÒn vµ nhËn néi dung míi mµ ngêi ta vÉn gäi lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc.

Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (ViÖn Ng«n ng÷

1996, tr. 766), tõ nµy cã hai nghÜa: 1 C¸ch thøc nhËn thøc, nghiªn cøu hiÖn tîng cña tù nhiªn vµ x· héi, thÝ dô:

Ph¬ng ph¸p biÖn chøng.2 HÖ thèng c¸c c¸ch sö dông ®Ó tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng nµo ®ã:Ph¬ng ph¸p häc tËp. Nh vËy, nghÜa mét liªn quan tíi nhËn thøc, t

duy; nghÜa hai chØ c¸c biÖn ph¸p cô thÓ.

3. Thùc tr¹ng viÖc gi¶ng d¹y côm tõ cè ®Þnh tiÕng Ph¸p ë khoa Ph¸p

§iÒu ®Çu tiªn lµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña CTC§ trong ch¬ng tr×nh ®µo t¹o hiÖn nay ë khoa Ph¸p. Ch¬ng tr×nh ®îc x©y

(2)

dùng bao gåm 8 khèi kiÕn thøc lín kh¸c nhau, trong ®ã khèi kiÕn thøc ng«n ng÷

cã nhiÖm vô cung cÊp cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc ë møc ®é dÉn luËn vÒ ng«n ng÷ Ph¸p bao gåm c¸c lÜnh vùc:

ng÷ ©m, ng÷ ph¸p, tõ vùng, ng÷ nghÜa, ph©n tÝch ng«n b¶n v.v…CTC§ ®îc d¹y chñ yÕu trong bé m«nTõ vùng häc thuéc khèi kiÕn thøc ng«n ng÷ (mét ch¬ng cña Gi¸o tr×nh tõ vùng tiÕng Ph¸p).

§Ó n¾m ®îc mét sè th«ng tin vÒ viÖc d¹y-häc m¶ng kiÕn thøc nµy, chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra ë c¶ gi¸o viªn vµ sinh viªn.

VÒ phÝa sinh viªn, chän mét c¸ch ngÉu nhiªn 2 líp ë mét khèi tõ n¨m thø 2 ®Õn n¨m thø 4; n¨m thø nhÊt kh«ng

®îc ®iÒu tra víi hai lý do sau: a) Sinh viªn míi häc ®¹i häc ®îc gÇn mét n¨m, cha ®ñ tr×nh ®é vÒ kiÕn thøc siªu ng«n ng÷ ®Ó ph¸t biÓu vÒ mét vÊn ®Ò tõ vùng cã tÝnh chuyªn s©u. b) Ch¬ng tr×nh tiÕng Ph¸p phæ th«ng cha coi träng viÖc gi¶ng d¹y CTC§. Víi quü thêi gian 6 th¸ng häc ë ®¹i häc sinh viªn cha ®îc lµm quen nhiÒu víi CTC§ díi gãc ®é lý thuyÕt. Do vËy nh÷ng th«ng tin thu ®îc nÕu tiÕn hµnh ®iÒu tra kh«ng cã hµm lîng khoa häc, dÔ dÉn ®Õn nh÷ng kÕt luËn thiÕu kh¸ch quan. VÒ néi dung ®iÒu tra, chóng t«i muèn thu thËp tÊt c¶ çc th«ng tin liªn quan ®Õn viÖc gi¶ng d¹y CTC§: tõ çch quan niÖm tíi çc ph¬ng ph¸p tiÕp cËn. VÒ h×nh thøc, c©u hái trong phiÕu ®iÒu tra lµ c©u hái ®ãng (tr¶

lêicã/kh«ng) kÕt hîp víi c©u hái më. VÒ ng«n ng÷ sö dông, c©u hái ®îc so¹n b»ng tiÕng Ph¸p, nhng sinh viªn cã thÓ tr¶ lêi b»ng tiÕng ViÖt.

§èi víi gi¸o viªn, phiÕu c©u hái còng

®Ò cËp tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi

viÖc gi¶ng d¹y CTC§. 10 thµnh ng÷

trong phiÕu ®iÒu tra sinh viªn ®îc lÊy l¹i ®Ó híng suy nghÜ vµo cïng mét vÊn

®Ò. VÒ ®èi tîng ®iÒu tra, chóng t«i chän mét çch ngÉu nhiªn çc ®ång nghiÖp cã thÓ gÆp ®îc trong mét ngµy t¹i khoa Ph¸p. Sau ®©y lµ çc kÕt qu¶ chÝnh ®·

thu ®îc:

KÕt qu¶ hai cuéc ®iÒu tra phï hîp víi nhau, vµ ë mét sè ®iÓm chóng bæ sung cho nhau. Tríc hÕt vÒ vÞ trÝ cña CTC§

trong ng«n ng÷, tuyÖt ®¹i ®a sè sinh viªn vµ gi¸o viªn ®Òu coi chóng lµ nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng ®Æc biÖt, nhng tû lÖ cña gi¸o viªn cao h¬n (gi¸o viªn: 88.88%; sinh viªn: 83.49%). Nh vËy, gÇn 20% sinh viªn vÉn cha hiÓu ®óng b¶n chÊt ‘®Æc biÖt’ cña CTC§. Vµ mét ®iÒu ®¸ng quan t©m lµ nhiÒu sinh viªn coi côm tõ lµ nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng ®Æc biÖt, nhng l¹i cho biÕt chØ dµnh cho chóng “Ýt tÇm quan träng” (peu d’importance) trong qu¸

tr×nh häc tiÕng Ph¸p.

- §Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sinh viªn, chóng t«i sö dông 10 thµnh ng÷ ®Ó cho sinh viªn nhËn biÕt víi hai kh¶ n¨ng:

biÕt nghÜa/kh«ng biÕt nghÜa. Sau ®ã yªu cÇu sinh viªn ®èi chiÕu víi nghÜa cña thµnh ng÷ ®Ó kiÓm tra xem nghÜa mµ sinh viªn dµnh cho thµnh ng÷ cã ®óng víi nghÜa thùc: biÕt ®óng nghÜa/biÕt kh«ng ®óng nghÜa. KÕt qu¶ kh«ng l¹c quan: sè “kh«ng biÕt nghÜa” kh¸ cao vµ trong sè cho lµ “biÕt nghÜa” th× tû lÖ “biÕt kh«ng ®óng nghÜa” còng rÊt cao. KÕt qu¶

nµy phï hîp víi ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn vÒ tr×nh ®é cña sinh viªn.

- VÒ c¸c ph¬ng tiÖn ng÷ nghÜa hãa CTC§, gi¸o viªn vµ sinh viªn ®Òu coi träng ng÷ c¶nh. §©y lµ mét ®iÒu phÊn

(3)

khëi bëi v× tõ vùng nãi chung vµ thµnh ng÷ nãi riªng ®Òu ph¶i ®îc ®Æt trong mét t×nh huèng cô thÓ ®Ó gi¶i nghÜa vµ t¸i sö dông chóng trong c¸c giê luyÖn tËp trªn líp.

- VÒ mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ v¨n hãa, tÊt c¶ sinh viªn vµ gi¸o viªn

®îc hái ®Òu kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a ng«n ng÷ vµ v¨n hãa. RÊt nhiÒu ngêi kh¼ng ®Þnh nh÷ng khã kh¨n vÒ v¨n hãa còng g©y c¶n trë kh«ng kÐm nh÷ng khã kh¨n vÒ ng«n ng÷. NhiÒu sinh viªn ®· ®Ò nghÞ t¨ng giê d¹y v¨n hãa. §©y lµ mét ®Ò nghÞ hÕt søc ®óng

®¾n, cÇn ®îc ghi nhËn.

- VÒ viÖc gi¶ng d¹y CTC§ mét c¸ch hÖ thèng, tÊt c¶ c¸c phiÕu ®iÒu tra ®Òu kh¼ng ®Þnh viÖc ®a côm tõ vµo ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y lµ cÇn thiÕt. NhiÒu gi¸o viªn ®· ®Ò nghÞ nªn b¾t ®Çu d¹y CTC§

tõ n¨m thø nhÊt. Nh vËy song song víi viÖc d¹y trong m«n Tõ vùng häc ë n¨m thø ba, chóng ta nªn d¹y CTC§ tõ n¨m thø nhÊt díi d¹ng lång ghÐp

4. Mét sè ®Ò nghÞ s ph¹m

4.1. Gi¶ng d¹y mét c¸ch hÖ thèng côm tõ cè ®Þnh

Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o hiÖn nay ë khoa Ph¸p cã thÓ ®îc chia lµm hai giai

®o¹n. Giai ®o¹n mét cung cÊp cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ tiÕng Ph¸p. N¨m thø ba vµ n¨m thø t lµ giai

®o¹n ®Ò cao vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh.

Sinh viªn cßn ®îc lµm quen víi v¨n ho¸

Ph¸p vµ cña c¸c níc kh¸c trong céng

®ång Ph¸p ng÷ th«ng qua c¸c m«n §Êt níc häc, V¨n häc. M«n Tõ vùng häc trong ®ã cã mét ch¬ng dµnh cho thµnh

ng÷ ®îc d¹y ë n¨m thø ba. Chóng t«i ®Ò nghÞ d¹y CTC§ díi hai h×nh thøc: d¹y nh méthäc phÇn ®éc lËp ë giai ®o¹n ®Ò cao vµ d¹y lång ghÐp ngay tõ n¨m thø nhÊt trong tÊt c¶ c¸c m«n häc.

NÕu chØ dµnh mét ch¬ng cho CTC§

ë n¨m thø ba nh hiÖn nay lµ kh«ng ®ñ

®èi víi m¶ng tõ vùng lín nµy, cÇn x©y dùng mét gi¸o tr×nh riªng. Gi¸o tr×nh míi nµy cã hai môc ®Ých: gióp ngêi häc hÖ thèng hãa nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµ ph¸t triÓn ë hä mét n¨ng lùc nhËn biÕt c¸c CTC§ trong c¸c v¨n b¶n cña Ph¸p.

VËy néi dung cña m«n häc míi nµy sÏ gåm mét phÇn lý thuyÕt chung vÒ côm tõ vµ phÇn bµn vÒ tõng lo¹i côm tõ cô thÓ.

PhÇn hai cã thÓ gåm c¸c lo¹i sau:

a) C¸c chuçi gåm Ýt nhÊt hai tõ - Locutions: tourner autour du pot - Dictons, proverbes: PauvretÐ n’est pas vice, A bon entendeur, salut!

b) C¸c c©u v¨n ho¸

- Paroles de personnalitÐ: Je dis tout haut ce que les autres pensent tout bas.

- Slogans: Touche pasà mon pote!, La propriÐtÐ, c’est le vol.

- Titres de livres: Fort comme la mort, En attendant Godot.

c) C¸c cÆp ph¸t ng«n-c¶nh huèng : Pardon, Excusez-moi!(pour s’excuser) Je vous en prie, De rien (en rÐponse à un remerciement).

Ngoµi phÇn miªu t¶ truyÒn thèng (®Æc tÝnh có ph¸p-ng÷ nghÜa, mèi quan hÖ ng«n ng÷-v¨n ho¸), cÇn giíi thiÖu sù phi cè ®Þnh ho¸ (dÐfigement). §©y lµ mét hiÖn tîng rÊt phæ biÕn hiÖn nay kh«ng nh÷ng chØ trong tiÕng Ph¸p mµ c¶ trong tiÕng ViÖt.

(4)

VÒ viÖc d¹y tÝch hîp, «§a viÖc häc thµnh ng÷ vµo ngay ®Çu ch¬ng tr×nh häc ®Ó häc sinh cã ®iÒu kiÖn lµm quen dÇn». "Il faut apprendre les locutions francaises aux ÐlÌves dÌs le commencement et surtout les locutions qu’on utilise souvent dans la vie quotidienne". §ã chÝnh lµ lêi ®Ò nghÞ cña hai sinh viªn n¨m thø t ë thêi ®iÓm s¾p kÕt thóc kho¸ häc. Nh vËy viÖc gi¶ng d¹y côm tõ cÇn ®îc tÝch hîp trong c¸c m«n kh¸c ngay tõ n¨m thø nhÊt, ®Æc biÖt lµ trong m«n Thùc hµnh tiÕng. §iÒu nµy hoµn toµn cã thÓ lµm ®îc v× tµi liÖu sö dông ë Khoa Ph¸p hiÖn nay hÇu hÕt lµ tµi liÖu thùc. Chóng cã néi dung v¨n hãa rÊt lín vµ chøa nhiÒu CTC§. Ngoµi ra, c¸c m«n häc kh¸c nh V¨n häc, §Êt níc häc... còng rÊt “®¾c ®Þa” ®Ó d¹y CTC§. ThÝ dô:

Khi nãi vÒ lÞch sö níc Ph¸p, chóng ta hoµn toµn cã thÓ d¹y c¸c thµnh ng÷ cã nguån gèc tõ c¸c sù kiÖn lÞch sö nh:

- Etre plus royaliste que le roi (opposition entre royalistes et rÐpublicains)

- Paris vaut bien une messe (phrase attribuÐe µ Henri IV au moment de sa conversion au catholicisme).

Còng nh khi d¹y vÒ th¬ cña La Fontaine: Faire la mouche du coche, Le coup de pied de l’©ne.

Trong d¹y tÝch hîp còng cÇn híng dÉn cho sinh viªn sù phi cè ®Þnh hãa, nhng ë møc ®é ®¬n gi¶n. Mét vÊn ®Ò n÷a ®Æt ra lµ cã nªn ®Þnh s½n mét khèi lîng côm tõ cÇn d¹y cho sinh viªn tõng n¨m. Chóng t«i nghÜ lµ kh«ng cÇn thiÕt;

®iÒu quan träng lµ ph¶i gióp sinh viªn cã mét c¸ch tiÕp cËn phï hîp sau khi n¾m

v÷ng ®Æc tÝnh cña c¸c ®¬n vÞ tõ vùng ®Æc biÖt nµy.

4.2. Ph©n tÝch tiÒn s ph¹m

Mét vÊn ®Ò cÇn ®îc quan t©m ®ã lµ çc ph¬ng tiÖn ng÷ nghÜa CTC§. Xu híng chung cña sinh viªn lµ dùa vµo nghÜa cña çc tõ cÊu thµnh ®Ó ®o¸n nghÜa. Theo chóng t«i, kh«ng nªn lo¹i trõ ph¬ng ph¸p nµy bëi lÏ mét thµnh ng÷ bao giê còng cã hai nghÜa: nghÜa ph©n tÝch vµ nghÜa tæng hîp. NghÜa ph©n tÝch t¹o nªn h×nh ¶nh, trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh nghÜa tæng hîp. Khi dÞch mét thµnh ng÷ ra tiÕng níc ngoµi thêng ngêi ta dÞch nghÜa ph©n tÝch ®Ó thÓ hiÖn h×nh ¶nh ®îc sö dông tríc khi dÞch nghÜa cña thµnh ng÷. Çch lµm nµy cho thÊy sù kh¸c biÖt, sù ®éc ®¸o cña tõng ng«n ng÷. H¬n n÷a, nhiÒu thµnh ng÷ cã thÓ ®o¸n biÕt ®îc tõ nghÜa cña çc tõ cÊu thµnh. Do vËy chóng t«i ®Ò nghÞ chia çc thµnh ng÷ lµm ba lo¹i : lo¹i cã kho¶ng çch lín, lo¹i cã kho¶ng çch nhá, lo¹i cã sù gÇn kÒ gi÷a nghÜa ph©n tÝch vµ nghÜa tæng hîp ®Ó cã thÓ chän mét ph¬ng tiÖn ng÷ nghÜa hãa phï hîp.

4.2.1. Lo¹i cã kho¶ng c¸ch lín

a) Gåm nh÷ng thµnh ng÷ mang ®Æc trng Ph¸p nhÊt. Chóng kh«ng thÓ nhËn biÕt tõ nghÜa cña c¸c tõ cÊu thµnh.

Chóng gåm c¸c thµnh ng÷ cã nguån gèc v¨n hãa b¸c häc.

V¨n häc:Souffler le chaud et le froid;

Se battre contre des moulinsà vent.

ThÇn tho¹i cæ: Nettoyer les Ðcuries d’Augias; Tomber de Charybde en Scylla.

T«n gi¸o: Ne connaître qqn ni d’Eve, ni d’Adam; Passer au dÐluge.

(5)

Muèn hiÓu ®îc c¸c thµnh ng÷ nµy cÇn hiÓu râ xuÊt xø cña chóng; ®ã lµ c¸c

®iÓn cè v¨n häc, t«n gi¸o.

b) Nh÷ng thµnh ng÷ ®îc cÊu t¹o víi çc tõ cæ, víi nghÜa kh«ng cßn th«ng dông (archaique) còng thuéc lo¹i cã kho¶ng çch lín; nÕu ngêi häc chØ dùa vµo nghÜa cña çc tõ thµnh tè ®Ó ®o¸n nghÜa sÏ Ýt cã kh¶ n¨ng thµnh c«ng:

Mesurer les autres à son aune, Avoir mailleà partir avec qqn.

c) Ngoµi hai lo¹i trªn, c¸c thµnh ng÷

cã nguån gèc d©n téc häc liªn quan tíi c¸ch nh×n sù vËt cña tõng céng ®ång còng g©y khã kh¨n cho ngêi häc. Xin nªu mét sè lÜnh vùc:

C¬ thÓ ngêi: Se faire de la bile, Prendre son pied

QuÇn ¸o: Porter le chapeau, Prendre une veste

§å ¨n:Traiter qqn aux petits oignons, Faire le poireau

§éng vËt: Avoir une araignÐe au plafond, Prendre la mouche.

Qua thÝ dô ®Çu ta thÊy ngêi Ph¸p coi “mËt” lµ n¬i chøa ®ùng sù lo ©u,

“ch©n” lµ biÓu tîng cña sù ngu dèt,

®ång thêi dïng ®Ó chØ mét phÇn chiÕn lîi phÈm ®îc chia. Nh÷ng “c¸ch nh×n sù vËt” nh trªn ch¾c ch¾n sÏ g©y khã kh¨n cho ngêi níc ngoµi.

4.2.2. Lo¹i cã kho¶ng c¸ch nhá a) C¸c thµnh ng÷ ®îc cÊu t¹o víi cÊu tróccomme + danh tõ

§©y lµ c¸c thµnh ng÷ Ýt nhiÒu cã thÓ

®o¸n ®îc nghÜa tõ c¸c thµnh tè. Tríc hÕt ph¶i kÓ ®Õn c¸c thµnh ng÷ ®îc cÊu

t¹o víi “comme”: Pousser comme un champignon, Trembler comme une feuille.C¸c thµnh ng÷ trªn ®Òu dùa trªn sù so s¸nh h×nh ¶nh. Dï ngêi häc cã biÕt hoÆc kh«ng biÕt tõ ®i saucomme, hä vÉn cã nhiÒu c¬ héi ®o¸n ®îc nghÜa cña thµnh ng÷. Trêng hîp ªtre pauvre comme Jobcã thÓ g©y khã kh¨n v×Job lµ mét nh©n vËt trong kinh th¸nh, nhng néi dung ng÷ nghÜa chÝnh cña thµnh ng÷

®· ®îc thÓ hiÖn qua cômªtre pauvre.

b) Çc thµnh ng÷ kh«ng cãcomme Çc thµnh ng÷ lo¹i nµy còng cã thÓ cho ta ®o¸n nghÜa Ýt nhiÒu tõ nghÜa cña çc tõ cÊu thµnh: lu«n lu«n cã mét yÕu tè

®Þnh híng cho viÖc ®o¸n nghÜa. Tríc hÕt ph¶i kÓ ®Õn c¸c ®éng ng÷, chóng ta cã thÓ dùa vµo ®éng tõ ®Ó ph¸t hiÖn nghÜa cña chóng. ThÝ dô:

1. DÐcouvrir le pot aux roses 2. Discuter sur le sexe des anges Ta thÊy néi dung ng÷ nghÜa cña çc thµnh ng÷ nµy n»m kh«ng ph¶i ë ®éng tõ mµ lµ ë trong çc “bæ ng÷” cña ®éng tõ. Thµnh ng÷ (1), (2) cã thÓ coi lµ khã hiÓu, nhng kho¶ng çch gi÷a nghÜa ph©n tÝch vµ nghÜa tæng hîp cã thÓ ®îc rót ng¾n bëi sù ®ãng gãp vÒ mÆt ng÷

nghÜa cña hai ®éng tõ dÐcouvrir vµ discuter.

CÇn lu ý lµ hiÖn tîng nµy chØ x¶y ra víi c¸c ®éng tõ “®Çy” trong mét sè thµnh ng÷. Nh÷ng ®éng tõ avoir, ªtre, faire, xuÊt hiÖn trong rÊt nhiÒu thµnh ng÷, thêng ®îc coi lµ “rçng” vÒ mÆt ng÷ nghÜa. NghÜa cña mét ®éng tõ tû nghÞch víi tÇn sè xuÊt hiÖn cña nã trong c¸c thµnh ng÷, chóng chØ cã thÓ híng sù ®o¸n nhËn cña ngêi häc vÒ mét lÜnh

(6)

vùc kh¸i niÖm nµo ®ã: ªtre vÒ mét tr¹ng th¸i sù vËt,faire vÒ mét hµnh ®éng.

4.2.3. Lo¹i cã sù gÇn kÒ

Cã sù gÇn kÒ gi÷a nghÜa ph©n tÝch vµ nghÜa tæng hîp cña thµnh ng÷ khi chóng

®îc x©y dùng trªn mét h×nh ¶nh Èn dô kh¸ch quan. Tríc hÕt ph¶i kÓ ®Õn c¸c ng¹n ng÷:

Qui sÌme le vent rÐcolte la tempªte (gieo giã gÆp b·o). Sau ®ã lµ c¸c thµnh ng÷ nh: Mettre des b©tons dans les roues, Tirerà qqn une Ðpine du pied.

H×nh ¶nh ®îc sö dông ë ®©y lµ h×nh

¶nh kh¸ch quan, nã t¹o ra cho ngêi häc nh÷ng “mèc” ®Ó ghi nhí. Nh÷ng côm tõ dÔ hiÓu nhÊt lµ nh÷ng côm lÊy ng÷ liÖu tõ trong logic cña sù viÖc vµ trong c¸c chøc n¨ng phæ qu¸t cña c¸c vËt. ThÝ dô, ngêi ta ph¶i h¹ thñ con gÊu råi míi b¸n

®îc da cña nã; chã víi mÌo thêng thï ghÐt nhau; löa ®ang ®èt mµ cã thªm dÇu th× ch¸y to h¬n. Tríc hÕt h·y kÓ mét sè thµnh ng÷ ®îc cÊu t¹o víi c¸c c«ng cô lao ®éng: Tenir (ªtre à) la barre, Mettre la charrue avant les bœufs.

C¸c thµnh ng÷ nµy vËn hµnh dùa trªn mèi quan hÖ chøc n¨ng gi÷a c¸c dông cô ®îc dïng. ë ®©u th× con bß còng ®i tríc cµy ®Ó kÐo, nÕu ta ®Æt cµy tríc bß lµ lµm mét viÖc tr¸i kho¸y, còng nh vËy víi con dao: nÕu dÝ dao vµo cæ ai tøc lµ ®e do¹ tÝnh m¹ng ngêi ®ã.

Cã thÓ cïng mét kh¸i niÖm ®îc diÔn

®¹t b»ng hai h×nh ¶nh kh¸c nhau gi÷a hai thø tiÕng, nhng kh«ng g©y khã kh¨n cho ngêi häc. ThÝ dô, c¸ch nãi

“gi¶i quyÕt viÖc néi bé trong gia ®×nh”

®îc thÓ hiÖn trong tiÕng Ph¸p vµ tiÕng

ViÖt b»ng:laver son linge sale en famille vµ®ãng cöa b¶o nhau. Chóng kh«ng g©y khã kh¨n cho ngêi häc. Tuy nhiªn ph¶i lu ý lµ nÕu h×nh ¶nh ®îc sö dông n»m trong thùc tÕ níc ngoµi hoµn toµn xa l¹ víi sinh viªn th× chóng vÉn g©y khã kh¨n. ThÝ dô, mettre du beurre dans les Ðpinards thËt dÔ hiÓu ®èi víi ngêi Ph¸p, nhng l¹i khã víi ngêi ViÖt Nam v× hä kh«ng biÕt c«ng thøc nÊu bÕp nµy cña ngêi Ph¸p.

Trªn ®©y ta ®· xÐt sù gÇn gòi gi÷a nghÜa ph©n thÝch vµ nghÜa tæng hîp díi gãc ®é ý nghÜa, nay xÐt díi gãc ®é h×nh thøc. Sù gÇn gòi gi÷a nghÜa ph©n thÝch vµ nghÜa tæng hîp ®ã cã thÓ ®îc t¹o ra bëi:

.Mèi liªn hÖ logic gi÷a hai yÕu tè cña thµnh ng÷:Parler clair et net, Demander à cor età cri

. Sù cã mÆt cña c¸c tõ tr¸i nghÜa:

Passer du blanc au noir, Peser le pour et le contre

. Mèi liªn hÖ kh¸ch quan gi÷a hai yÕu tè (rapport rÐel et objectif): Se donner corps et ©meà qqch., Gagner des mille et des cent.

Trªn ®©y ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a nghÜa ph©n tÝch vµ nghÜa tæng hîp cña thµnh ng÷ kh«ng ®ång nhÊt: cã lóc gÇn kÒ, cã lóc xa c¸ch. Nghiªn cøu mèi quan hÖ nµy kh«ng ph¶i víi môc ®Ých khuyÕn khÝch ngêi häc ph¸t hiÖn nghÜa cña thµnh ng÷ tõ c¸c tõ cÊu thµnh, mµ chÝnh lµ lêng tríc nh÷ng khã kh¨n hä sÏ gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi thµnh ng÷ tiÕng Ph¸p ®Ó cã gi¶i ph¸p phï hîp.

4.3. C¶nh huèng vµ c¸c ph¬ng tiÖn ng÷ nghÜa hãa

Trong sè sinh viªn ®îc hái ý kiÕn, 5.82% sö dông nghÜa cña c¸c tõ cÊu

(7)

thµnh ®Ó ®o¸n nghÜa cña thµnh ng÷, 14.56% sö dông ng÷ c¶nh, 79.61% sö dông c¶ hai c¸ch. Nh vËy yÕu tè ng÷

c¶nh ®· ®îc chó ý. Con sè nµy phï hîp víi ý kiÕn cña gi¸o viªn.

Ng«n ng÷ kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp tõ mµ lµ mét cÊu tróc víi c¸c mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh. Khi

®a vµo sö dông, c¸c yÕu tè ng«n ng÷

g¾n kÕt chÆt chÏ víi ng÷ c¶nh ®Ó h×nh thµnh th«ng ®iÖp thÓ hiÖn ý ®å giao tiÕp cña ngêi nãi. Ngêi ta thêng ph©n biÖt: ng÷ c¶nh gåm toµn bé c¸c yÕu tè ng«n ng÷ ®øng tríc vµ sau mét tõ;t×nh huèng lµ toµn bé c¸c yÕu tè phi ng«n ng÷

cïng tham gia vµo viÖc tiÕp nhËn vµ s¶n sinh th«ng ®iÖp ng«n ng÷; ®ã cã thÓ lµ çc yÕu tè kh«ng gian vµ thêi gian, çc mèi quan hÖ t©m lý, x· héi gi÷a çc ®èi t¸c giao tiÕp. Chóng t«i gép hai tõ ®ã thµnh mét tõ chung:c¶nh huèng.

Sö dông c¸c thµnh tè cña ng÷ c¶nh vµ t×nh huèng ®Ó nhËn biÕt nghÜa cña mét thµnh ng÷ lµ hoµn toµn phï hîp víi gi¸o häc ph¸p hiÖn ®¹i, ®iÒu nµy l¹i cµng cÇn thiÕt víi thµnh ng÷, mét lo¹i ®¬n vÞ tõ vùng ®Æc biÖt lu«n g¾n kÕt víi mét c¶nh huèng cô thÓ ®Ó hiÖn thùc néi dung ng÷ nghÜa vµ néi dung dông häc cña m×nh.

VÊn ®Ò n÷a ®Æt ra lµ çc ph¬ng ph¸p d¹y-häc víi nghÜa hÑp ®îc nªu ë môc (2) cã vai trß nh thÕ nµo trong viÖc gi¶ng d¹y CTC§? Cã thÓ gép chóng thµnh ba nhãm: Nhãm çc ph¬ng ph¸p d¹y-häc sö dông ng«n ng÷, Nhãm çc ph¬ng ph¸p d¹y-häc trùc quan, Nhãm çc ph¬ng ph¸p thùc hµnh. Chóng t«i cho r»ng tÊt c¶ çc nhãm trªn ®Òu cã gi¸

trÞ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn sö dông cho phï

hîp víi tõng trêng hîp cña ®¬n vÞ tõ vùng nµy. §iÒu cÇn lu ý lµ gi¸o viªn nªn b¾t ®Çu b»ng híng dÉn häc sinh kh¸m ph¸ nghÜa, nhng dï b»ng ph¬ng tiÖn nµo ®Òu ph¶i ®Æt côm tõ trong mét t×nh huèng cô thÓ.

4.4. Sinh viªn vµ nghiªn cøu khoa häc C¸c phiÕu ®iÒu tra cho thÊy sinh viªn rÊt cã ý thøc vÒ tÇm quan träng cña c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc. Sau ®©y lµ mét ý kiÕn: Les professeurs donnent des exercices de recherches. Avec leurs indications et aides, les Ðtudiants font eux-mªmes leur travail. NhiÖm vô cña sinh viªn lµ (tù) häc vµ bíc ®Çu lµm quen víi nghiªn cøu khoa häc. Tù häc tøc lµ tù vËn ®éng ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p.

Chóng t«i thÊy cã thÓ gióp c¸c em theo c¸c híng nghiªn cøu sau:

1. Nghiªn cøu ng÷ nghÜa víi hai h×nh thøc: tõ kh¸i niÖm tíi d¹ng thøc vµ tõ d¹ng thøc tíi kh¸i niÖm

2. DÞch thµnh ng÷ Ph¸p-ViÖt vµ ViÖt-Ph¸p 2. T×m hiÓu nguån gèc

3. So s¸nh thµnh ng÷ Ph¸p-ViÖt trong mét sè lÜnh vùc

4. Nghiªn cøu thµnh ng÷ cña mét t¸c gi¶.

Nghiªn cøu dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a nghÜa vµ h×nh thøc lµ c¸ch lµm dÔ cã thÓ ®îc ¸p dông nhÊt, ta cã hai híng chÝnh:

a) Tõ d¹ng thøc tíi kh¸i niÖm (dÐmarche sÐmasiologique)

(8)

rÊt tèt çc thµnh ng÷ ®· häc. TiÕp ®Õn cã thÓ t×m, víi sù trî gióp cña tõ ®iÓn, cña gi¸o viªn, çc thµnh ng÷ ®îc cÊu t¹o víi tõ ®ã. Vµ ë møc ®é cao h¬n, cã thÓ yªu cÇu çc em ph¸t hiÖn ra çch nh×n (vision) cña ngêi Ph¸p ®èi víi sù vËt ®ã:

b) Tõ kh¸i niÖm tíi d¹ng thøc (dÐmarche onomasiologique)

Lµ c¸ch lµm ngîc l¹i, thÝ dô chóng ta cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm “¨n” vµ yªu cÇu sinh viªn t×m tÊt c¶ c¸c thµnh ng÷

diÔn t¶ hµnh ®éng nµy. HoÆc mét kh¸i niÖm réng h¬n lµ “tuæi trÎ”, ë môc tõ nµy tõ ®iÓn cña Claude Duneton cho c¸c c¸ch diÔn ®¹t sau: Une fontaine de jouvence, Jeune chair et vieux poisson, Jeune bois, Il n’a pas encore la coquille hors du cul, Si on lui tordait le nez, il en sortirait du lait...

4.5. T¨ng cêng çc ph¬ng tiÖn hç trî Qua çc phiÕu ®iÒu tra chóng t«i thÊy sinh viªn rÊt thiÕu çc nguån häc liÖu liªn quan tíi m¶ng tõ vùng nµy. §Ó lµm ®îc çc ®iÒu nãi trªn, cÇn cung cÊp cho ngêi häc nh÷ng ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt. Trong nhiÒu phiÕu ®iÒu tra, sinh viªn ®Òu coi ®©y lµ mét khiÕm khuyÕt cña nhµ trêng: tríc hÕt ph¶i cung cÊp cho hä çc tµi liÖu truyÒn thèng nh

s¸ch, tõ ®iÓn, s¸ch bµi tËp vÒ thµnh ng÷.

HiÖn nay m¹ng internet ®· trë thµnh tµi s¶n chung cña nh©n lo¹i, ë ®ã ngêi ta cã thÓ t×m ®îc th«ng tin cña hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ CTC§, nhiÒu s¸ch c«ng cô vÒ thµnh ng÷

bao gåm gi¶i thÝch nghÜa, giíi thiÖu nguån gèc kÌm theo bµi tËp thùc hµnh cho phÐp sinh viªn tù ®¸nh gi¸ c«ng viÖc cña m×nh ®· ®îc c«ng bè trªn m¹ng.

5. KÕt luËn

X¸c ®Þnh ®óng tÇm quan träng cña CTC§ trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, biªn so¹n mét gi¸o tr×nh (cã thÓ d¹y nh

mét m«n tù chän), ®a viÖc d¹y-häc CTC§ vµo ngay tõ n¨m thø nhÊt díi h×nh thøc tÝch hîp, híng dÉn sinh viªn nghiªn cøu khoa häc trong lÜnh vùc nµy theo híng ®¬n ng÷ vµ ®èi chiÕu, cung cÊp cho sinh viªn c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt (tõ ®iÓn chuyªn dông, tµi liÖu nghiªn cøu, ®Þa chØ internet) v.v..., ®ã lµ nh÷ng

®Ò xuÊt chÝnh cña nghiªn cøu nµy.

Côm tõ cè ®Þnh lµ mét lÜnh vùc phøc t¹p, gi¶ng d¹y chóng cho sinh viªn ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò khã. Bµi to¸n kh«ng chØ cã mét ®¸p sè. Vµ theo chóng t«i, ®¸p

¸n tèi u ph¶i lµ cña nh÷ng ngêi trong cuéc (ngêi d¹y vµ ngêi häc), do vËy ph¶i tiÕp tôc l¾ng nghe tiÕng nãi cña hä.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bally Ch.,TraitÐ de stylistique franaise, Klincksieck, Paris, 1951, 331p.

2. Fonagy I., Figement et changement sÐmantiques, in La locution entre langue et usages, Textes rÐunis par Martins-Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, 1997, pp.131-164.

(9)

remarquÐs, in La locution en discours, Textes rÐunis par Martins-Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, 1995, pp.41-64.

4. Galisson R., Vers une didactique du français?, Langue française, n° 82, 5/1989, 129p.

5. Galisson R.,Des mots pour communiquer, CLE International, Paris, 1983,159p.

6. Gross G., Les expressions figÐes en français-noms composÐs et autres locutions, Ophrys, 1996, 161p.

7. Gross M., Sur les dÐterminants dans les expressions figÐes,Langages79, septembre,1985, pp.89-126.

8. Grunig B.-N., La locution comme dÐfi aux thÐories linguistiques: une solution d’ordre mÐmoriel? inLa locution entre langue et usages, Textes rÐunis par Martins-Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, 1997,pp.225-240.

9. Grunig B.-N., Signifiants reçus, processus de saturation et paramÌtres, inLieux communs-Topoi, stÐrÐotypes, clichÐs, sous la direction de Ch. Plantin, Ðd. KimÐ, Paris, 1993, pp.103-110.

10. Guiraud P.,Les locutions françaises, Que sais-je?, Presses Universitaires de France, 1993, 125p.

11. TrÇn ThÞ TuyÕt Oanh (chñ biªn),Gi¸o tr×nh Gi¸o dôc häc, NXB §¹i häc S ph¹m Hµ Néi, 2005.

12. TrÇn Ngäc Thªm,C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, NXB Gi¸o dôc, 1997.

13. Ph¹m ViÕt Vîng,Gi¸o dôc häc, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2002.

VNU. JOURNAL OF SCIENCE,Foreign Languages, T.xXII, n₀4, 2006

On the renovation of teaching method fixed phrases in French Department

Dr. Nguyen Huu Tho Centre for Distance Education College of Foreign Languages - VNU

The reality of teaching French reveals that students have still met with many difficulties in accepting fixed phrases. Hence, It’s an urgent problem to do research on teaching method. This article presents the result of study carried out on the students of French Department-CFL-VNU in April 2006.

To compile a textbook of fixed phrases ( may be taught as an optional subject ), to teach phenomena of these fixed phrases right from the beginning of the first year in the form of integration, to carry out analyzing pre-pedagogy in order to determine suitable means of semantics, to instruct students to do scientific research in this field of monolingual language and contrast, to provide students with necessary sources of learning materials, these are main pedagogical proposals dealt with by the author.