N g h i § n ciiu G i a d i n h v^ G i d i
S6' 2 - 2 0 1 2
Mot so khia canh ve moi quan he va chong qua cac cuoc 8ieu tra xa hpi hgc gan day of Viet Nam
Le Ngoc Van
Vi6n Gia dinh va Gidi
Tom tat: Dua tren cac ke't qua nghien ciiu da co, bai vie't trinh bay khai quat mot so'van de thUc tien cd ban ve moi quan he vd chong d Viet Nam trong boi canh gia dinh Viet Nam dang co nhiing bie'n doi manh me du6i tac dong cua qua trinh cong nghiep hoa va toan cau hoa. Theo tac gia, cd scl ciia nhiing bie'n doi nay bdt nguon tii sU thay doi vj tri va vai tro ciia ngUdi phu nii trong gia dinh va ngoai xa hoi. Nhieu khuon mau truyen tho'ng chi phoi moi quan he vd chong khong cori phii hdp khi phu nii ciing di lam va co thu nhap. Nhieu chuan miic giao tie'p m6i giiia vd va chong dang hinh thanh nhUng chiia diidc chap nhan mot each pho bie'n va do chinh la nguyen nhan dan de'n nhiing mau thuan va xung dot vd chong.
Tii khoa: Gia dinh, Mo'i quan he giiia vd va chong.
Dat van de
Quan he vg ehdng Id cdt Idi eua quan he gia dinh. Id hinh thfle xa hdi ddc trung cua quan he gidi tfnh duge phap ludt thfla nhdn vd bao ve.
Trong qua khu', da ed mdt khe' u6c xa hdi vdi nhflng quy tde chat che giua nam vd nir trong gia dinh. Phu nfl dam nhdn khu vuc tai san xud't nhu mdt td't ye'u, bao gdm tdi sinh san nhdn khau xa hdi, tao ra mdi trudng cho
46 Nghidn ciJru Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58
tic cm phdt triln vd cho dan dng nghi ngoi, truyin thu eac gid trj vdn hda tfl the he ndy sang thi he khac. Phu nfl khdng cd quyin chu ddng vd quy^t djnh, nhd't Id nhu'ng gi d ben ngodi gia dinh, edn dan dng dam nhdn khu
\'ue san xud't, ehju trach nhiem kie'm dn, duy tri gia dinh vl vat chdt va tdi san xudt kinh te'eua gia dinh. Dan dng ed uy quyin trong gia dinh vd Id ngudi lanh dao gia dinh. Uu the'eua dan dng duge eung ed bdng van hda, tdn giao, giao due va chfnh trj.
1 rong xa hoi hien dai md hinh miy trd thdnh vdn dl. Khdng thi duy tri khe'udc cfl khi gia dinh da biln ddi sdu .sdc do tae ddng eua edng nghiep hda, do thi hda. Irong nhilu thdp ky qua, da ed nhiing thay ddi manh me vl than phdn phu nfl va nhflng vai trd gan eho hg trong gia dinh. Ngudi dan dng chju trdch nhiem kie'm dn, phu nfl lam viec nhd khdng cdn la ehudn mue nfla. Phdn ldn ede gia dinh khdng thda man nhu cdu .sd'ng ehi vdi thu nhdp eua ngudi ehdng. Phu nfl bude vao Ilnh vuc san xud't va kinh te'ngdy edng nhilu. Hg dugc giao due va ddo tao vl nghi nghiep dl tham gia san xud't vd hoat ddng xa hdi. Nhd cd cdc phuang tidn va bidn phap trdnh thai, phu nfl' va ea dan dng Idm ehu duge sinh de, quydt djnh sd con mong mud'n vd thdi dilm sinh eon. Y thurc nhdn nhue cua phu nfl' giam di khi hg khdng edn le thudc hodn loan vl kinh te vao ngudi chdng nua.
Trong quan he gia dinh, bdt ddu xud't hien nhflng ngudi phu nur lam chii gia dinh thay vi ehi ed ddn dng Iam ehu gia dinh nhu trude ddy. Phu nu cung da gianh duge quyin binh ddng vl mdt phdp luat.
Nhung thay ddi dd Idm lay ehuyin nhung ehudn mue Idu ddi ehi phdi mdi quan he vg ehdng, ddn de'n sur xdc djnh mdi \'l eac \ai ud cua ngudi vg vd ngudi ehdng trong gia dinh. Nhung cdng thdng trong quan he \g chdng cflng nay sinh trong qua trinh di tim mdt khe ude xa hdi mdi. Chung ta dang d trong thdi ky ehuyin tie'p giura Uuyin thd'ng xa hien dai. Khi nhung ehudn mue hi|n ed bj lay ehuyin, vg ehdng dl mau thudn va xung dot. Nhung mdu thudn va xung ddt nay de dga sir bin virng eiia mdi quan he vg ehdng \a can trd gia dinh thue hien eac chure ndng xa hdi eua minh. Vdn dl ddt ra la uong bdi canh nudc ta dang ddy nhanh qua trinh edng nghi|p hda va hdi nhap, mdi quan he vg ehdng diin ra nhu the' nao? Lieu nhung gid tri vdn hda cu ed kha ndng hda giai vdi hien thuc mdi? Su ddng thudn mdi vl vai trd cua ngudi vg \a ngudi chdng trong gia dinh Id gi? Ddu la nhung co sd di cdc cap vg ehdng di tdi nhung ddng thudn mdi va thuc hien nhirng vai trd mdi.trong gia dinh? Nhd nude ed vai Ud nhu the' ndo uong viec eiing cd su bin vung ciia md'i quan he vg chdng trong giai doan mdi?
Dua tren cdc ke't qua nghien cun da ed, bai vie't trinh bay khai quat mdt
Le Ngoc Van 47
SO vd'n dl thuc tiln eo ban vl mdi quan he vg ehdng d Viet Nam trong bd'i eanh gia dinh Viet Nam dang ed nhung biln ddi manh me dudi tdc ddng eua qua trinh edng nghi|p hda va loan cdu hda.
Cac tai lieu dugc sii dung phdn tfch trong bao eao ndy gdm ed:
- Dilu tra gia dinh Viet Nam ndm 2006 do Bd Van hda, Thi thao va DU ljch, Tdng cue Thd'ng ke, Vien Gia dinh va Gidi thudc Vien Khoa hge xa hdi Viet Nam va UNICEF phd'i hgp thuc hien. Day la cudc dilu tra vl gia dinh dau tien d Viet Nam duge tie'n hdnh d quy md todn qud'c vdi 9.300 mdu dilu tra djnh lugng; 320 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd ed 240 cudc phdng \'an sdu va 80 cudc thao ludn nhdm (trong bdi vilt duge ggi la Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006).
- Dilu tra co ban vl binh ddng gidi do Vien Khoa hge xa hdi Vict Nam thuc hien nam 2005 tai 13 tinh va thdnh phd eua Viet Nam vdi 4.176 mdu dilu Ua dinh lugng; 156 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd ed 104 cudc phdng vd'n sdu vd 52 cudc thao ludn nhdm (trong bai vie't duge ggi la Dilu tra CO ban vl binh ddng gidi 2005).
- Dilu tra co ban vl gia dinh Viet Nam vd ngudi phu nfl trong gia dinh thdi ky cdng nghiep hda, hien dai hda dd't nude do Trung tdm Nghien curu khoa hge vl gia dinh va phu nii (nay Id Vien Gia dinh va Gidi) thuc hien ndm 2000 tai eac tinh miln Bdc Viet Nam vdi 1.497 mdu dilu tra djnh lugng; 70 cudc phdng vd'n djnh dfnh, trong dd ed 50 cudc phdng vd'n sdu va 20 cudc thao ludn nhdm (trong bai vie't duge ggi la Dilu tra co ban vl gia dinh Viet Nam 2000).
Du an nghien cun lien nganh vl gia dinh ndng thdn Viet Nam trong ehuyin ddi thudc Chuang trinh hgp tde nghien cun Viet Nam - Thuy Diin do Co quan Hgp tde phdt triln qud'c teThuy Diin (SIDA/SAREC) tai ug vd Bd Khoa hge vd Cdng nghe quan ly thirc hien trong giai doan ttr 2004- 2010 vdi 1.200 hd gia dinh duge phdng vd'n true tie'p bdng bang hdi djnh lugng vd hang chuc cudc phdng vd'n dinh tfnh (trong bai vie't duge ggi la Du an nghidn cun gia dinh ndng thdn 2004-2010).
Nghien cun mdt so xu hudng biln ddi quan he hdn nhdn vd gia dinh do Vien Gia dinh va Gidi tie'n hdnh tai thdnh phd Hd Chf Minh ndm 2010 vdi 415 mdu dilu tra djnh lugng; 20 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd cd 8 cudc thao ludn nhdm va 12 cudc phdng vd'n sdu (trong bai vie't duge ggi la Nghien cun mdt sd xu hudng bie'n ddi quan he hdn nhdn va gia dinh 2010).
- Dilu tra vl md'i quan he vg chdng trong gia dinh do Vien Gia dinh va
48 Nghidn cUu Gia dinh vii Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58
(lidi thuc hien eud'i ndm 2011 tai thdnh phd Vinh Yen, tinh Vinh phuc vdi 300 mdu dilu tra djnh lugng; 18 cudc phdng vdn djnh tfnh, trong dd cd 12 cudc phdng vdn sau vd 6 cudc thao luan nhdm (trong bdi vie't dugc ggi Id Dilu tra quan he vg ehdng 2011).
Cdc sd lieu dilu tra khac.
Ba vd'n do co ban duge trinh bay bao gdm: (1) md'i quan he kinh tdvg ehdng; (2) mdi quan he quyin lire vg ehdng; va (3) md'i quan he tdm ly tinh cam vg ehdng.
1. Moi quan he kinh te vd chong
Mdi quan he kinh te' la nhdn td cd tde ddng ehi phd'i cac md'i quan he khae trong ddi sd'ng vg ehdng. Trong bdi nay, mdi quan he kinh l€ giiia vg va ehdng duge xem xet tren hai khfa eanh chii ye'u: (1) tuong quan ddng gdp kinh tc eiia ngudi vg va ngudi ehdng eho gia dinh; vd (2) quyin sd huu va thtra ke' tdi san eua ngudi vg va ngudi chdng trong gia dinh.
LL Tuong quan dong gop kinh tecua ngudi vg va nguoi chdng cho gia dinh
Trong eae gia dinh Viet Nam, viee ddng gdp kinh te cua ede thdnh vien eho gia dinh khdng ehi Id ddng gdp bdng tiln mdt (tiln luong, tiln cdng, tiln ttr kinh doanh budn ban...) ma edn tfl ede ngudn thu nhdp khdc khdng phai bdng tiln mdt nhung true tiep dap ung cho tieu dung vat chdl cua gia dinh nhu luong thue, thue phdm vd eae san phdm khae. Ngodi ra cdn co nhung ddng gdp vl edng sfle eho viec tai san xuai si'rc lao ddng nhu eac cdng viee ndi trg, chdm .sde eae thdnh vien gia dinh, quan Iy tien mdt va ehi tieu... Nhung edng viec nay khdng dugc tra edng nhung nd vdn gian tie'p ddng gdp cho thu nhdp gia dinh. Cdu thanh ngu: "Ciia chdng edng vg"
eho thd'y trong quan niem eua ngudi Viet Nam, du la ai mang Iai thu nhdp eho gia dinh thi thanh qua kinh te'dd diu ed edng sure ciia vg hodc chdng.
Nd cung tuong tu nhu cdu ndi eua ngudi phuang Tdy: "Ddng sau thanh edng Clia ngudi dan dng diu ed bdng ddng eua ngudi phu nfl'"
Trong cae nghien cun d Viet Nam hien nay vdn chua ed du dilu kien dp dung phuang phap tfnh thu nhdp rieng eho ttrng thanh vien gia dinh eung nhu ehua lugng hda thanh tiln eae ddng gdp ngodi tiln mdt cua cdc thdnh vien ma chii ye'u thdng qua y kie'n ciia ngudi tra ldi de ddnh gid tuang quan ai Id ngudi ddng gdp kinh te' eao hon hodc eao nhd't trong gia dinh.
Cae kit qua nghiln cun cho thd'y ca ngudi vg va ngudi chdng deu cd ddng
Le Ngoc Van 49
gdp kinh te'cho gia dinh. Tuy nhien, mfle dd ddng gdp Id khae nhau gifla vg vd chdng cflng nhu giu'a eac nhdm gia dinh d thdnh thj, ndng thdn, vung miln, nghi nghiep, trinh dd hgc vdh ciia phu nu' vd dd dai eiia hdn nhan.
Dieu tra cd bdn ve binh ddng gidi 2005 cho thdy 95,1 % ngudi duge hdi cd ddng gdp eho thu nhdp bdng tiln eho gia dinh. Ty le nay d ngudi vg la 92,5% va d ngudi ehdng la 98,1%. Trong sd 7,5% ngudi vg tir nhdn la khdng ddng gdp cho thu nhdp bdng tiln eho gia dinh thi phu nfl d khu vue thanh thj cao hon phu nu' d khu vuc ndng thdn: 10,8% so vdi 5,5%. Trong ba khu vue Bdc, Trung, Nam cua Viet Nam thi ty le phu nfl khdng ed ddng gdp cho thu nhdp gia dinh d Nam Bd (17,5%) eao hon d Bdc Bd (3,5%) va Trung Bd (2,4%). Vl mure dd ddng gdp, 73% sd ngudi duge hdi y kiln cho rdng ngudi ehdng ed ddng gdp thu nhdp nhilu nhd't trong gia dinh; 23%
ddnh vj trf nay cho ngudi vg vd 4% y kie'n eho bie't vj trf nay thudc vl eac thdnh vien khde Uong hd gia dinh. Ty le ddng gdp nhilu nhd't eho thu nhdp gia dinh ed sur khde biet gifla thanh thj va ndng thdn, trinh dd hgc vd'n, nghi nghiep cua phu nu va dd ddi ciia hdn nhdn. Trong cae gia dinh d dd thj, 27,6% sd phu nur dugc hdi ed ddng gdp nhilu nhd't cho thu nhdp gia dinh, trong khi ty le ndy d ndng thdn la 20,3%. O nhdm phu nfl mfl chfl, ehi ed 15,4% eho rdng minh ed ddng gdp nhilu nhd't trong khi ty le nay d eac nhdm ed hge vd'n tilu hge va hge vd'n eao dang trd ien ldn lugt la 26,8% va 38,4%. C) nhdm phu nfl lam lanh dao, ehu doanh nghiep, cd tdi 45,5% la ngudi ed ddng gdp thu nhdp nhilu nhd't trong gia dinh. Ty le nay d phu nu Idm nghi kinh doanh budn ban Id 37,4%, phu nfl Iam ehuyen mdn ky thudt, nhdn vien va djeh vu ed nhdn la 30%. Thdp nhd't Id phu nu ndng ddn 16,4% vd edng nhdn 22,9%. Mdt dilu kha thu vj la tuong quan ddng gdp thu nhdp giOa vg vd chdng ed sur bien ddi theo dd ddi eua hdn nhdn tfnh theo sd ndm chung sd'ng eua cap vg chdng. O nhdm ket hdn dudi 10 ndm chi ed 15,2% gia dinh cd vg la ngudi ddng gdp thu nhap cao nhdt.
Ty le nay d nhdm ket hdn tfl 11-20 nam la 22% va nhdm ke't hdn tfl 21-30 ndm la 29,6%, tren 30 ndm Id 31,6% (Trdn Thi Van Anh va Nguyin Huu Minh, 2008, tr. 94-103).
Dieu tra cabdn gia dinh Viet Nam 2000 phan ehia ddng gdp eua ngudi vg vd ngudi chdng eho kinh td gia dinh thdnh hai mang: ddng gdp cdng siie eho kinh te' gia dinh va ddng gdp tiln mat cho kinh te' gia dinh. Ke't qua dilu tra eho thd'y ty le ddng gdp nhilu edng sfle nhd't cho kinh te'gia dinh d ngudi vg eao gd'p ddi ty le nay d ngudi ehdng: 64,5% so vdi 30,8%
(ty le cdn lai Id thudc cac thanh vien khae trong gia dinh nhu eon trai, eon gdi, dng, bd, ngudi khde). Khdng ed su khac biet dang kl gifla khu vue
50 Nghidn cUu Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58
Ihanh phd', ddng bdng vd trung du - miln nui vl ty Ic phu nfl'ddng gdp edng sire nhilu nhdt eho kinh tl gia dinh. Cu thi, thanh phd 65,1%), ddng bdng 65,8%, trung du - miln nfli 62,1%. Trong khi dd, ty 11 ddng gdp nhilu tiln mat nhdt cho kinh te'gia dinh d ngudi chdng cao gdn gd'p ddi so vdi ty le d ngirdi vg: 58,8% .so vdi 32,3%. Xet theo khu vue sinh sd'ng, ngudi ehdng d khu \ ire ddng bang ddng gdp liln mat eho kinh tc gia dinh eao hon .so vdi khu \'irc thanh phd \';i trung du miln nui: 65,2% .so vdi 56,9% va 54,4%.
Dieu tra quan he; vp chdng 2011 eho thdy ty Ic ddng gdp cho thu nhdp gia dinh d ngirdi ehdng eao hern nhilu so vdi ty lO nay d ngudi vg (47% so
\'di 15,9% ), song ty le sd ngudi eho rdng ca hai vg chdng ddng gdp eho kinh 10 gia dinh nhu nhau len tdi 37,1 %. Cudc dilu tra cung eho thay phdn ldn ngirdi vg va ngudi ehdng ed kha nang bao dam cudc sd'ng ddc ldp vl kinh ic trong trudng hgp khdng ed sir trg giup tir nguon thu nhdp eua chdng hodc vg: 90,1 % sd ngudi dugc phdng vd'n eho bie't hg cd kha ndng bao dam cudc sd'ng dde ldp eua ban thdn trong trudng h(rp khdng cd ngudn thu nhap tfl vg hoac ehdng; ehi ed 9,3% cho rdng ddi .sd'ng kinh te'eua hg phu thudc vao vg hoac ehdng va 0,7% cam thdy khd tra Idi.
Cae ke't qua dilu tra tren ddy cho thd'y, trong cac gia dinh Viet Nam hi|n nay, md hinh "mdt thu nhdp" (thu nhdp eua ngudi chdng hodc ngudi vg nudi sd'ng ea gia dinh) Id khdng phd bie'n. Ty le ea ngudi vg va ngudi ehdng diu ddng gdp eho kinh te gia dinh la rd't cao. Ngudi ehdng ddng gdp tiln mat eho kinh tegia dinh nhilu hon ngudi vg, song ngudi vgddng gdp san phdm tieu dung vd edng sfle eho kinh te gia dinh nhilu han ngudi ehdng. Phu nu' thdnh thj, phu nfl ed trinh dd hgc van eao, phu nu Iam quan Iy lanh dao, phu nfl ed sd ndm ke't hdn cao ddng gdp eho kinh te gia dinh eao hon so vdi phu nfl ndng thdn, phu nu ed trinh dd hge vd'n thdp, phu nu khdng Iam quan ly lanh dao, phu nfl mdi kit hdn.
L2. Quyen sd h&u va thilra ke tai san ctia ngudi vg va nguoi chong trong gia dinh
Tdi san ciia gia dinh duge xem xet trong bdi \ iei gdm cd nha d, dd't d, dd't canh tae, co sd san xud't kinh doanh, dd dflng ddt tiln va cdc tdi san khdc. Cae sd lieu dilu tra eho thd'y cd sir khdc biet dang kl giu'a quy djnh ciia ludt phap vdi quan niem eua ngudi ddn va quyin sd hun uen thuc tl.
Hien phdp vd cae bd ludt eua nhd nudc Viet Nam ban hdnh cd lidn quan de'n quyin sd hfl'u tai san nhu Bd ludt Ddn su (1995), Ludt Dd't dai (2003), Ludt Hdn nhdn va Gia dinh (2000), Ludt Binh ddng gidi (2006)... Day la CO sd phdp ly eho viee xdc Idp quyin binh ddng giiia vg va chdng vl sd
Lg Ngoc van 51 Bang L Ngudi dung t^n tai san cua ^ia dinh ddi vdi
cap vgr chong tur 18-60 tudi (%)*
Loai tai san Nha a, dai b
Dai canh tac/dai d6i rimg Co s6 san xuai kinh doanh 6t6
Xemay
Ghe/thuy^n may
Vof diing ten 10.9
8,6 41,1 2 1 , 6
^,f^
2,8
Chong diing 81,4 86,3 .'^2,1 76,4 80,.-^
91,7
ten Va va chong diing ten 7.8 ."^,1 6,.'5 2,0 10,0
.'>,.'i
Nguon: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
* Tdng ty la kh6ng bdng 100 vi con co hlnh thiic ngudi khac diing tdn.
hiru tai san chung eua gia dinh. Tuy nhien, truyin thd'ng ngudi ehdng dung ten quyin sd hun ede tdi san ldn eiia gia dinh vdn cdn tdn tai kha phd bie'n.
Dieu tra gia dinh Viet Nam 2006 eho thd'y ty le tfl 52,1% de'n 91,7%
ngudi ehdng dung ten ede tdi san eua gia dinh nhu co sd san xud't kinh doanh, nhd d, dd't d, dd't eanh tde, d td, xe may, ghe thuyin, trong khi chi cd tii 2,8% de'n 41,4%> ngudi vg dung ten eac tai san nay va ty le ca hai vg ehdng eung dung tdn cae tdi san ehi ttr 5,5% de'n 10% (bang 1).
Ke't qua dilu tra cung eho thd'y gia dinh dd thj cd xu hudng binh dang hon gia dinh ndng thdn vl quyin sd hun tai san giira vg vd ehdng. O ndng thdn, chi ed 7,3% ngudi vg dung ten sd hun/quyin sir dung nha/dd't d; 8%
dd'i vdi dd't canh tdc/dd't d6i riing; 31,4% ddi vdi co sd san xud't kinh doanh;
18,2% ddi vdi d td, S% ddi vdi xe may; 2,8% ddi vdi ghe/thuyin mdy. Ty le tuong ung d gia dinh thanh phd la 20,9%, 15,2%, 53%, 25%, 12,1% va 2,2% (Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006).
Tuang quan vl sd hiru tdi san giua vg vd ehdng tren ddy phan dnh dde dilm Ijch sir cua gia dinh Viet Nam: Khi ngudi phu nu di Id'y ehdng thudng vl sd'ng ehung vdi gia dinh nha chdng. Cac tdi san do cha me ehdng dl Iai thudng do eon trai ke' thura. Dieu tra ca bdn ve gia dinh 2000 cho thd'y trong viee phdn ehia tdi san eho ede eon, con trai vdn dugc uu tien nhilu hon eon gdi. 6 miln Bdc, con trai trudng duge uu tien hon cdc con khde.
Trong sd nhung ngudi Ua ldi cd phdn biet trong phdn ehia tai san (chiem 40,7%) tdng sd) thi 98,4%; ndi ehia eho con trai nhilu han, chi cd 1,6% ndi
52 Nghidn ciJru Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58
ehia eho eon gdi nhilu han. Trong sd nhflng ngudi ed con trai (d miln Bdc) thi 69,7% cho rdng con trai trudng se duge phdn chia tai san nhilu nhd't.
2. IVIoi quan he quyen li/c vd chong
Mdi quan hi quyin lire vg ehdng duge xem xel tren hai khfa eanh quan trgng: ai la ehu gia dinh va ai la ngudi quylt djnh ede edng viec quan trgng Clia gia dinh.
2.L Ai la chu gia dinh?
Theo .sd lieu Khao sat mfle sd'ng ddn cu 2004, ty le nam la ehii hd chilm 74.34^ r; nfl Id ehu hd chie'm 25,66%. 6 khu vue thanh thj, nam la chti hd chilm 60.98%, nfl la ehu hd chilm 39,02%. d khu vue ndng thdn, nam la ehu hd chie'm 78,84%; nfl la ehu hd chie'm 21,16% (Tdng cue 'Hid'ng ke, 2006, tr. 60).
Cdn cfl vao .sd lieu tren, ne'u ehu hd ddng thdi la chu gia dinh thi nhin chung da sd nam gidi Iam ehu gia dinh. Tuy nhien, ede ke't qua nghien ciiru eho thd'y ngudi ehu gia dinh khdng ddng nhd't vdi ngudi durng ten trong sd ddng ky hd khdu hay ngudi dan dng Idn tudi nhat trong gia dinh.
Tra ldi cdu hdi: "Theo dng/bd, ehu hd Id ngudi ed ddc diem gi?" Kit qua eua Du dn nghien ci'fu gia dinh ndng thdn 2004-2010 eho thd'y ddc dilm "ehii hd Id ngudi ra ede quydt djnh trong hd gia dinh" cd ty le tan thanh eao nhd't trong sd' ede dde dilm duge neu len trong bang hdi, chilm 63% y kien ngudi tra Idi; tie'p theo la dde dilm "ehii hg la ngudi ddng ky.
Id ehii hd trong .sd hd tjeh" cd 46% y kie'n tan thanh; cdc dde dilm khde nhu "ehii hd Id ngudi dai dien eho hd gia dinh trong giao dieh vdi ngudi ngoai" ed 31% y kien tan thanh; "chu hd la ngudi dan dng Idn tudi nhd't"
ed 27% y kien tdn thanh; "ehu hd Id ngudi ed thu nhdp nhilu hon ngudi khde trong hd gia dinh" cd 20% y kien tdn thdnh; "chii hd Id ngudi duge kfnh trgng nhd't trong hd gia dinh" ed 18% y kie'n tan thdnh; ehi cd 8% y kie'n cho rdng "chu hd Id ngudi eao tudi nhd't eho du dd la nam hay nfl" va 2% y kie'n cho rdng "chu hd Id ngudi phu nfl Idn tudi nhd't"
Dieu tra gia dinli Viet Nam 2006 cung eung ed'p nhung thdng tin tuong tiJ trong quan niem cua ngudi ddn vl dac dilm, phdm ehd't, ndng lue ciia ngudi chii gia dinh, eho thd'y su khdng uflng khdp giu'a ngudi dung ten la ehu hd gia dinh vdi ngudi thuc sir Id chii gia dinh tren thuc te'. Theo dd,
"guong mdu, cd trdch nhiem" Id phdm ehd't hdng ddu eua ngudi chu gia dinh d ca hai nhdm tudi 18-60 vd 61 tudi trd len vdi cac ty le phdn Udm tuong ung Id 89,1% vd 88,6%. Trong khi dd, tieu chi "ngudi ldn tudi nhd't
Le Ngoc Van 53
Bang 2. Quan niem ve ngudi chii gia dinh (%)
Quan niem ve ngudi chu gia dinh
Gircfng mSu, co trach nhiem
Co thu nhap cao nhai Uong gia dinh Ngu5i 16n tuoi nhai trong gia dinh Co kha nang dua ra cdc quy6t djnh Co uy tin xa h6i
Quan ni6m khac
NhOmg ngu6i tir 18-60 tu6i
89,1 14.3 9,6 78,5
12,6 2.9
NhOrng ngu6i tir 61 tudi tro ten
88,6 8.7 16,4 68,1 13,6 3,9
Ngudn: Di^u tra gia dinh Viet Nam 2006.
trong gia dinh" chi cd 9,6% ngudi tir 18-60 tudi va 16,4% ngudi tfl 61 tudi trd Idn lua ehgn eho ngudi chu gia dinh (bang 2).
Nhiing nghidn cun tren ddy eho thd'y truyin thd'ng ngudi gia, ngudi dan dng ndm giii quyin lanh dao gia dinh da thay ddi dang kl trong eae gia dinh Viet Nam hien dai. Phdm ehd't duge nhilu ngudi tan thdnh ddi vdi ngudi ehii gia dinh Id ngudi guong mdu, ed trach nhiem vd ed kha ndng dua ra ede quyd't djnh. Cae ke't qua nghien cun cung eho thd'y ehu hd xet theo so hd khdu khdng hoan loan ddng nhd't vdi ngudi ehu gia dinh xet vl mat van hda.
2.2. Ai la ngudi quye't djnh cac cdng viec ciia gia dinh?
Ke't qua nghien cun ehi ra rdng md hinh ra quye't djnh trong gia dinh da ed nhilu thay ddi so vdi truyin thd'ng. Ngudi phu nfl, ngudi vg tham gia dang kl vao viee quye't djnh cae vd'n di quan trgng eua gia dinh nhu edng viec san xud't kinh doanh, eae khoan ehi tieu ldn, sd eon, v.v..
Theo sd lieu Dieu tra ca bdn ve gia dinh 2000 thi ty le ngudi vg quylt djnh chfnh cae edng viee san xud't kinh doanh eua gia dinh chie'm 29,5%
so vdi ty le 67,7% d ngudi ehdng. Tuy nhien, ed sir khae biet ddng kl gifla khu vue sinh sd'ng vd lu'a tudi. C5 khu vuc thanh phd, ty le ngudi vg quyet dinh chfnh eac cdng viee san xud't kinh doanh len tdi 40,7%, d ndng thdn ddng bdng ty le nay la 28,9% vd trung du miln nui la 24,8% (ty le tuang ling d eac khu vuc trdn eua ngudi ehdng la 56,8%, 67,8% va 73,4%).
Trong ede cap vg chdng tre dudi 30 tudi, ty le ngudi vg quye't djnh chfnh
54 Nghidn curu Gia dinh vk Gidi. Quyen 22, so' 2, tr.45-58
Bang 3. Ngudi quylt djnh eud'i cting cdc cong vide gia dinh ddi vdi cdc cap vg chdng tir 18-60 tudi (%)
Cong vii'c
.Siiu xuai kinh doanh ciia h6 Chi li6u hkng ngay
Mua bdn/xAy sua nh^ dai Mua d6 dac dat lidn Vay VOn
Sir dung vdn vay I'ci chiic gid it'i
Td chure ma chay/cudi xin
Vo
23.8 80,2 12.1 16.7 20.5 17.7 31.5 16,6
Chong 49,2
7.8 46.5
39.0 44,6 32.1 22,1 22.3
Vo v^ chong 20.2
6.1 31,5 35,5 27.0 41.9 36.6 43.3
Ngudn: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
ede edng viee san xud't kinh doanh ehi chie'm 16.4%. Nhung ty le nay tang ien 25,1% d dd tudi 30-39, 35,2% d dd tudi 40-49 va 36,5% d dd tudi 50 trd len. Ddng chfl y Id ty I| hai vg chdng eung quye't djnh cdc cdng viec quan trgng cua gia dinh rd't eao. Chdng han, d ca ba khu NTJC thdnh phd, ddng bdng va trung du miln nui ed tdi 88.9'^f, 89,4% va 91,6% ea hai vg ehdng eung quye't djnh .sd eon.
Dieu tra ca bdn vc Ivnh dang gidi 2005 eung eho thd'y ed 75,7% sd edp vg ehdng cflng quye't djnh sd eon, 61,1% eung quyet djnh viec hgc hdnh cua con, 61,1%' eung quyet djnh eae edng viee gia dinh va hg hang, 57,1%
eung quye't djnh vice mua sdm dd dae ddt tiln, 39,5''c cung quylt dinh eac edng viee san xud't kirjh doanh.
Dieu Ira gia dinh \ iet Nam 2006 cho thd'y quyin quye't djnh cudi cung ddi vdi edng vice gia dinh gifla vg va ehdng hi khdng gid'ng nhau. tuy thudc vdo loai cdng viee. Cd edng vide ngudi vg quye't dinh chfnh, ed cdng, viec ngudi ehdng quye't djnh chfnh, cd cdng vide ea hai vg chdng cung quye't djnh (bang 3).
Tfnh da dang eua md hinh quyin quye't djnh trong gia dinh phan dnh tfnh da dang eua md hinh ngudi chii gia dinh. Cd thi ndi, su thay ddi md hinh quyin quydt djnh trong gia dinh Id ke't qua td't ye'u ciia viec thay ddi md hinh ngudi ehu gia dinh. Su xud't hien ngay cdng nhilu cd'u tnic gia dinh quy md nhd, ft con, ft the' he; viec phu nir tham gia san xud't vd hoat
Le Ngoc Van 55 ddng xa hdi; su phdt triln eiia kinh te'thj trudng ddi hdi su ndng ddng sang
tao eiia eae thdnh vien gia dinh trong viee tao ra eiia eai nhdm dat de'n mdt cudc sd'ng td't dep hon vl vat chdt vd tinh thdn; tdc ddng eiia ludt phdp, chfnh saeh, cdc chuong trinh xa hdi hudng tdi binh ddng gidi... la nhung nhan td quan trgng Iam thay ddi cdc ehudn mure gia dinh Viet Nam truyin thd'ng, trong dd ed khudn mdu vl ngudi ehu va ngudi ed quyin quye't djnh trong gia dinh.
3. Moi quan he tam ly tinh cam v0 chong
Md'i quan he tdm ly tinh cam vg ehdng duge xem xet tren ede khfa eanh tinh yeu vg ehdng, giao tie'p vg ehdng vd sir chung thuy vg ehdng.
3.1. Tinh yeu vg chong
Ngdy nay, nhung cudc hdn nhdn dua tren co sd tinh yeu hay hdn nhdn do ke't qua eiia tinh yeu Id kilu hdn nhdn phd bie'n. Tuy nhien, viee duy tri va phdt triln tinh yeu sau hdn nhdn phu thudc vao rd't nhilu ye'u td va la mdt thdeh thu:e ldn dd'i vdi cac edp vg ehdng. Tra Idi cdu hdi: "Trong khoang 5 nam dau sau khi ke't hdn/ehung sd'ng nhu vg ehdng, tinh yeu eiia dng ba thay ddi nhu the'nao?", 19,2% sd ngudi duge hdi y kie'n trong Dieu tra quan he va chong 2011 eho rdng tinh yeu eua hg giam di, 46,0% vdn nhu cu, 32,5%) tang len, 2,3% khd tra Idi (bang 4).
Trong sd nhung Iy do lam eho tinh yeu vg ehdng tang len thi ba ly do cd ty le lua chgn eao nhat theo thfl tu la: hgp nhau vl tfnh tinh (67,7%), sinh eon nhu mong mud'n (46,5%), kinh te gia dinh phat triln (41,4%); eae ly do khde ed ty le lua chgn thap hon: vg ehdng bie't each cu xu (40,4%), hda hgp vl tinh due (25,3%), vg/ehdng ngdy cdng hap ddn (19,2%). Trong
Bang 4. Tinh yeu vg chong sau 5 nam ket hdn
Tang len Giam di Van nhu cu Khd tra ldi Tdng sd
Sd ngudi tra ldi 98 58 139
7 302
Ty le % 32,5
19,2 46,0 2,3 100,0
Ngudn: Didu tra quan he vcf chdng 2011.
56 Nghidn cufU Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58
sd nhu'ng ly do lam cho tinh ylu vg chdng giam di thi 3 1^ do cd ty le lira ehgn cad nhdt theo thfl tu Id: vg/ehdng khdng cdn hdp ddn nhu trude nfla (HV"(). kinh ll gia dinh khd khdn (38.3%), vg chdng khdng bie't cdch eu xir (38,3%); eae Iy do khde cd ty le lua ehgn thdp han: khdng hgp tfnh tinh (23,3':;), sfle khde giam (15%), khdng sinh eon nhu mong mudn (13,3%), khdng hda hgp vl tinh due (6,7%). Ddng ehu 5' la sd ndm ke't hdn edng nhieu thi su suy giam tinh yeu vg ehdng edng eao: ty le suy giam tinh yeu ddi vdi eae cap vg chdng ket hdn 5 ndm Id 15,4%, trong khi cdc cap vg ehdng kdt hdn 10 ndm la 16,9%, 20 ndm la 20,2% va 21 ndm trd ien la 25,6% Tuang tu nhu vdy, nhdm tudi ngudi tra ldi cdng cao, ty le suy giam tinh yCu eang ldn: eac edp vg ehdng d dd tudi 21-30 ty le suy giam tinh yeu hi 15,4%, trong khi eae edp 31 -40 tudi Id 18,3% vd cac edp 41-49 tudi la 21,8%.
3.2. (iiao tiep vg chdng
Giao tie'p vg ehdng la ehi bao quan trgng phan anh ddi .sd'ng tinh thdn eua cap vg ehdng. Chi bao ndy ed thi do ludng duge tren mdt sd chi sd nhu: mfle do giao tie'p, hinh thfle giao tie'p, tfnh chdt giao tie'p, v.v.. Cho den nay, d Viet Nam, ed rd't ft nghidn cun vl giao tie'p vg chdng. Cudc dilu tra quy md nhd cua Vien Gia dinh vd Gidi: Ngliien ci'ni mot so xu hudng bien doi quan he hdn nhdn vd gia dinh ndm 2010 tai thdnh phd Hd Chi Minh bude ddu dl edpde'n cdc hinh thfle giao tie'p dugc eho la mdi giira vg va ehdng nhu chia tay vdi vg/ehdng uude khi ra khdi nha bdng nhung Idi ndi vd cu ehi thdn mdt, tdng qua cho vg/ehdng vao eae djp ll, te't, sinh nhdt, ky niem ngdy cudi, v.v..
Ke't qua dilu tra cho thd'y hdng ngay cd 30.6% sd ngudi dugc hdi thudng xuyen chia tay vdi vg/ehdng trude khi di lam bdng nhung ldi ndi hodc eu ehi thdn mat; 80% ngudi duge hdi thudng xuydn bdo tin cho vg/ehdng bie't ly do vl nhd chdm sau gid lam viec; 66% thudng xuyen ggi dien vl nhd bao tin trong thdi gian di cdng tdc xa; 75% thudng xuyen trao ddi, tdm su vdi vg/ehdng vl edng viec hang ngay; 27,8% thudng xuyen td chfle dn mtmg, tdng qua, tdng hoa... Uong ngdy sinh nhdt cua vg/chdng;
29.2% tang qua cho vg/chdng vdo eae djp ngdy ll, ngdy te't; 20%; thudng xuyen td chfle ngdy cudi hang ndm; 11,4% thudng xuydn td chiic ngay cudi 5 ndm mdt ldn. Nhflng biiu hien ndy eho thd'y nhu cdu thda man ddi sd'ng tinh thdn cua cdc edp vg chdng tai khu vuc thanh phd trong cudc sd'ng hang ngay cd xu hudng tdng len, thi hien su tdn trgng, sur quan tdm Idn nhau, tinh cam, trdch nhiem vd sur chdm sdc cua cdc edp vg chdng dd'i vdi nhau. Nhung ngudi khdng thudng xuydn thuc hien ede hinh thu'c giao tie'p
Le Ngoc van 57
Bang 5. Nguyen nhdn chinh ddn din ly hdn (%)
Nguyen nhan ly hon Mau thuin ve ldi sdng Ngoai tinh
Nguyen nhan kinh te' Bao lire gia dinh Ly do sure khoe Do xa nhau lau ng^y
Tyle 27.7 25.9 13,0 6,7 2.2 1.3
Ngudn: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
ndi uen chie'm 42,4% (nam 62,3%, nu 37,7%). Hg eho rdng dd Id nhflng biiu hien ed tfnh hinh thurc, khdng edn thiet; 37,5% eho biet hg khdng Idm nhung \'iee tren la do hodn eanh kinh te khd khdn; 29,2% khdng quen Idm;
13,9% ndi khdng phai Id phong tuc cua ngudi Viet Nam.
3.3. Chung thuy vg chong
Chung thuy vg ehdng d ddy duge hilu la sir khdng ehia se tinh due vdi ngudi khde ngoai vg hodc ehdng eua minh. Hien tugng quan he tinh due vdi ngudi khdng phai Id vg hoae ehdng hay cdn ggi Id ngoai tinh nhin ehung khd duge ngudi ddn ehd'p nhdn. Dilu tra vl binh ddng gidi 2005 eho tha'y hdu he't nhiing ngudi duge hdi y kie'n khdng chap nhdn hien tugng ngoai tinh. Cu thi, 97,3% nfl vd 93,9% nam tra ldi "khdng ddng y" vd "rd't khdng ddng y" dd'i vdi viee ngoai tinh. Ke't qua dilu tra eung eho thd'y khi roi vdo tinh hudng ngoai tinh thi nam gidi duge ehd'p nhdn eao hon so vdi nu gidi. Cu the, 10,6 y kie'n nam va 6,5% y kie'n nfl' ehd'p nhdn ngudi ehdng ngoai tinh trong trudng hgp xa vg qua Idu ngdy. Nhung chi cd 5,4% nam gidi va 2,1% nii gidi ehd'p nhdn ngudi vg ngoai tinh khi xa ehdng qua Idu ngdy. Nhiing ngudi sd'ng d thanh thj eung ed ty le ehd'p nhdn ngoai tinh cao hon ndng thdn. Cu thi, neu xa ehdng qud Idu ngdy thi 7,8% nam va 4%
nuthanh thj chdp nhdn viee vg ngoai tinh, trong khi ehi ed 3,8% nam vd 0,9% nir d ndng thdn ehd'p nhdn. Neu xa vg Idu ngay thi ed 13,9% nam vd 9,2% nu' d thdnh thj ehd'p nhdn vdi viec ehdng ngoai tinh, trong khi ehi ed ,8,5% nam vd 4,9% nfl d ndng thdn ehd'p nhdn (Trdn Thj Vdn Anh, Nguyin
HOu Minh, 2008, tr. 289-290).
Do quan he tinh due ngoai hdn nhdn khd duge ehd'p nhdn eho nen vi
58 Nghidn curu Gia dinh vk Gidi. Quyen 22, so 2, tr.45-58
pham ehung thuy vg chdng la mdt trong .sd cae nguyen nhdn ed nguy co eao ddn de'n tan vd gia dinh. Theo Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006, nguyen nhdn ly hdn do ngoai tinh chii'm ty le 25,9%, xdp thfl hai sau nguyen nhdn mdu thudn vl Idi sdng trong sdu nguyin nhdn (bang 5). 99%
sd ngudi duge hdi y kie'n trong Nghien cdu mat so xu hudng hien doi quan he h()n nhdn vd gia dinh ndm 2010 tai thanh phd lid Chf Minh coi chung thiiy vg ehdng Id nhu'ng nhdn td quan trgng vd rd't quan trgng quye't djnh hanh phuc va sir bin vung eua quan he vg ehdng.
Ket luan
Mdi quan he vg chdng trong gia dinh Viet Nam hi|n dai dang diin ra nhung bie'n ddi he't sfle sdu sde. Co .sd eua nhung bie'n ddi nay bdt ngudn tfl su thay ddi vj trf vd vai trd eua ngudi phu nfl trong gia dinh vd ngoai xa hdi. Nhilu khudn mdu truyin thd'ng ehi phdi mdi quan he vg chdng khdng edn phu hgp khi phu nfl eung di ldm ben ngodi gia dinh va kie'm thu nhdp nhu nam gidi. Nhilu ehudn mue giao tie'p mdi giu'a vg vd ehdng dang hinh thanh nhung ehua duge ehd'p nhdn phd bie'n. Ddy cung chfnh Id nguyen nhdn ddn de'n nhung mdu thudn vd xung ddt vg ehdng.•
Tai lieu tham khao
Bd Van hda. The thao va Du ljch. Tdng cue thdng ke. Vien Gia dinh va Gidi.
UNICEF. 2008. Kei qud dieu tra gia dinh I'/V/ Nam 2006.
Trdn Thj Van Anh. Nguyin Hiai Minh (chti bien). 2008. Binh ddng gidi dViel Nam. Nxb. Khoa hoc xa hdi. Ha Ndi.
Trung tam khoa-hoc xa hdi va nhan van qud'c gia. Trung tam nghien cihi khoa hoc
vl gia dinh va phu nir. 2002. Gia dinh Viet Nam vd ngudi pliii ml trong gia dinh Ihdi ky cdng nghiep hda, hien dgi lida dm nUdc. Nxb. Khoa hoc xa hdi. Ha Ndi.
