NGHI£N CøU Sù æN §ÞNH MïI TH¥M, N¡NG SUÊT Vμ CHÊT L¦îNG GIèNG LóA H¦¥NG CèM QUA C¸C THÕ HÖ CHäN LäC SI£U NGUY£N CHñNG

(1)

NGHI£N CøU Sù æN §ÞNH MïI TH¥M, N¡NG SUÊT Vμ CHÊT L¦îNG GIèNG LóA H¦¥NG CèM QUA C¸C THÕ HÖ CHäN LäC SI£U NGUY£N CHñNG

Study on Stability of Aroma, Yield and Quality through Generations of Pre-Basic Seed Production of Huongcom Rice Variety

Nguyễn Văn Mười, Nguyễn Thị Trâm, Trần Văn Quang, Phạm Thị Ngọc Yến, Nguyễn Trọng Tú, Vũ Văn Quang, Trần Minh Ngọc

Viện Sinh học Nông nghiệp, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội

TÓM TẮT

Hương cốm là giống được chọn thuần theo phương pháp chọn lọc cá thể (pedigree) từ quần thể phân ly F2 và các thế hệ tiếp theo của tổ hợp lai giữa 5 giống bố mẹ có nguồn gốc xa nhau. Mùi thơm của giống Hương cốm giảm rất nhanh qua các thế hệ chọn lọc. Nghiên cứu này được tiến hành để đánh giá năng suất, chất lượng, đặc biệt là tính thơm qua các thế hệ chọn siêu nguyên chủng của giống lúa Hương cốm nhằm duy trì sự ổn định mùi thơm, năng suất, chất lượng gạo phục vụ cho việc mở rộng sản xuất. Đánh giá độ thơm trên lá và nội nhũ thực hiện từ G0 (F12) đến G2 cho thấy, tính trạng mùi thơm không ổn định qua các thế hệ nhân. Do vậy trong quá trình chọn lọc, ở ngay thế hệ G1 cần phải chọn các cá thể có mùi thơm trên lá và nội nhũ đạt điểm 2 (thơm) thì tính thơm của giống ổn định hơn ở các lần nhân tiếp theo.

Từ khóa: Mùi thơm, Hương cốm, siêu nguyên chủng.

SUMMARY

This study was conducted to evaluate yield, quality and, especially, aroma of the rice variety Huongcom during maintenance breeding to produce pre-basic seed. The aroma was assessed using leaves and endosperm from G0 to G2 generation. It was found that the aromatic character is not stable through selective generations during maintenance phase. Rigorous selection for this trait in the G1 generation was proposed to maintain aroma in the consecutive generations.

Key words: Aroma, Huongcom, pre-basic seed production.

1. §ÆT VÊN §Ò

C¸c gièng lóa th¬m chÊt l−îng cao th−êng cã tÝnh thÝch øng hÑp, sau mét sè vô s¶n xuÊt tÝnh th¬m vμ mét sè tÝnh tr¹ng chÊt l−îng g¹o bÞ gi¶m sót. §Æc biÖt ®èi víi c¸c gièng lóa th¬m c¶i tiÕn chÊt l−îng cao th×

tÝnh bÒn v÷ng vÒ chÊt l−îng th−êng gi¶m sót nhanh sau mét sè vô s¶n xuÊt (NguyÔn H÷u NghÜa, Lª VÜnh Th¶o, 2007). H−¬ng cèm lμ gièng lóa míi ®−îc lai tÝch luü tõ 5 gièng bè mÑ cã nguån gèc xa nhau, tÝnh th¬m kh¸c nhau, n¨ng suÊt, chÊt l−îng còng kh¸c nhau (NguyÔn ThÞ Tr©m vμ cs., 2007). H−¬ng cèm míi ®−îc më réng s¶n xuÊt tõ vô xu©n 2006.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tÝnh æn

®Þnh vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng ®Æc biÖt lμ

mïi th¬m ®−îc ®¸nh gi¸, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phï hîp ®Ó chän dßng siªu nguyªn chñng ®¹t tiªu chuÈn.

2. VËT LIÖU Vμ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

2.1. VËt liÖu

H¹t gièng H−¬ng cèm thuÇn duy tr× t¹i ViÖn Sinh häc N«ng nghiÖp, thÕ hÖ F12, mét phÇn gieo ®Ó chän dßng siªu nguyªn chñng, mét phÇn b¶o qu¶n trong kho l¹nh ®Ó lμm

®èi chøng hμng vô.

2.2. Ph−¬ng ph¸p

Kh¶o s¸t tÝnh æn ®Þnh mïi th¬m cña c¸c dßng siªu nguyªn chñng chän qua c¸c thÕ hÖ

(2)

G0 (vô 1 - F12) tõ h¹t gièng do t¸c gi¶ cung cÊp, ®¸nh gi¸ dßng G1 (vô 2 - F13), so s¸nh dßng G2 (vô 3 - F14) nh©n thμnh nguyªn chñng (vô 4 - F15), theo quy tr×nh chän siªu nguyªn chñng 3 vô cña Bé N«ng nghiÖp vμ PTNT (10TCN - 359 - 2006). ThÝ nghiÖm

®−îc bè trÝ ba vô, tõ vô mïa 2006 ®Õn vô mïa 2007. Vô mïa 2006, gieo cÊy 213 c¸ thÓ (dßng) H−¬ng cèm ®−îc chän tõ thÕ hÖ G0,

®¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸, néi nhò mçi dßng 100 c©y, sau ®ã hçn c©n b»ng h¹t cña 100 c¸

thÓ vμ gieo tiÕp vô xu©n 2007. Vô xu©n 2007, tiÕn hμnh ®¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸

vμ néi nhò cña 100 c¸ thÓ trong mçi dßng.

Thu h¹t cña 100 c¸ thÓ vμ hçn c©n b»ng h¹t, tiÕp tôc gieo cÊy vô mïa 2008. Vô mïa 2008, còng tiÕn hμnh ®¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸ vμ néi nhò. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ mïi th¬m cô thÓ nh− sau: §¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸: Mçi dßng ®¸nh gi¸ trªn l¸ cña 100 c©y t¹i thêi

®iÓm lóa ®Î nh¸nh ré (5 - 6 nh¸nh/c©y), trç xong, lÊy mçi c¸ thÓ 5 gam l¸ t−¬i, th¸i nhá, bá vμo èng nghiÖm, rãt vμo èng 10 ml dung dÞch KOH 1,0%, ®Ëy nót kÝn, ®Ó 10 phót råi më n¾p, ®¸nh gi¸ mïi th¬m c¶m quan vμ cho

®iÓm. Khi lóa chÝn thu riªng c¸c c¸ thÓ ®·

®¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸, tuèt h¹t, ph¬i kh«, bãc mçi c¸ thÓ 30 h¹t, nghiÒn nhá, sau

®ã cho vμo èng nghiÖm chøa dung dÞch KOH 1,7%, sÊy ë nhiÖt ®é 50⁰C trong vßng 10 phót. Sau ®ã ®¸nh gi¸ mïi th¬m b»ng ph−¬ng ph¸p ngöi vμ cho ®iÓm theo thang nh− sau: §iÓm 0: kh«ng th¬m; ®iÓm 1: th¬m nhÑ; ®iÓm 2: rÊt th¬m (IRRI, 1996). Sau khi kiÓm ®Þnh ®ång r−éng ë vô xu©n 2007, çc dßng ®¹t çc tiªu chuÈn chÊt l−îng theo 10TCN 395 - 2006 cña Bé N«ng nghiÖp vμ PTNT (cã phiÕu kiÓm ®Þnh), tiÕn hμnh ph©n tÝch thèng kª b»ng ph−¬ng ph¸p SPSS (Nina vμ Verlag, 2004) trªn 6 tÝnh tr¹ng sè l−îng: thêi gian sinh tr−ëng (vô mïa 2006), tû lÖ th¬m, tû lÖ g¹o x¸t, tû lÖ g¹o nguyªn, tû lÖ tr¾ng trong vμ chiÒu dμi h¹t (vô mïa 2007) nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh ®ång nhÊt cña çc dßng H−¬ng cèm phôc vô cho hçn dßng SNC (siªu nguyªn chñng). Kh¶o s¸t çc dßng, bè trÝ theo ph−¬ng ph¸p tËp ®oμn kh«ng nh¾c l¹i, ®èi chøng lμ h¹t gièng H−¬ng cèm thuÇn

(thÕ hÖ F12) b¶o qu¶n trong kho l¹nh. C¸c hçn hîp thu ®−îc tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch ®−îc gieo cÊy cïng ®iÒu kiÖn vô mïa 2007 trong khu thÝ nghiÖm cña ViÖn Sinh häc N«ng nghiÖp trªn « ruéng ®−îc bãn ph©n ®ång

®Òu: 90 kgN + 45 kg P₂O₅ + 72 kg K₂O (tû lÖ N:P:K = 1: 0,5: 0,8). §¸nh gi¸ mïi th¬m trªn m¹ lÊy mÉu hçn hîp. Trªn ruéng cÊy, khi lóa

®Î nh¸nh ré tiÕn hμnh chän 300 c¸ thÓ ®¹t tiªu chuÈn ®óng nguyªn b¶n vÒ ®Æc ®iÓm kiÓu h×nh, sau ®ã lÊy mÉu l¸ ®Ó ®¸nh gi¸

mïi th¬m ë 2 thêi kú, khi lóa chÝn thu c¸c c¸

thÓ riªng vμ ®¸nh gi¸ mïi th¬m ë néi nhò.

3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU Vμ TH¶O LUËN

3.1. §¸nh gi¸ mïi th¬m trong quÇn thÓ c¸c dßng chän läc

H¹t gièng H−¬ng cèm thuÇn duy tr× t¹i ViÖn Sinh häc N«ng nghiÖp ®−îc gieo, cÊy th−a (thÕ hÖ G0), chän ç thÓ ë vô mïa 2006, thu ®−îc 213 ç thÓ ®¹t tiªu chuÈn. Vô xu©n 2007 cÊy 213 dßng G1. §¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸ vμ trong néi nhò, çc dßng cã mïi th¬m ®¹t ®iÓm 2 ë tõng thêi ®iÓm ®¸nh gi¸

nÕu kh«ng ®¹t c¸c tiªu chuÈn chän läc kh¸c

®Òu lo¹i bá. KÕt qu¶ chän ®−îc 20 dßng rÊt th¬m ®¹t c¸c tiªu chuÈn, chuyÓn sang gieo cÊy ë vô sau (B¶ng 1).

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ 20 dßng qua 3 vô (mïa 2006, xu©n 2007 vμ mïa 2007) vÒ mïi th¬m (B¶ng 2) cho thÊy:

- Vô mïa 2006 cã 16/20 dßng ë 3 thêi

®iÓm ®¸nh gi¸ cã 100% sè ç thÓ rÊt th¬m (®iÓm 2). Bèn dßng: sè 82, 92, 159 vμ 175 ®¹t tiªu chuÈn kiÓu h×nh, nh−ng xuÊt hiÖn mét sè ç thÓ th¬m nhÑ h¬n (®iÓm 1), sè ç thÓ ®¹t

®iÓm 2 cßn tõ 93 - 96%.

- Vô xu©n 2007 chØ cßn 8 dßng (50% sè dßng) cã 100% sè ç thÓ rÊt th¬m (®iÓm 2) ë c¶ 3 lÇn ®¸nh gi¸, ®ã lμ çc sè: 12, 32, 37, 41, 60, 82, 140, 145. T¸m dßng cßn l¹i (19, 33, 114, 144, 163, 173, 176, 187) mÆc dï cã mïi th¬m ë vô mïa 2006 ®¹t 100% sè c©y, nh−ng khi trång sang vô xu©n 2007 gi¶m cßn 91 - 99% sè ç thÓ ®¹t ®iÓm 2 ë c¶ 3 lÇn ®¸nh gi¸.

(3)

Bèn dßng ë vô mïa 2006 cã tû lÖ c¸ thÓ th¬m

®iÓm 2 tõ 93 - 96% th× sang vô xu©n 2007 tiÕp tôc gi¶m cßn 74 - 83% sè c¸ thÓ th¬m ®iÓm 2.

- Vô mïa 2007, ®¸nh gi¸ lÆp l¹i nh− trªn chØ cßn 5 dßng ®¹t 100% sè ç thÓ th¬m ®iÓm 2 lμ sè 12, 32, 41, 82 vμ 145. Çc dßng cßn l¹i cã tû lÖ c©y th¬m ®iÓm 2 dao ®éng tõ 89 - 97%. Nh− vËy, tÝnh th¬m ë gièng H−¬ng cèm gi¶m dÇn qua çc lÇn gieo l¹i. NghÜa lμ tõ mét

ç thÓ rÊt th¬m khëi ®Çu, sau mét lÇn gieo xuÊt hiÖn sù ph©n ly møc ®é th¬m kh¸c nhau, cã thÓ do b¶n chÊt di truyÒn cña çc dßng ch−a thËt æn ®Þnh, còng cã thÓ do ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh (chuyÓn tõ vô mïa sang vô xu©n vμ ng−îc l¹i). Trong cïng ®iÒu kiÖn gieo cÊy, gièng ®èi chøng lμ h¹t F12 ®Ó trong kho l¹nh kh«ng thay ®æi mïi th¬m ë çc lÇn theo dâi.

B¶ng 1. Ph©n lo¹i 213 dßng dùa vμo mïi th¬m ë vô mïa 2006 (G0)

Mùi thơm trên lá Chỉ tiêu chọn lọc

Mạ Đẻ rộ Trỗ Thơm trong nội nhũ

Thơm (điểm 2) 53 49 42 25

Thơm nhẹ (điểm 1) 147 149 156 160 Không thơm (điểm 0) 13 15 15 28

Tổng cộng 213 213 213 213

20 dòng đạt tiêu chuẩn (điểm) 2 2 2 2

B¶ng 2. Mïi th¬m trªn l¸, néi nhò vμ sù ph©n ly mïi th¬m cña c¸c dßng H−¬ng cèm chän vô mïa 2006 chuyÓn vô qua mïa 2007

Đẻ rộ Sau trỗ Nội nhũ Tỷ lệ cây thơm đạt điểm 2 Ký (%)

hiệu dòng M

06 X 07 M

07 M 06 X

07 M 07 M

06 X 07 M

07 M

06 X

07 M 07 12 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100 19 2 1 2 2 1 2 2 2 1 100 99 92 32 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100 33 2 1 2 2 1 2 2 2 1 100 98 95 37 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 97 41 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100 60 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 97 82 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100 114 2 1 2 2 1 2 2 2 1 100 95 93 140 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 97 144 2 2 2 1 1 2 2 2 1 100 89 89 145 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100 163 2 1 2 1 2 2 2 1 1 100 93 90 173 2 1 2 2 1 1 2 1 1 100 95 93 176 2 2 2 2 1 1 2 2 2 100 99 95 187 2 1 2 2 2 2 2 2 2 100 99 94 81 1 1 1 1 1 1 2 1 1 96 83 74 92 1 1 1 1 1 1 2 2 1 95 78 71 159 2 2 1 1 1 1 1 1 1 93 74 75 175 1 1 1 1 1 1 1 1 1 95 80 69 Đ/c 2 2 2 2 2 2 2 2 2 100 100 100

3.2. §Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c¸c dßng lóa H−¬ng cèm qua 3 vô tuyÓn chän

Theo dâi ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c¸c dßng qua 3 vô, thu ®−îc sè liÖu trong b¶ng 3, cã thÓ dÔ dμng nhËn thÊy r»ng: thêi gian sinh tr−ëng (TGST) ë 2 vô mïa thay ®æi Ýt,

TGST trung b×nh cña c¸c dßng ë vô mïa 2007 kÐo dμi h¬n mïa 2006 lμ 1,3 ngμy, trong khi ®ã TGST ë vô xu©n dμi h¬n vô mïa 49 - 50 ngμy v× nhiÖt ®é trung b×nh ngμy vô xu©n lu«n thÊp h¬n nªn c¸c gièng lóa c¶m «n ®Òu kÐo dμi sinh tr−ëng kh¸

nhiÒu (B¶ng 3).

(4)

B¶ng 3. §Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña 16 dßng H−¬ng cèm th¬m ®−îc chän ë vô mïa 2006 chuyÓn vô qua mïa 2007

TGST (ngày) Chiều cao cây (cm) Dài bông (cm) Dài lá đòng (cm) Ký

hiệu

dòng M06 X07 M07 M06 X07 M07 M06 X07 M07 M06 X07 M07 Đ/C 126 178 128 100,8 108,5 99,5 23,5 24,3 22,5 28,5 32,4 29,4

12 127 176 128 98,7 111,4 98,5 20,1 21,3 22,1 29,2 33,2 28,5 19 126 177 127 100,5 109,9 99,0 23,8 24,5 23,5 29,6 37,0 30,5 32 125 174 127 96,4 108,9 98,2 22,7 23,5 22,5 29,8 32,8 31,4 33 126 178 126 101,8 110,9 99,5 21,3 22,2 22,7 28,4 35,6 30,1 37 127 176 127 99,8 110,0 97,6 20,9 21,4 21,5 30,2 31,8 29,8 41 124 176 126 99,3 110,4 97,3 22,3 24,3 23,4 29,7 34,0 29,5 60 127 175 127 98,6 110,9 97,0 20,5 21,9 22,8 27,4 31,9 29,0 82 127 174 127 99,5 110,4 98,0 22,8 23,4 23,5 31,6 32,6 31,5 114 126 178 126 97,8 107,8 97,8 22,4 23,7 23,8 28,8 36,5 32,5 140 124 174 126 99,7 110,,6 98,0 22,9 24,8 24,0 31,6 33,9 30,5 144 127 178 128 103,5 110,9 99,5 23,6 24,5 24,8 31,5 36,4 31,2 145 124 176 127 96,8 109,8 96,8 22,7 23,2 24,3 30,1 32,6 29,8 163 124 175 127 101,3 109,8 99,5 22,0 23,9 24,5 31,7 36,0 31,0 173 126 174 128 101,6 110,0 99,5 21,8 22,8 24,0 30,5 37,9 32,0 176 124 178 126 97,9 108,9 97,5 21,9 22,6 23,8 26,9 36,9 29,5 187 124 178 126 101,6 110,0 99,3 23,6 24,7 24,8 29,4 34,5 28,9 TB 125,5 176,0 126,8 99,8 110,0 98,3 22,2 23,3 23,5 29,7 34,4 30,3 CV% 2,3 2,2 1,5 3,8 3,2 2,5 16,6 14,5 14,0 16,6 17,7 11,5

ChiÒu cao c©y trung b×nh c¸c dßng ë 2 vô mïa chªnh lÖch nhau 1,5 cm, tuy nhiªn chiÒu cao c©y ë vô xu©n 2007 cao h¬n ë vô mïa 2006 lμ 10,2 cm vμ ë vô mïa 2007 lμ 11,7 cm. §iÒu nμy kh«ng phï hîp víi quy luËt chung, cã thÓ gi¶i thÝch nh− sau: Thêi tiÕt vô xu©n 2007 Êm h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m, sau khi cÊy, lóa gÆp Êm liªn tôc nªn håi xanh sím, sinh tr−ëng m¹nh, giai ®o¹n v−¬n lãng, nhiÖt ®é t¨ng ®Òu, m−a nhiÒu lμm cho lóa v−¬n lãng rÊt thuËn lîi, chiÒu cao c©y t¨ng kh¸ nhanh nªn cao h¬n ë vô mïa.

§¸nh gi¸ ®é biÕn ®éng çc tÝnh tr¹ng theo dâi cho thÊy: BiÕn ®éng TGST gi÷a çc dßng rÊt thÊp vμ cã xu h−íng gi¶m dÇn qua çc vô: mïa 2006 lμ 2,39%, xu©n 2007 lμ 2,27% vμ mïa 2007 lμ 1,57%; BiÕn ®éng chiÒu cao c©y trung b×nh gi÷a çc dßng thÊp

t−¬ng øng lμ: 3,80%, 3,27% vμ 2,54%. Hai tÝnh tr¹ng trªn biÕn ®éng thÊp chøng tá ®é thuÇn æn ®Þnh. C¸c tÝnh tr¹ng chiÒu dμi b«ng, chiÒu dμi l¸ ®ßng cã hÖ sè biÕn ®éng lín h¬n vμ còng cã xu h−íng gi¶m dÇn qua 3 vô liªn tiÕp.

3.3. N¨ng suÊt vμ c¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt cña c¸c dßng H−¬ng cèm qua 3 vô tuyÓn chän

C¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt vμ n¨ng suÊt cña 16 dßng chän läc kh¸ æn ®Þnh, ®¹t gi¸ trÞ trung b×nh cña nguyªn b¶n (t−¬ng

®−¬ng ®èi chøng). Trong ®iÒu kiÖn cÊy 1 d¶nh/khãm, kho¶ng çch cÊy 20 cm x 15 cm, çc dßng cã sè b«ng h÷u hiÖu/khãm trung b×nh vô mïa 4,7 b«ng, vô xu©n 4,9 b«ng, hÖ sè biÕn ®éng gi÷a çc dßng ë vô mïa lμ:

19,14% vμ 12,76%, ë vô xu©n lμ 12,24%. Sè

(5)

h¹t ch¾c trung b×nh/b«ng chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu gi÷a c¸c dßng trong cïng vô,

®iÓn h×nh lμ vô mïa 2007, hÖ sè biÕn ®éng sè h¹t ch¾c trªn b«ng rÊt thÊp (3,37%). Khèi l−îng 1000 h¹t lμ tÝnh tr¹ng æn ®Þnh nhÊt, hÖ sè biÕn ®éng thÊp 1,06 - 1,41% vô mïa vμ 1,42% vô xu©n. N¨ng suÊt thùc thu trung b×nh c¸c dßng vô mïa lμ 5,9 vμ 5,8 kg/10 m², vô xu©n lμ 6,4 kg/10 m²(B¶ng 4).

3.4. ChÊt l−îng th−¬ng tr−êng cña c¸c dßng H−¬ng cèm qua 2 vô tuyÓn chän

ChÊt l−îng xay x¸t cña c¸c dßng ®−îc

®¸nh gi¸ b»ng m¸y xay x¸t nhá (B¶ng 5) cho nhËn xÐt: C¸c dßng chän läc ®Òu cã tû lÖ g¹o x¸t, tû lÖ g¹o nguyªn cao nh− nguyªn b¶n.

TÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng ®Òu thay ®æi khi chuyÓn tõ vô xu©n sang vô mïa nh−ng kh«ng lín.

Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p SPSS trªn 6 chØ tiªu thu ®−îc 3 hçn hîp dßng nh− sau: Hçn hîp 1 (HC1, nhãm 1): 8 dßng cã 100% c¸ thÓ rÊt th¬m æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng, ký hiÖu dßng ë vô mïa 2006 lμ: 12, 32,37, 41, 60, 82, 140, 145.

Hçn hîp 2 (HC2, nhãm 2): 5 dßng cã tõ 95 - 99% sè c¸ thÓ rÊt th¬m, æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng, ký hiÖu dßng ë vô mïa 2006 lμ: 19, 33, 114, 176; 187. Hçn hîp 3 (HC3, nhãm 3): 3 dßng gi¶m mïi th¬m râ h¬n, ký hiÖu dßng ë vô mïa 2006 lμ: 144, 163, 173. Hçn hîp 4 (nhãm 4) gåm 4 dßng:

81, 92, 159, 175. Tuy nhiªn, biÓu hiÖn c¸c viÒn trßn cña nhãm 4 ph©n t¸n qu¸ réng, chøng tá trªn 6 tÝnh tr¹ng nghiªn cøu kh«ng cã sù ®ång nhÊt, v× vËy nhãm 4 bÞ lo¹i khái c¸c hçn hîp dßng.

B¶ng 4. C¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt vμ n¨ng suÊt cña 16 dßng H−¬ng cèm chuyÓn vô tõ mïa 2006 qua mïa 2007

Số bông/khóm (bông)

Số hạt chắc/bông (hạt)

Khối lượng 1000 hạt (gam)

Năng suất thực thu (kg/10m²) Ký

hiệu

dòng M06 X07 M07 M06 X07 M07 M06 X07 M07 M06 X07 M07 Đ/C 4,0 5,0 4,9 130,5 135,2 125,6 28,0 28,3 28,0 5,6 6,3 5,8

12 5,0 5,2 5,2 125,2 130,7 128,6 28,2 28,3 28,2 6,3 6,7 6,1 19 4,0 4,8 5,0 131,0 132,4 130,2 28,2 28,4 28,4 5,7 6,3 5,8 32 4,0 4,6 4,8 128,5 130,7 130,0 28,1 28,3 28,2 5,6 6,1 5,9 33 5,0 4,7 4,7 117,2 122,4 129,2 28,2 28,4 28,1 5,5 5,9 5,5 37 4,0 4,9 4,5 123,0 132,8 128,7 28,4 28,4 28,3 5,8 6,5 5,6 41 5,0 5,2 5,0 124,8 127,3 129,1 28,4 28,5 28,1 6,2 6,6 5,9 60 5,0 4,9 4,9 122,2 129,0 128,9 28,2 28,3 28,4 5,8 6,4 5,8 82 5,0 5,0 4,6 126,6 135,7 130,5 28,3 28,5 28,5 6,1 6,7 5,9 114 5,0 5,2 4,8 126,0 130,5 131,8 28,2 28,4 28,3 6,2 6,6 6,2 140 4,0 4,7 4,7 124,5 134,1 132,1 28,3 28,2 28,1 5,8 6,4 5,8 144 5,0 4,8 4,6 132,1 138,2 129,5 28,3 28,4 28,4 6,1 6,5 5,6 145 5,0 5,1 4,6 123,7 127,9 131,5 28,3 28,5 28,3 5,8 6,6 5,7 163 4,0 4,7 4,7 123,1 130,4 132,0 28,4 28,5 28,2 5,4 6,2 5,9 173 5,0 5,3 4,6 118,2 126,9 130,6 28,3 28,4 28,4 5,7 6,6 5,7 176 5,0 5,1 4,8 128,7 126,4 132,9 28,4 28,3 28,1 6,2 6,4 6,0 187 4,0 4,8 4,6 131,2 136,7 133,0 28,4 28,5 28,2 6,1 6,5 6,2 TB 4,6 4,9 4,7 125,5 130,7 130,5 28,2 28,1 28,2 5,9 6,4 5,8 CV% 11,0 12,2 12,7 11,6 10,9 3,3 1,0 1,4 1,4 15,2 12,5 12,0

(6)

B¶ng 5. Mét sè tÝnh tr¹ng chÊt l−îng g¹o cña c¸c dßng H−¬ng cèm chuyÓn vô (vô xu©n vμ vô mïa 2007)

Tỷlệ gạo xát (% thóc)

Tỷ lệ gạo nguyên

(% gạo xát) Tỷ lệ trắng trong

(% gạo nguyên) Chiều dài hạt gạo (mm) Ký

hiệu

dòng X07 M07 X07 M07 X07 M07 X07 M07 Đ/C 67,8 69,5 69,5 70,8 56,8 58,7 7,15 7,15 12 66,5 67,6 71,3 73,3 57,1 56,8 7,12 7,13 19 66,3 68,7 70,8 73,8 53,3 54,1 7,11 7,12 32 66,4 68,6 69,4 70,3 56,0 55,8 7,09 7,14 33 66,6 67,7 69,3 71,3 54,4 55,1 7,11 7,11 37 67,4 69,1 71,4 72,4 58,4 58,1 7,06 7,10 41 67,5 69,1 71,9 72,9 58,1 57,8 7,07 7,09 60 67,2 67,0 70,2 72,1 55,2 55,1 7,08 7,11 82 67,5 67,1 71,3 73,2 57,7 57,4 7,05 7,15 114 66,5 66,7 68,2 69,2 55,3 56,1 7,13 7,15 140 66,6 67,8 72,0 72,9 58,9 56,6 7,06 7,09 144 66,2 67,0 70,5 71,9 54,5 55,2 7,07 7,15 145 67,7 69,2 71,0 72,9 55,8 55,6 7,12 7,15 163 66,6 67,9 67,0 69,0 55,8 55,4 7,08 7,15 173 68,5 68,8 69,7 70,6 51,8 52,7 7,04 7,08 176 66,8 68,4 71,8 72,8 53,3 52,3 7,08 7,08 187 66,8 67,0 71,3 71,3 54,4 54,9 7,09 7,12 TB 66,9 67,9 70,4 71,9 55,6 55,5 7,08 7,12 CV% 3,44 3,68 5,39 5,98 11,8 8,11 1,12 0,98

H×nh 1. BiÓu diÔn chän läc tÝnh th¬m cña c¸c dßng theo ch−¬ng tr×nh xö lý thèng kª SPSS

10 0

-10 -20

Function 1

3

2

1

0

-1

-2

-3

Function 2

4

3 2

1

Group Centroid 4

3 2 1Nhom Canonical Discriminant Functions

Hàm biệt thức hợp theo quy tắc chuẩn

Hàm số 2

Hàm số 1

(7)

3.5. N¨ng suÊt vμ chÊt l−îng cña l« h¹t gièng siªu nguyªn chñng c¸c hçn hîp dßng H−¬ng cèm

®−îc ®¸nh gi¸ nh− sau:

- Hçn hîp HC1 cã 5 ç thÓ bÞ mÊt mïi th¬m ë 1 trong 3 thêi ®iÓm ®¸nh gi¸, tû lÖ th¬m cßn th¬m cßn l¹i ®¹t 98,3%. Hçn hîp HC2 cã 16 ç thÓ bÞ mÊt mïi th¬m ë 1 trong 3 thêi ®iÓm ®¸nh gi¸, tû lÖ th¬m cßn l¹i ®¹t 94,7%. Hçn hîp HC3 cã 55 ç thÓ bÞ mÊt mïi

th¬m ë 1 trong 3 thêi ®iÓm ®¸nh gi¸, tû lÖ th¬m cßn l¹i ®¹t 81,7% (B¶ng 6).

- §èi víi gièng H−¬ng cèm, c¸c c¸ thÓ cã mïi th¬m trªn l¸ ®−îc x¸c ®Þnh ë thêi kú sinh tr−ëng th× khi ®¸nh gi¸ trong néi nhò còng cã mïi th¬m ë møc ®iÓm t−¬ng øng. Do

®ã cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ mïi th¬m trªn l¸ ®Ó chän c¸ thÓ th¬m trªn ®ång ruéng.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, khi chän siªu nguyªn chñng gièng lóa th¬m c¶i tiÕn, ngoμi tÝnh tr¹ng h×nh th¸i, ph¶i ®¸nh gi¸ mïi th¬m ®Ó duy tr× tÝnh th¬m cho gièng ë vô sau.

Mùi thơm trên lá (điểm) Dòng số

Mạ Đẻ nhánh rộ Trỗ

Mùi thơm nội nhũ (điểm)

Số cây thơm/số cây đánh giá

Tỉ lệ (%)

HC1 2 2 2 2 295/300 98,3

HC2 2 2 1 2 284/300 94,7

HC3 2 1 1 1 245/300 81,7

B¶ng 7. N¨ng suÊt vμ c¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt cña c¸c hçn hîp H−¬ng cèm ë ®iÒu kiÖn vô mïa 2007

Tên hỗn hợp

Bông/khóm (bông)

Hạt/ bông (hạt)

Tỷ lệ lép (%)

KL 1000 hạt (gam)

NSLT (tạ/ha)

NS thực thu (tạ/ha)

HC1 5,2 148,3 ± 10,7 22,6 28,4 84,40 62,63 HC2 4,9 152,9 ± 9,3 21,1 28,3 81,91 61,76 HC3 5,1 147,7 ± 11,8 20,9 28,3 84,29 62,41

B¶ng 8. §Æc ®iÓm chÊt l−îng g¹o cña c¸c hçn hîp H−¬ng cèm ë vô mïa 2007

Tên hỗn hợp

Tỷ lệ gạo lật (% thóc)

Tỷ lệ gạo xát (% thóc)

Tỷ lệ gạo nguyên (% GX)

Tỷ lệ trắng trong (%)

Chiều dài hạt gạo (mm)

Tỷ lệ D/R (lần) HC1 78,74 68,21 70,70 55,79 7,10 3,02 HC2 75,87 67,97 71,32 54,81 7,00 3,01 HC3 76,63 68,43 70,95 55,67 7,10 3,01

(8)

4. KÕT LUËN Vμ §Ò NGHÞ

Tõ quÇn thÓ H−¬ng cèm G0, vô mïa 2006 chän ®−îc 213 c¸ thÓ ®óng nguyªn b¶n cã mïi th¬m trªn l¸ vμ néi nhò ®iÓm 2. Sau khi ®¸nh gi¸ dßng G1 ®· tuyÓn chän ®−îc 20 dßng duy tr× ®−îc mïi th¬m trªn l¸ vμ néi nhò ë vô xu©n 2007. TiÕp tôc tuyÓn chän G2 chØ cßn 10 dßng duy tr× ®−îc mïi th¬m trªn l¸

vμ néi nhò (®iÓm 2). V× vËy, khi chän dßng siªu nguyªn chñng ®èi víi çc gièng lóa th¬m c¶i tiÕn nãi chung, gièng lóa th¬m H−¬ng cèm nãi riªng, cÇn bæ sung chØ tiªu ®¸nh gi¸ mïi th¬m vμo tiªu chuÈn chän läc. ë thÕ hÖ G2 chän ®−îc 20 dßng cã ®é biÕn ®éng cña çc tÝnh tr¹ng ®Òu thÊp h¬n 5% nªn cã thÓ hçn hîp chóng thμnh mét l« h¹t SNC. Trong 4 hçn hîp dßng SNC cña H−¬ng cèm ®ång nhÊt trªn nh÷ng tÝnh tr¹ng ph©n tÝch, çc hçn hîp 1, 2 vμ 3 cho n¨ng suÊt, chÊt l−îng, ®Æc biÖt lμ tÝnh th¬m æn ®Þnh qua çc lÇn nh©n tiÕp theo.

§Ò nghÞ: CÇn tiÕp tôc ®¸nh gi¸ c¸c hçn hîp HC1, HC2 vμ HC3 trªn diÖn réng vμ nhiÒu

vïng sinh th¸i trång lóa cña miÒn B¾c ViÖt Nam ®Ó t×m hiÓu tÝnh æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña c¸c hçn hîp nμy qua c¸c vïng sinh th¸i.

TμI LIÖU THAM KH¶O

Bé N«ng nghiÖp & PTNT (2006). Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t gièng lóa thuÇn siªu nguyªn chñng.

IRRI (1996). HÖ thèng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸

Nina Bauer, VS Verlag. (2004). Datenanalyse mit SPSS fuer fortgeschrittene.

NguyÔn H÷u NghÜa, Lª VÜnh Th¶o (2007).

Lóa ®Æc s¶n ViÖt Nam, NXB. N«ng nghiÖp Hμ Néi, 160 trang.

(2006). KÕt qu¶ chän t¹o gièng lóa th¬m H−¬ng cèm, T¹p chÝ N«ng nghiÖp &

PTNT, sè 17, tr. 24-28.