PHËT GI¸O ë NINH B×NH THêI §INH - L

(1)

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2009 23

PHËT GI¸O ë NINH B×NH THêI §INH - L£ - Lý - TRÇN TRONG Sù NGHIÖP DùNG N¦íC Vµ GI÷ N¦íC

inh B×nh lµ mét tØnh cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trong c¶ n−íc. N¨m 968, t¹i

®éng Hoa L− (huyÖn Gia ViÔn, tØnh Ninh B×nh ngµy nay), tõ cê lau tËp trËn, dÑp yªn lo¹n 12 sø qu©n, non s«ng thu vÒ mét mèi, ®Êt n−íc trë l¹i thèng nhÊt, §inh Bé LÜnh ®· lªn ng«i Hoµng ®Õ, lÊy hiÖu lµ

§inh Tiªn Hoµng, ®Æt tªn n−íc lµ §¹i Cå ViÖt. §ã lµ nhµ n−íc phong kiÕn trung

−¬ng tËp quyÒn ®Çu tiªn cña n−íc ta.

Vua §inh Tiªn Hoµng x©y dùng kinh ®«

cña n−íc §¹i Cå ViÖt ë Hoa L−, nay lµ x·

Tr−êng Yªn, huyÖn Hoa L−, tØnh Ninh B×nh.

Tr−íc thêi nhµ §inh, ë Ninh B×nh ®¹o PhËt ®· ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu chïa.

Mét ng«i chïa ë th«n §«ng Héi, x·

Ninh An, huyÖn Hoa L− ®· ®−îc x©y dùng tõ tr−íc thêi Hai Bµ Tr−ng. LÞch sö cña ®Òn §«ng Héi thuéc th«n §«ng Héi, x· Ninh An, huyÖn Hoa L− cã ghi: Ba ng−êi con cña «ng TrÇn H·n ng−êi huyÖn Thanh Liªm, tØnh Hµ Nam lµ §èng Bôt, DiÖu N÷ vµ Ngäc N÷ TrÇn Hoa ®· ®Õn mét ng«i chïa ë vïng ®Êt Hoµng S¬n H¹ (nay lµ th«n §«ng Héi) ®Ó l¸nh n¹n, luyÖn tËp vâ nghÖ, tËp hîp binh sÜ, sau ®ã theo Hai Bµ Tr−ng ®¸nh ®uæi T« §Þnh.

Chïa T©n Yªn thuéc th«n T©n Yªn, x·

Kh¸nh Lîi, huyÖn Yªn Kh¸nh ®· cã tõ tr−íc n¨m 541.

Chïa Bµn Long ë th«n Khª §Çu Th−îng, x· Ninh Xu©n, huyÖn Hoa L−,

®−îc h×nh thµnh tr−íc thÕ kØ X. TÊm bia

L §¨ng BËt^(*) ë v¸ch nói §¹i T−îng kh¾c vµo thÕ kØ XIV cho biÕt: “Tõ thµnh cæ Hoa L− men theo nói ®¸ mµ ®i vÒ phÝa Nam ®Õn lµng Khª

§Çu ë ®ã cã chïa Bµn Long. §©y lµ danh th¾ng tõ ngµn x−a. Tr¶i c¸c triÒu §inh, Lª, Lý, TrÇn chïa nµy cµng thªm næi tiÕng”.

Chïa Hoa S¬n ë th«n ¸ng Ngò, x·

Ninh Hoµ, huyÖn Hoa L− còng cã tr−íc thêi §inh. Chïa ®· cã tõ l©u. V× tõng lµ n¬i nu«i giÊu Êu chóa thêi §inh, chïa cßn cã tªn lµ Ph«i Sinh Tù.

Chïa Thiªn T«n thuéc thÞ trÊn Thiªn T«n, huyÖn Hoa L− ngµy nay, còng ®−îc x©y dùng tõ tr−íc thêi §inh. Khi míi

®øng ®Çu mét sø qu©n, tr−íc lóc ®em qu©n ®i dÑp lo¹n 12 sø qu©n, §inh Bé LÜnh nghe ®ån chïa Thiªn T«n rÊt thiªng, nªn ®· söa lÔ vËt ®Õn lÔ, cÇu mong PhËt gióp ®ì. Tõ thêi Êy §inh Bé LÜnh ®· nhËn thøc ®−îc sù linh thiªng cña PhËt. Sau khi dÑp xong lo¹n vµ lªn ng«i, vua §inh Tiªn Hoµng ®· cho t¹c l¹i c¸c t−îng PhËt vµ söa sang chïa, lµ h×nh thøc t¹ ¬n sù gióp ®ì cña PhËt.

Khi lªn ng«i, vua §inh Tiªn Hoµng ®·

cho x©y dùng nhiÒu chïa ë Kinh ®« Hoa L−: chïa Th¸p cã th¸p B¸o Thiªn n»m gÇn s«ng Hoµng Long; chïa Bµ Ng« còng n»m gÇn s«ng Hoµng Long; chïa §×a vµ chïa Am n»m ë khu vùc thµnh Ngo¹i thuéc Kinh ®« Hoa L−.

*. Héi V¨n häc NghÖ thuËt tØnh Ninh B×nh.

N

(2)

24 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2009

24 Vua §inh Tiªn Hoµng l·nh ®¹o triÒu chÝnh ®· biÕt dùa vµo çc nhµ s−. N¨m 971, vua §inh Tiªn Hoµng b¾t ®Çu ®Þnh phÈm trËt cho çc quan v¨n vâ ®Çu triÒu, còng ban lu«n chøc cho çc nhµ s−. S−

Ng« Ch©n L−u (931-1011) ®−îc gi÷ chøc quan T¨ng thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu PhËt gi¸o trong n−íc, ®−îc ban hiÖu Khu«ng ViÖt ®¹i s−. Ng« Ch©n L−u ®· tham gia ho¹t ®éng chÝnh trÞ, cã c«ng rÊt lín trong sù nghiÖp x©y dùng triÒu ®×nh, lµ mét thiÒn s− ®øc tµi song toµn. Nhµ s−

Tr−¬ng Ma Ni còng ®−îc vua §inh Tiªn Hoµng ban chøc T¨ng lôc, lµ chøc quan tr«ng coi PhËt gi¸o d−íi T¨ng thèng.

Nh− thÕ c¸c nhµ s− ë thêi §inh ®· trë thµnh nh÷ng trÝ thøc yªu n−íc, ®ãng gãp vai trß rÊt quan träng ®èi víi nÒn chÝnh trÞ cña ®Êt n−íc. PhËt gi¸o ë thêi §inh ®·

tham gia sù nghiÖp dùng n−íc vµ gi÷ n−íc.

Mïa xu©n n¨m 979, do tøc giËn v× ng«i Th¸i tö thuéc vÒ ng−êi em lµ §inh H¹ng Lang, nªn Nam ViÖt V−¬ng §inh LiÔn (con cña vua §inh Tiªn Hoµng) ®· sai ng−êi ngÇm giÕt §inh H¹ng Lang. Sau khi giÕt em, ©n hËn vµ ®au khæ, §inh LiÔn bÌn cho x©y dùng 100 toµ kinh PhËt b»ng

®¸, h×nh b¸t gi¸c dùng bªn bê s«ng Hoµng Long ®Ó cÇu cho linh hån H¹ng Lang ®−îc siªu tho¸t, còng lµ cÇu xin tha thø cho viÖc ¸c cña m×nh. Trªn 8 mÆt cña th©n c¸c cét kinh PhËt ®Òu kh¾c ®Çy bµi kinh b»ng ch÷ H¸n gåm ba phÇn: l¹c kho¶n, kÖ vµ kinh §µ La ni. §iÒu ®ã còng chøng tá ®¹o PhËt ë thêi §inh ph¸t triÓn m¹nh.

§Õn thêi TiÒn Lª (980-1009) vai trß cña PhËt gi¸o trong sù nghiÖp gi÷ n−íc cµng thÓ hiÖn râ rµng h¬n.

Vua Lª §¹i Hµnh rÊt t«n träng vµ kÝnh nÓ ThiÒn s− Khu«ng ViÖt vµ ThiÒn s− §ç Ph¸p ThuËn. Hai thiÒn s− ®· mang hÕt tµi n¨ng phôc vô ®Êt n−íc, d©n téc;

cïng nhau v¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch phß t¸ nhµ

TiÒn Lª, x©y dùng triÒu chÝnh, cñng cè quèc gia. Riªng víi ThiÒn s− Ph¸p ThuËn, vua Lª §¹i Hµnh kh«ng gäi tªn mµ chØ nãi §ç Ph¸p s−. ThiÒn s− Ph¸p ThuËn lµ ng−êi cã tµi trï tÝnh, quyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch cña triÒu ®×nh, ®· gióp vua Lª §¹i Hµnh trong viÖc so¹n th¶o c¸c v¨n kiÖn ngo¹i giao gi÷a n−íc §¹i Cå ViÖt vµ nhµ Tèng (Trung Quèc). Kho¶ng n¨m 981-982, vua Lª §¹i Hµnh muèn cã kÕ s¸ch ®Ó gi÷

n−íc, ®· hái ThiÒn s− Ph¸p ThuËn vÒ kÕ s¸ch cña bÒ t«i ®Ó gi÷ n−íc. ThiÒn s−

Ph¸p ThuËn ®· tr¶ lêi vua Lª §¹i Hµnh b»ng bµi th¬ Quèc lé (VËn n−íc). §iÒu ®ã thÓ hiÖn vua Lª §¹i Hµnh rÊt tin t−ëng vµo ThiÒn s−. Bµi th¬ chØ cã 20 ch÷:

“Quèc lé nh− ®»ng l¹c Nam thiªn lÝ th¸i b×nh V« vi c− ®iÖn c¸c Xø xø tøc ®ao binh”

(VËn n−íc nh− m©y cuèn Trêi Nam gi÷ th¸i b×nh V« vi n¬i ®iÖn c¸c

Chèn chèn døt ®ao binh)⁽¹⁾

Bµi th¬ “VËn n−íc” cã tÝnh chÝnh luËn, bµn vÒ viÖc n−íc, bµn vÒ chÝnh trÞ, nªu cao t− t−ëng hoµ b×nh th−¬ng d©n, cã tÇm nh×n xa réng, mang tÝnh chÊt l©u dµi⁽²⁾.

N¨m 987, sø thÇn nhµ Tèng lµ Lý Gi¸c

®Õn Kinh ®« Hoa L−. Vua Lª §¹i Hµnh cö nhµ s− Ph¸p ThuËn ra tiÕp Lý Gi¸c.

Nhµ s− Ph¸p ThuËn ®ãng gi¶ lµm ng−êi chÌo thuyÒn, ®èi ®¸p th¬ rÊt tµi t×nh, hoµn thµnh c«ng viÖc ®−îc giao, ®Õn nçi Lý Gi¸c ph¶i lµm th¬ tÆng l¹i Ph¸p ThuËn. Vua Lª §¹i Hµnh ®äc bµi th¬ cña 1. §oµn Th¨ng (dÞch). V¨n th¬ Lý - TrÇn, tËp I, Nxb.

KHXH, Hµ Néi, 1977.

2. Bµi th¬ ®1 ®−îc ®−a vµo s¸ch “Ng÷ v¨n” líp 10 ë bËc Trung häc phæ th«ng, coi ®©y lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn cña v¨n häc viÕt ViÖt Nam.

(3)

L1 §¨ng BËt. PhËt gi¸o ë Ninh B×nh... 25

25 Lý Gi¸c tÆng Ph¸p ThuËn xong, cßn ®−a cho ThiÒn s− Khu«ng ViÖt (Ng« Ch©n L−u) xem vµ sai Khu«ng ViÖt lµm bµi th¬

®Ó tiÔn Lý Gi¸c. Xem thÕ ®ñ biÕt vua Lª

§¹i Hµnh ®· tin dïng c¸c nhµ s− nh− thÕ nµo. C¸c nhµ s− thùc sù ®· cã nhiÒu ®ãng gãp lín cho triÒu ®¹i TiÒn Lª.

N¨m 1007, vua Lª Ngäa TriÒu (Lª Long §Ünh) cßn sai sø thÇn sang nhµ Tèng xin kinh “§¹i T¹ng”.

ë ®êi vua Lª Long §Ünh, ThiÒn s− V¹n H¹nh còng gióp ®ì nhµ vua gi÷ n−íc trong mét thêi gian.

Thêi TiÒn Lª, rÊt nhiÒu chïa ®−îc x©y dùng, ®Æc biÖt lµ chïa NhÊt Trô hiÖn nay täa l¹c ë th«n Yªn Thµnh, x· Tr−êng Yªn, vÉn cßn nguyªn mét cét kinh ®¸ do vua Lª §¹i Hµnh lµm ë niªn hiÖu øng Thiªn thø 2, n¨m 995 ®Ó d©ng nhµ PhËt. Bé phËn chÝnh cña cét kinh, t¸m mÆt ®Òu

®−îc mµi nh½n, ch¹m kh¾c kho¶ng 2.500 ch÷ H¸n. Néi dung b¶n kh¾c lµ kinh §µ La ni, Thñ L¨ng nghiªm vµ bµi thÇn chó ca ngîi sù bÒn v÷ng cña ®øc h¹nh PhËt, sù to lín, bao trïm cña trÝ tuÖ, tµi n¨ng PhËt Nh− Lai.

§iÒu ®ã chøng tá PhËt gi¸o ë thêi TiÒn Lª ph¸t triÓn rÊt m¹nh, trë thµnh quèc

®¹o, c¸c nhµ s− ®· trë thµnh c¸c nhµ ho¹t

®éng chÝnh trÞ, tham gia gióp vua trÞ v×

®Êt n−íc. PhËt gi¸o ®· trë thµnh søc m¹nh tinh thÇn vµ t− t−ëng gãp phÇn x©y dùng ý thøc d©n téc vµ v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam.

§Õn thêi Lý, ë Ninh B×nh PhËt gi¸o tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh, vai trß cña c¸c nhµ s− còng rÊt quan träng ®· gióp cho Lý C«ng UÈn lªn ng«i vua.

T¹i Kinh ®« Hoa L−, sau khi giÕt anh (vua Lª Trung T«ng, tªn huý lµ Long ViÖt, lµ con thø ba cña vua Lª §¹i Hµnh, lªn lµm vua ®−îc 3 ngµy), th× ®Õn cuèi

n¨m Êt Tþ (1005), Lª Long §Ünh lªn ng«i vua. Nhµ s− V¹n H¹nh (quª Tiªn S¬n, B¾c Ninh) ë Kinh ®« Hoa L−, tinh th«ng c¶

Tam gi¸o (PhËt gi¸o, Nho gi¸o, §¹o gi¸o) trë thµnh mét ThiÒn s− næi tiÕng, tr−íc ®©y

®· ®−îc vua Lª §¹i Hµnh mêi tham gia triÒu chÝnh víi t− c¸ch lµ mét cè vÊn, nay l¹i tiÕp tôc phß vua Lª Long §Ünh.

Nh×n thÊy tr−íc b−íc ®−êng suy vong cña nhµ TiÒn Lª, ThiÒn s− V¹n H¹nh ®· thu xÕp cho Lý C«ng UÈn khi ®ã lµ §iÖn tiÒn chØ huy sø, vèn lµ häc trß th©n tÝn cña «ng ë chïa Lôc Tæ, lµng §×nh B¶ng lªn lµm vua. Nhµ Lý ra ®êi ë Kinh ®« Hoa L− tõ

®Çu th¸ng 11 n¨m Kû DËu (1009).

ë thêi Lý, Ninh B×nh cßn cã ThiÒn s−

NguyÔn Minh Kh«ng quª ë §µm X¸, huyÖn Gia ViÔn, phñ Tr−êng Yªn (nay lµ x· Gia Th¾ng, x· Gia TiÕn, huyÖn Gia ViÔn, tØnh Ninh B×nh). ¤ng sinh n¨m 1065, mÊt n¨m 1141. N¨m 11 tuæi «ng ®·

xuÊt gia, thô gi¸o ®¹o PhËt víi Tõ §¹o H¹nh, ng−êi lµng Yªn L·ng, nay thuéc Hµ Néi. §Çu tiªn «ng ®i tu ë chïa V©n Méng, sau chuyÓn sang chïa Keo ë lµng Hµnh ThiÖn, x· Xu©n Hång, huyÖn Xu©n Tr−êng, tØnh Nam §Þnh. Sau ®ã «ng trë thµnh bËc cao t¨ng næi tiÕng thêi bÊy giê.

Trë thµnh nhµ tu hµnh, víi ph¸p danh Minh Kh«ng nªn ®−îc gäi lµ NguyÔn Minh Kh«ng, «ng ®· lËp ra nhiÒu chïa vµ trô tr× ë nhiÒu chïa. Khi trô tr× ë chïa Quúnh L©m thuéc x· Trµng An, huyÖn

§«ng TriÒu, tØnh Qu¶ng Ninh, NguyÔn Minh Kh«ng ®· ®óc mét pho t−îng Di LÆc b»ng ®ång cao 6 tr−îng, ®−îc coi lµ mét trong “An Nam tø ®¹i khÝ” (Bèn b¸u vËt lín cña ViÖt Nam). ¤ng cßn cã c«ng rÊt lín lµ ®· ch÷a bÖnh cho Th¸i tö D−¬ng Ho¸n. Th¸i tö D−¬ng Ho¸n m¾c bÖnh nÆng, toµn th©n mäc ®Çy l«ng tr«ng rÊt kinh sî. Nhµ vua truyÒn cho c¸c danh

(4)

26 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2009

26 y trong c¶ n−íc vÒ triÒu ®Ó ch÷a bÖnh cho D−¬ng Ho¸n. TÊt c¶ c¸c danh y thiªn tµi

T−¬ng truyÒn, tr−íc tiªn NguyÔn Minh Kh«ng sai nÊu s«i mét v¹c dÇu råi lÊy tay vèc dÇu vÈy vµo kh¾p ng−êi D−¬ng Ho¸n.

DÜ nhiªn trong v¹c dÇu, NguyÔn Minh Kh«ng ph¶i cho vµo ®ã mét sè thuèc ®Æc dông. Sau khi «ng vÈy ®i vÈy l¹i nhiÒu lÇn, l«ng trªn ng−êi D−¬ng Ho¸n ®· rông hÕt. Sau ®ã, «ng cho ng−êi vÒ lÊy n−íc giÕng Ngäc d−íi ch©n nói B¸i §Ýnh ®em vµo triÒu ®æ vµo mét v¹c n÷a, råi bá vµo v¹c 100 c©y kim nhá, ®un s«i, lÊy tay nhÆt tõng çi kim mét ch©m cøu trªn ng−êi D−¬ng Ho¸n. Nhê cã v¹c dÇu s«i vµ tµi ch©m cøu cña NguyÔn Minh Kh«ng nªn D−¬ng Ho¸n ®· khái bÖnh. Sau nµy, Hoµng Th¸i tö D−¬ng Ho¸n lªn ng«i lµ Vua Lý ThÇn T«ng (1128-1138). S¸ch §¹i ViÖt sö kÝ toµn th− ®· ghi: “S− Minh Kh«ng ®· ch÷a cho vua Lý ThÇn T«ng khái bÖnh, ®−îc ban hiÖu Quèc s−. Tõ ®ã ngµi ®−îc gäi lµ Lý Quèc s−. §iÒu ®ã còng chøng tá çc nhµ s− ®· ®−îc çc nhµ vua rÊt tr©n träng, tin dïng.”

Tr−êng Yªn, huyÖn Gia ViÔn; chïa Viªn Quang ë x· Gia Th¾ng; chïa B¸i §Ýnh ë x· Gia Sinh, huyÖn Gia ViÔn.

§Õn thêi TrÇn PhËt gi¸o cßn ®ãng gãp nhiÒu h¬n cho sù nghiÖp gi÷ n−íc.

Theo s¸ch Th¸i Vi quèc tÕ ngäc kÝ, sau cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn - M«ng lÇn thø I (1258), Vua TrÇn Th¸i T«ng trßn 40 tuæi, nh−êng ng«i cho con lµ Th¸i tö Ho¶ng, råi lµm Th¸i Th−îng Hoµng, vÒ vïng nói Vò L©m tu hµnh, dùng hµnh cung Vò L©m, nay lµ th«n

Hµnh cung Vò L©m lµ n¬i tu hµnh cña Vua TrÇn Th¸i T«ng, còng lµ hËu cø cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn - M«ng lÇn thø hai. VÞ trÝ nµy c¸ch Th¨ng Long chØ h¬n 100 c©y sè vÒ phÝa Nam.

Giao th«ng thuû, bé ®Òu thuËn tiÖn, rÊt cã −u thÕ cho viÖc phßng thñ trong thêi chiÕn khi ®ã.

ë hµnh cung Vò L©m tu hµnh mét thêi gian, vua TrÇn Th¸i T«ng ®· cho x©y dùng chïa Së ë th«n V¨n L©m, x· Ninh H¶i; chïa A NËu ë ph−êng Ninh Kh¸nh, Thµnh phè Ninh B×nh.

Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn - M«ng lÇn thø hai, ngµy 18 th¸ng 2 n¨m 1285, qu©n ta giao chiÕn víi qu©n ®Þch ë bê B¾c s«ng Hång, sau ®ã triÒu ®×nh vµ nh©n d©n ph¶i rót khái Th¨ng Long. ThÊy Kinh thµnh bá trèng, Tho¸t Hoan kh«ng d¸m ®ãng qu©n ë Th¨ng Long mµ rót ra ®ãng ë bê B¾c s«ng Hång. Qu©n ta rót lui vÒ phñ Thiªn Tr−êng (Nam §Þnh) vµ phñ Tr−êng Yªn (Ninh B×nh). Vua TrÇn kÐo qu©n tõ Thanh Ho¸ ra ®¸nh qu©n giÆc ë phñ Tr−êng Yªn ngµy 7 th¸ng 6 n¨m 1285 vµ

Tãm l¹i, PhËt gi¸o ë Ninh B×nh tõ thêi

§inh, Lª, Lý, TrÇn ®· ®ãng gãp rÊt lín trong sù nghiÖp dùng n−íc vµ gi÷ n−íc cña d©n téc. C¸c nhµ s− ®· trë thµnh nh÷ng trÝ thøc yªu n−íc, tham gia ho¹t

®éng chÝnh trÞ, gióp vua, lËp vua, còng lµ gióp n−íc ®Ó gi÷ g×n ®Êt n−íc. PhËt gi¸o

®−îc coi lµ Quèc gi¸o, trë thµnh hÖ t−

t−ëng chÝnh thèng chi phèi ®êi sèng cña x· héi cña ViÖt Nam khi ®ã./.