Saân bay Ñaø Naüng cuøng vôùi moät soá saân bay vaø khu caên cöù quaân söï cuõ cuûa Myõ laø nôi dieãn ra hoaït ñoäng chöùa, pha, naïp röûa… chaát Da cam vaø caùc chaát laøm truïi laù khaùc (chöùa taïp chaát dioxin) trong chieán dòch Ranch Hand 1962-1971. Ngöôøi daân soáng gaàn saân bay Ñaø Naüng vaø caùc ñieåm noùng nhieãm dioxin khaùc ñeàu coù nguy cô phôi nhieãm vôùi dioxin trong moâi tröôøng ñaát, nöôùc, traàm tích, khoâng khí vaø thöïc phaåm [4,5,8,9]. Moät soá nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy caùc maãu ñaát, buøn, moät soá loaïi thöïc phaåm ñòa phöông, caùc maãu maùu vaø söõa meï cuûa ngöôøi daân taïi khu vöïc gaàn saân bay Ñaø Naüng coù haøm löôïng dioxin cao hôn caùc tieâu chuaån hay höôùng daãn hieän haønh veà dioxin treân theá giôùi [6]. Sau khi moâ hình can thieäp Y teá coâng coäng (YTCC) trieån khai ôû ñieåm noùng saân bay Bieân Hoaø trong giai ñoaïn 2007-2009 ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng böôùc ñaàu trong vieäc giaûm thieåu nguy cô phôi nhieãm vôùi dioxin trong thöïc phaåm cho ngöôøi daân ñòa phöông[7], Hoäi YTCC Vieät Nam ñaõ nhaän ñöôïc hoã trôï taøi chính töø Quyõ Ford ñeå môû roäng moâ hình can thieäp naøy ra ñieåm noùng nhieãm dioxin ôû Saân bay Ñaø Naüng. Naêm 2009, tröôùc khi xaây döïng vaø trieån khai chöông trình can thieäp, moät nghieân cöùu moâ taû caét ngang ñaõ ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc tieâu tìm hieåu kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm cuûa 400 ngöôøi daân soáng taïi 4 phöôøng ñöôïc cho laø bò taùc ñoäng lôùn nhaát cuûa oâ nhieãm dioxin ôû thaønh phoá Ñaø Naüng. Soá lieäu ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm Epi-data 3.1 vaø phaân tích baèng phaàn meàm thoáng keâ SPSS 17. Keát quaû cuûa ñieàu tra KAP cho thaáy maëc duø soáng ôû khu vöïc ñieåm noùng veà oâ nhieãm dioxin nhöng kieán thöùc veà dioxin vaø caùc giaûi phaùp thöïc haønh döï phoøng phôi nhieãm cuûa ngöôøi daân tröôùc can thieäp coøn raát haïn cheá. Moät chöông trình can thieäp nhaèm giaûm nguy cô phôi nhieãm dioxin cho ngöôøi daân taïi boán phöôøng gaàn saân bay Ñaø Naüng laø thöïc söï caàn thieát. Keát quaû cuûa nghieân cöùu naøy ñaõ ñöôïc Hoäi YTCC Vieät Nam chia seû taïi Hoäi thaûo xaây döïng keá hoaïch can thieäp chi tieát vôùi söï tham gia cuûa caùc ban ngaønh lieân quan taïi ñòa phöông vaøo thaùng 5 naêm 2010.
Töø khoùa: OÂ nhieãm Dioxin, saân bay Ñaø Naüng, thöïc phaåm nhieãm dioxin, döï phoøng nhieãm dioxin, KAP, kieán thöùc - thaùi ñoä - thöïc haønh
Knowledge, attitudes and practices of local residents in four wards, Da Nang city -
Viet Nam on preventing dioxin exposure Kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân
4 phöôøng, thaønh phoá Ñaø Naüng veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm
Leâ Vuõ Anh(*), Traàn Thò Tuyeát Haïnh(*), Nguyeãn Ngoïc Bích(*), Nguyeãn Thanh Haø(*), Nguyeãn Ñöùc Minh(**,) Nguyeãn Kim Ngaân(***)
Da Nang Airbase served as a bulk storage and supply facility for Agent Orange and other herbicides during the Operation Ranch Hand 1962-1971. Local people living in the vicinities of the Da Nang Airbase as well as in other dioxin hot spots in Viet Nam have probably been facing with a high risk of exposing to dioxin in soil, water, mud, air and particularly through consuming local contaminated foods [4,5,8,9]. A recent study showed that samples of soil, mud, some local foods, blood, and breast milk had dioxin concentrations exceeded current environmental standards [6]. Continued with the success of the public health intervention program implemented in Bien Hoa dioxin hot spot in the period between 2007-2009 in reducing the risk of dioxin exposure through food for residents [7], the Vietnam Public Health Association (VPHA) has received funding support from the Ford Foundation in Viet Nam to expand this intervention model to four wards in the vicinities of the Da Nang Airbase.
In 2009, before developing and implementing this intervention program, a cross sectional survey on knowledge, attitudes and practices (KAP) was undertaken aiming at assessing the KAP of householders on dioxin and measures to prevent dioxin exposure through consuming contaminated foods. A sample of 400 households was randomly selected from the list of local households in four most affected wards in Da Nang using the systematic random sampling scheme. 400 food handlers from selected households, aged 16-60 were interviewed. Data was entered using Epi-data 3.1, and analyzed using SPSS 17.0 software. The results show that although living in a severe dioxin hot spot, the knowledge and practices of local residents on dioxin and preventive measures were very limited.
An intervention program to reduce the risk of dioxin exposure for local people living at four wards near Da Nang Airbase was urgently needed. The results of this survey will be presented at the workshop to be organized in early 2010 in Da Nang City to develop a detail intervention program with active involvement of related local departments and stakeholders.
Key words: Dioxin polluted areas in Da Nang Airbase, Dioxin contaminated foods.
Taùc giaû:
(*) Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng, 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi.
- Leâ Vuõ Anh - Giaùo Sö - Tieán Só - Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
E.mail: [email protected]
- Traàn Thò Tuyeát Haïnh - Thaïc só - Giaûng vieân Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng. Email: [email protected] - Nguyeãn Ngoïc Bích - Thaïc só, baùc só - Giaûng vieân Boä moân Söùc khoûe ngheà nghieäp. Email:
- Nguyeãn Thanh Haø - Tieán só, baùc só - Giaûng vieân Boä moân Dinh döôõng vaø An toaøn veä sinh thöïc phaåm.
Email: [email protected]
(**) Nguyeãn Ñöùc Minh - Thaïc Só - Vieän Y xaõ hoäi hoïc .
(***) Nguyeãn Kim Ngaân - Cöû nhaân - Caùn boä chöông trình - Hoäi Y teá Coâng coäng Vieät Nam, 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi. Email: [email protected]
1. Ñaët vaán ñeà
Nghieân cöùu do Coâng ty tö vaán moâi tröôøng Hatfield Canada (Hatfield Consultants 2009) thöïc hieän ñaõ xaùc ñònh 7 ñieåm noùng dioxin ôû Vieät Nam, trong ñoù saân bay Ñaø Naüng ñöôïc cho laø moät trong ba ñieåm noùng nhaát. Gaàn 40 naêm sau khi vieäc phun raûi keát thuùc, nhöõng ngöôøi daân sinh soáng taïi khu vöïc coù noàng ñoä dioxin cao ví duï ôû xung quanh saân bay Ñaø Naüng vaãn ñang haèng ngaøy ñoái maët vôùi nguy cô cao phôi nhieãm chaát ñoäc naøy vaø ñang phaûi höùng chòu nhöõng taùc ñoäng nguy haïi tröïc tieáp leân söùc khoûe cuûa hoï vaø cuûa theá heä con, chaùu.
Caùc hoaït ñoäng taåy ñoäc ñoøi hoûi moät khoaûn kinh phí raát lôùn vaø thöïc hieän trong thôøi gian daøi. Hieän taïi vaø trong töông lai, nhöõng söï hoã trôï, hôïp taùc trong nöôùc vaø quoác teá laø raát caàn thieát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm dioxin ôû saân bay Ñaø Naüng cuõng nhö caùc ñieåm noùng nhieãm dioxin khaùc ôû Vieät Nam. Sau khi moâ hình can thieäp YTCC ôû ñieåm noùng saân bay Bieân Hoøa ñöôïc Hoäi YTCC Vieät Nam vaø Hoäi YTCC Ñoàng Nai thöïc hieän trong giai ñoaïn 2007-2009 ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng böôùc ñaàu trong vieäc giaûm thieåu nguy cô phôi nhieãm vôùi dioxin trong thöïc phaåm cho ngöôøi daân taïi 2 phöôøng Trung Duõng vaø Taân Phong [1,2,3,10], Hoäi YTCC Vieät Nam ñaõ nhaän ñöôïc hoã trôï taøi chính töø Quyõ Ford ñeå môû roäng moâ hình can thieäp naøy ra ñieåm noùng nhieãm dioxin ôû saân bay Ñaø Naüng.
Tröôùc khi xaây döïng vaø trieån khai chöông trình can thieäp, moät nghieân cöùu moâ taû caét ngang caàn ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc tieâu tìm hieåu kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà döï phoøng nhieãm ñoäc dioxin qua thöïc phaåm ngöôøi daân soáng taïi 4 phöôøng ñöôïc cho laø bò taùc ñoäng lôùn nhaát cuûa oâ nhieãm dioxin ôû thaønh phoá Ñaø Naüng, ñoù laø An Kheâ, Chính Giaùn, Hoøa Kheâ vaø Thanh Kheâ Taây. Keát quaû cuûa nghieân cöùu khaûo saùt ñaùnh giaù KAP tröôùc can thieäp ñaõ ñöôïc Hoäi YTCCVN, tænh hoäi YTCC Ñaø Naüng vaø caùc ban ngaønh lieân quan söû duïng laøm cô sôû khoa hoïc giuùp cho vieäc laäp keá hoaïch can thieäp khaû thi vaø hieäu quaû nhaèm giaûm thieåu nguy cô nhieãm môùi vôùi dioxin trong thöïc phaåm cho ngöôøi daân soáng ôû 4 phöôøng gaàn saân bay Ñaø Naüng. Ngoaøi ra, keát quaû cuûa nghieân cöùu naøy cuõng ñöôïc söû duïng laøm soá lieäu neàn giuùp cho
giai ñoaïn töø thaùng 9/2009 ñeán thaùng 1/2010 vôùi muïc tieâu tìm hieåu kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm cuûa 400 ngöôøi daân (löïa choïn theo phöông phaùp ngaãu nhieân heä thoáng) soáng taïi 4 phöôøng ñöôïc cho laø bò taùc ñoäng lôùn nhaát veà oâ nhieãm dioxin ôû thaønh phoá Ñaø Naüng, bao goàm An Kheâ, Chính Giaùn, Hoaø Kheâ vaø Thanh Kheâ Taây. 400 ñoái töôïng nghieân cöùu trong ñoä tuoåi 16 - 60 ñöôïc choïn laø ngöôøi chòu traùch nhieäm chính veà mua vaø cheá bieán thöïc phaåm cuûa 400 hoä gia ñình ñöôïc löïa choïn töø boán phöôøng theo phöông phaùp choïn maãu ngaãu nhieân heä thoáng. Soá lieäu ñöôïc phaân tích baèng phaàn meàm thoáng keâ SPSS 13 vaø Stata 9.
Keát quaû cuûa nghieân cöùu khaûo saùt ñaùnh giaù KAP tröôùc can thieäp seõ ñöôïc söû duïng ñeå laøm cô sôû khoa hoïc giuùp cho vieäc laäp keá hoaïch can thieäp khaû thi vaø hieäu quaû nhaèm giaûm thieåu nguy cô phôi nhieãm môùi vôùi dioxin trong thöïc phaåm cho ngöôøi daân soáng ôû 4 phöôøng gaàn saân bay Ñaø Naüng cuõng nhö cung caáp soá lieäu neàn cho muïc ñích ñaùnh giaù chöông trình can thieäp. Soá lieäu ñaõ ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm Epi- data 3.1. Phaân tích thoáng keâ thích hôïp ñaõ ñöôïc thöïc hieän baèng phaàn meàm SPSS 17.0. Caû thoáng keâ moâ taû vaø thoáng keâ suy luaän ñeàu ñöôïc tieán haønh. Caùc kieåm ñònh thoáng keâ thích hôïp ñöôïc söû duïng nhaèm tìm hieåu thöïc traïng kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm vaø nhöõng yeáu toá lieân quan.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Kieán thöùc chung veà dioxin
Keát quaû cuûa ñieàu tra KAP tröôùc can thieäp cho thaáy maëc duø soáng ôû khu vöïc ñieåm noùng veà oâ nhieãm dioxin nhöng kieán thöùc veà söï toàn taïi cuûa dioxin trong moâi tröôøng cuûa ngöôøi daân tröôùc can thieäp coøn raát haïn cheá, ñaëc bieät laø kieán thöùc veà söï toàn taïi cuûa dioxin trong thöïc phaåm. Hôn nöõa, ngöôøi daân chöa coù kieán thöùc ñaày ñuû veà caùc ñöôøng nhaâm nhaäp cuûa dioxin töø moâi tröôøng vaøo cô theå cuõng nhö nhöõng aûnh höôûng söùc khoûe do phôi nhieãm vôùi dioxin. Phaàn lôùn ngöôøi daân cho raèng dioxin toàn taïi trong nöôùc 76% vaø trong ñaát 54,9% trong khi ñoù chæ coù 15,9%
soá ngöôøi ñöôïc hoûi bieát dioxin coù theå toàn taïi trong
ñöôøng aên uoáng. Tyû leä traû lôøi khoâng bieát laø 20,9%.
Nhöõng aûnh höôûng ñöôïc chöùng minh laø coù lieân quan ñeán phôi nhieãm dioxin nhö ung thö, ban clo ít ñöôïc quan taâm tôùi vôùi chæ 22,3% vaø 1,4% soá ngöôøi ñöôïc hoûi bieát tôùi nhöõng aûnh höôûng naøy.
Baûng 1 trình baøy soá lieäu so saùnh kieán thöùc veà söï toàn taïi cuûa dioxin trong moâi tröôøng trong khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Ñaø Naüng 2009 vôùi keát quaû cuûa khaûo saùt tröôùc vaø sau can thieäp ôû Bieân Hoaø (2007, 2009). Soá lieäu trong Baûng 1 cho thaáy, ngoaïi tröø kieán thöùc lieân quan ñeán thöïc phaåm, nhìn chung kieán thöùc lieân quan ñeán söï toàn taïi cuûa dioxin trong ñaát, nöôùc, khoâng khí cuûa ngöôøi daân ôû 4 phöôøng thuoäc thaønh phoá Ñaø Naüng 2009 laø toát hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi kieán thöùc cuûa ngöôøi daân Bieân Hoaø trong khaûo saùt tröôùc can thieäp 2007. Tuy nhieân, do cuoäc khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Ñaø Naüng dieãn ra 2 naêm sau khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Bieân Hoøa neân trong 2 naêm qua, ngöôøi daân ôû Ñaø Naüng coù theå ñaõ ñöôïc tieáp caän vôùi moät soá thoâng tin lieân quan ñeán dioxin treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng neân kieán thöùc cuûa hoï coù theå toát hôn. Neáu so vôùi keát quaû sau can thieäp ôû Bieân Hoøa thì kieán thöùc cuûa ngöôøi daân ôû 4 phöôøng taïi Ñaø Naüng veà söï toàn taïi cuûa dioxin trong thöïc phaåm, trong caû 4 moâi tröôøng thaønh phaàn laø thaáp hôn coù yù nghóa thoáng keâ, tæ leä traû lôøi khoâng bieát cuõng cao hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi tæ leä ôû Bieân Hoøa sau can thieäp 2009. Rieâng kieán thöùc veà söï toàn taïi cuûa dioxin trong nöôùc ôû trong khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Ñaø Naüng laø toát hôn coù yù nghóa thoâng keâ so vôùi keát quaû trong caû 2 cuoäc khaûo saùt tröôùc vaø sau can thieäp ôû Bieân Hoøa (Baûng 1).
3.2. Kieán thöùc veà thöïc phaåm nguy cô cao nhieãm dioxin
Nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân veà nhöõng loaïi thöïc phaåm coù nguy cô cao nhieãm dioxin neáu ñöôïc nuoâi troàng ôû vuøng oâ nhieãm trong khaûo saùt tröôùc can thieäp coøn raát haïn cheá (Hình 1). 22,5% ñoái töôïng bieát caù, thuûy saûn nöôùc ngoït laø thöïc phaåm nguy cô cao neáu ñöôïc nuoâi ôû khu vöïc oâ nhieãm; 6,1% ñoái töôïng bieát thòt môõ ñoäng vaät laø thöïc phaåm nguy cô cao neáu ñöôïc nuoâi ôû khu vöïc oâ nhieãm; chæ coù 2 ngöôøi bieát boä ñoà loøng laø thöïc phaåm nguy cô cao neáu ñoäng vaät aên thöïc phaåm ôû khu vöïc oâ nhieãm vaø khoâng coù ñoái töôïng naøo bieát tröùng, söõa ñoäng vaät laø thöïc phaåm nguy cô cao nhieãm dioxin.
So saùnh keát quaû veà nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân taïi 4 phöôøng trong khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Ñaø Naüng
veà nguy cô nhieãm ñoäc dioxin qua thöïc phaåm vôùi khaûo saùt tröôùc vaø sau can thieäp ôû Bieân Hoøa cho thaáy nhaän thöïc cuûa ngöôøi daân 4 phöôøng ôû Ñaø Naüng (2009) laø toát hôn nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân ôû 2 phöôøng cuûa Bieân Hoøa trong khaûo saùt tröôùc can thieäp (2007) vaø khoâng toát baèng nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân trong khaûo saùt sau can thieäp ôû Bieân Hoøa vaøo cuøng thôøi ñieåm ñieàu tra (2009). Tuy nhieân, söï khaùc bieät naøy ñeàu khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (xem Baûng 2).
Theo khuyeán caùo cuûa Vieän Nghieân cöùu Y khoa Myõ (Institute of Medical Research 2004) thì thöïc phaåm, ñaëc bieät laø caùc chaát beùo no (saturated fats) coù trong caùc saûn phaåm töø söõa, thòt vaø moät soá loaøi caù laø nguoàn phôi nhieãm dioxin chính. Nhö vaäy nhaän thöùc veà nguy cô nhieãm ñoäc dioxin qua thöïc phaåm bò oâ nhieãm ôû 4 phöôøng cuûa Ñaø Naüng trong khaûo saùt tröôùc can thieäp laø khaù toát. Tuy nhieân, töông töï nhö nhöõng khaûo saùt tröôùc ñaây ñaõ ñöôc thöïc hieän ôû Bieân Hoøa thì nhöõng caâu hoûi tröôùc veà dioxin trong boä caâu Baûng 1. So saùnh kieán thöùc veà söï toàn taïi cuûa dioxin
trong moâi tröôøng, Ñaø Naüng 2009, Bieân Hoøa 2007, 2009
Hình 1. Nhaän thöùc veà caùc loaïi thöïc phaåm coù nguy cô nhieãm dioxin cao, khaûo saùt tröôùc can thieäp, Ñaø Naüng 2009
hoûi phoûng vaán coù theå aûnh höôûng phaàn naøo ñeán caâu traû lôøi cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán cho vaán ñeà naøy.
Thöïc teá keát quaû ñieàu tra tröôùc can thieäp ôû Ñaø Naüng 2009 cho thaáy maëc duø chæ coù 15,9% toång soá ngöôøi ñöôïc phoûng vaán bieát dioxins toàn taïi trong thöïc phaåm vaø 79,1% bieát dioxin coù theå thaâm nhaäp vaøo cô theå qua ñöôøng aên uoáng nhöng laïi coù tôùi 86,5% cho bieát neáu aên thöïc phaåm bò oâ nhieãm dioxin thì con ngöôøi coù nguy cô bò nhieãm ñoäc.
3.3. Kieán thöùc veà caùc bieän phaùp döï phoøng Nhìn chung, kieán thöùc veà caùc bieän phaùp döï phoøng phôi nhieãm dioxin töø thöïc phaåm taïi boán phöôøng gaàn saân bay Ñaø Naüng trong ñieàu tra tröôùc can thieäp laø coøn raát haïn cheá (Hình 2). 74,4% cho raèng bieän phaùp döï phoøng phôi nhieãm dioxin töø thöïc phaåm laø röûa saïch rau, 31,5% cho raèng caàn ñun naáu thöïc phaåm thaät kyõ ñeå loaïi boû bôùt dioxin (laø bieän phaùp khoâng hieäu quaû), 12,9% cho raèng khoâng neân söû duïng caùc thöïc phaåm nuoâi/troàng taïi ñòa phöông. Caùc giaûi phaùp döï phoøng ñuùng haàu nhö coøn raát xa laï ñoái vôùi ngöôøi daân taïi boán phöôøng ôû gaàn saân bay Ñaø Naüng, vôùi tæ leä ngöôøi traû lôøi ñuùng chæ töø 0% (buù ít söõa meï trong 1 vaøi tuaàn ñaàu sau sinh) ñeán 4,1% (khoâng duøng nöôùc oâ nhieãm). 15%
toång soá ngöôøi ñöôïc hoûi traû lôøi "khoâng bieát" baát kyø moät
giaûi phaùp naøo coù theå aùp duïng ñeå phoøng ngöøa phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm.
Keát quaû so saùnh saùnh kieán thöùc döï phoøng nhieãm ñoäc dioxin töø thöïc phaåm trong khaûo saùt naøy so vôùi khaûo saùt KAP tröôùc vaø sau can thieäp ôû Bieân Hoøa 2007, 2009 ñöôïc trình baøy trong Baûng 3.
Keát quaû trong Baûng 3 cho thaáy, so vôùi keát quaû khaûo saùt tröôùc can thieäp ôû Bieân Hoøa (2007), nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân taïi 4 phöôøng ôû gaàn saân bay Ñaø Naüng trong khaûo saùt tröôùc can thieäp (2009) veà caùc giaûi phaùp döï phoøng nhieãm ñoäc dioxin qua thöïc phaåm laø toát hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi 2 phöôøng gaàn saân bay Bieân Hoøa. Caùc giaûi phaùp ñuùng nhö röûa saïch rau (74,7%), aên ít caù, nhuyeãn theå nöôùc ngoït ñòa phöông (2,6%), aên ít saûn phaåm tröùng, söõa ñòa phöông (2,1%) ñeàu cao hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi keát quaû cuûa khaûo saùt ôû Bieân Hoøa 2007, vôùi caùc tæ leä töông öùng laø 57,5%, 0,7% vaø 0,25%). Tuy nhieân, so vôùi keát quaû sau can thieäp ôû Bieân Hoøa 2009, thì tæ leä traû lôøi ñuùng veà loaïi boû môõ ñoäng vaät, hay aên ít caù, nhuyeãn theå nöôùc ngoït ñòa phöông ñeàu thaáp hôn coù yù nghóa thoáng keâ.
3.4. Thaùi ñoä vaø thöïc haønh döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm
Neáu xeùt treân toaøn boä boán phöôøng, haàu heát caùc gia ñình ñaõ söû duïng nöôùc Baûng 2. So saùnh nhaän thöùc veà nguy cô nhieãm ñoäc
dioxin qua thöïc phaåm, Ñaø Naüng 2009, Bieân Hoøa 2007, 2009
Baûng 3. So saùnh kieán thöùc döï phoøng nhieãm ñoäc dioxin töø thöïc phaåm, Ñaø Naüng 2009, Bieân Hoøa 2007, 2009
hoä (chieám 82,6%) khoâng aùp duïng baát kyø phöông phaùp xöû lyù nöôùc naøo. Theo keát quaû ñieàu tra KAP tröôùc can thieäp, phaàn lôùn ngöôøi daân ôû boán phöôøng (97,7%) khoâng duøng thöïc phaåm töï nuoâi troàng, trong ñoù tæ leä ôû phöôøng Chính Giaùn laø 100%, phöôøng Hoøa Kheâ laø 98,9%, phöôøng Thanh Kheâ Taây laø 97,7% vaø thaáp nhaát laø phöôøng An Kheâ vôùi 94,9%. Trong toaøn boä 400 hoä khaûo saùt thì coù 9 hoä vaãn tieâu thuï caùc thöïc phaåm töï nuoâi troàng. Ña soá caùc ñoái töôïng ñöôïc hoûi hieám khi quan taâm tôùi nguoàn goác thöïc phaåm maø hoï mua veà. Keát quaû khaûo saùt veà thöïc haønh bieát veà nguoàn goác thöïc phaåm tieâu duøng haèng ngaøy cho thaáy chæ coù 22,6% ñoái töôïng bieát nguoàn goác thöïc phaåm cheá bieán thöùc aên haøng ngaøy, 34,8% chæ bieát moät soá, coøn 42,6% ñoái töôïng traû lôøi khoâng bieát. 69,6% ñoái töôïng ñieàu tra traû lôøi laø coù quan taâm ñeán nguoàn goác thöïc phaåm khi mua; nhöõng ngöôøi coøn laïi (chieám 15,1%) traû lôøi khoâng bieát. Yeáu toá ngöôøi daân quan taâm nhaát khi mua thöïc phaåm chính laø "saïch/töôi/an toaøn" vôùi 86,7% toång soá ngöôøi ñöôïc hoûi, tieáp ñeán laø
"ngon" chieám 8%, caùc yeáu toá khaùc khoâng nhaän ñöôïc nhieàu söï quan taâm. Maëc duø ñang ñoái maët vôùi nguy cô cao phôi nhieãm dioxin trong thöïc phaåm, nhöng chæ coù moät tyû leä raát nhoû ngöôøi daân cho bieát hoï söû duïng caùc bieän phaùp döï phoøng (chieám 39,8%). Ba thöïc haønh phoøng ngöøa phôi nhieãm ñöôïc nhaéc tôùi nhieàu nhaát laø traùnh mua thöïc phaåm khoâng roõ nguoàn goác (52,8%), haïn cheá aên toâm, cua, caù nöôùc ngoït chieám 15,7% vaø loïc nöôùc khi söû duïng ñaït 11,9%.
Ngoaøi ra, keát quaû cuûa ñieàu tra KAP veà möùc ñoä tieâu thuï thöïc phaåm cho thaáy nhöõng thöïc phaåm coù nguy cô cao ñöôïc ngöôøi daân tieâu thuï haøng tuaàn khaù phoå bieán laø tröùng gaø vòt (77%), thòt traâu/boø (65%), thòt naïc laãn môõ (61,7%) vaø caù nöôùc ngoït (51,6%).
Caùc thöïc phaåm nguy cô cao ñöôïc ngöôøi daân tieâu thuï haèng ngaøy laø toâm, cua, oác nöôùc ngoït (52,5%), thòt traâu boø (24,0%), caù nöôùc ngoït (19,5%) vaø tröùng gaø vòt (9,8%) (Hình 3). Beân caïnh ñoù, rau aên laù laø loaïi thöïc phaåm coù nguy cô oâ nhieãm thaáp hôn cuõng laø loaïi thöïc phaåm tieâu thuï haøng ngaøy cuûa ña soá ngöôøi daân (86,5%). Möùc ñoä tieâu thuï caùc loaïi thöïc phaåm theo ngaøy khaù gioáng nhau giöõa caùc phöôøng ñöôïc ñieàu tra.
Tyû leä ngöôøi daân taïi caùc phöôøng ñöôïc ñieàu tra taïi Ñaø Naüng tieâu thuï 1 soá thöïc phaåm coù nguy cô oâ nhieãm cao nhieàu hôn ôû Bieân Hoøa (2007), cuï theå nhö thòt traâu boø (24,0% so vôùi 3,5%; p<0,001); toâm cua oác vaø nhuyeãn theå (52,2% so vôùi 5,0%); tröùng gia caàm (p<0,05) 7. Ñaây cuõng theå hieän thoùi quen aên uoáng ñaëc thuø theo ñòa phöông khaùc nhau giöõa hai khu vöïc
Ñaø Naüng vaø Bieân Hoøa.
Tuy kieán thöùc veà dioxin vaø döï phoøng phôi nhieãm dioxin coøn raát haïn cheá, keát quaû ñieàu tra KAP
tröôùc can thieäp ghi nhaän phaàn lôùn ngöôøi daân ñeàu coù thaùi ñoä tích cöïc veà thöïc haønh phoøng ngöøa phôi nhieãm dioxin cho baûn thaân vaø gia ñình. 97% ngöôøi daân cho bieát hoï saün saèng töø boû loaïi thöïc phaåm öa thích neáu bieát chuùng coù nguy cô bò nhieãm dioxin.
97% ngöôøi daân saün saøng nghe theo caùc thoâng tin tö vaán veà phoøng traùnh phôi nhieãm dioxin. Ngoaøi caùc noã löïc taåy ñoäc ôû khu saân bay thì moät chöông trình can thieäp YTCC naâng cao kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân soáng gaàn saân bay Ñaø Naüng nhaèm giaûm thieåu nguy cô phôi nhieãm dioxin cho coäng ñoàng laø thöïc söï caàn thieát. Sau khi nghieân cöùu naøy ñöôïc trieån khai, thaùng 5 naêm 2010 Hoäi YTCC Vieät Nam cuøng vôùi Hoäi YTCC Ñaø Naüng ñaõ toå chöùc hoäi thaûo chia seû keát quaû nghieân cöùu, xaây döïng keá hoaïch can thieäp chi tieát vôùi söï tham gia cuûa caùc ban ngaønh lieân quan taïi ñòa phöông.
4. Baøn luaän
Moâ hình can thieäp vôùi caùch tieáp caän y teá coâng coäng trieån khai taïi Ñoàng Nai ñaõ cho nhöõng keát quaû ban ñaàu raát khaû quan trong vieäc naâng cao kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cho ngöôøi daân soáng taïi ñieåm noùng dioxin gaàn saân bay Bieân Hoøa. Do ñoù moâ hình naøy caàn ñöôïc môû roäng vaø aùp duïng taïi 4 phöôøng gaàn saân bay Ñaø Naüng goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm.
Thoâng tin truyeàn thoâng caàn taäp trung vaøo caùc loaïi thöïc phaåm coù nguy cô cao, taàm quan troïng cuûa vieäc tìm hieåu xuaát xöù thöïc phaåm tieâu thuï, khoâng tieâu thuï thöïc phaåm nguy cô cao nuoâi troàng taïi ñòa baøn 4 phöôøng nghieân cöùu nhö: caù vaø thuûy saûn nöôùc ngoït (ñaëc bieät laø caùc ñoäng vaät aên ôû taàng ñaùy), thòt gaø vòt, traâu boø, lôïn… nuoâi theo phöông thöùc truyeàn thoáng,
Hinh 3. Taàn suaát tieâu thuï thöïc phaåm theo ngaøy, Ñaø Naüng 2009
bí ngoâ vaø caø roát… cuõng nhö caùc giaûi phaùp thöïc haønh döï phoøng nhieãm ñoäc dioxin.
Chöông trình truyeàn thoâng cuõng caàn nhaán maïnh nguy cô phôi nhieãm vôùi dioxin neáu söû duïng nguoàn nöôùc khoâng saïch (chöùa caùc haït caën lô löûng) vaø caùc bieän phaùp xöû lyù nöôùc coù theå aùp duïng taïi hoä gia ñình.
Ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc oâ nhieãm neân söû duïng duïng cuï baûo hoä lao ñoäng khi laøm caùc coâng vieäc coù tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi buøn ñaát taïi ñòa phöông.
Trieån khai caùc hoaït ñoäng truyeàn thoâng veà khaû naêng nhieãm ñoäc dioxin thoâng qua thöïc phaåm tieâu thuï, ñaëc bieät laø nhöõng loaïi thöïc phaåm coù nguy cô cao nhö caù nöôùc ngoït (caù quaû, caù traém, caùc ñoäng vaät aên ôû taàng ñaùy), thòt ngan, vòt, gaø, coùc vaø môõ cuûa caùc loaïi ñoäng vaät naøy neáu ñöôïc chaên nuoâi ôû khu vöïc oâ nhieãm, ñaëc bieät laø khu vöïc trong vaø gaàn saân bay Ñaø Naüng. Ngöôøi daân tuyeät ñoái khoâng neân ñaùnh baét caù taïi caùc ao, hoà trong ñòa baøn 4 phöôøng nghieân cöùu ñeå laøm thöïc phaåm.
Phaàn lôùn caùc hoä hieän vaãn ñang tieâu thuï thöïc phaåm töï nuoâi troàng taäp trung ôû phöôøng An Kheâ, do ñoù caùc hoaït ñoäng truyeàn thoâng thay ñoåi haønh vi nguy cô naøy caàn ñaëc bieät chuù troïng ôû phöôøng naøy.
Ñeå ñaûm baûo hieäu quaû, caàn phoái hôïp vôùi caùc ban ngaønh lieân quan ôû ñòa phöông ñeå ñaûm baûo ngöôøi daân taïi ñòa phöông, ñaëc bieät laø phöôøng An Kheâ khoâng tieâu thuï (aên/baùn/bieáu…) thöïc phaåm hoï töï nuoâi troàng treân ñòa baøn.
Caàn coù taäp huaán cho caùn boä ñòa phöông vaø caùc
coäng taùc vieân veà löïa choïn vaø söû duïng thöïc phaåm an toaøn ñeå giaûm nguy cô nhieãm ñoäc dioxin cuõng nhö caùc kyõ naêng truyeàn thoâng taïi coäng ñoàng. Caùc hoaït ñoäng taäp huaán, tuyeân truyeàn ngoaøi söï tham gia cuûa caùc tuyeân truyeàn vieân neân coù söï tham gia tích cöïc cuûa Hoäi phuï nöõ.
Caàn coù löu yù khi trieån khai caùc lôøi khuyeân dinh döôõng hôïp lyù taïi ñòa phöông, ñaëc bieät laø nhöõng khi aên nhieàu caù, nuoâi con baèng söõa meï.
Phaùt huy hieäu quaû trong chöông trình can thieäp taïi Ñoàng Nai, caùc keânh truyeàn thoâng ñòa phöông (nhö hoïp toå daân phoá, caùn boä y teá phaùt tôø rôi vaø tö vaán taïi hoä gia ñình, daùn tôø tranh taïi hoä gia ñình…) neân ñöôïc tieáp tuïc söû duïng trong chöông trình can thieäp ôû Ñaø Naüng. Tuy nhieân, trong chöông trình can thieäp naøy cuõng neân caân nhaéc theâm keânh truyeàn hình ñòa phöông (laø moät trong 3 keânh thoâng tin ñöôïc ngöôøi daân yeâu thích nhaát).
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin traân troïng caûm ôn Quyõ Ford, TS.
Charles Bailey, ñaõ hoã trôï taøi chính cho vieäc thöïc hieän nghieân cöùu vaø caûm ôn söï tham gia vaø hoã trôï cuûa Hoäi YTCC Ñaø Naüng vaø traïm y teá 4 phöôøng An Kheâ, Hoøa Kheâ, Chính Giaùn vaø Thanh Kheâ Taây trong giai ñoaïn thu thaäp soá lieäu. Chuùng toâi cuõng muoán baøy toû lôøi caûm ôn tôùi Vaên phoøng 33 ñaõ hoã trôï vaø cung caáp caùc thoâng tin khoa hoïc trong quaù trình xaây döïng ñeà cöông vaø baùo caùo keát quaû nghieân cöùu ban ñaàu taïi Ñaø Naüng.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Leâ Vuõ Anh, Traàn Thò Tuyeát Haïnh, Nguyeãn Ngoïc Bích, Nguyeãn Ñöùc Minh, Nguyeãn Kim Ngaân (2010). "Chöông trình can thieäp naâng cao KAP cuûa ngöôøi daân TP Bieân Hoaø veà döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm - nhöõng thaønh coâng ban ñaàu sau 1 naêm can thieäp". Taïp chí Y hoïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 14 (2): 380-865.
2. Leâ Vuõ Anh, Traàn Thò Tuyeát Haïnh, Nguyeãn Ngoïc Bích, Nguyeãn Ñöùc Minh, Nguyeãn Thanh Haø, Ñoã Minh Sôn 2009,
"KAP cuûa ngöôøi daân TP Bieân Hoaø veà Döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm". Taïp chí Y teá coâng coäng. 11: 13-18.
3. Traàn Thò Tuyeát Haïnh, Nguyeãn Ngoïc Bích, Nguyeãn Ñöùc Minh Nguyeãn Thanh Haø, Traàn Vuõ, Nguyeãn Thò Quùy (2010).
"Ñaùnh giaù söï thay ñoåi kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh döï phoøng phôi nhieãm dioxin qua thöïc phaåm ôû phöôøng Trung Duõng vaø Taân Phong, Bieân Hoaø - 1 naêm sau can thieäp". Taïp chí Nghieân cöùu Y hoïc. 68 (3): 447-451.
Tieáng Anh
4. Dwernychuk LW, Cau HD, Hatfield CT, et al (2002).
Chemosphere. 47:117-137
5. Dwernychuk LW (2005), Chemosphere. 60:998-999 6. Hatfield Consultants and 10-80 Committee 2000, Preliminary Assessment of Environmental Impacts Related to Spraying of Agent Orange Herbicide During the Viet Nam War, West Vancouver: Hatfield Consultants Ltd.
7. Le VA, Nguyen NB, Nguyen DM, Nguyen TH, Do MS, Tran TTH 2008, Organohalogen Compounds; 70: 000535- 00538.
8. Schecter, A., Cao Dai, L., Papke, O., et al (2001). Journal of Occupational and Environmental Medicine. 43: 435- 443.
9. Schecter A., Quynh H.T., Pavuk M., Papke O., Malish R., Constable J.D. (2003). Journal of Occupational and Environmental Medicine. 45 (8): 781-88.
10. Tuyet-Hanh, T.T, Vu-Anh, L, Ngoc-Bich, N, Tenkate, T (2010). "Environmental Health Risk Assessment of Dioxin Exposure through Foods in a Dioxin Hot Spot-Bien Hoa City, Vietnam". International Journal of Environmental Research and Public Health. 7: 2395-2406.
