Trong baøi vieát naøy chuùng toâi ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà veà thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu caùn boä y teá taïi Ñoâng Nam AÙ trong boái caûnh coù thöông maïi quoác teá trong caùc dòch vuï y teá. Maëc duø nhìn chung, hieän töôïng thieáu huït nhaân löïc y teá khoâng xaûy ra trong khu vöïc nhöng phaân tích rieâng bieät cho thaáy 5 nöôùc thu nhaäp thaáp laïi coù nhöõng thieáu huït ñoù. Taát caû caùc nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙÙ ñeàu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng khoù khaên veà nhaân löïc y teá phaân boá khoâng ñoàng ñeàu vaø khu vöïc noâng thoân thöôøng khoâng coù ñuû caùn boä y teá. Maëc duø caùc cô sôû thuoäc khu vöïc coâng laäp vaø tö nhaân coù khaû naêng ñaøo taïo y khoa vaø ñieàu döôõng toát, nhöng khaû naêng ñieàu phoái vieäc ñaøo taïo caùn boä y teá vôùi yeâu caàu coâng vieäc thöïc teá vaãn coøn yeáu keùm. Nhöõng kinh nghieäm vaø ñaùp öùng chính saùch trong khu vöïc ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên naøy coù theå ñöôïc söû duïng nhaèm cung caáp thoâng tin cho hoaïch ñònh chính saùch töông lai trong khu vöïc cuõng nhö ôû nhöõng nôi khaùc. Moät ñaëc ñieåm noåi baät
cuûa vuøng Ñoâng Nam AÙÙ laø söï hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá trong dòch vuï y teá. Singapore vaø Malaysia nhaäp khaåu nhaân vieân y teá ñeå ñaùp öùng nhu caàu trong nöôùc vaø ñeå cung caáp dòch vuï cho ngöôøi beänh nöôùc ngoaøi. Thaùi Lan thu huùt nhieàu ngöôøi beänh nöôùc ngoaøi söû duïng dòch vuï y teá cuûa mình. Tình hình naøy ñaõ daãn ñeán tình traïng chaûy maùu chaát xaùm nhöõng ngöôøi coù chuyeân moân cao töø nhöõng cô sôû ñaøo taïo y khoa coâng laäp sang nhöõng beänh vieän tö nhaân.
Philippines vaø Indonesia laø nhöõng nöôùc xuaát khaåu baùc só vaø ñieàu döôõng vieân chính trong khu vöïc.
Nhöõng thoûa thuaän veà vieäc coâng nhaän caùc baèng caáp chuyeân moân ñoái vôùi 3 nhoùm nhaân vieân y teá trong khuoân khoå Hieäp ñònh khung veà Dòch vuï cuûa Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ coù theå daãn ñeán söï gia taêng tình traïng naøy ôû khu vöïc trong töông lai. Nhaèm ñaûm baûo nguoàn nhaân löïc y teá soáng coøn phaûi saün coù ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa caùc quaàn theå ñöôïc phuïc vuï, caùc chieán löôïc quaûn lyù vieäc di cö vaø löu giöõ caùn
Nguoàn nhaân löïc y teá ôû Ñoâng Nam AÙ NHÖÕNG THIEÁU HUÏT, THAÙCH THÖÙC TRONG PHAÂN BOÁ VAØ THÖÔNG MAÏI
QUOÁC TEÁ TRONG DÒCH VUÏ Y TEÁ
Churnrurtai Kanchanachitra, Magnus Lindelow, Timothy Johnston, Piya Hanvoravongchai, Prof Fely Marilyn Lorenzo, Nguyen Lan Huong, Siswanto Agus
Wilopo, Jennifer Frances dela Rosa
Ngöôøi dòch: Nguyeãn Huy Quang
boä caàn phaûi ñöôïc loàng gheùp vaøo nhöõng noã löïc hieän coù nhaèm taêng cöôøng heä thoáng y teá taïi Ñoâng Nam AÙÙ.
Nhu caàu veà caûi thieän ñoái thoaïi giöõa ngaønh y teá vaø thöông maïi ñeå caân baèng caùc cô hoäi kinh teá lieân quan tôùi vaán ñeà thöông maïi trong caùc dòch vuï y teá vôùi caùc nhu caàu veà söùc khoûe trong nöôùc vaø caùc vaán ñeà veà coâng baèng cuõng ngaøy caøng trôû neân caáp thieát.
Giôùi thieäu
Chaát löôïng, thaønh phaàn vaø phaân boá löïc löôïng lao ñoäng y teá ñöôïc coi laø moät yeáu toá quyeát ñònh trong hoaït ñoäng cuûa heä thoáng y teá vaø caùc keát quaû chaêm soùc söùc khoûe baø meï vaø treû em. Möôøi nöôùc trong Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ (ASEAN): Brunei, Campuchia, Indonesia, Laøo, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thaùi Lan, vaø Vieät Nam raát ña daïng veà ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi, heä thoáng chính trò, heä thoáng y teá vaø tình hình söùc khoûe. Cuõng nhö nhöõng quoác gia khaùc treân theá giôùi, haàu heát caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng khoù khaên veà söï thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu löïc löôïng lao ñoäng y teá. Ñieàu naøy ñaõ aûnh höôûng tôùi tieán ñoä thöïc hieän caùc Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân Nieân Kyû veà Y teá vaø gia taêng söï maát coâng baèng trong taùc ñoäng veà söùc khoûe. Tuy nhieân, khu vöïc naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät laø taêng tröôûng thöông maïi nhanh trong caùc dòch vuï y teá, hieän töôïng di cö cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh. Treân thöïc teá, du lòch chöõa beänh ñaõ noåi leân thaønh moät chieán löôïc kinh teá chuû yeáu ñoái vôùi moät soá nöôùc, ñaùng keå nhaát laø Singapore, Malaysia vaø Thaùi Lan.
Nhöõng thoâng ñieäp chính
- Nhö nhöõng khu vöïc khaùc, nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ phaûi höùng chòu nhöõng vaán ñeà veà löïc löôïng lao ñoäng ngaønh y teá nhö thieáu huït, maát caân baèng veà cô caáu kyõ naêng chuyeân moân, vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu caùn boä coù tay ngheà.
- Caùc nöôùc thu nhaäp thaáp phaûi ñoái maët vôùi nhöõng vaán ñeà chung nhö maät ñoä vaø phaân boá caùn boä y teá do naêng löïc ñaøo taïo coøn thaáp, ngöôøi toát nghieäp ra tröôøng khoù tìm vieäc laøm, vaø möùc löông thaáp trong khu vöïc coâng laäp. Theá nhöng möùc ñoä söû duïng caùc dòch vuï y teá cuõng coøn thaáp do chaát löôïng dòch vuï keùm, nhöõng raøo caûn veà taøi chính vaø caùc yeáu toá vaên hoùa. Vì chaát löôïng dòch vuï vaø ñaøo taïo thaáp, hieän töôïng di cö cuûa caùn boä y teá chöa phaûi laø moät vaán ñeà noåi coäm, nhöng
nhöõng ngöôøi beänh giaøu coù hoaëc thu nhaäp trung bình thöôøng tìm kieám dòch vuï ôû nhöõng nôi khaùc trong khu vöïc.
- Maät ñoä vaø ñaøo taïo caùn boä y teá khaùc nhau ñaùng keå giöõa caùc nöôùc thu nhaäp trung bình, nhöng taát caû nhöõng nöôùc naøy ñeàu phaûi ñoái maët vôùi khoù khaên trong vieäc thu huùt caùn boä y teá ñeán nhöõng vuøng saâu vuøng xa do trôû ngaïi veà taøi chính cuõng nhö thieáu söï hoã trôï taøi chính cho caùn boä y teá.
- Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙÙ laø söï tham gia thöông maïi quoác teá ôû caáp ñoä cao trong caùc dòch vuï y teá, bao goàm vieäc di cö cuûa caùn boä y teá vaø cung caáp dòch vuï y teá cho beänh nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi.
- Maëc duø thöông maïi quoác teá trong caùc dòch vuï y teá khoâng phaûi laø nguyeân nhaân chính daãn ñeán söï thieáu huït hoaëc phaân boá khoâng ñoàng ñeàu caùn boä y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ, nhöng noù roõ raøng gaây aûnh höôûng tôùi hình thaùi ñaøo taïo vaø tuyeån duïng caùn boä y teá, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc thu nhaäp trung bình vaø cao.
- Vieäc hoaït ñoäng ñaøo taïo tö nhaân theo höôùng xuaát khaåu phaùt trieån nhanh choùng ôû Philippines vaø Indonesia ñaõ laøm giaûm taùc ñoäng cuûa vieäc di cö ñoái vôùi toaøn boä soá löôïng caùn boä y teá nhöng khaû naêng ñieàu tieát keùm trong ñaøo taïo tö nhaân ñaõ laøm aûnh höôûng tôùi chaát löôïng vaø daãn ñeán vieäc ñaøo taïo ra quaù nhieàu caùn boä y teá trong khi nhu caàu tuyeån duïng coøn haïn cheá.
- Du lòch chöõa beänh phaùt trieån nhanh choùng ôû Singapore, Thaùi Lan, vaø Malaysia vaø ñaõ trôû thaønh moät nguoàn thu nhaäp/lôïi nhuaän quan troïng. Nhöõng heä quaû cuûa du lòch chöõa beänh ñoái vôùi heä thoáng y teá trong nöôùc hieän nay vaãn coøn nhoû beù nhöng cuõng ñang goùp phaàn gia taêng hieän töôïng chaûy maùu chaát xaùm cuûa nhöõng chuyeân gia coù tay ngheà cao sang nhöõng beänh vieän tö nhaân ñeå phuïc vuï beänh nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi.
- Caàn coù chính saùch quoác gia chaët cheõ ñeå caân baèng giöõa lôïi ích thöông maïi trong dòch vuï y teá trong khi vaãn duy trì ñöôïc söùc khoûe coäng ñoàng.
Söï caân baèng naøy chæ coù theå ñaït ñöôïc khi coù söï keát hôïp giöõa caùc chính saùch, töø vieäc leân keá hoaïch chu ñaùo nguoàn nhaân löïc, taêng cöôøng giaùm saùt caùc cô sôû ñaøo taïo tö nhaân, caûi thieän chaát löôïng vaø heä thoáng kieåm ñònh chaát löôïng, thieát laäp moái quan heä hôïp taùc coâng tö, tôùi caùc bieän phaùp nhaèm caûi thieän vieäc löu giöõ vaø tuyeån duïng caùn boä y teá cho nhöõng vuøng noâng thoân.
Muïc ñích cuûa chuùng toâi laø xem xeùt söï thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu nhaân löïc y teá taïi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ trong boái caûnh caùc nöôùc naøy coù tham gia thöông maïi quoác teá trong caùc dòch vuï y teá.
Chuùng toâi phaân tích tình hình vaø xaùc ñònh nhöõng yeáu toá daãn ñeán nhöõng thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñeàu maø caùc nöôùc trong khu vöïc gaëp phaûi. Thöông maïi trong caùc dòch vuï y teá laø moät loaïi hình kinh doanh môùi xuaát hieän ñoái vôùi moät soá nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ vaø taùc ñoäng cuûa caùc traøo löu quoác teá naøy ñoái vôùi nhaân löïc y teá cuõng ñöôïc baøn luaän. Phuï luïc 3 treân web ñöa ra khung khaùi nieäm nhöõng vaán ñeà vaø phaân tích ñöôïc baøn luaän trong baøi vieát naøy.
Maëc duø taát caû caùc nhoùm ñoái töôïng nhaân löïc y teá - baùc só, ñieàu döôõng, caùn boä chuyeân moân y teá coâng coäng (YTCC), caùn boä quaûn lyù y teá vaø nhaân vieân phoøng xeùt nghieäm - ñeàu raát caàn thieát trong vieäc quaûn lyù vaø cung caáp dòch vuï y teá hieäu quaû, chuùng toâi chuù troïng vaøo baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh bôûi soá lieäu so saùnh cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng naøy laø saün coù nhaát.
Soá lieäu vaø phöông phaùp
Chuùng toâi döï ñònh bieân soaïn soá lieäu so saùnh veà soá löôïng, phaân boá vaø ñaøo taïo caùn boä y teá taïi Ñoâng Nam AÙÙ, hieän töôïng di cö cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh (xem hoäp veà chieán löôïc tìm kieám soá lieäu).
Ñoái vôùi Campuchia, Indonesia, Laøo, Thaùi Lan vaø Vieät Nam, soá lieäu veà soá löôïng caùc baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh ñöôïc bieân soaïn töø nhöõng soá lieäu thoáng keâ chính thoáng ñeå coù ñöôïc thoâng tin hoaøn thieän hôn.
Nhöõng soá lieäu naøy bao goàm caû khu vöïc coâng laäp vaø tö nhaân, tröø Campuchia vaø Vieät Nam. Ñoái vôùi 6 nöôùc khaùc, soá lieäu ñöôïc bieân soaïn töø caùc heä thoáng Thoâng tin Thoáng keâ cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi (TCYTTG).
Neáu saün coù soá lieäu ôû caáp tænh/bang, chuùng toâi laäp ra ñöôøng cong Lorenz vaø caùc chæ soá Gini ñeå moâ taû vieäc maát caân ñoái veà maët ñòa lyù trong maät ñoä phaân boá baùc só vaø ñieàu döôõng. Heä soá Gini vaø ñöôøng cong Lorenz laø nhöõng coâng cuï ño löôøng noåi tieáng nhaát veà söï maát caân ñoái vaø ñaõ ñöôïc aùp duïng trong caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây veà tính maát caân ñoái cuûa nhaân löïc y teá.
Phaân tích cuûa chuùng toâi döïa vaøo maät ñoä phaân boá ôû caáp phaân chia haønh chính ñaàu tieân ôû döôùi trung öông - töông ñöông vôùi tuyeán tænh ôû taát caû caùc nöôùc tröø Philippines (caáp khu vöïc). Phaân tích chæ bao goàm nhaân vieân y teá cuûa khu vöïc coâng laäp ñoái vôùi taát caû caùc nöôùc, tröø Thaùi Lan laø nöôùc coù caû soá lieäu cuûa khu vöïc tö nhaân. Veà phaân tích xu höôùng ôû Philippines vaø Vieät Nam - caùc nöôùc coù thaønh laäp caùc tænh hoaëc
bang môùi - soá lieäu cuûa caùc tænh/bang môùi thaønh laäp ñöôïc toång hôïp vôùi soá lieäu cuûa tænh/bang cuõ nhaèm duy trì soá löôïng ñôn vò haønh chính ñoàng nhaát theo thôøi gian vaø nhaèm ñaûm baûo caùc keát quaû coù theå ñöôïc so saùnh giöõa caùc thôøi kyø.
Soá lieäu töø taøi lieäu cuûa Boä y teá vaø nhöõng nguoàn ñaõ xuaát baûn ñöôïc duøng trong phaân tích cuûa chuùng toâi veà ñaøo taïo caùn boä y teá. Tuøy theo heä thoáng baùo caùo cuûa töøng nöôùc, naêng löïc ñaøo taïo coù theå laø toång soá ngöôøi toát nghieäp ra tröôøng hoaëc nhöõng ngöôøi ñaõ qua nhöõng kyø thi baét buoäc. Soá lieäu bao goàm caû khu vöïc coâng laäp vaø tö nhaân cho taát caû caùc nöôùc ngoaïi tröø Brunei, Campuchia vaø Myanmar vì khoâng coù soá lieäu veà naêng löïc ñaøo taïo cuûa caùc tröôøng y khoa vaø ñieàu döôõng tö nhaân. Soá lieäu veà vieäc di cö cuûa cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh ñöôïc thu thaäp thoâng qua Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá (OECD), caùc aán phaåm veà thöông maïi vaø caùc nguoàn ñaõ xuaát baûn khaùc.
Chuùng toâi ñaõ gaëp phaûi moät soá khoù khaên veà soá lieäu. Tröôùc heát laø soá lieäu veà vieäc laøm, tieàn löông, ñaøo taïo caùn boä y teá cuûa khu vöïc tö nhaân khoâng saün coù hoaëc khoâng ñaày ñuû ôû haàu heát caùc nöôùc. Ñaëc bieät, ñoä bao phuû cuûa soá lieäu veà nhaân löïc y teá cuûa Heä thoáng thoâng tin thoáng keâ cuûa TCYTTG cuõng khaùc bieät giöõa caùc nöôùc, ñaëc bieät laø khu vöïc tö nhaân, vaø khoâng coù thoâng tin chi tieát veà nguoàn soá lieäu vaø caùc vaán ñeà. Thöù hai, soá lieäu veà vieäc di cö cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh saün coù ñoái vôùi haàu heát caùc nöôùc coù thu nhaäp trung bình hoaëc cao, nhöng soá lieäu ñoù chöa hoaøn chænh. Thöù ba, nhöõng quy ñònh vaø caáp ñoä ñaøo taïo ñieàu döôõng vaø baùc só cuõng khaùc nhau giöõa caùc nöôùc. Thöù tö, soá löôïng nghieân cöùu coù theå duøng ñeå so saùnh veà chaát löôïng ñaøo taïo y khoa vaø naêng löïc laâm saøng cuûa caùn boä y teá giöõa caùc nöôùc raát haïn cheá. Cuoái cuøng, nhöõng nghieân cöùu ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa chính saùch can thieäp trong khu vöïc raát hieám hoi. Do söï haïn cheá soá lieäu naøy, chuùng toâi chæ chuù troïng vaøo vieäc phaân tích soá lieäu cuûa khu vöïc coâng laäp vaø caùc soá lieäu saün coù.
Chieán löôïc tìm kieám vaø tieâu chí löïa choïn Baøi vieát döïa treân soá lieäu vaø thoâng tin thu thaäp ñöôïc töø nhieàu nguoàn ñaõ coâng boá vaø chöa coâng boá.
Chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn soá lieäu ñeå coù theå so saùnh veà soá löôïng, phaân boá vaø ñaøo taïo caùn boä y teá taïi Ñoâng Nam AÙÙ cuõng nhö vieäc di cö cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh. Chuùng toâi cuõng raø soaùt laïi caùc baøi baùo ñöôïc coâng boá vaø chöa coâng boá vaø taøi lieäu veà
Nhöõng thaùch thöùc chöa ñöôïc giaûi quyeát:
Söï thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu Soá löôïng nguoàn nhaân löïc y teá
Söï saün coù cuûa nguoàn nhaân löïc y teá ñöôïc ñaøo taïo/coù baèng caáp laø moät nhaân toá quan troïng quyeát ñònh naêng löïc cung caáp dòch vuï cho coäng ñoàng cuûa heä thoáng y teá. Phuï luïc 3 trang 4 cho thaáy moái lieân quan giöõa maät ñoä nhaân löïc y teá (ñöôïc tính baèng soá baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh treân 1000 daân) vaø toång thu nhaäp quoác daân treân ñaàu ngöôøi cuûa 10 quoác gia ASEAN. Caùc soá lieäu toång hôïp nguoàn nhaân löïc ôû Ñoâng Nam AÙÙ cho thaáy khoâng coù söï thieáu huït quaù lôùn vôùi möùc trung bình trong khu vöïc laø töø 2,7 baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh (coäng laïi) treân 1000 ngöôøi daân (Baûng 1). Tuy nhieân, ôû caáp quoác gia, coù 5 nöôùc (Campuchia, Indonesia, Laøo, Thaùi Lan vaø Vieät Nam) döôùi ngöôõng thieáu huït lôùn cuûa TCYTTG laø 2,28 baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh treân 1000 ngöôøi daân. Ñeå ñaït chuaån cuûa TCYTTG taïi 5 nöôùc naøy, öôùc tính caàn coù 884.868 caùn boä chuyeân moân y teá, töông ñöông con soá thieáu huït khoaûng 232.417 so vôùi soá löôïng hieän taïi.
Maëc duø khoâng coù chuaån quoác teá naøo veà tyû soá giöõa ñieàu döôõng vaø baùc só, nhöng moät tyû soá thaáp cho thaáy söï thieáu hieäu quaû cuûa heä thoáng y teá vì coù moät soá coâng vieäc baùc só thöôøng laøm coù theå ñöôïc chuyeån giao cho ñieàu döôõng thöïc hieän maø chaát löôïng vaãn ñaûm baûo. Beân caïnh ñoù, quaù trình ñaøo taïo baùc só toán keùm hôn vaø laâu hôn so vôùi ñaøo taïo ñieàu döôõng vaø vieäc phaân coâng baùc só veà caùc vuøng noâng thoân laøm vieäc cuõng khoù khaên vaø toán keùm hôn.
Do vaäy, ôû caùc nöôùc ngheøo, vieäc taäp trung ñaøo taïo nhieàu baùc só hôn coù theå raát khoù khaên vaø vieäc phuï thuoäc nhieàu vaøo baùc só coù theå laøm gia taêng söï maát caân ñoái trong phaân boá nguoàn nhaân löïc y teá giöõa noâng thoân - thaønh thò. Tyû soá giöõa ñieàu döôõng, nöõ hoä sinh ñoái vôùi baùc só ôû Ñoâng Nam AÙÙ cao hôn möùc trung bình toaøn caàu, nhöng coù söï khaùc bieät ñaùng keå giöõa caùc nöôùc.
Indonesia coù tyû soá cao nhaát: 6,8 trong khi ñoù Vieät Nam chæ coù 1,8. Nhöõng tyû soá khaùc nhau naøy phaàn naøo phaûn aùnh nhöõng löïa choïn chính saùch - ví duï moät soá nöôùc (nhö Thaùi Lan vaø Campuchia) chuù troïng roõ raøng vaøo chaêm soùc ban ñaàu döïa vaøo ñieàu Baûng 1. Soá lieäu thoáng keâ cô baûn veà caùn boä chuyeân moân Y teá
taïi caùc nöôùc ÑNAÙ
caùc vaán ñeà naøy. Chuùng toâi raø soaùt taøi lieäu tieáng Anh baèng Pubmed, Google Scholar, Google Search, vaø trang web cuûa caùc toå chöùc nhö Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO), Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá (OECD), vaø Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ (ASEAN). Chuùng toâi chuù troïng tìm kieám caùc vaán ñeà lieân quan ñeán nguoàn nhaân löïc y teá vaø thöông maïi quoác teá trong dòch vuï y teá, bao goàm hieän töôïng thieáu huït, löu giöõ, di cö cuûa baùc só vaø ñieàu döôõng vaø taùc ñoäng ñeán nguoàn nhaân löïc y teá; caùc thuaät ngöõ ñöôïc duøng ñeå tìm kieám laø "löu giöõ baùc só noâng thoân", "phaân boá baùc só", "thöông maïi trong dòch vuï y teá", "Trung taâm y khoa - Medical Hub", "di cö cuûa nguoàn nhaân löïc y teá", vaø "thoûa thuaän vieäc coâng nhaän laãn nhau cuûa caùc nöôùc ASEAN". Taøi lieäu chuyeân moân bao goàm caùc baùo caùo cuûa Boä y teá, caùc vaên baûn veà laäp keá hoaïch nhaân löïc y teá, nieân giaùm thoáng keâ, hoà sô cuûa caùc hoäi ñoàng y khoa vaø ñieàu döôõng coù noäi dung veà soá löôïng vaø phaân boá caùc thaønh vieân vaø soá lieäu ñaøo taïo haøng naêm töø caùc cô sôû ñaøo taïo. Moâ taû chi tieát cuûa caùc nguoàn soá lieäu naøy coù treân web trang 1-2, bao goàm phaân loaïi caùc loaïi hình caùn boä chuyeân moân y teá khaùc nhau ñöôïc söû duïng trong nghieân cöùu.
döôõng. Tuy nhieân, nhöõng khaùc bieät ôû caùc nöôùc cuõng coù theå laø keát quaû cuûa thò tröôøng lao ñoäng naêng ñoäng trong nöôùc vaø vaán ñeà thöông maïi trong dòch vuï y teá.
Caùc tyû soá toång hôïp coù theå khoâng theå hieän nhöõng thieáu huït trong caùc nhoùm caùn boä chuyeân moân ñaëc thuø - ví duï thieáu huït nöõ hoä sinh ôû Campuchia vaø Laøo. Singapore coù maät ñoä baùc só cao nhöng cuõng theå hieän nhöõng thieáu huït trong khu vöïc coâng laäp, chuû yeáu do löông thaáp vaø giôø laøm vieäc nhieàu so vôùi khu vöïc tö nhaân.
Maëc duø söï thieáu huït caùn boä y teá coù theå gaây khoù khaên cho vieäc tieáp caän caùc dòch vuï vaø ñoä bao phuû cuûa caùc can thieäp y teá, chuùng ta khoâng theå ñaùnh giaù ñöôïc söï ñaày ñuû cuûa löïc löôïng lao ñoäng neáu khoâng tính ñeán caùc yeáu toá khaùc aûnh höôûng tôùi nhu caàu vaø söû duïng caùc dòch vuï saün coù. Ví duï, maëc duø Laøo naèm döôùi ngöôõng thieáu huït cuûa TCYTTG, trong nhieàu tröôøng hôïp löïc löôïng lao ñoäng khoâng ñöôïc laøm vieäc heát khaû naêng vì chæ coù chöa ñaày moät beänh nhaân treân moät nhaân vieân moät ngaøy ôû nhieàu beänh vieän huyeän vaø trung taâm y teá. Tình hình naøy phaûn aùnh vieäc ít söû duïng caùc cô sôû coâng laäp do nhöõng raøo caûn taøi chính, vaán ñeà chaát löôïng, khaû naêng tieáp caän vaø caùc yeáu toá vaên hoùa. Trong boái caûnh naøy, caùc bieän phaùp nhaèm taêng soá löôïng caùn boä y teá thöôøng khoâng daãn ñeán nhöõng caûi thieän ñaùng keå trong keát quaû chaêm soùc söùc khoûe neáu khoâng coù caùc can thieäp boå sung.
Ñaøo taïo vaø vieäc laøm
Naêng löïc ñaøo taïo keùm vaø ít khaû naêng tìm ñöôïc vieäc thöôøng coù quan heä chaët cheõ vôùi söï thieáu huït caùn boä y teá taïi caùc nöôùc ngheøo nhö ôû chaâu Phi cuõng nhö ôû Laøo, Campuchia vaø Myanmar. Vieäc ñaøo taïo baùc só/100 000 daân ñöôïc xeáp haïng töø cao vôùi 8 ôû Singapore vaø Malaysia, 4 ôû Philippines vaø Vieät Nam, 2 ôû Indonesia vaø Thaùi Lan, xuoáng thaáp döôùi 1 ôû Laøo vaø Myanmar. Ñaøo taïo ñieàu döôõng haøng naêm treân 100 000 daân (khoâng keå nöõ hoä sinh) ñöôïc xeáp laàn löôït töø 78 ôû Philippines, 11-15 ôû Laøo, Thaùi lan vaø Indonesia, ñeán khoaûng 4 ôû Myanmar vaø Campuchia (Baûng 2). Thôøi kyø cheá ñoä Khô-me ñoû ôû Campuchia (1975-1979) vaø cuoäc chieán tranh Ñoâng döông tröôùc khi thaønh laäp nöôùc CHDCND Laøo naêm 1975 ñaõ daãn ñeán söï maát maùt ñaùng keå soá löôïng caùn boä y teá vaø coâng taùc ñaøo taïo bò giaùn ñoaïn. Hôn nöõa, ñaøo taïo y khoa ôû Laøo hoaøn toaøn bò ngöng treä trong nhöõng naêm töø 1976 ñeán 1981 trong thôøi gian xaây döïng laïi ñaát nöôùc. Maëc duø trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ coù nhöõng noã löïc nhaèm taêng cöôøng ñaøo taïo, tröôøng y khoa chæ ñaøo taïo ñöôïc 70 baùc só naêm 2007. ÔÛ Campuchia, 290 baùc só vaø 400 nöõ hoä sinh ñaõ toát nghieäp töø caùc tröôøng y khoa vaø trung taâm ñaøo taïo coâng laäp naêm 2008, nhöng vì vieäc ñaøo taïo caùc nöõ hoä sinh trung caáp (moät khoùa ñaøo taïo 3 naêm cho nhöõng ngöôøi toát nghieäp tröôøng phoå thoâng trung hoïc) bò ngöøng treä trong 6 naêm töø 1996 ñeán 2002 (vì söï chaäm treã trong söûa ñoåi chöông trình), söï thieáu huït ñaùng keå vaãn toàn taïi trong nhoùm caùn boä chuyeân moân naøy.
Tuy nhieân naêng löïc ñaøo taïo thöôøng khoâng lieân quan ñeán söï saün coù cuûa caùc caùn boä chuyeân moân y teá. Ví duï, Philippines ñaøo taïo ñöôïc gaàn 3.000 baùc só vaø hôn 60.000 ñieàu döôõng ñöôïc pheùp haønh ngheà naêm 2007, trong khi ñoù Indonesia (vôùi daân soá nhieàu hôn gaáp 3 laàn) chæ ñaøo taïo ñöôïc 5.500 baùc só vaø 34.000 ñieàu döôõng. Indonesia coù nhöõng thieáu huït ôû caáp quoác gia, vaø caû hai nöôùc ñeàu coù nhöõng thieáu huït ôû caáp thaáp hôn (tænh/bang) do khaû naêng haønh ngheà haïn cheá (vieäc cung caáp dòch vuï y teá mang tính phaân caáp cao ôû caû hai nöôùc), hieän töôïng di cö veà caùc trung taâm thaønh thò vaø di cö ra ngoaøi nöôùc cuûa caùn boä y teá. Tình hình naøy coù theå ñöôïc so saùnh vôùi tình traïng baát caäp cuûa nguoàn nhaân löïc y teá, trong ñoù heä thoáng Baûng 2. Naêng löïc ñaøo taïo caùc baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh
taïi moät soá nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ
y teá khoâng theå söû duïng nguoàn nhaân löïc saün coù. Maëc duø soá löôïng ñöôïc ñaøo taïo laø khaù thaáp so vôùi daân soá, chæ coù moät nöûa soá ñieàu döôõng toát nghieäp ôû Indonesia tìm ñöôïc vieäc laøm, trong ñoù moät nöûa laøm trong khu vöïc coâng vaø moät nöûa laøm cho tö nhaân. Coù ít thoâng tin veà nhöõng ngöôøi khoâng tìm ñöôïc vieäc laøm ñang laøm gì, lieäu hoï laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi hay laøm traùi ngheà. Naêm 2009, öôùc tính khoaûng 400.000 ñieàu döôõng ñöôïc pheùp haønh ngheà ôû Philippines khoâng coù vieäc laøm ñuùng chuyeân moân ñieàu döôõng cuûa mình.
Haàu heát caùc chính phuû ôû Ñoâng Nam AÙÙ ñaët chæ tieâu ñaøo taïo cho caùc tröôøng coâng treân cô sôû döï baùo nhu caàu tuyeån duïng cuûa caùc dòch vuï coâng. Tuy nhieân, vieäc ñieàu phoái chính saùch giöõa beân ñaøo taïo vaø beân söû duïng nhaân löïc thöôøng khoù khaên vì caùc tröôøng ñaøo taïo thöôøng ñöôïc quaûn lyù ôû caáp trung öông hoaëc khu vöïc trong khi ñoù hoaït ñoäng tuyeån duïng phaàn lôùn laïi phaân caáp (nhö Philippines vaø Indonesia). Beân caïnh ñoù, vieäc ñieàu phoái nhu caàu vieäc laøm vôùi khu vöïc tö nhaân thöôøng yeáu keùm.
Indonesia vaø ñaëc bieät laø Philippines ñaõ phaùt trieån hoaït ñoäng ñaøo taïo ñieàu döôõng vaø baùc só theo höôùng thò tröôøng vaø xuaát khaåu nhaèm ñaùp öùng nhu caàu quoác teá. Taïi Philippines, caùc tröôøng ñaïi hoïc cuûa nhaø nöôùc chieám öu theá trong ñaøo taïo ñieàu döôõng vaøo nhöõng naêm 1950, theá nhöng söï thieáu huït nhaân löïc trong coâng taùc ñieàu döôõng toaøn caàu nhöõng naêm 1990 ñaõ khieán caùc tröôøng cao ñaúng tö nhaân nhanh choùng môû roäng caùc chöông trình ñieàu döôõng. Hieän taïi, hôn 80% caùc tröôøng ñieàu döôõng ôû Philippines laø caùc doanh nghieäp tö nhaân vì lôïi nhuaän vaø nhaèm ñeå xuaát khaåu - ñieàu naøy ñaõ goùp phaàn ñieàu chænh naêng löïc ñaøo taïo ñeå ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu toaøn caàu. Trong giai ñoaïn 2005 - 2007 khi nhu caàu quoác teá veà ñieàu döôõng cao, caùc tröôøng cao ñaúng ñieàu döôõng caû tö nhaân vaø coâng laäp ñaøo taïo ñöôïc 55.000 ñieàu döôõng vieân moät naêm, cao hôn gaáp 7 laàn so vôùi nhöõng naêm 2000 - 2004. Maëc duø caùc tröôøng tö nhaân khoâng nhaän ñöôïc tieàn coâng ñaøo taïo tröïc tieáp töø caùc nöôùc hay cô sôû tieáp nhaän, lôïi nhuaän coù xu höôùng lieân quan ñeán soá löôïng ñaøo taïo. Do ñoù, caùc tröôøng thöôøng coá gaéng toái ña hoùa soá löôïng tuyeån sinh maø khoâng quan taâm ñeán cô hoäi vieäc laøm khi toát nghieäp.
Soá löôïng sinh vieân y khoa vaø ñieàu döôõng nhaäp hoïc ôû Philippines ñaõ taêng nhanh hôn toác ñoä taêng soá caùn boä giaûng daïy vaø cô sôû cho ñaøo taïo laâm saøng vaø coäng ñoàng, laøm aûnh höôûng tôùi chaát löôïng daïy hoïc, giaùm saùt vaø naêng löïc cuûa sinh vieân. Ví duï trong naêm 2007, chæ gaàn moät nöûa soá ñieàu döôõng toát nghieäp vöôït
qua ñöôïc caùc kyø thi ñeå laáy chöùng chæ haønh ngheà.
ÔÛ caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp, khu vöïc tö nhaân ñoùng vai troø thöù yeáu trong ñaøo taïo caùc caùn boä chuyeân moân y teá, nhöng hoaït ñoäng giaùm saùt cuûa khu vöïc coâng laäp cuõng yeáu. Campuchia chæ coù moät tröôøng y tö nhaân vaø chæ gaàn ñaây môùi cho pheùp tuyeån moät soá nhoû baùc só ñöôïc tö nhaân ñaøo taïo laøm vieäc trong khu vöïc coâng. Tuy nhieân, soá löôïng caùc tröôøng ñaøo taïo ñieàu döôõng tö nhaân cuõng ñang gia taêng.
Baát coâng baèng trong phaân boá nhaân löïc y teá Maät ñoä nhaân löïc y teá trung bình cuûa töøng quoác gia khoâng theå hieän ñöôïc nhöõng khaùc bieät cô baûn trong phaân boá caùn boä y teá. Söû duïng caùc phöông phaùp vaø toùm taét ño löôøng trong taøi lieäu veà phaân boá thu nhaäp, ñaëc bieät laø ñöôøng cong Lorenz vaø heä soá töông öùng Gini, chuùng toâi chæ ra trong Hình 1 tình traïng phaân boá baùc só vaø ñieàu döôõng ôû caáp tænh/bang taïi 5 quoác gia maø soá lieäu saün coù. ÔÛ taát caû 5 nöôùc naøy, ñieàu döôõng ñöôïc phaân boá ñoàng ñeàu ôû caáp tænh/thaønh hôn baùc só. Campuchia coù söï baát ñoàng ñeàu nhaát trong phaân boá baùc só.
Hình 2 cho thaáy söï khoâng ñoàng ñeàu trong phaân boá baùc só ñaõ giaûm daàn theo thôøi gian taïi 3 quoác gia coù soá lieäu nhieàu naêm. Phaân boá ñieàu döôõng cuõng daàn trôû neân ñoàng ñeàu hôn ôû Thaùi Lan vaø Vieät Nam, trong khi ñoù ôû Philippines tình hình thöïc teá laïi traùi ngöôïc. Tuy nhieân, nhöõng thay ñoåi naøy theo thôøi gian khoâng coù yù nghóa thoáng keâ.
Coù nhieàu yeáu toá khieán löïc löôïng lao ñoäng y teá phaân boá khoâng ñoàng ñeàu, bao goàm phaân boá caùc cô sôû y teá, ñieàu kieän soáng/laøm vieäc keùm ôû noâng thoân vaø söï taäp trung caùc cô hoäi taêng thu nhaäp (nhö thoâng qua vieäc laøm theâm) ôû thaønh thò vaø caùc vuøng giaøu coù hôn. Vì vaäy, baùc só vaø ñieàu döôõng ôû Indonesia thöôøng do döï khi ñöôïc phaân coâng laøm vieäc ôû vuøng saâu vuøng xa hoaëc caùc ñaûo taùch bieät, trong moät soá tröôøng hôïp vì hoï khoâng muoán trôû thaønh nhaân vieân bieân cheá nhaø nöôùc ôû tuyeán ñòa phöông ñoù. Taïi Thaùi Lan vaø Indonesia, 60 - 70% caùc baùc só coâng haønh ngheà tö nhaân ngoaøi giôø laøm vieäc ñeå kieám theâm thu nhaäp. ÔÛ Philippines, baùc só coâng ñöôïc pheùp ñieàu trò beänh nhaân tö beân caïnh nhöõng beänh nhaân khu vöïc coâng vôùi noã löïc loâi keùo hoï ôû laïi vôùi dòch vuï coâng.
Taùc ñoäng cuûa vieäc haønh ngheà nhö vaäy ñoái vôùi heä thoáng y teá vaø cung caáp dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe vaãn chöa ñöôïc ñaùnh giaù moät caùch heä thoáng, nhöng chuùng roõ raøng laø moät nguyeân nhaân khieán baùc só muoán laøm vieäc ôû thaønh thò hôn.
Thöông maïi trong dòch vuï y teá
Toång quan veà thöông maïi trong dòch vuï y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ
Thöông maïi trong dòch vuï y teá laø ñaùng keå ôû nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ, bao goàm caû vieäc di chuyeån quoác teá cuûa caû beänh nhaân vaø caùn boä y teá.
Singapore, Malaysia vaø Thaùi Lan laø caùc trung taâm y teá quan troïng thu huùt ngöôøi beänh trong vaø ngoaøi
khu vöïc, trong khi ñoù Indonesia vaø Philippines laïi xuaát khaåu nhieàu baùc só vaø ñieàu döôõng. Taïi caùc nöôùc thu nhaäp thaáp nhö Campuchia vaø Laøo, vieäc di chuyeån cuûa caùn boä y teá gaëp phaûi raøo caûn ngoân ngöõ vaø baèng caáp cuûa hoï cuõng khoâng ñöôïc coâng nhaän ôû nöôùc ngoaøi; tuy nhieân, gioáng nhö nhieàu nöôùc thu nhaäp trung bình khaùc trong khu vöïc, nhöõng ngöôøi beänh coù traøo löu ra nöôùc ngoaøi chöõa beänh. Maëc duø traøo löu naøy chuû yeáu bao goàm nhöõng caù nhaân giaøu coù ra nöôùc ngoaøi ñeå söû duïng nhöõng dòch vuï khoâng coù trong nöôùc hoaëc nhöõng dòch vuï töông töï nhöng vôùi chaát löôïng hoï cho raèng toát hôn, nhieàu ngöôøi beänh töø nhöõng thaønh phaàn thu nhaäp thaáp trong daân chuùng cuõng vöôït bieân giôùi töø Laøo, Campuchia vaø Myanmar ñeå tieáp caän dòch vuï ôû Thaùi Lan vaø Vieät Nam, hoaëc hoï söû duïng caùc dòch vuï vôùi tö caùch laø ngöôøi nhaäp cö ñaõ ñang kyù hoaëc chöa ñaêng kyù.
Baûng 3 theå hieän möùc ñoä tham gia cuûa caùc nöôùc vaøo caùc hình thöùc thöông maïi khaùc nhau trong dòch vuï y teá. Caùc hình thöùc naøy bao goàm (1) thöông maïi xuyeân bieân giôùi (y hoïc töø xa - telemedicine vaø hoà sô beänh nhaân - medical transcription); (2) söû duïng dòch vuï ôû nöôùc ngoaøi (vieäc di chuyeån cuûa beänh nhaân ngoaïi quoác); (3) söï hieän dieän veà thöông maïi (ñaàu tö tröïc tieáp töø nöôùc ngoaøi); vaø (4) di chuyeån töï nhieân taïm thôøi (di cö cuûa nguoàn nhaân löïc y teá). Trong baùo caùo naøy, chuùng toâi chuù troïng vaøo 2 hình thöùc thöông maïi trong dòch vuï y teá maø caùc nöôùc trong khu vöïc ñang tích cöïc tham gia - di chuyeån cuûa ngöôøi beänh (hình thöùc 2) vaø di chuyeån cuûa caùn boä y teá (hình thöùc 4). Söï tham gia cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙÙ trong hình thöùc 1 (cung caáp dòch vuï xuyeân bieân giôùi) vaø hình thöùc 3 (ñaàu tö tröïc tieáp töø nöôùc ngoaøi) vaãn coøn haïn cheá. Moät ví duï cuûa hình thöùc 1 laø xuaát khaåu caùc dòch vuï veà hoà sô beänh aùn töø Philippines
0 0·2 0·4 0·6 0·8 1·0 Y tá(0·19)
Bác sĩ (0·50)
Tỷ lệ cộng dồn nhân lực y tếTỷ lệ cộng dồn nhân lực y tế
0 0·2 0·4 0·6 0·8 1·0
0 0·2 0·4 0·6 0·8 1·0
Tỷ lệ cộng dồn dân số
0 0·2 0·4 0·6 0·8 1·0
Tỷ lệ cộng dồn dân số
0 0·2 0·4 0·6 0·8 1·0
Tỷ lệ cộng dồn dân số
Cambodia (2008) Philippines (2006)
Vietnam (2008) Laos (2009)
Thailand (2008)
Y tá (0·19) Bác sĩ (0·22)
Y tá (0·11) Bác sĩ (0·21) Y tá (0·12) Bác sĩ (0·17)
Y tá (0·21) Bác sĩ (0·37)
Hình 1. Phaân boá caáp tænh/bang veà baùc só vaø ñieàu döôõng taïi 5 nöôùc ñöôïc löïa choïn.
Ñoä leäch cuûa ñöôøng cong Loenz so vôùi ñöôøng cheùo maøu ñoû (ñöôøng bình ñaúng) caøng lôùn cho thaáy möùc ñoä baát bình ñaúng caøng cao (ñieàu naøy ñöôïc phaûn aùnh qua heä soá Gini cao hôn, vôùi zero laø hoaøn toaøn bình ñaúng). Ñöôøng maøu xanh laù caây chæ söï phaân boá cuûa ñieàu döôõng vaø ñöôøng maøu xanh nöôùc bieån chæ söï phaân boá cuûa baùc só.
Heä soá Gini ñöôïc ñeå trong ngoaëc ôû moãi hình.
1998 1999
Thái Lan Việt Nam Philippines Bác sĩ
0·5
0·375
0·25
0·125
0 0
0·1 0·2 0·3
Hệ số Gini
2000 2001 2002 2003
Năm Năm
2004 2005 2006 2007 2008 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Y tá
Hình 2. Xu höôùng trong heä soá Gini veà maät ñoä baùc só vaø ñieàu döôõng ôû Philippines, Thaùi Lan vaø Vieät Nam.
Soá lieäu ôû caáp tænh tröø cuûa Philinpines (ôû caáp vuøng). Soá lieäu chæ bao goàm caùn boä laøm vieäc ôû khu vöïc coâng, tröø Thaùi Lan (bao goàm caû khu vöïc coâng vaø tö). Caùc keát quaû naøy khoâng hoaøn toaøn coù theå so saùnh ñöôïc giöõa caùc quoác gia vì ñôn vò cuûa caáp ñoä haønh chính vaø thaønh phaàn cuûa soá lieäu laø khaùc nhau.
sang Hoa Kyø. Veà ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi trong khu vöïc, chæ coù 1% toång soá giöôøng beänh trong beänh vieän ôû Indonesia do nöôùc ngoaøi naém giöõ vaø 3% toång ñaàu tö ôû caùc beänh vieän tö nhaân taïi Thaùi Lan laø cuûa caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi.
Du lòch chöõa beänh
Du lòch chöõa beänh hay du lòch vì söùc khoûe ñeà caäp ñeán vieäc beänh nhaân ñi ñeán nhöõng nöôùc khaùc nhaèm tìm kieám dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe. Ñoâi khi hoï keát hôïp chaêm soùc söùc khoûe vôùi caùc hoaït ñoäng thö giaõn khaùc, vì vaäy ñöôïc goïi laø du lòch chöõa beänh.
Singapore, Thaùi Lan, vaø Malaysia ñaõ trôû thaønh nhöõng ñieåm ñeán chuû yeáu cuûa caùc beänh nhaân quoác teá (Hình 3), vôùi öôùc tính khoaûng 2 trieäu beänh nhaân ngoaïi quoác trong nhöõng naêm 2005-6. Khoaûng 1,3 trieäu beänh nhaân ngoaïi quoác ñeán Thaùi Lan ñeå ñieàu trò trong naêm 2005, vaø 300.000 beänh nhaân ñeán Malaysia vaø 400.000 ñeán Singapore trong naêm 2006. Tuy nhieân, soá beänh nhaân ngoaïi quoác chieám chöa ñaày 1% toång soá beänh nhaân ôû Thaùi Lan; so vôùi 4,3% ôû Singapore vaø 4,5% ôû Malaysia. Hôn nöõa, khoaûng 60% soá beänh nhaân ngoaïi quoác ôû Thaùi Lan ñang laøm vieäc taïi Thaùi Lan hoaëc caùc nöôùc laân caän, 10% laø khaùch du lòch bò oám vaø caàn chaêm soùc y teá
trong khi ñoù chæ coù 30% beänh nhaân ngoaïi quoác chæ ñeán nhaèm tìm kieám dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe. Vì vaäy, taùc ñoäng cuûa du lòch chöõa beänh leân heä thoáng y teá cuûa Thaùi Lan vaãn laø nhoû (Hoäp 1). Tuy nhieân, tyû leä phaàn traêm beänh nhaân nöôùc ngoaøi khaùm vaø ñieàu trò ôû beänh vieän tö nhaân ngaøy caøng taêng. Ví duï, 60% soá beänh nhaân taïi beänh vieän Bumrungrad laø ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø ôû beänh vieän Piyavet - moät beänh vieän tö nhaân côõ trung bình cuûa Thaùi Lan - tyû leä phaàn traêm soá beänh nhaân ngoaïi quoác so vôùi toång soá beänh nhaân taêng töø döôùi 1% naêm 2003 leân 14%
naêm 2007. Söï gia taêng soá beänh nhaân ngoaïi quoác trong khu vöïc tö nhaân ñang goùp phaàn gaây chaûy maùu chaát xaùm khi nhöõng caùn boä chuyeân moân cao trong nöôùc töø khu vöïc coâng sang khu vöïc tö nhaân vaø seõ coù taùc ñoäng ñeán caùc vieän tröôøng nôi nhöõng chuyeân gia naøy ñang laøm vieäc (Hoäp 1).
Baûng 3. Möùc ñoä tham gia vaøo thöông maïi trong dòch vuï y teá cuûa caùc nöôùc ÑNAÙ
Caøng nhieàu daáu + ôû moãi oâ caøng theå hieän söï tham gia nhieàu hôn cuûa quoác gia ñoù. Baûng naøy döïa treân taøi lieäu tham khaûo soá 25 vaø 32.
Hoäp 1: Taùc ñoäng cuûa du lòch chöõa beänh ôû Thaùi Lan
Soá löôïng beänh nhaân quoác teá ñeán Thaùi Lan ñaõ taêng töø nöûa trieäu naêm 2001 leân 1,3 trieäu naêm 2007 - töông ñöông gia taêng 16% moät naêm - vaø ñaõ ñem laïi 1,3 tyû ñoâ la Myõ naêm 2007, döï ñoaùn con soá naøy seõ taêng leân 4,3 tyû ñoâ la Myõ naêm 2012. Nhöõng nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, bao goàm Dubai Istithmar vaø Singapore Temasek Holding, ñaõ mua coå phaàn chuû yeáu ôû nhieàu beänh vieän tö nhaân taïi Thaùi Lan.
Neáu tyû leä taêng 16% beänh nhaân ngoaïi quoác haøng naêm ñöôïc duy trì trong giai ñoaïn töø 2005 ñeán 2015, nhu caàu baùc só cuõng seõ taêng leân. Uôùc tính veà soá baùc só caàn boå sung giai ñoaïn 2014-15 dao ñoäng töø 176 ñeán 909. Thaäm chí öôùc tính cao laø 10%
toång soá baùc só ñang laøm vieäc toaøn thôøi gian hieän nay cuûa Thaùi Lan, nhö vaäy veà nguyeân taéc nhu caàu gia taêng coù theå ñöôïc giaûi quyeát theo thôøi gian vôùi nhöõng khuyeán khích taøi chính boå sung. Vì vaäy, taùc ñoäng tôùi söï thieáu huït baùc só noùi chung laø khoâng ñaùng keå.
Tuy nhieân, ñeå cung caáp caùc dòch vuï cho ngöôøi beänh ngoaïi quoác caàn phaûi coù nhöõng caùn boä chuyeân moân cao nhö baùc só tim maïch, thaàn kinh vaø phaãu thuaät thaàn kinh, X-quang vaø ung thö. Ñaëc bieät, nhu
Nhöõng yeáu toá taïo ñieàu kieän cho beänh nhaân ngoaïi quoác tìm kieám chaêm soùc y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ laø caùc dòch vuï y teá chaát löôïng cao (ñöôïc kieåm ñònh thoâng qua heä thoáng kieåm ñònh chaát löôïng quoác gia vaø cuûa UÛy ban Hoãn hôïp Quoác teá [JCI]), thôøi gian chôø ñôïi keùo daøi vaø nguoàn cung thieáu huït ôû trong nöôùc, chi phí thaáp vaø söï chuù troïng vaøo thaùi ñoä hieáu khaùch. Hoaït ñoäng kieåm ñònh chaát löôïng beänh vieän quoác teá vaø du lòch chöõa beänh cuûng coá laãn nhau - hieän taïi coù 38 beänh vieän ôû khu vöïc ASEAN ñöôïc JCI coâng nhaän (16 ôû Singapore,
11 ôû Thaùi Lan, 2 ôû Philippines, 1 ôû Indonesia vaø 1 ôû Vieät Nam) vôùi treân 70% ñöôïc kieåm ñònh töø naêm 2007. Beänh nhaân tìm kieám chaêm soùc y teá ôû chaâu AÙ coù theå tieát kieäm tôùi 90% so vôùi chi phí ôû moät soá nöôùc OECD. Moät ca phaãu thuaät maïch vaønh ôû Hoa Kyø toán tôùi 130.000 ñoâ la Myõ so vôùi chöa ñeán 11.000 ñoâ la Myõ ôû Thaùi Lan vaø khoaûng 16.500 ñoâ la Myõ ôû Singapore. Chi phí ñi laïi vöøa phaûi cuõng goùp phaàn ñaåy maïnh nhu caàu veà nhöõng phaãu thuaät phöùc taïp hoaëc caùc thuû thuaät löïa choïn khoâng ñöôïc baûo hieåm chi traû vaø ñieàu naøy seõ laøm taêng nhu caàu veà soá caùn boä y teá trong nhöõng chuyeân ngaønh naøy.
Trong nhöõng naêm 2005-06, lôïi nhuaän töø beänh nhaân ngoaïi quoác ôû Thaùi Lan ñöôïc öôùc tính khoaûng 1 tyû ñoâ la Myõ. Singapore ñaõ ñaët ra chæ tieâu 1 trieäu beänh nhaân nöôùc ngoaøi vaøo naêm 2012. Neáu ñaït ñöôïc chæ tieâu naøy, doanh thu coù theå ñaït 2,3 tyû ñoâ la Myõ trong khi 13.000 coâng aên vieäc laøm môùi ñöôïc taïo ra. Nhieàu nöôùc ñaõ xaây döïng trang web ñeå xuùc tieán du lòch chöõa beänh vaø giaù caû cuõng taïo ra söï caïnh tranh trong noäi boä vuøng. Philippines ñang ganh ñua ñeå trôû thaønh moät trung taâm môùi veà chuyeân moân vaø chaêm soùc y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ vôùi giaù thaønh caïnh tranh vaø caùc baùc só chuyeân moân tay ngheà cao ñöôïc ñaøo taïo taïi Hoa Kyø.
Xuaát khaåu baùc só vaø ñieàu döôõng
Nhieàu caùn boä y teá töø Philippines vaø Indonesia ñaõ di cö ñeán caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙÙ vaø caùc nôi khaùc treân theá giôùi. Malaysia cuõng traûi nghieäm vieäc di cö ra ngoaøi nöôùc cuûa caùn boä y teá ñeán Singapore, Trung Ñoâng vaø caùc nöôùc OECD. Tuy
USA
UK Germany
ASEAN Japan Korea
Thailand Malaysia Singapore
Australia Middle East
Hình 3. Luoàng luaân chuyeån trong khu vöïc vaø quoác teá cuûa beänh nhaân (hình thöùc 2) (ASEAN =Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ)
caàu naøy gia taêng aùp löïc leân caùc tröôøng y vì söï thieáu huït ñoäi nguõ giaûng daïy, ví duï hôn 300 chuyeân gia ñaõ thoâi vieäc ñeå chuyeån sang caùc beänh vieän tö nhaân trong giai ñoaïn 2005-2006.
Neáu khoâng coù caùc bieän phaùp hieäu quaû ñeå quaûn lyù luoàng chuyeân gia giaøu kinh nghieäm rôøi boû caùc tröôøng y, chaát löôïng ñaøo taïo seõ giaûm suùt. Thaäm chí ngay caû khi caùc chuyeân gia naøy ôû laïi tröôøng vaø daïy ôû caùc beänh vieän thöïc haønh, coâng vieäc laøm theâm ôû khu vöïc tö nhaân cuûa hoï cuõng seõ aûnh höôûng ñeán möùc ñoä chuaån bò, thôøi gian giaûng daïy cuõng nhö laøm giaûm thôøi gian daïy thöïc haønh vaø thò phaïm cho sinh vieân. Hieän töôïng naøy coù theå laøm taêng thôøi gian chôø ñôïi phaãu thuaät trong khu vöïc coâng laäp. Maëc duø nhöõng ngöôøi höôûng lôïi chính töø vieäc gia taêng du lòch chöõa beänh laø caùc beänh vieän tö vaø nhaân vieân cuûa hoï, khu vöïc coâng laäp cuõng seõ nhaän ñöôïc thu nhaäp töø thueá. Veà nguyeân taéc, vieäc phaùt trieån dòch vuï chaát löôïng cao cuûa khu vöïc tö nhaân cuõng coù theå ñem laïi hieäu quaû nhö naâng cao chuyeân moân vaø khaû naêng kieåm soaùt chaát löôïng qua heä thoáng kieåm ñònh chaát löôïng beänh vieän vaø caùc quy trình khaùc. Thaùch thöùc ñoái vôùi Thaùi Lan vaø caùc nöôùc tham gia du lòch chöõa beänh laø ñöa ra caùc chính saùch vaø phöông phaùp nhaèm toái öu hoùa lôïi ích vaø quaûn lyù ruûi ro cuûa heä thoáng y teá. Thaäm chí neáu nhöõng thaùch thöùc naøy ñöôïc giaûi quyeát, lieäu nhöõng lôïi ích tieàm naêng coù thöïc söï ñöôïc cuï theå hoùa hay khoâng vaø lieäu chuùng coù theå buø laïi nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi heä thoáng y teá hay khoâng vaãn laø ñieàu coøn phaûi xem xeùt.
nhieân, Malaysia vaø Singapore cuõng laø ñieåm ñeán quen thuoäc cho caùn boä y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ.
Öôùc tính khoaûng 110.774 ñieàu döôõng ngöôøi Philippines laøm vieäc ôû caùc nöôùc OECD naêm 2000 (baûng 4). Tính toång soá, khoaûng 163.756 ñieàu döôõng ngöôøi Philippines laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi trong naêm 2000. Soá löôïng ñieàu döôõng ngöôøi Philippines di cö haøng naêm (ñeán taát caû caùc nôi) ñaõ taêng töø 7.683 naêm 2000 leân 13.014 naêm 2009, trong ñoù caùc ñieåm ñeán haøng ñaàu laø A-raäp Xeâ-uùt, Hoa Kyø, caùc nöôùc tieåu Vöông quoác A-raäp thoáng nhaát (Hình 4). Hieän töôïng di cö chuû yeáu xaûy ra do tieàn löông cao hôn ñaùng keå khi laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi - moät ñieàu döôõng vieân ôû Ma-ni-la thu nhaäp töø 58 - 115 ñoâ la Myõ moät thaùng so vôùi 5.000 ñoâ la Myõ moät thaùng ôû Anh quoác hay Hoa Kyø.
Coù hai loaïi di cö cuûa caùn boä y teá. Di cö taïm thôøi noùi tôùi caùc caùn boä y teá vôùi vi-sa coù thôøi gian haïn cheá hoaëc vi-sa hôïp ñoàng coâng vieäc thöôøng thaáy ôû caùc nöôùc Trung ñoâng vaø ASEAN. Ngöôïc laïi, di cö laâu daøi noùi tôùi nhöõng ngöôøi ôû laïi nöôùc ngoaøi trong khoaûng thôøi gian khoâng phuï thuoäc vaøo hôïp ñoàng laøm vieäc. Trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1990, hieän töôïng di cö laâu daøi cuûa ñieàu döôõng ngöôøi Philippines taêng maïnh khi nhöõng yeâu caàu veà vi-sa thöôøng truù khaù thoaûi maùi, ñaëc bieät ôû Hoa Kyø vaø Anh quoác. Di cö taïm thôøi vaø laâu daøi coù nhöõng taùc ñoäng khaùc nhau ñoái vôùi heä thoáng y teá vì nhöõng ngöôøi di cö taïm thôøi coù khaû naêng quay trôû laïi coâng vieäc ôû queâ höông vaø göûi tieàn veà cho gia ñình nhieàu hôn laø nhöõng ngöôøi di cö laâu daøi.
Moät trong nhöõng lôïi ích tieàm naêng cuûa vieäc caùn boä y teá di cö laø soá tieàn hoï göûi veà nhaø cho gia ñình.
Nguoàn thu nhaäp naøy coù theå caûi thieän tình hình kinh teá cuûa gia ñình ngöôøi di cö ñoàng thôøi cuõng coù taùc ñoäng tích cöïc ñeán neàn kinh teá trong nöôùc. Tuy nhieân, hieän töôïng di cö cuõng tieàm taøng nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc. Ví duï, nhu caàu ñieàu döôõng ngoaïi quoác gia taêng vaø nhöõng cô hoäi nhaäp cö laâu daøi ñeán Hoa Kyø ñaõ daãn ñeán vieäc caùc baùc só ngöôøi Philippines ñöôïc ñaøo taïo laïi ñeå thaønh ñieàu döôõng nhaèm tìm kieám vieäc laøm ôû nöôùc ngoaøi. Coù khoaûng 2.000 ñeán 3.000 baùc só trong giai ñoaïn 2000-2003 ñaõ ñöôïc ñaøo taïo laïi ñeå trôû thaønh nhöõng nhaân vieân ñöôïc goïi laø ñieàu döôõng cöùu thöông. Nhöõng ñieàu döôõng cöùu thöông naøy ñaõ coá gaéng taän duïng cô hoäi môû cho nhöõng ñieàu döôõng di cö.
Kinh nghieäm cuûa Philippines ñaõ theå hieän töông taùc phöùc hôïp giöõa nhu caàu toaøn caàu vaø nguoàn cung
- caàu trong nöôùc. Tính ñeán naêm 2009, tình traïng suy thoaùi toaøn caàu ñaõ laøm suy giaûm nhu caàu quoác teá veà nhaân vieân ñieàu döôõng (keå caû nhöõng khoù khaên veà vi- sa laøm vieäc khi nhaäp caûnh vaøo Hoa Kyø), thaäm chí ngay caû khi caùc tröôøng ñieàu döôõng vaãn tieáp tuïc ñaøo taïo nhöõng ñieàu döôõng môùi toát nghieäp. Ñieàu döôõng thöôøng ñöôïc yeâu caàu phaûi coù giaáy pheùp cuõng nhö 2 ñeán 3 naêm kinh nghieäm trong moät beänh vieän chuyeån tuyeán tröôùc khi coù theå noäp ñôn xin vi-sa laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi vaø yeâu caàu naøy ñaõ trôû thaønh raøo caûn chính. Naêm 2008, Cô quan tuyeån duïng laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi cuûa Philippines baùo caùo coù yeâu caàu 20.000 coâng vieäc cho ñieàu döôõng ôû Trung Ñoâng, Singapore vaø chaâu AÂu. Vì vaäy, trong khi moät soá beänh vieän ôû Philippines phaûi ñoùng cöûa moät soá khoa vì caùc nhaân vieân giaøu kinh nghieäm vaø ñoâi khi toaøn boä nhoùm nhaân vieân nghæ vieäc, thì nhöõng beänh vieän khaùc laïi coù thöøa nhöõng ñieàu döôõng môùi tìm kieám cô hoäi hoïc/laøm noäi truù. Moät khaûo saùt thöïc hieän taïi 200 beänh vieän coâng laäp vaø tö nhaân cho thaáy raèng nhöõng nhaø quaûn lyù ít gaëp khoù khaên khi tuyeån duïng ñieàu döôõng coù döôùi moät naêm kinh nghieäm nhöng laïi raát vaát vaû khi tuyeån duïng ñieàu döôõng coù kinh nghieäm, ñaëc bieät nhöõng beänh vieän tö traû löông thaáp hôn möùc trung bình gaëp nhieàu khoù khaên hôn so vôùi nhöõng Baûng 4. Soá löôïng baùc só vaø ñieàu döôõng ôû ÑNAÙ laøm
vieäc ôû caùc nöôùc OECD, theo nöôùc nôi sinh ra vaø theo nöôùc nôi laøm vieäc
Soá lieäu töø taøi lieäu tham khaûo soá 43 vaø 44. OECD=Organisation for Economic Co-operation and Development (Toå chöùc phaùt trieån vaø hôïp taùc kinh teá).
beänh vieän coâng laäp. Vì vaäy, Philippines khoâng ñuû khaû naêng tuyeån duïng nhöõng ñieàu döôõng do chính hoï ñaøo taïo vaø gaây ra hieän töôïng dö thöøa nhö hieän nay.
Indonesia cuõng xuaát khaåu nhieàu ñieàu döôõng.
Caùc nöôùc theo ñaïo Hoài nhö A-Raäp Xeâ-uùt, caùc tieåu Vöong quoác A-Raäp thoáng nhaát, Malaysia, vaø Singapore laø nhöõng ñieåm ñeán chuû yeáu. Tuy nhieân, coù ít thoâng tin saün coù veà vieäc di cö vaø vieäc laøm ôû khu vöïc tö nhaân trong nöôùc. Vôùi naêng löïc ñaøo taïo nhaân vieân y teá theo ñaàu ngöôøi thaáp hôn Philippines, vieäc di cö ra ngoaøi nöôùc cuûa ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh coù tay ngheà cao vaø giaøu kinh nghieäm ñaõ taïo ra nhöõng thaùch thöùc lôùn cho heä thoáng, laøm nghieâm troïng theâm söï thieáu huït vaø chaát löôïng chaêm soùc trong heä thoáng y teá cuûa Indonesia.
Singapore laø nöôùc nhaäp khaåu baùc só chính ôû Ñoâng Nam AÙÙ. Naêm 2009, ñaõ coù chæ tieâu tuyeån duïng 1.000 baùc só ñöôïc ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi. Boä Y teá coù moät trang maïng ñeå quaûng baù lôïi ích cuûa vieäc di cö ñeán Singapore. Thoáng keâ gaàn ñaây cho thaáy 2/3 soá baùc só trong nöôùc vaø 1/3 soá baùc só ôû khu vöïc coâng ñöôïc ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi (keå caû nhöõng baùc só ngöôøi Singapore ñöôïc ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi). Singapore cuõng nhaäp khaåu ñieàu döôõng töø nhöõng nöôùc khaùc - öôùc tính coù khoaûng 30% toång soá ñieàu döôõng laøm vieäc ôû nöôùc naøy laø ngöôøi nöôùc ngoaøi.
Nhöõng naêm gaàn ñaây, phöông thöùc tuyeån duïng coù xu höôùng thay ñoåi töø xin vieäc theo caù nhaân hoaëc tuyeån duïng theo cô sôû sang caùc hieäp ñònh song phöông vaø ña phöông chính thöùc giöõa chính caùc nöôùc ñi vaø ñeán. Ví duï, Philippines vaø Indonesia ñaõ coù thoûa thuaän song phöông vôùi nhieàu nöôùc. Hieäp ñònh giöõa Anh quoác vaø Philippines ñöôïc
kyù keát naêm 2002 ñaõ daãn ñeán vieäc tuyeån duïng 225 ñieàu döôõng ngöôøi Philippines giaøu kinh nghieäm töø naêm 2002 ñeán naêm 2006. Hieäp ñònh ñaõ keát thuùc naêm 2006 khi Anh quoác tuyeân boá raèng söï thieáu huït ñieàu döôõng ñaõ khoâng coøn laø vaán ñeà ñaùng quan taâm nöõa. Nhaät Baûn vaø Ca-na-ña cuõng ñaõ coù caùc hieäp ñònh vôùi Philippines vaø Indonesia ñeå cung caáp ñieàu döôõng coù tay ngheà.
ÔÛ caáp ñoä khu vöïc, Hieäp ñònh khung ASEAN veà dòch vuï, ñöôïc kyù keát naêm 1995, ñaõ daønh
töï do hoùa thöông maïi trong dòch vuï, vôùi y teá laø moät trong soá 11 lónh vöïc öu tieân. Naêm 2011, caùc thaønh vieân baét ñaàu ñaøm phaùn veà caùc hieäp ñònh coâng nhaän laãn nhau ñeå taïo ñieàu kieän cho vieäc luaân chuyeån luoàng caùn boä chuyeân moân nhö ñaõ thoáng nhaát trong Hieäp ñònh Khung vôùi döï kieán ñaït ñöôïc söï trao ñoåi töï do nhaân vieân y teá vaøo naêm 2010. Nhöõng hieäp ñònh naøy keâu goïi söï coâng nhaän laãn nhau veà baèng caáp vaø giaáy pheùp chuyeân moân trong nhöõng nöôùc ASEAN.
Moät hieäp ñònh coâng nhaän laãn nhau veà dòch vuï ñieàu döôõng ñaõ ñöôïc kyù keát naêm 2006, tieáp sau ñoù laø moät hieäp ñònh veà baùc só ña khoa naêm 2008. Söï ña daïng cuûa khu vöïc ASEAN, bao goàm nhöõng khaùc bieät veà chaát löôïng giaùo duïc vaø ñaøo taïo, caùc yeâu caàu veà giaáy pheùp, ngoân ngöõ, vaø nhöõng khía caïnh vaên hoùa trong thöïc haønh chuyeân moân haøng ngaøy giöõa caùc nöôùc ñaõ taïo ra thaùch thöùc nhaát ñònh cho vieäc trieån khai nhöõng hieäp ñònh naøy. Nhöõng raøo caûn naøy cuõng nhö nhöõng yeâu caàu boå sung trong hieäp ñònh coâng nhaän laãn nhau veà 3 naêm kinh nghieäm laøm vieäc cuûa ñieàu döôõng vieân vaø 5 naêm ñoái vôùi baùc só ñaõ taïo theâm nhöõng khoù khaên ñoái vôùi söï trao ñoåi töï do caùn boä chuyeân moân y teá taïi Ñoâng Nam AÙÙ.
Baøn luaän
Caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ ñang phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc ña daïng veà nhaân löïc y teá. Maëc duø khoâng coù söï thieáu huït toaøn dieän veà nhaân vieân y teá ôû caáp ñoä khu vöïc, naêm nöôùc ôû khu vöïc ASEAN (Indonesia, Vieät Nam, Laøo, Campuchia vaø Myanmar) ôû döôùi ngöôõng cuûa TCYTTG veà tyû leä 2,28 baùc só, ñieàu döôõng hoaëc nöõ hoä sinh treân 1000
Japan
Philippines
Indonesia Singapore Malaysia Saudi Arabia
UK
USA
United Arab Emirates
Hình 4. Luoàng luaân chuyeån quoác teá cuûa baùc só vaø ñieàu döôõng vieân (hình thöùc 4).
daân. Thaùi Lan vaø Malaysia coù maät ñoä nhaân vieân y teá thaáp so vôùi möùc ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa hoï, trong khi ñoù Philippines, Singapore, vaø Brunei coù maät ñoä cao hôn.
Duø maät ñoä caùn boä y teá coù ñaït quy chuaån quoác teá hay khoâng, haàu heát caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu ñoái maët vôùi aùp löïc phaûi taêng soá löôïng nhöõng caùn boä y teá coù baèng caáp vaø ñoäng cô laøm vieäc toát nhaèm ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cuûa coäng ñoàng. Taêng cöôøng ñaøo taïo caùn boä y teá roõ raøng coù vai troø quan troïng trong vieäc giaûi quyeát thaùch thöùc naøy. Tuy nhieân, ôû nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ, naêng löïc taøi chính ñaõ giôùi haïn khaû naêng taêng soá vieäc laøm trong khu vöïc coâng vaø nhieàu baùc só cuõng nhö ñieàu döôõng ra tröôøng khoâng theå tìm ñöôïc vieäc trong ngaønh y teá. Vaán ñeà naøy chæ ra nhu caàu caàn taêng cöôøng keát noái giöõa vieäc ñaøo taïo vaø söû duïng hoaëc phaân coâng caùn boä ñaõ ñaøo taïo thoâng qua vieäc laäp keá hoaïch nhaân löïc y teá vaø söï tham gia (vaø quy cheá) hieäu quaû cuûa caùc cô sôû ñaøo taïo y teá.
Moät phöông phaùp ñeå caûi thieän tính saün coù cuûa caùn boä vôùi nguoàn löïc coá ñònh laø chuyeån giao moät soá chöùc naêng ñieàu trò vaø caùc traùch nhieäm khaùc cho nhaân vieân caáp thaáp hôn. Tieán trình naøy - thöôøng ñöôïc goïi laø chuyeån giao nhieäm vuï hay thay theá - ñaõ cho thaáy laø moät giaûi phaùp mang tính chi phí - hieäu quaû ñeå taêng cöôøng tieáp caän vôùi caùc dòch vuï trong nhieàu hoaøn caûnh khaùc nhau, maëc duø baèng chöùng töø caùc nöôùc thu nhaäp trung bình coøn ít. Chuyeån giao nhieäm vuï cuõng coù theå bao goàm vieäc döïa vaøo nhaân vieân ôû tuyeán coäng ñoàng nhieàu hôn nhö hình thöùc nöõ hoä sinh coäng ñoàng ñang phaùt trieån roäng raõi ôû Myanmar, moät moâ hình coù theå ñaëc bieät höõu ích trong boái caûnh dòch vuï cuûa caùc cô sôû y teá khoâng ñöôïc taän duïng trieät ñeå.
Tuy nhieân, maät ñoä nhaân löïc y teá cao khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñoàng nghóa vôùi söï caûi thieän tính saün coù cuûa caùc dòch vuï, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc coäng ñoàng ngheøo vaø noâng thoân. Cuõng nhö ôû nhöõng nôi khaùc treân theá giôùi, nhieàu nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙÙ phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc dai daúng trong vieäc phaân boá (vaø giöõ) baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh ñeán caùc vuøng saâu vuøng xa vaø vuøng noâng thoân, daãn ñeán söï maát caân ñoái ôû caáp ñoä cao trong vieäc phaân phoái nhaân löïc y teá (ñaëc bieät laø baùc só) cho caùc tænh vaø tieåu bang. Nhieàu nöôùc cuõng ñang gaëp phaûi khoù khaên trong vieäc duy trì caùn boä trong khu vöïc coâng laäp vôùi nhöõng taùc ñoäng tieàm taøng tôùi tính saün coù cuûa dòch vuï ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi ngheøo vaø caän ngheøo - nhöõng ngöôøi ít coù khaû naêng söû duïng nhöõng
nhaø cung caáp dòch vuï tö nhaân chính thöùc. Moät soá nöôùc trong khu vöïc ñaõ thaønh coâng trong vieäc giaûi quyeát nhöõng thaùch thöùc naøy (Hoäp 2), nhöng söï maát caân baèng vaãn coøn ñaùng keå. Maëc duø baèng chöùng cô baûn veà caùch giaûi quyeát toát nhaát söï maát caân baèng naøy vaãn coøn raát ít, ngaøy caøng coù nhieàu tieáng noùi ñoàng thuaän raèng caùc nöôùc caàn phaûi xem xeùt keát hôïp caùc phöông thöùc ñeå caûi thieän vieäc phaân boá vaø löu giöõ caùn boä y teá. Kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc cuï theå cho thaáy caùc chieán löôïc toaøn dieän coù hieäu quaû hôn moät phöông thöùc rieâng leû (Hoäp 2). Tuy nhieân, caùc nöôùc caàn coù khaû naêng ñaùp öùng vôùi tình hình thay ñoåi ñeå ñaûm baûo keát quaû beàn vöõng.
Hoäp 2: Nhöõng kinh nghieäm veà ñoái phoù vôùi söï thieáu huït, phaân boá khoâng ñoàng ñeàu vaø löu giöõ nhaân vieân y teá
Ñeå ñoái phoù vôùi söï thieáu huït nöõ hoä sinh ôû Campuchia, chính phuû ñaõ thieát laäp moät chöông trình ñaøo taïo nöõ hoä sinh sô caáp moät naêm vaøo naêm 2003, tuyeån choïn nhöõng hoïc sinh lôùp 7 ôû ñòa phöông. Chöông trình ñöôïc môû roäng ra toaøn quoác naêm 2005, bao goàm vieäc tuyeån choïn hoïc sinh lôùp 10 ñeå caûi thieän chaát löôïng. Muïc tieâu cuûa chính phuû laø coù moät nöõ hoä sinh sô caáp cho moãi trung taâm y teá vaøo naêm 2009. ÔÛ Laøo, moät chöông trình ñaøo taïo ñieàu döôõng phuï trôï caáp thaáp ñöôïc thöïc hieän trong giai ñoaïn 1960 vaø 2002, sau ñoù laø moät chöông trình 3 naêm ñaøo taïo ñieàu döôõng vieân vaø nöõ hoä sinh ñöôïc chaáp thuaän vaø ñaûm baûo chuaån. Nhöõng chöông trình naøy ñaõ laøm taêng söï tieáp caän vôùi nöõ hoä sinh ôû nhöõng vuøng noâng thoân, nhöng gaàn ñaây quaù trình ñaùnh giaù nöõ hoä sinh ñaõ keát luaän raèng haàu heát nhöõng nöõ hoä sinh naøy thieáu caùc kyõ naêng caáp cöùu cô baûn. Caû Campuchia vaø Laøo ñaõ thaønh laäp Quyõ Coâng baèng Söùc khoûe nhaèm taêng khaû naêng tieáp caän cuûa beänh nhaân ngheøo vaø taïo nguoàn thu boå sung cho caùn boä y teá. Campuchia cuõng ñaõ thí ñieåm vieäc kyù keát hôïp ñoàng döïa treân naêng löïc thöïc hieän thoâng qua caùc toå chöùc phi chính phuû vaø vieäc naøy ñaõ caûi thieän tính saün coù cuûa caùn boä y teá vaø laøm giaûm tyû leä vaéng maët vaøo giôø laøm vieäc.
Myanmar ñaõ keát hôïp vieäc caáp giaáy pheùp cho caùc baùc só y khoa haønh ngheà ôû vuøng noâng thoân.
Caùc ñieàu döôõng coù boån phaän phaûi laøm vieäc cho khu vöïc coâng laäp trong 3 naêm neáu khoâng giaáy
pheùp haønh ngheà cuûa hoï seõ bò ruùt. Tuy nhieân vieäc haønh ngheà baét buoäc ôû vuøng noâng thoân chæ coù hieäu quaû ngaén haïn, do ñoù caùc bieän phaùp khaùc ñöôïc thöïc hieän song song, bao goàm nhöõng khuyeán khích taøi chính vaø phi taøi chính nhö söï coâng nhaän cuûa xaõ hoäi vaø phaùt trieån treân con ñöôøng ngheà nghieäp.
Vieät Nam yeâu caàu phaûi coù theâm 4 naêm ñaøo taïo ñoái vôùi y só hieän nay ôû traïm y teá xaõ ñeå ñöôïc caáp baèng baùc só y khoa. Ngoaøi ra, Vieät Nam cuõng taêng soá löôïng sinh vieân ñöôïc tuyeån töø caùc ñòa phöông vaø ngöôøi daân toäc thieåu soá ôû nhöõng coäng ñoàng vuøng saâu vuøng xa vaø vuøng khoù khaên (khoâng caàn phaûi thi ñaàu vaøo), taêng cöôøng hôïp taùc giöõa beänh vieän ñòa phöông vôùi caùc tröôøng y ñeå ñaåy nhanh ñaøo taïo taïi chöùc vaø luaân chuyeån nhaân vieân tuyeán treân xuoáng laøm vieäc ôû caùc cô sôû tuyeán döôùi.
Thaùi Lan ñoái phoù vôùi nhöõng khoù khaên treân baèng caùc phöông thöùc tieáp caän loàng gheùp ñeå giöõ nhaân löïc ôû noâng thoân, ñaøo taïo taïi ñòa phöông, vaø phaân boå baùc só vaø ñieàu döôõng veà queâ höông cuûa hoï. Giao keøo baét buoäc vôùi chính phuû ñöôïc trieån khai vaøo nhöõng naêm 1970 vaø sau ñoù laø ñöa ra caùc khuyeán khích taøi chính vaø phi taøi chính cho baùc só haønh ngheà ôû noâng thoân. Bieän phaùp naøy ñaõ laøm giaûm khoaûng caùch veà maät ñoä baùc só giöõa vuøng ñoâng baéc ngheøo nhaát vaø Baêng - coác töø 21 laàn naêm 1979 xuoáng coøn 9,4 laàn naêm 2000. Baát chaáp nhöõng noã löïc naøy, vieäc giöõ baùc só ôû laïi vuøng noâng thoân khi heát thôøi gian giao keøo vaãn khoù khaên - yeáu toá caûn trôû laø do baùc só thích laøm vieäc ôû thaønh phoá vaø ñaøo taïo chuyeân khoa.
Taát nhieân, maät ñoä nhaân löïc y teá thaáp roõ raøng khoâng phaûi laø khoù khaên duy nhaát khi ñaùp öùng nhu caàu söùc khoûe cuûa coäng ñoàng. Taïi nhöõng quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ coù thu nhaäp thaáp vôùi maät ñoä nhaân vieân y teá thaáp (thieáu huït nhieàu), möùc ñoä söû duïng caùc dòch vuï y teá thöôøng cuõng thaáp. Söï khan hieám nguoàn nhaân löïc laø moät nguyeân nhaân cuûa tình hình naøy, nhöng dòch vuï chaát löôïng keùm, caùc raøo caûn taøi chính, vaø caùc yeáu toá khaùc thaäm chí coù theå quan troïng hôn. Vì vaäy, nhöõng noã löïc taêng cöôøng löïc löôïng lao ñoäng y teá trong boái caûnh naøy caàn ñöôïc thöïc hieän song song vôùi caùc bieän phaùp boå sung ñeå laøm giaûm raøo caûn taøi chính vaø nhöõng raøo caûn khaùc ñoái vôùi vieäc söû duïng dòch vuï.
Chuùng ta cuõng ñaõ ñeà caäp tôùi gia taêng thöông maïi trong dòch vuï y teá vaø nhöõng heä luïy maø noù ñem laïi cho heä thoáng y teá vaø caùc chính saùch veà nhaân löïc y teá trong khu vöïc ASEAN. Caùc nöôùc thu nhaäp cao vaø trung bình ñang tham gia tích cöïc trong hoaït ñoäng thöông maïi naøy hôn laø nhöõng nöôùc coù thu nhaäp thaáp vôùi nhöõng luoàng luaân chuyeån caû ngöôøi beänh vaø nhaân vieân y teá. Indonesia vaø Philippines ñeàu xuaát khaåu nhieàu baùc só vaø ñieàu döôõng, maëc duø hai nöôùc naøy coù nhöõng ñieåm khôûi ñaàu raát khaùc bieät veà khía caïnh toå chöùc cuûa giaùo duïc vaø ñaøo taïo y khoa. Thaùi Lan vaø Malaysia ñaõ tích cöïc tham gia trong vieäc cung caáp caùc dòch vuï y teá cho ngöôøi beänh ngoaïi quoác nhöng ít tham gia xuaát khaåu nhaân vieân y teá. Singapore vaø Brunei laø nhöõng nöôùc nhaäp khaåu nhaân vieân y teá ngoaïi quoác chính trong khu vöïc vaø Singapore cuõng tham gia vaøo du lòch chöõa beänh. Ngöôïc laïi, nhöõng nöôùc coù thu nhaäp thaáp trong vuøng (Campuchia, Laøo, Myanmar vaø Vieät Nam) khoâng tham gia roäng raõi vaøo thöông maïi trong dòch vuï y teá, tröø xu höôùng nhöõng beänh nhaân giaøu tìm kieám dòch vuï chaêm soùc ôû caùc nöôùc thu nhaäp trung bình vaø cao.
Thöông maïi trong dòch vuï y teá coù nhieàu khaû naêng seõ tieáp tuïc gia taêng. Nhieàu nöôùc ñang tích cöïc xuùc tieán du lòch chöõa beänh. Ví duï, Chính phuû Thaùi Lan ñang noã löïc ñöa Thaùi Lan trôû thaønh trung taâm veà Y khoa chính ôû chaâu AÙ nhö moät phaàn trong chieán löôïc môû roäng vaø ña daïng hoùa xuaát khaåu. Hôn nöõa, quaù trình hoäi nhaäp khu vöïc (ASEAN) ñang dieãn ra vôùi keát quaû laø caùc thoûa thuaän coâng nhaän laãn nhau cho 3 nhoùm caùn boä chuyeân moân y teá (baùc só, ñieàu döôõng vaø baùc só nha khoa) cuøng vôùi caùc bieän phaùp taïo ñieàu kieän dòch chuyeån lao ñoäng khaùc coù nhieàu khaû naêng laøm taêng dòch chuyeån cuûa nguoàn nhaân löïc y teá trong vuøng. Tuy nhieân, trong thöïc tieãn, nhöõng kyõ naêng ngoân ngöõ vaø naêng löïc chuyeân moân seõ vaãn laø nhöõng tieâu chí chuû yeáu cho caùc nhaø tuyeån duïng lao ñoäng tieàm naêng, do vaäy töï do di chuyeån seõ khoâng nhaát thieát trôû thaønh nhöõng cô hoäi vieäc laøm cho caùn boä y teá, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñeán töø caùc nöôùc thu nhaäp thaáp.
Du lòch chöõa beänh vaø tieàn göûi veà nhaø cuûa nhaân vieân töø ngoaïi quoác coù theå taïo ra nhöõng lôïi ích kinh teá ñaùng keå vaø coù tieàm naêng ñem laïi nhöõng lôïi ích to lôùn hôn cho ngöôøi beänh vaø caùn boä y teá thoâng qua ñaàu tö vaøo cô sôû vaät chaát vaø ñaøo taïo caùn boä y teá, taêng tính caïnh tranh vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm ñònh vaø quy chuaån chaát löôïng. Nhöng nhöõng lôïi ích naøy khoâng phaûi töï nhieân maø coù, vaø thöông maïi trong
