Moät soá yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh phoøng traùnh tai naïn giao thoâng
ñöôøng boä ôû hoïc sinh tröôøng THPT Taây Hoà, quaän Taây Hoà Haø Noäi naêm 2009
Nguyeãn Vaân Anh (*), Phaïm Vieät Cöôøng (**)
Tai naïn giao thoâng ñöôøng boä (TNGTÑB) laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây töû vong vaø taøn taät haøng ñaàu taïi caùc quoác gia treân theá giôùi ñaëc bieät laø taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Keát quaû cuûa moät soá nghieân cöùu cuõng ñaõ chæ ra raèng treû vò thaønh nieân laø moät trong nhöõng nhoùm ñoái töôïng coù nguy cô cao vôùi TNGTÑB, tuy nhieân caùc thoâng tin naøy coøn khaù haïn cheá nhaát laø trong boái caûnh cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong ñoù coù Vieät Nam. Nghieân cöùu naøy ñöôïc tieán haønh taïi tröôøng THPT Taây Hoà trong thôøi gian töø thaùng 4 ñeán thaùng 9/2009 vôùi muïc tieâu moâ taû kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh veà phoøng traùnh TNGTÑB vaø moät soá yeáu toá lieân quan ôû hoïc sinh tröôøng THPT. Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp moâ taû caét ngang coù phaân tích. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø 412 hoïc sinh ñang hoïc taïi tröôøng thoâng qua boä caâu hoûi töï ñieàn.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy giôùi tính, hoïc löïc, kieán thöùc, tieáp caän thoâng tin tuyeân truyeàn veà phoøng traùnh TNGTÑB coù lieân quan vôùi thaùi ñoä phoøng traùnh TNGTÑB cuûa hoïc sinh. Giôùi tính lieân quan ñeán haønh vi ñua xe traùi pheùp vaø khoâng soáng cuøng cha meï coù lieân quan ñeán haønh vi xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp cuûa hoïc sinh. Thaùi ñoä coù lieân quan ñeán phöông tieän ñi hoïc theâm/ñi chôi, haønh vi ñua xe traùi pheùp, xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp vaø thöïc haønh phoøng traùnh TNGTÑB cuûa hoïc sinh. Nghieân cöùu cuõng ñaõ ñöa ra caùc khuyeán nghò cuï theå ñoái vôùi vai troø cuûa cha meï vaø nhaø tröôøng trong vieäc quan taâm, chuû ñoäng cung caáp thoâng tin veà phoøng traùnh TNGTÑB cho hoïc sinh cuï theå laø veà vieäc söû duïng xe gaén maùy vaø muõ baûo hieåm.
Töø khoaù: Tai naïn giao thoâng, kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh, phoøng traùnh tai naïn giao thoâng.
Knowledge, attitude and practices towards road traffic injury prevention among students
in Tay Ho high school, Tay Ho District, Ha Noi 2009
Nguyen Van Anh (*), Pham Viet Cuong (**)
Road traffic injury is a leading cause of death and disability in many countries, especially in developing countries. Study findings show that adolescents are among high risk groups of road traffic injury. However, this data has not been well recorded in low and middle income countries, including Viet Nam.
This cross-sectional study was carried out at Tay Ho high school from April to September 2009 to aim at describing knowledge, attitude and practices on prevention of road traffic injury. Data was collected from 412 high school students of Tay Ho high school using self-administered questionnaire.
The study findings show that sex, education level, knowledge, and approach to IEC materials are related to attitude of students on road traffic injury prevention. Especially, student's gender is related to illegal motorcycle race behavior and living away from parents is related to students' behavior of watching and encouraging illegal motorcycle race. Attitude is related to means of transport for attending extra-classes and hanging out, illegal motorcycle race, watching and encouraging illegal motorcycle race, and practice of road traffic injury prevention.
The study suggests that there is a need of increasing the role of parents and teachers in educating adolescents on road traffic injury prevention, specifically the use of motorcycles and protection devices such as helmet.
Key words: road traffic accident, knowledge, attitude, practice, prevention of road traffic injuries.
Taùc giaû
(*) Ths. Nguyeãn Vaân Anh, Vieän Coâng ngheä Thoâng tin - Thö vieän Y hoïc Trung öông.
Ñòa chæ: 13-15 Leâ Thaùnh Toâng - Hoaøn Kieám - Haø Noäi; Email: [email protected] (**) TS. Phaïm Vieät Cöôøng, Tröôûng Boä moân Thoáng keâ - Tin hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Ñòa chæ: 138B Giaûng Voõ, Ba Ñình, Haø Noäi; Email: [email protected]
1. Ñaët vaán ñeà
Tai naïn giao thoâng ñöôøng boä (TNGTÑB) laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa töû vong vaø taøn taät ôû caùc khu vöïc treân theá giôùi. Theo baùo caùo cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi naêm 2004 öôùc tính coù khoaûng 1,2 trieäu ngöôøi cheát moãi naêm vaø khoaûng 50 trieäu ngöôøi bò thöông vì TNGTÑB. Khoaûng 85% tröôøng hôïp xaûy ra taïi caùc nöôùc thu nhaäp thaáp vaø trung bình. Öôùc tính toån thaát toaøn caàu do TNGTÑB moãi naêm khoaûng 518 tyû ñoâ la Myõ. ÔÛ caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình, chi phí naøy chieám khoaûng 65 tyû ñoâ la Myõ, nhieàu hôn khoaûn vieän trôï phaùt trieån kinh teá cho caùc nöôùc naøy [13]. Theo döï baùo cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi neáu khoâng coù nhöõng bieän phaùp khaån caáp vaø
hieäu quaû, con soá töû vong do TNGTÑB seõ coøn taêng nhanh taïi taát caû caùc khu vöïc treân theá giôùi vaø TNGT seõ gia taêng töø vò trí thöù 9 trôû thaønh nguyeân nhaân coù gaùnh naëng beänh taät lôùn thöù 3 vaøo naêm 2020 [1].
Taïi Vieät Nam TNGT laø vaán ñeà ñang ñöôïc Nhaø nöôùc quan taâm vì tyû leä maéc vaø töû vong raát cao. Vieät Nam laø moät trong 14 nöôùc coù tyû leä TNGT cao nhaát theá giôùi. Soá lieäu cuûa UÛy ban An toaøn giao thoâng Quoác gia cho thaáy haøng naêm coù khoaûng 15.000 vuï TNGT xaûy ra, laøm bò thöông treân 10.000 ngöôøi vaø töû vong treân 14.000 ngöôøi, trong ñoù thanh thieáu nieân ñoä tuoåi töø 15 ñeán 24 laø naïn nhaân cuûa khoaûng 40%
soá caùc tai naïn nghieâm troïng [3], [6]. Ñieàu tra lieân tröôøng veà chaán thöông ôû Vieät Nam naêm 2001 cho
thaáy xe maùy laø phöông tieän lieân quan nhieàu nhaát ñeán caùc chaán thöông giao thoâng vaø chieám ñeán hôn 50% soá tröôøng hôïp chaán thöông giao thoâng ôû löùa tuoåi 15-19 [1].
Treân phaïm vi toaøn caàu, treû em töø 15-19 tuoåi coù nguy cô cao nhaát ñoái vôùi TNGTÑB [13]. Treû vò thaønh nieân coù nguy cô cao vì ñoä tuoåi naøy laø giai ñoaïn thay ñoåi moät caùch toaøn dieän veà theå chaát, tinh thaàn, cuõng nhö caùc quan heä xaõ hoäi. Moät soá treû thöôøng toø moø, lieàu lónh vaø thöû nhöõng haønh vi töông ñoái nguy haïi gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoûe (ñua xe maùy, söû duïng caùc chaát uoáng coù coàn, chaát kích thích, khoâng chaáp haønh nghieâm chænh luaät leä giao thoâng, khoâng ñoäi muõ baûo hieåm, thieáu taäp trung trong khi laùi xe…) [13], [9], [10], [12]. Söï thieáu kieán thöùc cô baûn, thieáu kinh nghieäm soáng ôû moät cô theå ñang phaùt trieån veà moïi maët laø nguyeân nhaân cô baûn cho söï gia taêng TNGT ôû löùa tuoåi naøy.
Tröôøng THPT Taây Hoà laø moät trong boán tröôøng THPT thuoäc quaän Taây Hoà, tröôøng ñoùng treân ñòa baøn phöôøng Phuù Thöôïng, nôi ñaây khaù xa trung taâm Thaønh phoá. Tröôøng môùi ñöôïc thaønh laäp töø naêm 2003, ñoái töôïng hoïc sinh ña daïng, ñeán töø caùc khu vöïc laân caän. Do ñaây laø tröôøng coù chuaån ñaàu vaøo thaáp neân phaàn lôùn hoïc sinh vaøo tröôøng naøy coù hoïc löïc trung bình, yù thöùc hoïc taäp cuõng nhö kyû luaät chöa cao. Bôûi vaäy nguy cô xaûy ra TNGT laø khoù traùnh khoûi neáu nhö kieán thöùc vaø yù thöùc phoøng traùnh TNGTÑB cuûa caùc em thaáp cuõng nhö chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc cuûa gia ñình, nhaø tröôøng vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi.
Nghieân cöùu naøy ñöôïc tieán haønh taïi tröôøng THPT Taây Hoà vôùi muïc tieâu cung caáp theâm caùc baèng chöùng veà kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh trong phoøng traùnh TNGTÑB vaø moät soá yeáu toá lieân quan ôû hoïc sinh goùp phaàn vaøo vieäc phoøng ngöøa TNGT coù hieäu quaû ôû Vieät Nam.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2. 1. Ñoái töôïng nghieân cöùu.
Hoïc sinh lôùp 10, 11, 12 ñang theo hoïc taïi tröôøng THPT Taây Hoà, quaän Taây Hoà, Haø Noäi naêm 2009.
2. 2. Ñòa ñieåm nghieân cöùu:
Tröôøng THPT Taây Hoà: Ngoõ 143, An Döông Vöông - phöôøng Phuù Thöôïng - quaän Taây Hoà - Haø Noäi.
2.3. Thôøi gian nghieân cöùu: töø thaùng 4 ñeán thaùng 9/2009.
2. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu:
2. 4.1. Thieát keá nghieân cöùu: Nghieân cöùu moâ taû caét ngang coù phaân tích.
2. 4.2. Maãu vaø phöông phaùp choïn maãu:
● Côõ maãu: Nghieân cöùu söû duïng coâng thöùc tính côõ maãu cho vieäc öôùc löôïng moät tæ leä trong quaàn theå:
n= z2p(1-α/2)/d2
Trong ñoù:
n: laø côõ maãu toái thieåu caàn thieát α: möùc yù nghóa thoáng keâ (α= 0,05)
z: laø giaù trò ngöôõng cuûa phaân boá chuaån töông öùng vôùi möùc sai soá 5%: α= 0,05 ___> z(1-α/2) = 1,96.
p: Tyû leä öôùc ñoaùn hoïc sinh THPT coù kieán thöùc ñuùng veà phoøng traùnh TNGTÑB, choïn p = 0,5 ñeå coù côõ maãu lôùn nhaát.
d = 0,07 (sai soá cho pheùp 7%) n = 196
Do vieäc choïn ñoái töôïng tieán haønh theo phöông phaùp choïn maãu cuïm (laø moät lôùp hoïc) côõ maãu ñaõ ñöôïc hieäu chænh vôùi heä soá thieát keá de = 2. Do vieäc choïn toaøn boä lôùp hoïc neân côõ maãu ñieàu tra thöïc thu ñöôïc laø 421 phieáu, sau khi laøm saïch loaïi boû 23 phieáu khoâng ñaït yeâu caàu do thieáu thoâng tin/trang in. Soá phieáu coøn laïi laø 398 ñöôïc duøng ñeå phaân tích vaø ñöa ra keát quaû.
● Phöông phaùp choïn maãu:
- Söû duïng phöông phaùp choïn maãu cuïm, trong ñoù
"cuïm" ñöôïc ñònh nghóa laø moät lôùp töông ñöông khoaûng 45-47 hoïc sinh/lôùp. Choïn cuïm baèng caùch boác thaêm ngaãu nhieân choïn ra 3/10 lôùp 10, 3/9 lôùp 11 vaø 3/10 lôùp 12 tham gia nghieân cöùu. Caùc hoïc sinh trong 1 lôùp ñöôïc choïn toaøn boä.
2. 4.3. Thu thaäp soá lieäu
Thoâng tin ñöôïc thu thaäp baèng phieáu töï ñieàn, khuyeát danh. Tröôùc khi phaùt vaán baèng boä phieáu töï ñieàn ñöôïc thieát keá saün, ñieàu tra vieân giôùi thieäu vôùi hoïc sinh veà muïc ñích vaø noäi dung nghieân cöùu, ñoàng thôøi giaûi thích moät soá cuïm töø maø caùc em hoïc sinh chöa roõ nhö ñieàu kieän kinh teá, hoïc löïc... Trong quaù trình thu thaäp soá lieäu, caùc hoïc sinh ñöôïc saép xeáp ngoài moãi ngöôøi 1 baøn vaø sau khi ñieàn phieáu xong, hoïc sinh töï tay boû phieáu vaøo hoøm phieáu ñeå caùc em caûm thaáy yeân taâm hôn vì nhöõng thoâng tin ñaõ cung caáp hoaøn toaøn ñöôïc giöõ bí maät tuyeät ñoái. Nghieân cöùu vieân tröïc tieáp giaùm saùt trong suoát thôøi gian thu thaäp soá lieäu taïi ñòa ñieåm nghieân cöùu vaø thöïc hieän nghieâm
tuùc qui trình giaùm saùt cuõng nhö traû lôøi nhöõng thaéc maéc cuûa hoïc sinh khi traû lôøi caâu hoûi.
2.4.4. Phaân tích soá lieäu
Soá lieäu ñöôïc laøm saïch tröôùc vaø sau khi nhaäp vaøo maùy tính baèng phaàn meàm Epi Info 6.0. Phaân tích soá lieäu baèng phaàn meàm SPSS 15.0. Kieán thöùc, thaùi ñoä cuûa hoïc sinh ñöôïc phaân tích döïa treân caùc caâu hoûi vaø ñöôïc phaân chia thaønh caùc möùc ñoä phuø hôïp döïa vaøo toång ñieåm trung bình veà kieán thöùc vaø thaùi ñoä cuûa hoïc sinh. Hoïc sinh coù kieán thöùc ñuùng vaø thaùi ñoä tích cöïc neáu coù toång ñieåm trung bình kieán thöùc vaø thaùi ñoä lôùn hôn hoaëc baèng giaù trò trung bình. Soá coøn laïi laø coù kieán thöùc khoâng ñuùng vaø thaùi ñoä thieáu tích cöïc.
2. 5. Ñaïo ñöùc trong nghieân cöùu:
Ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc giaûi thích roõ muïc ñích vaø noäi dung cuûa nghieân cöùu, ñoàng thôøi nhaán maïnh tính khuyeát danh. Moïi thoâng tin caù nhaân veà ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc giöõ kín. Caùc soá lieäu, thoâng tin thu thaäp ñöôïc chæ phuïc vuï cho muïc ñích hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Ñeà cöông ñöôïc Hoäi ñoàng Ñaïo ñöùc - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng thoâng qua tröôùc khi tieán haønh trieån khai. Keát quaû nghieân cöùu ñöôïc phaûn hoài cho Ban giaùm hieäu nhaø tröôøng khi keát thuùc nghieân cöùu.
3. Keát quaû nghieân cöùu
Trong soá 398 hoïc sinh ñöôïc nghieân cöùu, hoïc sinh ñang ñoä tuoåi 17 laø nhieàu nhaát (138 hoïc sinh, chieám 34,7%), soá hoïc sinh ôû ñoä tuoåi 16 vaø 18 töông ñöông nhau (cuøng 130 hoïc sinh, chieám 32,7%). Tæ leä naøy cuõng töông töï khi xeùt theo caùc khoái lôùp.
Caên cöù theo quy ñònh cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo coù 181 hoïc sinh coù hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng, chieám tæ leä 45,5% (nam 57,8%; nöõ 34,6%) vaø 241 hoïc sinh coù hoïc löïc khaù, chieám tæ leä 53,8% (nam 41,7%; nöõ 64,5%). Soá hoïc sinh gioûi raát thaáp, chæ coù 3 hoïc sinh gioûi (chieám 0,8%).
Hoïc sinh hieän soáng cuøng cha vaø meï chieám phaàn lôùn (86,7%), khoâng coù söï cheânh leäch nhieàu ôû 2 nhoùm hoïc sinh nam vaø hoïc sinh nöõ. Trong soá nhöõng hoïc sinh khoâng soáng cuøng cha meï coù 9 hoïc sinh soáng cuøng cha, 30 hoïc sinh soáng cuøng meï vaø 14 hoïc sinh soáng cuøng ngöôøi khaùc nhö oâng baø, boá meï nuoâi.
Lyù do khoâng soáng cuøng cha meï maø caùc em ñöa ra nhieàu nhaát ñoù laø cha meï li dò, cha maát, tieáp ñeán laø cha meï ñi laøm xa vaø meï maát…
Söû duïng phöông phaùp phaân tích nhaân toá döïa treân caùc vaät duïng hieän coù trong gia ñình cuûa hoïc sinh cho thaáy khoaûng 3/4 gia ñình cuûa hoïc sinh coù ñieàu kieän kinh teá töông ñoái khaù (74,6%), coøn laïi laø nhoùm coù ñieàu kieän kinh teá trung bình (25,4%), khoâng coù hoïc sinh gia ñình thuoäc dieän ngheøo. Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy raèng coù tôùi hôn 1/3 (34%) hoïc sinh coù ngöôøi nhaø ñaõ töøng bò TNGT ñöôøng boä trong voøng moät naêm qua.
Bieåu ñoà 1. Kieán thöùc cuûa hoïc sinh veà phoøng traùnh TNGTÑB
Yeáu toá (bieán ñoäc laäp)
Beta (SE)
OR Hieäu chænh (95% CI)
OR thoâ
(95% CI) P
Nam 0,652
(0,228) 1,920 (1,229 - 2,999)
2.203 (1,475 - 3,291) 1. Giôùi tính
Nöõ (*) - - 1
< 0,01
Trung bình trôû xuoáng
0,505 (0,226)
1,657 (1,064 - 2,580)
1,788 (1,200 - 2,664) 2. Hoïc löïc
Khaù trôû leân (*) - - 1
< 0,05
Khoâng -0,592
(0,333) 0,553 (0,288 - 1,063)
0,660 (0,366 - 1,190) 3. Soáng chung vôùi cha meï
Coù (*) - - 1
> 0,05
> 2 ngöôøi - 0,559 (0,384)
1,749 (0,823 - 3,715)
1,201 (0,615 - 2,346) 4. Soá anh/chò, em ruoät
trong gia ñình
# 2 ngöôøi (*) - - 1
> 0,05
Trung bình -0,007 (0,252)
0,993 (0,606 - 1,623)
0,900 (0,573 - 1,415) 5. Ñieàu kieän kinh teá gia
ñình
Khaù (*) - - 1
> 0,05
Chöa ñuùng 0,973 (0,232)
2,647 (1,679 - 4,173)
2,961 (1,931 - 4,540) 6. Kieán thöùc phoøng traùnh
TNGTÑB
Ñuùng (*) - - 1
<0,001
Khoâng 0,351
(0,264) 1,421 (0,848 - 2,381)
2,260 (1,456 - 3,507) 7. Boá/meï chuû ñoäng noùi
chuyeän vôùi HS veà ph oøng
traùnh TNGTÑB Coù (*) - - 1
> 0,05
Khoâng 0,467
(0,269) 1,595 (0,941 - 2,705)
2,226 (1,417 - 3,496) 8. Hoaït ñoäng TT-GD veà
phoøng traùnh TNGTÑB taïi
tröôøng hoïc Coù (*) - - 1
> 0,05
Khoâng ñöôïc tieáp caän
0,884 (0,392)
2,421 (1,122 - 5,226)
3,943 (1,992 - 7,803) 9. Tieáp caän TT veà phoøng
traùnh TNGTÑB Coù ñöôïc tieáp caän (*)
- - 1
< 0,05
Côõ maãu phaân tích: (N) = 398 (*): Nhoùm so saùnh - = Khoâng aùp duïng Kieåm ñònh tính phuø hôïp cuûa moâ hình thoáng keâ (Hosmer & Lemeshow test): χ2=2,345; df=8; p>0,05.
Baûng 1. Moâ hình hoài quy döï ñoaùn nhöõng yeáu toá lieân quan ñeán thaùi ñoä phoøng traùnh TNGTÑB
Veà kieán thöùc phoøng traùnh TNGTÑB vaãn coøn moät tyû leä khaù cao 35,7% hoïc sinh coù kieán thöùc khoâng ñuùng. Ña phaàn caùc em ñeàu bieát ñeán nhöõng kieán thöùc cô baûn nhö tín hieäu ñeøn giao thoâng, ñi ñuùng phaàn ñöôøng, tuy nhieân caùc kieán thöùc khaùc nhö luoân söû duïng muõ baûo hieåm (MBH), khoâng söû duïng röôïu bia,… thì vaãn coøn moät soá löôïng nhaát ñònh hoïc sinh khoâng bieát hoaëc khoâng hieåu roõ.
Ñaùnh giaù thaùi ñoä cuûa hoïc sinh qua phaân tích hai bieán cho thaáy tyû leä hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc ñoái vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB raát thaáp (chæ chieám 51,5%). Gaàn moät nöûa soá hoïc sinh tham gia nghieân cöùu coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc ñoái vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB (48,5%).
Caùc keát quaû nghieân cöùu ñöôïc ñöa vaøo phaân tích baèng moâ hình hoài quy vôùi muïc ñích kieåm soaùt caùc yeáu toá nhieãu. Keát quaû cho thaáy giôùi tính, hoïc löïc, kieán thöùc phoøng traùnh TNGTÑB, tieáp caän thoâng tin tuyeân truyeàn veà phoøng traùnh TNGTÑB coù moái lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi thaùi ñoä phoøng traùnh TNGTÑB cuûa hoïc sinh sau khi kieåm soaùt caùc yeáu toá khaùc trong moâ hình. Hoïc sinh laø nam giôùi coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB gaáp 1,920 laàn hoïc sinh nöõ (p<0,01); Hoïc sinh coù hoïc löïc khaù trôû leân coù khaû naêng coù thaùi ñoä tích cöïc gaáp 1,657 laàn hoïc sinh coù hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng (p<0,05); Hoïc sinh coù kieán thöùc ñuùng veà phoøng traùnh TNGTÑB coù thaùi ñoä tích cöïc gaáp 2,647 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh coù kieán thöùc khoâng ñuùng (p<0,001); Hoïc sinh ñaõ ñöôïc tieáp caän vôùi caùc thoâng tin truyeân tuyeàn veà phoøng traùnh TNGTÑB thì coù thaùi ñoä tích cöïc gaáp 2,421 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh khoâng ñöôïc tieáp caän thoâng tin tuyeân truyeàn (p<0,05).
Ngoaøi caùc yeáu toá thöïc haønh nhö ñoäi MBH khi tham gia giao thoâng, ñi xe maùy, trong nghieân cöùu naøy haønh vi ñua xe maùy hoaëc xem/coå vuõ ñua xe maùy laø moät haønh vi nguy cô, keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy coøn coù moät soá löôïng lôùn hoïc sinh ñaõ töøng tham gia ñua xe (7,3%) hoaëc ñaõ töøng xem vaø coå vuõ ñua xe (19,6%), trong ñoù nam hoïc sinh chieám ña soá (85,2%).
Keát quaû phaân tích cuõng cho thaáy hoïc sinh laø nam giôùi coù xu höôùng ñua xe traùi pheùp gaáp 2,938 laàn hoïc sinh nöõ (p<0,05) vaø hoïc sinh coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc coù xu höôùng ñua xe traùi pheùp gaáp 13,5 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc (p<0,01) sau khi ñaõ kieåm soaùt vai troø cuûa caùc yeáu toá coøn laïi trong moâ hình hoài qui logic.
Toång quan taøi lieäu moät soá nghieân cöùu tröôùc cho thaáy caùc yeáu toá giôùi tính, soáng cuøng vôùi cha meï, kieán thöùc vaø thaùi ñoä cuûa hoïc sinh coù lieân quan tôùi haønh vi xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp cuûa hoïc sinh.
Ñöa caùc yeáu toá naøy vaøo moâ hình hoài qui ñeå kieåm soaùt caùc yeáu toá nhieãu. Keát quaû cho thaáy hoïc sinh khoâng soáng cuøng vôùi cha meï coù xu höôùng xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp gaáp 2,431 laàn hoïc sinh soáng cuøng vôùi cha meï (p<0,05) vaø hoïc sinh coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc coù xu höôùng xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp gaáp 5,2 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc (p<0,001) sau khi ñaõ kieåm soaùt vai troø cuûa caùc yeáu toá coøn laïi trong moâ hình hoài qui logic.
4. Baøn luaän
4. 1. Ñaëc ñieåm chung cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu Tröôøng THPT Taây Hoà laø moät tröôøng môùi ñöôïc thaønh laäp, hoïc sinh khoâng chæ ôû quaän Taây Hoà maø caùc em ñeán töø raát nhieàu quaän huyeän khaùc trong thaønh phoá. Vôùi ñieåm chuaån ñaàu vaøo töông ñoái thaáp so vôùi caùc tröôøng THPT thuoäc noäi thaønh Haø Noäi, neân keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh tröôøng THPT Taây Hoà chæ ôû möùc trung bình. Theo keát quaû nghieân cöùu cho thaáy gaàn moät nöûa soá hoïc sinh cuûa tröôøng ñaït hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng. Keát quaû naøy coù thaáp hôn so vôùi baùo caùo toång keát naêm hoïc 2008 - 2009 cuûa nhaø tröôøng vôùi 53,4% hoïc sinh ñaït hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng [2]. Söï khaùc bieät naøy laø do vieäc ñaùnh giaù xeáp loaïi hoïc löïc cuûa hoïc sinh trong nghieân cöùu naøy chæ caên cöù vaøo ñieåm trung bình caùc moân hoïc.
Yeáu toá (bieán ñoäc laäp)
Beta (SE)
OR Hieäu chænh (95% CI)
OR thoâ (95% CI)
P
Nam 0,521
(0,267)
1,684 (0,980 - 2,894)
2,083 (1,255 - 3,459) 1. Giôùi tính
Nöõ (*) - - 1
> 0,05
Khoâng 0,888
(0,370)
2,431 (1,177 - 5,020)
1,767 (0,916 - 3,409) 2. Soáng
chung vôùi cha meï
Coù (*) - - 1
< 0,05
Chöa ñuùng 0,296 (0,276)
1,345 (0,783 - 2,310)
1,973 (1,195 - 3,259) 3. Kieán thöùc
phoøng traùnh TNGTÑB
Ñuùng (*) - - 1
> 0,05
Thieáu tích cöïc
1,647 (0,318)
5,191 (2,782 - 9,688)
5,591 (3,090 - 10,116) 4. Thaùi ñoä
vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB
Tích cöïc (*) - - 1
< 0,001
Côõ maãu phaân tích: (N) = 398 (*): Nhoùm so saùnh - = Khoâng aùp duïng Kieåm ñònh tính phuø hôïp cuûa moâ hình thoáng keâ (Hosmer & Lemeshow test): χ2=0.891;
df=7; p>0,05.
Baûng 2. Moâ hình hoài quy nhöõng yeáu toá lieân quan ñeán haønh vi xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp cuûa hoïc sinh
Tình hình maéc TNGTÑB cuûa ngöôøi thaân trong gia ñình hoïc sinh trong voøng 1 naêm gaàn ñaây cho thaáy coù tôùi 34,2% ñaõ töøng bò TNGT, trong ñoù 54,4%
ôû möùc ñoä nheï vaø 25% khaù naëng. Phöông tieän giao thoâng maø ngöôøi bò naïn ñaõ töøng söû duïng tröôùc khi xaûy ra TNGT chuû yeáu laø xe maùy (72,8%) vaø hoaøn caûnh xaûy ra TNGT do caùc vuï va chaïm xe maùy cuõng chieám ña soá (47,1%).
4. 2. Yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà phoøng traùnh TNGTÑB Yeáu toá giôùi tính ñöôïc tìm thaáy coù moái lieân quan ñeán thaùi ñoä cuûa hoïc sinh. Hoïc sinh nam coù xu höôùng coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB. Caùc em nam thöôøng hieáu ñoäng, thích tìm hieåu, nghòch ngôïm, lieàu lónh vaø öa maïo hieåm hôn so vôùi caùc em nöõ neân nhieàu khi chöa yù thöùc ñöôïc söï nguy hieåm veà caùc haønh vi cuûa mình. Moái lieân quan naøy cuõng phuø hôïp vôùi keát quaû veà moái lieân quan giöõa giôùi tính vaø haønh vi nguy cô coù haïi cho söùc khoûe ñoù laø ñua xe traùi pheùp. Hoïc sinh nam coù xu höôùng ñua xe traùi pheùp gaáp 2,9 laàn hoïc sinh nöõ (p<0,05). Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi keát quaû ñieàu tra SAVY, naêm 2003 (phaàn lôùn ñoái töôïng tham gia ñua xe traùi pheùp laø nam: 2,3% nam so vôùi 0,3% nöõ). Ñieàu naøy cho thaáy nam giôùi döôøng nhö laø yeáu toá nguy cô khi phaân tích veà caùc aûnh höôûng lieân quan ñeán moät soá haønh vi nguy cô coù haïi cho söùc khoûe [5]. Nhaän ñònh naøy phaàn naøo cuõng phuø hôïp vôùi nghieân cöùu taïi Ñaø Naüng, naêm 2005 (hoïc sinh nam coù nguy cô bò TNGT cao hôn hoïc sinh nöõ 3,7 laàn) [8].
Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy kieán thöùc veà phoøng traùnh TNGTÑB cuûa hoïc sinh töông ñoái toát, caùc hoïc sinh bieát roõ caùc luaät cuõng nhö caùc qui ñònh an toaøn. Tuy nhieân veà thaùi ñoä vaø thöïc haønh phoøng choáng TNGT coøn keùm vaø hoïc sinh coøn coù nhöõng haønh ñoäng thieáu an toaøn.
Hoïc sinh coù kieán thöùc ñuùng veà phoøng traùnh TNGTÑB coù khaû naêng coù thaùi ñoä tích cöïc so vôùi nhöõng hoïc sinh coù kieán thöùc khoâng ñuùng. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu vì khi caùc em coù kieán thöùc ñuùng, coù hieåu bieát ñuùng seõ giuùp caùc em coù thaùi ñoä ñuùng.
Hoïc löïc coù lieân quan ñeán thaùi ñoä cuûa hoïc sinh.
Hoïc sinh coù hoïc löïc khaù trôû leân coù khaû naêng coù thaùi ñoä tích cöïc gaáp 1,66 laàn hoïc sinh coù hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng (p<0,05). Ñieàu naøy laø do nhöõng em coù hoïc löïc khaù thöôøng töï yù thöùc ñöôïc nhöõng vieäc mình laøm, yù thöùc ñöôïc nhöõng haønh vi naøo laø coù lôïi vaø haønh vi naøo nguy haïi cho söùc khoûe. Cuõng coù theå
do nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc töø trung bình trôû xuoáng thöôøng laø caùc hoïc sinh daønh nhieàu thôøi gian chôi hoaëc khoâng chuù yù ñeán vieäc hoïc hôn, neân khaû naêng nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa vieäc thöïc haønh luaät ATGT vaø phoøng traùnh TNGTÑB coøn haïn cheá.
Chính vì theá, vieäc giaùo duïc truyeàn thoâng luaät an toaøn giao thoâng (ATGT) caàn phaûi cuï theå vaø deã hieåu hôn, coù nhö theá nhöõng ñoái töôïng naøy môùi deã naém baét vaø thöïc hieän ñöôïc.
Hoïc sinh ñöôïc tieáp caän vôùi caùc thoâng tin truyeân tuyeàn veà phoøng traùnh TNGTÑB coù khaû naêng coù thaùi ñoä tích cöïc gaáp 2,4 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh khoâng ñöôïc tieáp caän thoâng tin tuyeân truyeàn (p<0,05). Keát quaû naøy gôïi yù raèng, neáu taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng tuyeân truyeàn giaùo duïc kieán thöùc veà luaät ATGT ñöôøng boä cho moãi ngöôøi daân trong coäng ñoàng noùi chung vaø cho caùc em hoïc sinh ôû töøng caáp hoïc noùi rieâng coù theå seõ giuùp naâng cao yù thöùc chaáp haønh luaät ATGT ñöôøng boä vaø goùp phaàn laøm giaûm TNGT.
Hoïc sinh khoâng soáng cuøng vôùi cha meï coù xu höôùng xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp gaáp 2,4 laàn hoïc sinh soáng cuøng vôùi cha meï (p<0,05). Chuùng ta ñeàu bieát raèng nhaân caùch cuûa treû vò thaønh nieân hình thaønh töø moät quaù trình laâu daøi vôùi taùc nhaân laø moâi tröôøng vaø neàn giaùo duïc. Trong gia ñình treû chòu aûnh höôûng raát nhieàu töø cha meï, coøn trong xaõ hoäi treû chòu aûnh höôûng töø thaày coâ giaùo, baïn beø, haøng xoùm…Gia ñình laø nôi ñònh höôùng nhaân caùch, nôi hình thaønh caùc yeáu toá taâm lyù cuûa treû. Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán caùc haønh vi nguy cô ôû tuoåi vò thaønh nieân, nhöng phaàn lôùn laø do vieäc buoâng loûng quaûn lyù giaùo duïc cuûa gia ñình ñoái vôùi con em mình. Vì nhieàu hoaøn caûnh khaùc nhau, maø caùc baäc cha meï buoâng loûng vieäc quaûn lyù con caùi, phoù thaùc cho nhaø tröôøng, xaõ hoäi. Bôûi vaäy, trong coâng taùc giaùo duïc thanh thieáu nieân ôû tuoåi hoïc sinh veà phoøng traùnh caùc haønh vi nguy cô coù haïi cho söùc khoûe noùi chung vaø phoøng traùnh TNGTÑB noùi rieâng ñoù, caàn söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa nhaø tröôøng, ñoaøn theå, chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc baäc cha meï. Töø ñoù môùi taïo söï gaén keát ñeå quaûn lyù giaùo duïc con em mình moät caùch hieäu quaû.
Thaùi ñoä lieân quan ñeán phöông tieän ñi hoïc theâm/ñi chôi cuûa hoïc sinh. Hoïc sinh coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc coù xu höôùng ñi xe maùy ≥50 cm3khi ñi hoïc theâm/ñi chôi nhieàu gaáp 3 laàn hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc (p<0,001). Vieäc hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc, caùc em seõ töï yù thöùc ñöôïc vieäc ñi xe maùy khi chöa coù baèng laùi laø vi phaïm luaät ATGT ñöôøng boä vaø nhö vaäy seõ khoâng cho hoïc sinh söû duïng xe maùy maëc duø laø ñi
hoïc theâm hay ñi chôi.
Thaùi ñoä ñoái vôùi moät vaán ñeà thöôøng ñi keøm vôùi haønh vi töông öùng. Keát quaû nghieân cöùu naøy cuõng cho thaáy, hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc hay thieáu tích cöïc vôùi vieäc phoøng traùnh TNGTÑB coù aûnh höôûng raát roõ reät ñeán haønh vi coù lôïi hay coù haïi cho söùc khoûe.
Thaùi ñoä coù lieân quan ñeán caùc haønh vi nguy cô nhö ñua xe traùi pheùp vaø xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp cuûa hoïc sinh. Hoïc sinh coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc coù xu höôùng ñua xe traùi pheùp gaáp 13,5 laàn (p<0,01) vaø coù xu höôùng xem/coå vuõ ñua xe traùi pheùp gaáp 5,2 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc (p<0,001).
Töông töï, hoïc sinh coù thaùi ñoä tích cöïc coù khaû naêng thöïc haønh ñuùng veà phoøng traùnh TNGTÑB gaáp 3,1 laàn hoïc sinh coù thaùi ñoä thieáu tích cöïc (p<0,001).
Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi maëc duø chöa tìm thaáy moái lieân quan giöõa kieán thöùc vôùi thöïc haønh, khoâng töông ñoàng so vôùi moät soá nghieân cöùu khaùc nhö nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Haûi (hoïc sinh coù kieán thöùc khoâng ñaït thì nguy cô thöïc haønh cuõng khoâng ñaït cao hôn 2,7 laàn so vôùi nhöõng hoïc sinh coù kieán thöùc ñaït) [7] vaø nghieân cöùu cuûa Vuõ Trí Hoaït (nhoùm thanh nieân coù kieán thöùc chöa ñuùng veà ATGT vaø MBH coù tyû leä ñoäi MBH khoâng thöôøng xuyeân cao gaáp 2,3 laàn nhoùm thanh nieân coù kieán thöùc ñuùng) [4]. Coù leõ vì trong khuoân khoå cuûa nghieân cöùu naøy ñeå ñaùnh giaù veà thöïc haønh phoøng traùnh TNGTÑB ñaït hay khoâng,
chuùng toâi chæ döïa treân söï traû lôøi cuûa hoïc sinh veà caùc tình huoáng thöïc haønh chöù khoâng phoûng vaán hay quan saùt moät caùch tröïc tieáp ñoái töôïng nghieân cöùu.
Ñaây cuõng laø moät haïn cheá cuûa ñeà taøi vì chæ coù theå thu thaäp thoâng tin veà kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh veà phoøng traùnh TNGTÑB töø vieäc hoïc sinh töï ñieàn vaøo phieáu hoûi maø khoâng quan saùt tröïc tieáp thöïc haønh cuï theå cuûa töøng hoïc sinh.
Keát quaû cuûa nghieân cöùu cho thaáy raèng cha meï caàn quan taâm hôn, chuû ñoäng cung caáp thoâng tin veà phoøng traùnh TNGTÑB cho con caùi ngay töø khi caùc em coøn nhoû. Ñaëc bieät nhöõng gia ñình coù con ñang hoïc lôùp cuoái caáp THPT caøng caàn phaûi quan taâm nhieàu hôn (mua muõ baûo hieåm vaø nhaéc nhôû con em ñoäi khi ngoài sau xe maùy; khoâng cho con em ñi xe maùy khi chöa coù baèng laùi, taêng cöôøng trao ñoåi troø chuyeän, giaùo duïc yù thöùc tham gia giao thoâng vaø chaáp haønh luaät an toaøn giao thoâng ñöôøng boä).
Tröôøng hoïc caàn taêng thôøi löôïng vaø noäi dung tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc an toaøn giao thoâng cho hoïc sinh. Ngoaøi ra nhaø tröôøng cuõng caàn taêng cöôøng toå chöùc caùc buoåi sinh hoaït ngoaïi khoùa, hoäi dieãn vaên ngheä, thi tìm hieåu veà an toaøn giao thoâng ñöôøng boä keát hôïp vôùi moân hoïc chính khoùa. Caàn taäp trung cung caáp thoâng tin nhieàu hôn cho ñoái töôïng laø hoïc sinh nam vaø chuù troïng ñeán nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc trung bình vaø keùm.
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá & Toång cuïc Thoáng keâ (2003), Ñieàu tra Quoác gia veà Vò thaønh nieân vaø Thanh nieân Vieät Nam, Haø Noäi.
2. Tröôøng THPT Taây Hoà (2008), Baùo caùo toång keát naêm hoïc 2008-2009.
3. UÛy ban An toaøn giao thoâng Quoác gia (2007), Baùo caùo thoáng keâ tình hình tai naïn giao thoâng toaøn quoác trong 10 naêm töø 1997-2007.
4. Naïn nhaân 40% vuï TNGT nghieâm troïng laø giôùi treû, Truy caäp ngaøy 12 thaùng 3 naêm 2009 töø:
http://www.vtc.vn/xahoi/doisong/nan-nhan-40-vu-tngt- nghiem-trong-la-gioi-tre/155571/index.htm
5. Leâ Vuõ Anh, Leâ Cöï Linh & Phaïm Vieät Cöôøng (2001), Baùo caùo ñieàu tra lieân tröôøng veà thöïc traïng chaán thöông ôû Vieät Nam naêm 2001.
6. Nguyeãn Haûi (2006), Kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh veà phoøng traùnh tai naïn thöông tích
vaø moät soá yeáu toá lieân quan cuûa hoïc sinh THCS taïi huyeän Yeân Phong, tænh Baéc Ninh, naêm 2006, Luaän vaên thaïc syõ Y teá Coâng coäng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi.
7. Nguyeãn Thò Hoa (2005), Moâ taû kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh veà phoøng traùnh tai naïn thöông tích cuûa treû em 10 ñeán 16 tuoåi taïi quaän Lieân Chieåu, thaønh phoá Ñaø Naüng, naêm 2005, Luaän vaên thaïc syõ Y teá Coâng coäng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi.
8. Vuõ Trí Hoaït (2008), Ñaùnh giaù thöïc traïng kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh ñoäi muõ baûo hieåm cuûa thanh nieân töø 18-24 tuoåi taïi quaän Hoaøn Kieám, Haø Noäi sau 6 thaùng thöïc hieän nghò quyeát 32/2007/NQ-CP, Luaän vaên thaïc syõ Y teá Coâng coäng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi.
Tieáng Anh
9. Liu, B. C., Ivers, R., Norton, R., Boufous, S., Blows, S. &
Lo, S. K. (2008), "Helmets for preventing injury in motorcycle riders", Cochrane Database Syst Rev, (1), pp.CD004333.
10. McAnally, H. M. & Kypri, K. (2004), "Alcohol and road safety behaviour among New Zealand tertiary students", Int J Adolesc Med Health, 16(3), pp.229-37.
11. Sharma, R., Grover, V. L. & Chaturvedi, S. (2007),
"Health-risk behaviors related to road safety among adolescent students", Indian J Med Sci, 61(12), pp.656-62.
12. Zhao, X. G., He, X. D., Wu, J. S., Zhao, G. F., Ma, Y. F., Zhang, M., Gan, J. X., Xu, S. W. & Jiang, G. Y. (2009),
"Risk factors for urban road traffic injuries in Hangzhou, China", Arch Orthop Trauma Surg, 129(4), pp.507-13.
13. World report on road traffic injury prevention, Accessed April 5, 2009 from
http://www.who.int/violence_injury_prevention/publication s/road_traffic/world_report/en/index.html.
