Tuaân thuû cheá ñoä aên vaø moät soá yeáu toá lieân quan treân beänh nhaân taêng huyeát aùp ñieàu trò ngoaïi
truù taïi beänh vieän E, naêm 2011-2012
Nguyeãn Thò Haûi Yeán (*), Ñoã Mai Hoa(**)
Taêng huyeát aùp (THA) laø moät trong nhöõng yeáu toá nguy cô quan troïng nhaát gaây beänh taät vaø töû vong treân toaøn caàu. Tuaân thuû ñieàu trò THA laø heát söùc quan troïng giuùp beänh nhaân ñaït ñöôïc huyeát aùp muïc tieâu, nhöng laïi laø moät thaùch thöùc raát lôùn, nhaát laø vôùi nhöõng tuaân thuû ñieàu trò khoâng duøng thuoác. Haàu heát caùc nghieân cöùu veà tuaân thuû ñieàu trò THA ñeàu taäp trung vaøo tuaân thuû thuoác maø chöa quan taâm ñeán vieäc tuaân thuû nhöõng khuyeán caùo khoâng duøng thuoác khaùc nhaát laø tuaân thuû cheá ñoä aên. Nghieân cöùu caét ngang tieán haønh treân 260 beänh nhaân khaùm vaø ñieàu trò THA ngoaïi truù taïi beänh vieän E nhaèm ñaùnh giaù tuaân thuû cheá ñoä aên vaø caùc yeáu toá lieân quan. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp baèng caùch phoûng vaán tröïc tieáp döïa treân caùc caâu hoûi veà möùc ñoä thöôøng xuyeân söû duïng thöùc aên caàn haïn cheá ñoái vôùi beänh nhaân THA. Keát quaû cho thaáy tuaân thuû cheá ñoä aên laø 40,4%. Phaân tích baèng moâ hình hoài quy logistic ña bieán cho thaáy kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò vaø vieäc giaûi thích cuûa caùn boä y teá veà THA vaø nhöõng nguy cô laø hai yeáu toá coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên.
Töø khoùa: taêng huyeát aùp, ñieàu trò THA, tuaân thuû ñieàu trò, tuaân thuû cheá ñoä aên.
Diary intake adherence and associated factors among hypertension patients in the out-patient
clinic, E hospital, 2011-2012
Nguyen Thi Hai Yen (*), Do Mai Hoa (**)
Hypertension is one of the most important risk factors for morbidity and mortality in the world.
Adherence is a challenge, especially adherence to non-medication treatment. Most of hypertension adherence studies only focus on adherence to the medication treatment but do not pay enough attention to adherence to the other recommendations for non-medication treatment, especially dietary intake adherence. This cross-sectional study was conducted with 260 patients for hypertension treatment at the E hospital for assessment of dietary intake adherence and its related factors. Data was collected from face to face interviews with questions on the frequency of having foods that were not recommended for hypertension patients. The results show that the dietary intake adherence
1. Ñaët vaán ñeà
Taêng huyeát aùp (THA) laø beänh maïn tính phoå bieán nhaát treân theá giôùi vaø hieän ôû möùc cao [10]. Beänh THA ñöôïc meänh danh laø keû gieát ngöôøi thaàm laëng vì trong nhieàu tröôøng hôïp maëc duø khoâng coù daáu hieäu caûnh baùo naøo, nhöng khi xuaát hieän trieäu chöùng thì beänh nhaân ñaõ ôû traïng thaùi nguy kòch[10]. THA laø moät trong nhöõng yeáu toá nguy cô haøng ñaàu cuûa beänh maïch vaønh tim, ñoät quî, suy tim vaø beänh thaän giai ñoaïn cuoái [6].
Maëc duø coù raát nhieàu ích lôïi do ñieàu trò mang laïi nhöng treân thöïc teá vieäc tuaân thuû cheá ñoä ñieàu trò laø moät thaùch thöùc raát lôùn khoâng nhöõng vôùi baûn thaân ngöôøi beänh maø vôùi caû heä thoáng y teá [9]. Haàu heát caùc nghieân cöùu veà tuaân thuû ñieàu trò THA môùi chæ taäp trung vaøo tuaân thuû ñieàu trò thuoác maø chöa chuù troïng ñeán tuaân thuû khoâng duøng thuoác nhö thay ñoåi loái soáng maø quan troïng nhaát trong ñoù laø tuaân thuû cheá ñoä aên [5,6, 7]. Cheá ñoä aên maø Boä Y teá khuyeán caùo daønh cho ngöôøi THA laø haïn cheá muoái natri, haïn cheá cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa [1]. Nhaèm nghieân cöùu thöïc traïng tuaân thuû cheá ñoä aên ñoái vôùi ngöôøi THA chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu naøy vôùi muïc ñích ñaùnh giaù tyû leä tuaân thuû cheá ñoä aên daønh cho beänh THA vaø caùc yeáu toá lieân quan cuûa beänh nhaân ñieàu trò ngoaïi truù taïi Beänh vieän E ñeå ñeà xuaát caùc khuyeán nghò ñeå coù theå laøm taêng möùc ñoä tuaân thuû cheá ñoä aên cuûa nhöõng beänh nhaân naøy.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu caét ngang coù phaân tích tieán haønh treân 260 beänh nhaân THA ñang khaùm vaø ñieàu trò
ngoaïi truù taïi khoa khaùm beänh, beänh vieän E töø thaùng 11/2011 ñeán thaùng 5/2012. Taïi thôøi ñieåm nghieân cöùu coù 3.019 beänh nhaân (BN) THA ñang ñieàu trò ngoaïi truù taïi ñaây. Moãi ngaøy coù khoaûng 360-170 BN.
Thöôøng thì coù tôùi 2/3 BN ñi khaùm vaøo buoåi saùng vaø chæ coù khoaûng 1/4 BN ñi khaùm vaøo buoåi chieàu.
Chính vì vaäy, maãu ñöôïc choïn moät caùch ngaãu nhieân vaøo 22 ngaøy khaùm beänh cuûa thaùng 12/2011, moãi ngaøy choïn 12 beänh nhaân: saùng 8 beänh nhaân, chieàu 4 beänh nhaân. Moät soá tieâu chuaån loaïi tröø ñoái töôïng nghieân cöùu (ÑTNC) laø döôùi 18 tuoåi, THA thöù phaùt, coù bieán chöùng naëng. Soá lieäu thu thaäp baèng (1) phoûng vaán tröïc tieáp beänh nhaân (BN) baèng boä caâu hoûi, (2) hoà sô beänh aùn ñeå laáy thoâng tin veà thôøi gian ñieàu trò, soá ño huyeát aùp (HA) luùc baét ñaàu ñieàu trò vaø hieän taïi, toån thöông cô quan ñích (neáu coù) vaø beänh keøm theo vaø (3) ño chieàu cao, caân naëng cuûa BN ñeå tính chæ soá BMI. Nhaäp lieäu baèng phaàn meàm Epi DATA vaø phaân tích baèng SPSS .
Tieâu chuaån ñaùnh giaù
Ñaùnh giaù tuaân thuû cheá ñoä aên
Tuaân thuû cheá ñoä aên trong ñieàu trò THA laø aên haïn cheá muoái natri, haïn cheá chaát beùo (cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa).
- Haïn cheá muoái natri
Khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá muoái natri ñöôïc quy öôùc trong nghieân cöùu naøy laø khi beänh nhaân thöôøng aên caùc loaïi thöïc phaåm coù nhieàu muoái natri nhö caùc loaïi thöïc phaåm ñoùng hoäp, cheá bieán saün (thòt hun khoùi, xuùc xích, thòt hoäp, bô maën, phomat), döa, caø muoái, caù maém, aên mì aên lieàn, aên heát phaàn nöôùc among this group of patients was 40.4%. According to the multivariate logistic regression analysis, statistical significant factors associated with dietary intake adherence were patients' knowledge on hypertension therapy and health care providers' explanation on hypertension and its risk factors.
Key words: hypertension, hypertension treatment, treatment adherence, dietary intake adherence.
Taùc giaû:
(*) Ths.Bs. Nguyeãn Thò Haûi Yeán. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Email: yenyhoc@yahoo.com.vn.
(**) TS.Bs. Ñoã Mai Hoa. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. Email: dmh@hsph@edu.vn
cuûa baùt mì, phôû, buùn, ñaëc bieät buùn rieâu cua, buùn oác,…
Ngoaøi ra coøn thöôøng aên theâm gia vò, nöôùc maém, nöôùc töông, muoái vöøng khi aên chung vôùi gia ñình.
- Haïn cheá chaát beùo (cholesterol vaø a-xit baõo hoøa)
Khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa laø aên môõ ñoäng vaät daïng thòt môõ hoaëc duøng môõ ñoäng vaät ñeå raùn/chieân/xaøo, thöôøng xuyeân aên ñoà aên chieân/xaøo, aên phuû taïng ñoäng vaät, loøng ñoû tröùng, coù duøng moät soá thöïc phaåm nhö mayoneise, bô,...
Beänh nhaân ñöôïc hoûi veà möùc ñoä thöôøng xuyeân aên caùc thöùc aên treân vôùi thang ño ôû 4 möùc: Thöôøng xuyeân (>4 laàn/tuaàn): 3 ñieåm; Thænh thoaûng (2-4 laàn/tuaàn): 2 ñieåm; Hieám khi (1laàn/tuaàn): 1 ñieåm;
Khoâng bao giôø (0 laàn/tuaàn): 0 ñieåm. Toång soá ñieåm ñaït ñöôïc cuûa caû 8 caâu coù theå töø 0 ñeán 24 ñieåm. Vôùi toång soá ñieåm töø 0 ñeán 8 ñieåm: beänh nhaân ñöôïc coi laø tuaân thuû cheá ñoä aên, coøn lôùn hôn 8 ñieåm laø khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên.
Ñaùnh giaù chæ soá khoái cô theå
Tieâu chuaån ñaùnh giaù BMI: chæ soá BMI ñöôïc tính baèng caùch laáy caân naëng (tính baèng kg) chia cho bình phöông chieàu cao (tính baèng m). Döïa theo phaân loaïi cuûa Vieän Dinh döôõng 2010, khi BMI ≥ 23 kg/m2 ñöôïc chaån ñoaùn laø thöøa caân.
Ñaùnh giaù kieán thöùc
Trong phaàn kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA coù 10 caâu hoûi veà kieán thöùc xaùc ñònh: chæ soá THA, bieán chöùng cuûa THA, huyeát aùp muïc tieâu (HAMT), cheá ñoä ñieàu trò THA, caùch duøng thuoác, cheá ñoä aên, löôïng röôïu toái ña ñöôïc pheùp uoáng, boû thuoác laù/thuoác laøo, taäp theå duïc vaø ño HA. BN coù kieán thöùc ñaït khi traû lôøi ñuùng töø 7 caâu trôû leân, döôùi 7 caâu laø khoâng ñaït.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Moät soá ñaëc ñieåm chung
Moät soá ñaëc ñieåm chung cuûa BN ñöôïc moâ taû trong baûng 1. Theo ñoù, BN nöõ (54,2%) cao hôn BN nam (45,8%). Tuoåi dao ñoäng töø 46 ñeán 89 (trung bình ± ñoä leäch chuaån). 87,31% BN ñaõ nghæ höu hoaëc khoâng ñi laøm.
Coù ñeán 2/3 soá BN ñöôïc phaùt hieän THA moät caùch tình côø. 43,1% BN THA ñoä 1 luùc baét ñaàu ñieàu trò.
2/3 BN coù thôøi gian ñieàu trò töø 1 ñeán 5 naêm. 20,4%
BN coù tieàn söû coù bieán coá tim maïch nhö ñoät quî, suy tim.
57,3% BN coù kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò ñaït, coøn laïi 42,7% kieán thöùc chöa ñaït.
Veà dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò THA ngoaïi truù:
42,3% BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô. 56,9% BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà cheá ñoä ñieàu trò. Chæ coù 26,2% BN ñöôïc CBYT nhaéc nhôû thöôøng xuyeân veà tuaân thuû ñieàu trò.
3.2. Tuaân thuû cheá ñoä aên
Veà thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá muoái: haàu heát Baûng 1. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa BN (n=260)
BN haàu nhö khoâng aên (hieám khi hoaëc khoâng bao giôø) thöïc phaåm cheá bieán saün (93,8%), ña soá BN coù aên döa, caø muoái töø 1 ñeán 4 laàn/tuaàn (81,9%) cuõng nhö caùc moùn maën (82,6%), vaø coù boå sung gia vò, nöôùc maém, töông khi aên chung vôùi gia ñình (76,2%).
Veà thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá chaát beùo: ña soá BN ñaõ bieát haïn cheá hoaëc khoâng aên nhöõng thöïc phaåm coù nhieàu chaát beùo, cuï theå laø 80% BN khoâng aên môõ ñoäng vaät; 71,3% khoâng aên phuû taïng ñoäng vaät; tuy nhieân vaãn coøn 38,1% BN aên treân 4 laàn/tuaàn ñoà aên raùn/xaøo; 20,8% ñoái töôïng aên nhieàu loøng ñoû tröùng (töø 2 ñeán treân 4 laàn/tuaàn) trong tuaàn vöøa qua (baûng 2).
Trong 260 BN, chæ coù 143 BN (chieám 54,6%) laø thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá muoái. 182 BN (chieám 70%) thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá chaát beùo. Tuaân thuû cheá ñoä aên ñoøi hoûi caû haïn cheá muoái vaø chaát beùo vaø chæ coù 108 BN (40,4%) tuaân thuû cheá ñoä aên, coøn 152 ñoái töôïng khoâng tuaân thuû (59,6%) (hình 1).
3.3. Phaân tích ñôn bieán caùc yeáu toá lieân quan ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên
Giôùi nöõ coù xu höôùng coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên khi so vôùi giôùi nam (OR: 1,59; p: 0,07). Coù söï hoã trôï cuûa toå chöùc xaõ hoäi coù xu höôùng tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn (OR: 1,59;
p: 0,07).
Kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên (OR: 2,55; p: <0,001). Tieàn söû coù bieán coá tim maïch coù xu höôùng lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi Baûng 2. Tuaân thuû cheá ñoä aên (n=260)
Baûng 3. Moät soá yeáu toá lieân quan tuaân thuû cheá ñoä aên (n=260)
Hình 1. Tyû leä tuaân thuû cheá ñoä aên cuûa BN (n=260)
Löu yù: thang ño 4 möùc ñöôïc ñaùnh giaù trong voøng 1 tuaàn vöøa qua: 3 ñieåm: thöôøng xuyeân söû duïng (>4 laàn/tuaàn); 2 ñieåm: thænh thoaûng (2-4 laàn/tuaàn); 1 ñieåm: hieám khi (1 laàn/tuaàn); vaø o ñieåm:
khoâng bao giôø (0 laàn/tuaàn).
tuaân thuû cheá ñoä aên (OR: 1,67; p: 0,08).
Tuaân thuû cheá ñoä aên coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi yeáu toá ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô (OR: 2,8; p: <0,001); giaûi thích roõ veà cheá ñoä ñieàu trò (OR: 1,72; p: 0,036); cuõng nhö ñöôïc CBYT nhaéc nhôû TTÑT (OR: 3,32; p:
0,027) (baûng 3).
3.4. Phaân thích ña bieán caùc yeáu toá lieân quan cheá ñoä aên
Caùc yeáu toá lieân quan (p ≥ 0,05) hoaëc coù xu höôùng lieân quan (p ≥0,1) coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên trong phaân tích ñôn bieán ñöôïc löïa choïn ñöa vaøo moâ hình phaân tích hoài quy logistics ña bieán. Caùc yeáu toá naøy bao goàm: giôùi (p = 0,07), söï hoã trôï cuûa toå chöùc xaõ hoäi (p = 0,07), tieàn söû coù bieán coá tim maïch (p = 0,08), kieán thöùc (p < 0,001), ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô (p <
0,001), ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà cheá ñoä ñieàu trò (p = 0,036) cuõng nhö laø ñöôïc nhaéc nhôû tuaân thuû ñieàu trò (p = 0,027).
Sau khi hieäu chænh cho nhöõng yeáu toá nguy cô ñaõ ñöôïc thieát laäp vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên thì chæ coøn:
kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA, ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô laø coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên. Theo ñoù, tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn ôû nhoùm coù kieán thöùc ñaït (OR = 1,82), ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô (OR = 2,21) (baûng 4).
4. Baøn luaän
4.1. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa nhoùm nghieân cöùu Tyû leä BN nöõ (54,2%) cao hôn BN nam (45,8%) khoaûng 10%, coù leõ do nhöõng BN laø nöõ coù xu höôùng ñi khaùm tích cöïc hôn. Tuoåi laø moät yeáu toá nguy cô quan troïng cuûa beänh lyù tim maïch noùi chung, THA noùi rieâng. Tyû leä beänh nhaân THA taêng daàn theo löùa tuoåi. Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, hôn3/4 BN ôû ñoä tuoåi 60 trôû leân cuõng laø phuø hôïp.
Coù tôùi hôn 2/3 BN ñöôïc phaùt hieän THA moät caùch tình côø, hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi baûn chaát dieãn bieán aâm thaàm khoâng coù trieäu chöùng cuûa beänh. Phaân ñoä THA döïa vaøo soá ño huyeát aùp. Hôn moät nöûa trong toång soá 260 BN bò THA ñoä 2 theo tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa JNC VII. Coù theå laø do nhöõng BN ñeán cô sôû khaùm chöõa beänh thì thöôøng beänh ñaõ naëng, baét ñaàu coù trieäu chöùng khieán beänh nhaân khoù chòu phaûi ñi khaùm.
Coâng taùc quaûn lyù beänh aùn cuûa beänh nhaân taïi Vieän theo teân maø khoâng theo maõ soá, sao ñôn cuûa baùc só baèng tay. Do ñoù thôøi gian maø CBYT daønh cho moãi beänh nhaân khoâng nhieàu neân thöïc teá coù tôùi hôn moät nöûa beänh nhaân khoâng ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô cuûa beänh (57,7%), khoâng ñöôïc giaûi thích roõ veà cheá ñoä ñieàu trò cuõng nhö khoâng ñöôïc CBYT thöôøng xuyeân nhaéc nhôû veà tuaân thuû ñieàu trò (73,8%). Chính ñieàu naøy aûnh höôûng khoâng nhoû tôùi söï hieåu bieát cuûa beänh nhaân veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò cuõng nhö söï tuaân thuû ñieàu trò cuûa beänh nhaân.
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän taïi beänh vieän ña khoa trung öông, haàu heát BN ñeán khaùm töø vuøng laân caän, BN coù trình ñoä hoïc vaán töông ñoái cao nhöng kieán thöùc lieân quan ñeán beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA chöa cao, tyû leä ñaït chæ coù 57,3%.
4.2. Tyû leä tuaân thuû cheá ñoä aên
Tuaân thuû cheá ñoä aên cuõng nhö tuaân thuû ñieàu chænh loái soáng khaùc coù vai troø raát quan troïng trong phoøng ngöøa vaø ñieàu trò beänh THA nhöng laø vaán ñeà khoù khaên trong vieäc aùp duïng do ñôøi soáng xaõ hoäi, nhaän thöùc, do thoùi quen aên uoáng, sinh hoaït gia ñình ñaõ hình thaønh töø tröôùc. Hôn nöõa phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Vieät coù xu theá aên ñoà aên maën laïi thöôøng soáng vaø aên cuøng con chaùu neân raát khoù thöïc hieän cheá ñoä aên rieâng daønh cho ngöôøi THA.
Tyû leä tuaân thuû cheá ñoä aên trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi laø 40,4%, coù söï khaùc bieät töông ñoái vôùi caùc nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc, coù theå do thang ño hoaøn toaøn khaùc nhau. Haàu heát caùc nghieân cöùu ñaùnh giaù veà cheá ñoä aên ñeàu chæ ñaùnh giaù moät caùch chung chung laø coù thay ñoåi cheá ñoä aên khi bò THA hay khoâng (khoaûng 20% trong nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Thanh Haèng vaø Ninh Vaên Ñoâng[2] hoaëc qua caâu hoûi coù aên nhaït vaø giaûm chaát beùo khoâng (65% trong nghieân cöùu cuûa Uzun S[11]) hoaëc ñaùnh giaù cheá ñoä aên ñaït yeáu caàu khi thöïc hieän 3/5 yeáu toá sau: aên nhaït, aên nhieàu rau, aên ít chaát beùo, haïn cheá röôïu/bia, khoâng huùt thuoác laù (44,8% trong nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Minh Baûng 4. Phaân tích hoài quy logistics ña bieán caùc yeáu
toá lieân quan vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên
Phöông naêm 2011) [3] hoaëc loàng gheùp tuaân thuû cheá ñoä aên kieâng vaø thay ñoåi loái soáng (63,3% trong nghieân cöùu cuûa Vöông Thò Hoàng Haûi) [5].
4.3. Caùc yeáu toá lieân quan tuaân thuû cheá ñoä aên Tuaân thuû cheá ñoä aên cuûa BN ôû nöõ coù xu höôùng cao hôn 1,59 laàn so vôùi nam (p = 0,07) nhöng söï khaùc bieät naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu vì ngöôøi phuï nöõ thöôøng laø noäi töôùng quaùn xuyeán moïi vieäc trong gia ñình, laø ngöôøi tröïc tieáp naáu aên vaø quyeát ñònh aên gì vaø aên nhö theá naøo cho caû gia ñình.
Nhöõng BN coù tham gia vaøo toå chöùc xaõ hoäi nhö Hoäi Phuï nöõ, Hoäi Cöïu chieán binh, döï aùn phoøng choáng THA coù xu höôùng tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn 1,59 laàn so vôùi nhöõng BN khoâng tham gia (p = 0,07) nhöng söï khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Khi tham gia vaøo nhöõng toå chöùc xaõ hoäi naøy, hoï khoâng nhöõng ñöôïc hoøa mình vaøo coäng ñoàng maø coøn nhaän ñöôïc nhieàu thoâng tin höõu ích, chia seû vaø hoïc hoûi ñöôïc nhieàu kinh nghieäm trong cuoäc soáng vaø nhaát laø thoâng tin lieân quan ñeán beänh THA töø nhöõng ngöôøi cuøng maéc beänh.
Coù moái lieân quan giöõa kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò vôùi cheá ñoä aên. Nhöõng ñoái töôïng coù kieán thöùc ñaït tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn 2,55 laàn nhöõng ñoái töôïng kieán thöùc khoâng ñaït. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi möùc α= 0,05 (p<0,01). Chæ khi hieåu roõ veà beänh, nhöõng nguy hieåm cuûa beänh vaø caùch thöùc ñieàu trò cuøng vôùi nhöõng haäu quaû do khoâng ñieàu trò gaây ra thì ngöôøi beänh môùi coù theå tuaân thuû ñieàu trò ñöôïc.
Tuaân thuû cheá ñoä aên cuõng coù xu höôùng cao hôn ôû nhoùm ñoái töôïng coù tieàn söû bieán coá tim maïch, tuy söï khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (p = 0,08).
Nhöõng beänh nhaân coù bieán chöùng THA ñaõ thaám thía ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc tuaân thuû ñieàu trò vaø neáu khoâng ñieàu trò toát seõ daãn ñeán caùc bieán chöùng nguy hieåm thaäm chí töû vong neân hoï coù xu höôùng tuaân thuû toát hôn nhöõng ñoái töôïng chöa coù bieán chöùng.
Coù moái lieân quan giöõa yeáu toá ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô cuûa THA cuõng nhö giaûi thích roõ veà cheá ñoä ñieàu trò vaø nhaéc nhôû tuaân thuû ñieàu trò vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi möùc α= 0,05 (p<0,05). Chæ khi ñöôïc giaûi thích roõ veà beänh vaø nhöõng nguy cô cuûa beänh, hieåu ñöôïc caùch ñieàu trò, nhaát laø thoâng tin nhaän ñöôïc töø nhöõng nhaø coù chuyeân moân thì ngöôøi beänh môùi hieåu roõ ñöôïc baûn chaát vaø möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh vaø bieát caùch ñieàu trò. Ñieàu trò THA laø moät quaù
trình keùo daøi thaäm chí laø suoát ñôøi neân söï nhaéc nhôû tuaân thuû ñieàu trò cuûa CBYT ngoaøi nhöõng thuoác ñöôïc keâ ñôn laø voâ cuøng caàn thieát vaø goùp phaàn laøm taêng söï tuaân thuû cuûa beänh nhaân.
Khi phaân tích ña bieán ñeå kieåm soaùt yeáu toá nhieãu baèng hoài quy logistic, xaùc ñònh ñöôïc yeáu toá kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò, ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà beänh THA vaø nhöõng nguy cô laø nhöõng bieán thöïc söï coù lieân quan ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên.
Theo ñoù, BN coù kieán thöùc ñaït tuaân thuû cheá ñoä aên cao gaáp 1,8 laàn so vôùi nhöõng BN kieán thöùc khoâng ñaït (OR=2,55; p=0,036). BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nhöõng nguy cô tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn 2,21 laàn so vôùi nhöõng BN ñöôïc giaûi thích khoâng roõ raøng (OR=2,21; p=0,006).
5. Keát luaän
- Tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá muoái natri, chaát beùo (cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa): 40,4%.
- Tuaân thuû cheá ñoä aên lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi: kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò, ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nguy cô.
Chuùng toâi khuyeán nghò:
Beänh nhaân vaø gia ñình
Caàn phaûi hieåu bieát nhieàu hôn nöõa veà beänh.
Bieát caùch traùnh vaø khaéc phuïc nhöõng lí do ñôn giaûn cuûa vieäc khoâng tuaân thuû vaø nhöõng khoù khaên trong thay ñoåi thoùi quen aên uoáng.
Caàn tích cöïc tham gia sinh hoaït trong caùc toå chöùc xaõ hoäi ñeå coù theâm thoâng tin veà beänh, chia seû nhöõng traûi nghieäm veà beänh.
Caùn boä y teá
Caàn ghi vaø höôùng daãn cuï theå veà cheá ñoä aên cho BN moãi laàn taùi khaùm ñeå BN coù theå nhôù thöïc hieän theo y leänh.
Naâng cao yù thöùc vaø kyõ naêng tö vaán cuûa CBYT cho BN.
Caàn löôøng tröôùc ñöôïc tyû leä tuaân thuû thöïc söï khoâng cao nhö mong muoán ñeå chuù troïng tôùi vieäc nhaéc nhôû BN tuaân thuû ñieàu trò.
Xaây döïng vaø cuûng coá moái quan heä toát giöõa CBYT vaø BN ñeå BN caûm thaáy haøi loøng vaø tin töôûng vaøo CBYT.
Toå chöùc taäp huaán theo nhoùm cho BN luùc baét ñaàu ñieàu trò.
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Boä Y teá (2010). Quyeát ñònh soá 3192/QÑ-BYT veà vieäc ban haønh höôùng daãn chaån ñoaùn vaø ñieàu trò taêng huyeát aùp. Boä Y teá, 2010, Haø Noäi.
2. Ninh Vaên Ñoâng (2010). Ñaùnh giaù söï tuaân thuû ñieàu trò cuûa beänh nhaân taêng huyeát aùp treân 60 tuoåi taïi phöôøng Haøng Boâng, quaän Hoaøn Kieám, Haø Noäi. Thaïc só Y teá Coâng coäng, Tröôøng ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi.
3. Nguyeãn Minh Phöông (2011). Thöïc traïng tuaân thuû ñieàu trò taêng huyeát aùp taïi coäng ñoàng vaø caùc yeáu toá lieân quan cuûa beänh nhaân 25-60 tuoåi ôû 4 phöôøng thaønh phoá Haø Noäi. Thaïc só y teá coâng coäng. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi.
4. Nguyeãn Thò Thanh Haèng (2006), Tìm hieåu tuaân thuû ñieàu trò cuûa beänh nhaân taêng huyeát aùp taïi coäng ñoàng, Baùc só ña khoa, Ñaïi hoïc Y Haø Noäi, Haø Noäi.
5. Vöông Thò Hoàng Haûi (2007). "Ñaùnh giaù söï tuaân thuû vaø nhaän thöùc veà ñieàu trò cuûa beänh nhaân taêng huyeát aùp ñieàu trò
ngoaïi truù taïi beänh vieän ña khoa Thaùi Nguyeân". Taïp chí thoâng tin Y döôïc. 12, tr. 28-32.
Tieáng Anh
6. Ostchega Y. & at el. (2010). Hypertension awareness, treatment, and control-continued disparities in adults:
United States, 2005-2006, CDC.
7. Patricia M.K. and at el. (2005). "Global burden of hypertension: analysis of worldwide data". Lancet. 365, p.
217-223.
8. Uzun S. & et al. (2009). The assessment of adherence of hypertension individuals to treatment and lifestyle change recommendations. Anadolu Kardiyol Derg, p.102-09.
9. WHO (2003). Adherence to Long-Term Therapies - Evidence for Action. WHO, Geneva, Switzerland, 211.
10. WHO (2009). Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks, WHO press, Geneva, Swetzerland, p.6-7.
