34 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2)
| THOÂNG TIN Y HOÏC |
Ñaët vaán ñeà
Theo Toå chöùc y teá theá giôùi, khoaûng moät nöûa phuï nöõ vaø treû em ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån bò thieáu maùu1. Thieáu maùu gaây aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi söï phaùt trieån trí tueä vaø vaän ñoäng cuûa treû;
laøm taêng tyû leä maéc beänh cuûa baø meï, taêng tyû leä töû vong chu sinh; laøm giaûm khaû naêng lao ñoäng vaø hoaït ñoäng theå löïc ôû ngöôøi tröôûng thaønh2, 3.
Thieáu maùu laø beänh thieáu vi chaát dinh döôõng
"tieàm aån" neân phaùt hieän vaø giaûi quyeát tình traïng naøy raát phöùc taïp. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, boå sung saét vaøo thöïc phaåm ñöôïc xem laø moät giaûi phaùp nhaèm phoøng choáng thieáu maùu, ñöôïc quan taâm nhieàu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.
NaFeEDTA ñöôïc coi laø chaát phuï gia thöïc phaåm, ñöôïc duøng roäng raõi trong vieäc choáng oxy hoùa vaø choáng ñoåi maøu thöïc phaåm4. WHO/JECFA ñaõ khuyeán caùo söû duïng NaFeEDTA ñeå taêng cöôøng vaøo thöïc phaåm do NaFeEDTA coù tyû leä haáp thu cao, ít gaây aûnh höôûng tôùi caùc vi chaát khaùc, ít bò oxy hoaù trong quaù trình baûo quaûn vaø khoâng bò keát tuûa khi ñöa vaøo thöïc phaåm ôû daïng loûng5, 6. Nöôùc maém laø loaïi nöôùc chaám truyeàn thoáng duøng haøng ngaøy cuûa nhaân daân ta, ñöôïc choïn laø thöïc phaåm ñeå ñöa saét vaøo cô theå.
Nghieân cöùu hieäu quaû söû duïng nöôùc maém boå sung saét haøng ngaøy trong vieäc caûi thieän tình traïng Hemoglobin vaø giaûm tyû leä thieáu maùu phuï nöõ tuoåi sinh ñeû chöa ñöôïc tieán haønh ôû nöôùc ta bao giôø. Ñaây laø moät giaûi phaùp coù nhieàu höùa heïn.
Noàng ñoä Hemoglobin ôû phuï nöõ tuoåi sinh ñeû coù theå ñöôïc caûi thieän khi söû duïng nöôùc maém
boå sung NaFeEDTA
TS. Phaïm Vaân Thuùy, PGS. TS. Nguyeãn Coâng Khaån
Nghieân cöùu nhaèm ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa nöôùc maém coù boå sung saét trong phoøng choáng thieáu maùu. Nghieân cöùu aùp duïng phöông phaùp nghieân cöùu thöû nghieäp muø keùp ngaãu nhieân. Phuï nöõ ôû ñoä tuoåi sinh ñeû 15-49 tuoåi, khoâng thieáu maùu naëng (Hb>80 g/L), khoâng maéc caùc beänh maõn tính, tình nguyeän tham gia ñöôïc chia ngaãu nhieân laøm hai nhoùm: Nhoùm C (Nhoùm chöùng), nhaän nöôùc maém loaïi I, khoâng boå sung saét. Nhoùm BS (Nhoùm Boå sung), nhaän nöôùc maém cuøng loaïi nhöng coù boå sung saét. Taïi ñieàu tra ban ñaàu, khoâng coù söï khaùc nhau veà tuoåi, caân naëng, chieàu cao, naêng löôïng, saét khaåu phaàn vaø noàng ñoä Hemoglobin (Hb). Keát quaû sau can thieäp cho thaáy: söû duïng nöôùc maém boå sung saét haøng ngaøy (5mg saét daïng NaFeEDTA/10 mL nöôùc maém) laø thích hôïp, an toaøn, caûi thieän coù yù nghóa noàng ñoä Hb vaø giaûm tyû leä thieáu maùu ôû phuï nöõ tuoåi sinh ñeû vuøng noâng thoân. Hieäu quaû ñaït cao nhaát sau 12 thaùng, sau 18 thaùng can thieäp tyû leä thieáu maùu giaûm 15,6%. Ñieàu naøy cho pheùp môû ra moät trieån voïng môùi cho Vieät Nam trong vieäc taêng cöôøng saét vaøo nöôùc maém ñeå phoøng choáng thieáu maùu thieáu saét cho nhaân daân.
NaFeEDTA fortified fish sauce improved Hemoglobin concentration in women at reproductive age The study was carried out to assess the effectiveness of iron fortified fish sauce in control of anemia in Vietnam. It was a randomized double blind trial. Women at childbearing age (15-49) were enrolled into the subjects randomly and divided into two groups. Group C (Control), which received non-fortified fish sauce. Group F (Fortified), which received fortified fish sauce every day for 18 months. At baseline, there was no significant difference between 2 groups in age, weigh, height, kcalo, iron intake and in Hb con- centration. After intervention, results show which that regular consumption of fortified fish sauce (5 mg iron /10 ml fish sauce) is suitable and safe significantly improves hemoglobin concentration and reduces prevalence of anemia. The Highest effect was found after 12 months and after 18 months, the prevalence of anemia was decreased by 15,6%. This strategy should become nutrition plan of action in coming years in order to control anemia in Vietnam.
Phҥm Vân Thúy NguyӉn Công Khҭn
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2) 35 Ñoái töôïng vaø phöông phaùp
Nghieân cöùu can thieäp coäng ñoàng, muø keùp, trieån khai trong 18 thaùng (töø 12/2001 ñeán 6/2003) taïi 2 xaõ Minh Taân vaø Kim Thaùi, huyeän Vuï Baûn, Nam Ñònh.
Ñoái töôïng: Phuï nöõ khoâng coù thai töø 15-49 tuoåi, khoâng thieáu maùu naëng (Hb >80 g/L), khoâng maéc caùc beänh maõn tính. Ñoái töôïng tình nguyeän tham gia ñöôïc chia ngaãu nhieân laøm hai nhoùm:
Nhoùm C (Nhoùm chöùng): ñoái töôïng nhaän nöôùc maém loaïi I, khoâng boå sung saét.
Nhoùm BS (Nhoùm Boå sung): ñoái töôïng nhaän nöôùc maém cuøng loaïi nhöng coù boå sung saét.
Moãi nhoùm caàn 189 ñoái töôïng7. Ñeå ñaûm baûo keát quaû cho moät nghieân cöùu coäng ñoàng keùo daøi 18 thaùng, chuùng toâi coäng 50% boû cuoäc. Nhö vaäy caàn 284 ñoái töôïng/nhoùm vaø 2 nhoùm caàn 568 ñoái töôïng.
Nöôùc maém duøng cho nghieân cöùu: ñöôïc saûn xuaát 3 thaùng moät laàn taïi Coâng ty Cheá bieán Dòch vuï Thuûy saûn, Caùt Haûi, Haûi Phoøng. Nöôùc maém loaïi I (150N) khoâng boå sung saét ñöôïc duøng cho Nhoùm C. Duøng nöôùc maém loaïi naøy, boå sung 5 mg saét daïng NaFeEDTA trong 10 mL nöôùc maém - phaân phoái cho Nhoùm BS. Nöôùc maém khoâng boå sung cuõng ñöôïc laáy ngaãu nhieân ñeå kieåm tra chaát löôïng sau moãi laàn saûn xuaát taïi Toång cuïc Tieâu chuaån ño löôøng vaø Chaát löôïng Vieät Nam. Nöôùc maém ñöôïc caáp mieãn phí theo töøng thaùng cho toaøn boä caùc hoä gia ñình cuûa ñoái töôïng. Caû hoä gia ñình ñeàu aên nöôùc maém, nhöng chæ choïn phuï nöõ tham gia laøm xeùt nghieäm huyeát hoïc. Moãi ngöôøi trong hoä gia ñình bình quaân ñöôïc nhaän 1 chai (450 mL) trong 1 thaùng. Vieäc phaân phoái vaø tình hình söû duïng nöôùc maém ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân taïi caùc hoä gia ñình.
Phöông phaùp xeùt nghieäm huyeát hoïc: taïi moãi ñôït ñieàu tra (ban ñaàu T0, sau 6 thaùng T6, 12 thaùng T12vaø 18 thaùng T18can thieäp), moãi ñoái töôïng ñöôïc laáy 4 ml maùu tónh maïch baûo quaûn trong oáng choáng ñoâng. Xaùc ñònh noàng ñoä Hb baèng phöông phaùp Cyanmethemoglobin. 10% maãu maùu ñöôïc phaân tích hai laàn vaø phaân tích laïi neáu coù söï sai soá hôn 5%. Ñaùnh giaù thieáu maùu ôû phuï nöõ tuoåi sinh ñeû khi Hb <120 g/L8.
Xeùt nghieäm kyù sinh truøng: laáy maãu phaân vaø xeùt nghieäm tìm tröùng giun theo phöông phaùp Kato-Katz.
Phöông phaùp ñieàu tra nhaân traéc:söû duïng thöôùc ño chieàu cao Microtoise vôùi ñoä chính xaùc 0,1 cm vaø caân ñieän töû ñeå ño caân naëng vôùi ñoä chính xaùc 0,1 kg.
Phöông phaùp phoûng vaán vaø ñieàu tra tieâu thuï thöïc phaåm: hoûi ghi 24 giôø qua vaø phoûng vaán taàn suaát tieâu thuï cuûa ñoái töôïng.
Phaân tích soá lieäu: söû duïng chöông trình SPSS 10.05. So saùnh giöõa caùc nhoùm veà tyû leä thieáu maùu söû duïng test χ2. So saùnh trong nhoùm duøng test gheùp caëp. Phuï nöõ coù thai trong thôøi gian can thieäp khoâng ñöa vaøo phaân tích soá lieäu.
Ñeà cöông nghieân cöùu ñöôïc Hoäi ñoàng Khoa hoïc Boä Y teá thoâng qua. Caùc ñoái töôïng tình nguyeän tham gia kyù cam keát.
Keát quaû
Keát quaû kieåm tra nöôùc maém cho thaáy chaát löôïng nöôùc maém loaïi I cuûa Caùt Haûi - Haûi Phoøng oån ñònh vaø ñaûm baûo caùc yeâu caàu chaát löôïng cuõng nhö veä sinh an toaøn thöïc phaåm theo quy ñònh cuûa Boä Thuûy saûn vaø Boä Y teá.
Taïi ñieàu tra ban ñaàu, 568 phuï nöõ tình nguyeän tham gia nghieân cöùu. Sau 18 thaùng can thieäp soá ñoái töôïng khoâng tham gia laø 181 (31,8%), trong ñoù 19 coù thai, 57 ngöôøi ñi laøm xa, vaéng maët khi laáy maùu laø 76 ñoái töôïng, töø choái khoâng tham gia laáy maùu laø 29. Nhö vaäy 387 ñoái töôïng tham gia ít nhaát 3 laàn laáy maùu vaø coù xeùt nghieäm taïi T0vaø T18vaø/hoaëc T6, T12 coù ñaày ñuû caùc thoâng tin caàn thieát khaùc ñaõ ñöôïc ñöa vaøo phaân tích soá lieäu trong ñoù 189 ñoái töôïng Nhoùm C vaø 198 ñoái töôïng Nhoùm BS.
Thoâng tin chung cuûa ñoái töôïng:
Keát quaû phoûng vaán vaø ñieàu tra khaåu phaàn cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa hai nhoùm veà tuoåi, caân naëng, chieàu cao, trình ñoä vaên hoùa, tyû leä nhieãm giun (giun moùc, giun ñuõa, giun kim), veà naêng löôïng vaø saét khaåu phaàn, veà moät soá vi chaát, vitamin C, B1 cuõng nhö haøm löôïng Hb cuûa ñoái töôïng taïi ñieàu tra ban ñaàu (P >0,05). Sau 6 thaùng, 12 thaùng vaø 18 thaùng can thieäp caùc chæ tieâu chung nhö tuoåi, caân naëng, chieàu cao, trình ñoä vaên hoùa, tyû leä nhieãm giun, naêng löôïng khaåu phaàn, saét khaåu phaàn, haøm löôïng moät soá vi chaát khaùc töông töï nhau giöõa hai nhoùm (P >0,05) tuy nhieân tình traïng Hb thay ñoåi ñaùng keå ôû Nhoùm BS.
Noàng ñoä Hb giöõa hai nhoùm khoâng khaùc nhau taïi ñieàu tra ban ñaàu. Sau 6 thaùng vaø 12 thaùng noàng ñoä Hb taêng daàn ôû Nhoùm BS so vôùi Nhoùm C (P<0,001).
Sau 18 thaùng noàng ñoä Hb ñaõ taêng trung bình 4,95
n = 2. 2
2 1
) ] [(
µ µ
σ β α
− +Z Côõ maãu ñöôïc tính Z
theo coâng thöùc
36 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2)
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
g/L ôû Nhoùm BS, khaùc nhau coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi Nhoùm C (taêng 2,1 g/L) vôùi P = 0,002 (Baûng 1).
Tyû leä thieáu maùu ôû Nhoùm BS sau 12 thaùng giaûm 9,6% (töø 24,1% xuoáng 14,5%) ñaït hieäu quaû 39,8%, sau 18 thaùng giaûm 15,6% (töø 24,1% xuoáng 8,5%), ñaït hieäu quaû 64,7%, trong khi ôû Nhoùm C chæ ñaït 10,9% hieäu quaû, nhö vaäy hieäu quûa thöïc trong vieäc giaûm tyû leä thieáu maùu cuûa nghieân cöùu laø 53,8%
(Bieåu ñoà 1).
Nhö vaäy tyû leä thieáu maùu giaûm nhieàu nhaát sau 12 thaùng can thieäp (9,6%) vaø töø 12 ñeán 18 thaùng tyû leä naøy vaãn giaûm nhöng ít hôn ôû Nhoùm BS (6,0%). Ngöôïc laïi, ôû Nhoùm C, tyû leä naøy thay ñoåi raát ít (giaûm 2,6%).
Treân nhöõng ñoái töôïng khoâng bò thieáu maùu tröôùc can thieäp
Taïi ñieàu tra ban ñaàu trong soá 388 ñoái töôïng coù 295 ñoái töôïng khoâng bò thieáu maùu (144 ôû Nhoùm C vaø 151 ôû Nhoùm BS). Khoâng coù söï khaùc nhau giöõa 2 nhoùm veà tuoåi, caân naëng, chieàu cao, naêng löôïng, saét khaåu phaàn, veà tyû leä nhieãm giun. Sau 6 thaùng can thieäp tyû leä thieáu maùu môùi maéc ôû Nhoùm C cao hôn so vôùi Nhoùm BS vaø khaùc nhau coù yù nghóa thoáng keâ töø sau 12 thaùng can thieäp (P<0,05) vaø 18 thaùng can thieäp (P<0,001) (Baûng 2).
Treân nhöõng ñoái töôïng bò thieáu maùu tröôùc can thieäp
Taïi ñieàu tra ban ñaàu, coù 93 ñoái töôïng thieáu maùu (45 ñoái töôïng Nhoùm C vaø 48 ñoái töôïng Nhoùm BS).
Khoâng coù söï khaùc bieät giöõa 2 nhoùm ñoái töôïng bò thieáu maùu veà tuoåi, caân naëng, chieàu cao, veà naêng löôïng vaø saét khaåu phaàn (P >0,05). Sau 18 thaùng, noàng ñoä Hb ôû Nhoùm C laø 121,8 g/L trong khi ñoù ôû Nhoùm BS noàng ñoä naøy ñaõ ñöôïc caûi thieän vaø taêng töø 113,7 g/L tôùi 124,5 g/L (Baûng 3), vì theá tyû leä thieáu maùu ñaõ giaûm 79,2% (töø 100% xuoáng 20,8%).
Baøn luaän
Hemoglobin laø moät protein chöùa saét trong hoàng caàu coù nhieäm vuï vaän chuyeån oxy töø phoåi tôùi caùc teá baøo cuûa cô theå. Khi löôïng oxy bò thieáu, khaû naêng hoaït ñoäng cuûa cô theå seõ giaûm vaø khi thieáu saét thì noàng ñoä Hemoglobin cuõng bi thay ñoåi. Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy söû duïng nöôùc maém boå sung saét laø moät bieän phaùp coù hieäu quaû cao trong vieäc caûi thieän noàng ñoä Hemoglobin vaø giaûm
tyû leä thieáu maùu cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu. Söï caûi thieän ñaït cao nhaát sau 12 thaùng can thieäp vaø ñeán 18 thaùng vaãn ñöôïc duy trì. Trong soá nhöõng ñoái töôïng khoâng bò thieáu maùu töø tröôùc khi can thieäp, tyû leä thieáu maùu môùi maéc sau 18 thaùng ôû Nhoùm C cao hôn haún (12,5%) so vôùi Nhoùm BS (4,6%). Trong soá nhöng ñoái töôïng bò thieáu maùu tröôùc can thieäp thì noàng ñoä Hemoglobin cuõng taêng cao hôn ôû Nhoùm BS (124,5 g/L) so vôùi Nhoùm C (121,8 g/L).
Theo soá lieäu Toång ñieàu tra Dinh döôõng 20009, möùc tieâu thuï nöôùc maém cuûa ngöôøi daân trung bình 16 ml/ngöôøi/ngaøy. Soá lieäu cuûa chuùng toâi cho thaáy
Chæ soá Thôøi gian Nhoùm C Nhoùm BS P
Hb g/L T0 (189) 126,7 ± 9,5 (198) 126,0 ± 9,3 0,46 T6 (179) 124,8 ± 10,0 (184) 125,8 ± 7,9 0,13 T12 (172) 126,2 ± 8,7 (178) 129,1 ± 8,0 0,001 T18 (189) 128,7 ± 10,5** (198) 130,9 ± 8,4* 0,03
Baûng 1. Noàng ñoä Hb cuûa 2 nhoùm tröôùc vaø sau can thieäp
(n) mean ± SD, t test (söï khaùc nhau giöõa 2 nhoùm); *söï khaùc nhau trong nhoùm giöõa T18&T0 (t-test gheùp caëp): *<0,0001; **<0,05
23.8
28.5
21.2 22.7
8.5 14.5
24.1 23.8
0 10 20 30
T0 T6 T12 T18
Thêi gian
%
Nhãm C Nhãm BS
Bieåu ñoà 1: Tyû leä thieáu maùu (Hb<120g/L) cuûa 2 nhoùm tröôùc vaø sau can thieäp
Chæ soá Nhoùm C, (n) Nhoùm BS, (n) P Hb6 <120 g/L (25) 18,3 (19) 13,8 0,3 Hb12 <120 g/L (18) 13,6 (8) 6,0 0,03 Hb18 <120 g/L (18) 12,5 (7) 4,6 0,01 (test χ2)
Baûng 2. Tyû leä thieáu maùu (%) môùi maéc trong thôøi gian can thieäp
Thôøi gian Nhoùm C, n = 45 Nhoùm BS, n = 48 P T0 114,1 ± 7,7 113,7 ± 0,81 0,79 T6 117,4 ± 1,1 120,2 ± 7,2 0,14 T12 119,8 ± 1,0 122,5 ± 7,1 0,16 T18 121,8± 12,4 124,5± 10,0 0,18 mean ± SD, t test (khaùc nhau giöõa 2 nhoùm)
Baûng 3. Noàng ñoä Hb (g/L) cuûa ñoái töôïng bò thieáu maùu tröôùc can thieäp
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2) 37 ban ñaàu bình quaân ñoái töôïng tieâu thuï 12-14
ml/ngöôøi/ngaøy. Trong thôøi gian trieån khai nghieân cöùu, nöôùc maém phaùt mieãn phí cho caùc hoä gia ñình vaø möùc tieâu thuï trung bình toái ña chæ tôùi 18 ml/ngöôøi/ngaøy taïi thôøi ñieåm 18 thaùng. Nhö vaäy möùc tieâu thuï nöôùc maém trong nghieân cöùu ôû möùc bình thöôøng maø ngöôøi daân vaãn thöôøng söû duïng. Vôùi lieàu boå sung 5,0 mg saét NaFeEDTA/10 mL nöôùc maém vaø löôïng tieâu thuï trung bình 18 mL/ngöôøi/ngaøy, nghieân cöùu ñöa theâm vaøo qua böõa aên 0,27-0,54 mg saét nguyeân toá (giaù trò sinh hoïc öôùc tính 6%)10nhaèm cung caáp theâm 20-30% nhu caàu khuyeán nghò (RDA) veà saét cho phuï nöõ tuoåi sinh ñeû. Theo WHO10khaåu phaàn saét haøng ngaøy töø NaFeEDTA coù theå cho pheùp tôùi 0,2 mg/kg caân naëng. Trong nghieân cöùu naøy, lieàu boå sung laø 8,0 mg saét/ngaøy, nhö vaäy lieàu naøy hoaøn toaøn naèm trong giôùi haïn cho pheùp vaø coù theå coi laø an toaøn tuyeät ñoái cho ngöôøi tieâu duøng.
Keát quaû khaåu phaàn aên cuûa ñoái töôïng cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa hai nhoùm veà naêng löôïng khaåu phaàn, saét khaåu phaàn, löôïng thòt, caù, Vitamin C khaåu phaàn laø chaát laøm
taêng haáp thu saét. Nhö vaäy hieäu quaû caûi thieän noàng ñoä Hemoglobin vaø tyû leä thieáu maùu ôû ñaây laø do ñoái töôïng ñöôïc söû duïng nöôùc maém coù boå sung saét. Keát quaû naøy töông töï keát quaû nghieân cöùu hieäu löïc cuûa chuùng toâi tieán haønh naêm 200011, cuõng nhö moät soá nghieân cöùu ñaõ tieán haønh ôû Thaùi Lan, Guatemala vaø Trung Quoác12, 13, 14.
Nhö vaäy, söû duïng nöôùc maém boå sung saét haøng ngaøy laø thích hôïp, an toaøn, khoâng aûnh höôûng tôùi taäp quaùn aên uoáng, caûi thieän coù yù nghóa noàng ñoä Hb vaø giaûm tyû leä thieáu maùu cuûa phuï nöõ tuoåi sinh ñeû vuøng noâng thoân nöôùc ta. Sau 18 thaùng trieån khai nghieân cöùu noàng ñoä Hb trung bình taêng 4,95 g/L, tyû leä thieáu maùu giaûm 15,6% ôû Nhoùm BS so vôùi 2,6% ôû Nhoùm C, ñaït hieäu quaû thöïc 53,8%.
Boå sung saét vaøo nöôùc maém laø giaûi phaùp coù hieäu quaû trong vieäc caûi thieän noàng ñoä Hb vaø giaûm tyû leä thieáu maùu, ñieàu naøy cho pheùp môû ra moät trieån voïng môùi cho Vieät Nam trong vieäc taêng cöôøng saét vaøo nöôùc maém ñeå phoøng choáng thieáu maùu thieáu saét cho nhaân daân.
Taùc giaû:TS. Phaïm Vaân Thuùy, Phoù Tröôûng Khoa Nghieân cöùu vaø öùng duïng Vi chaát Dinh döôõng, Vieän Dinh döôõng. Ñòa chæ lieân heä: Vieän Dinh döôõng, 48B Taêng Baït Hoå, Quaän Hai Baø Tröng, Haø Noäi; E-mail: [email protected]
Taøi lieäu tham khaûo
1. World Bank. Development in Practice: Enriching Lives:
Overcoming Vitamin and Mineral Malnutrition in Developing Countries. Washington, D.C, 1994.
2. Roszkowski I, Wojcicka J, Zaleska K. Serum iron defi- ciency during the third trimester of pregnancy: maternal complications and fate of the neonate. Obstet Gynaecol, 1996; 28:820-5.
3. Lozoff B, Jimnez E , Xolf AW. Long-term developmen- tal outcome of infants with iron deficiency. New Engl J Med, 1991; 325: 687-694.
4. MOH (Boä Y teá). Quy ñònh danh muïc caùc chaát phuï gia ñöôïc pheùp söû duïng trong thöïc phaåm (Ban haønh keøm theo Quyeát ñònh soá 867/QÑ-BYT, 1998 cuûa Boä tröôûng Boä Y teá) 5. INACG. Iron EDTA for food fortification. A report of the International Anemia Consultative Group, 1993; 54 p.
6. WHO - Geneva. Evaluation of certain food additives and contaminats 43-d report of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives, 2000;27-29.
7. Döông Ñình Thieän. Dòch teã hoïc Y hoïc. NXB Y hoïc, Haø Noäi, 1993;192-236.
8. INACG, 1985. Measurement of Iron status. A report of the INACG; 78 p.
9. MOH/NIN. Toång ñieàu tra Dinh döôõng. NXB Y hoïc Haø Noäi, 2003; 168 trang.
10. Meredith C Fidler, Lena Davidsson, Thomas Walczyk, R.F Hurrel, 2003. Iron absorption from fish sauce and sou sauce fortified with NaFeEDTA. Am J Clin Nutr; 78: 274-8.
11. Pham Van Thuy, Jacques Berger, Lena Daviddson, Nguyen Cong Khan et all. Regular consumption of NaFeEDTA fortified fish sauce improves iron status and reduces the prevalence of anemia in anemic Vietnames women. Am J Clin Nutr, 2003;78: 284-90.
12. Garby L, Areekul S. Iron supplementation in Thai fish- sauce. Ann. Trop Med Parasitol, 1974; 68: 467-76.
13. Viteri FE, Alvazen E, Batres R. Fortification of sugar with NaFeEDTA improves iron status in semi-rural Guatemala population. Am. J Clin Nutr, 1995; 1153-63.
14. Junsheng H, Jing Sun, Hong M. Therapeutic effects of NaFeEDTA fortified soy sauce in anemic children in China.
Asia Pacific J Clin Nutr, 2002; 11(2): 123-7.
