B−íc ®Çu t×m hiÓu néi dung ch÷ Ph¹n qu¶ chu«ng chïa M¬ T¸o
u¶ chu«ng cã tªn lμ Phóc Kh¸nh tù chung, cã nghÜa lμ qu¶ chu«ng cña chïa Phóc Kh¸nh (lμng M¬ T¸o, ph−êng Mai §éng, quËn Hoμng Mai, Hμ Néi).
Song do thãi quen, chóng t«i vÉn gäi lμ qu¶ chu«ng chïa M¬ T¸o.
Lμng M¬ T¸o vèn lμ mét xãm cò cña lμng Mai §éng. Lμng nμy míi ®−îc t¸ch ra vμo cuèi thêi Lª ®Çu thêi NguyÔn, nh−ng vÒ mÆt hμnh chÝnh th× cho ®Õn nay vÉn thuéc vÒ lμng Mai §éng, cßn nh÷ng tËp qu¸n tÝn ng−ìng th× lμng M¬ T¸o ®·
t¸ch riªng khái lμng Mai §éng tõ l©u.
Vμo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, chóng t«i cã dÞp kh¶o s¸t di tÝch lμng M¬
T¸o vμ ®· ph¸t hiÖn ra qu¶ chu«ng n»m trong ®×nh lμng M¬ T¸o.
Sau khi ph¸t hiÖn, ®−îc sù khuyÕn khÝch cña GS. Hμ V¨n TÊn, chóng t«i ®·
viÕt bμi Gãp thªm mét qña chu«ng T©y S¬n ë Hμ Néi vμo n¨m 1986(1). Cïng vμo thêi gian nμy, GS. Hμ V¨n TÊn còng ®·
chó ý tíi nh÷ng ch÷ Ph¹n cßn ghi l¹i trªn c¸c chïa ViÖt Nam(2).
GÇn ®©y, chïa Phóc Kh¸nh lμng M¬
T¸o míi ®−îc tu bæ kh¸ lín. Cæng tam quan chïa ®−îc lμm b»ng ®¸. Ch©n mãng cña chïa còng nh− hai håi gian Tam B¶o còng ®−îc lμm b»ng ®¸ cã trang trÝ h×nh PhËt ngåi thiÒn ®Ünh ®¹c, khoan thai.
Bªn trong chïa chóng t«i l¹i gÆp l¹i qu¶
NguyÔn M¹nh C−êng(*)
chu«ng Phóc Kh¸nh tù chung.
Chu«ng chïa Phóc Kh¸nh cã kÝch th−íc cao 0,9m, ®−êng kÝnh phÇn d−íi 0,45m, quai cao 0,27m. Toμn bé chu«ng
®−îc chia thμnh 2 phÇn:
- Quai chu«ng: Quai chu«ng lμ h×nh hai con rång uèn cong, ®Çu quay trë xuèng phÝa d−íi, hai ®u«i xo¾n lÊy nhau t¹o thμnh h×nh ch÷ U ng−îc.
- Th©n chu«ng: th©n chu«ng lμ khèi trô thon trßn trªn ®Çu h¬i bãp l¹i, phÝa d−íi loe réng ra, rçng lßng. Bªn ngoμi th©n chu«ng chia thμnh 4 « hay quen gäi lμ 4 mÆt. C¸c mÆt chu«ng ®−îc ph©n c¸ch bëi 3 ®−êng gê ®óc næi ch¹y th¼ng tõ trªn xuèng d−íi. Còng trªn ®−êng d¶i ph©n c¸ch nμy ®o¹n gÇn cuèi loe ra cña chu«ng xuÊt hiÖn mét nóm trßn ®óc næi ®−êng kÝnh chõng 5 cm. §Êy lμ nh÷ng nóm trßn næi ®Ó gâ chu«ng.
PhÝa d−íi mçi mÆt chu«ng phÇn tõ nóm trßn xuèng ch©n loe ra cã nh÷ng « trang trÝ nhá. Bªn trong nh÷ng « nμy cña
*. TS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.
1. Xem: NguyÔn M¹nh C−êng, Lª ThÞ Liªn. Gãp thªm mét qu¶ chu«ng T©y S¬n ë Hµ Néi. Trong:
Nh÷ng ph¸t hÞªn míi vÒ kh¶o cæ häc n¨m 1986, Nxb. KHXH, Hµ Néi 1987, tr. 350 -351.
2. Xem: Hµ V¨n TÊn. VÒ nh÷ng dßng ch÷ Ph¹n trong c¸c chïa ViÖt Nam. Trong: Nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ kh¶o cæ häc n¨m 1994, Nxb. KHXH, Hµ Néi 1995.
Q
chu«ng chïa Phóc Kh¸nh ®−îc trang trÝ h×nh tø linh: Long, Ly, Quy, Ph−îng. §©y còng lμ nh÷ng dÊu hiÖu gióp nhËn ra thø tù cña 4 mÆt chu«ng. M« tÝp trang trÝ h×nh rång lμ mÆt chu«ng thø nhÊt. Trang trÝ h×nh l©n lμ mÆt chu«ng thø hai. Trang trÝ h×nh con rïa (quy) lμ mÆt chu«ng thø ba. Trang trÝ h×nh chim ph−îng lμ mÆt chu«ng thø t−. Víi nh÷ng ng−êi biÕt ch÷
H¸n th× viÖc nhËn ra c¸c mÆt chu«ng sÏ th«ng qua c¸ch ®äc c¸c ch÷ lín trªn chu«ng. Mçi mÆt chu«ng cã ghi mét ch÷
lín (®¹i tù) nªn th«ng th−êng cã 4 ch÷.
VÒ nguyªn t¾c hai ch÷ ®Çu bao giê còng lμ tªn chïa, sau ®ã lμ hai ch÷ tù vμ chung. T¹i chu«ng chïa Phóc Kh¸nh, c¸c ch÷ ®−îc s¾p xÕp nh− sau: “Phóc Kh¸nh tù chung”. Nh− vËy th× ch÷ Phóc sÏ lμ mÆt thø nhÊt. Ch÷ Kh¸nh lμ mÆt thø hai.
Ch÷ Tù lμ mÆt thø ba. Cßn ch÷ Chung lμ mÆt thø t−.
Toμn bé bèn mÆt chu«ng dμy ®Æc ch÷
®óc næi, chia thμnh hai lo¹i lμ ch÷ H¸n vμ ch÷ Ph¹n.
1. Minh v¨n ch÷ H¸n
Dßng thø nhÊt:
B¶o H−ng nhÞ niªn ngò nguyÖt, nhÞ thËp nhÊt nhËt. Canh DÇn ®óc thμnh t¹i Nh©m TuÊt tu t¹o.
Cã nghÜa lμ (dÞch nguyªn v¨n, NMC nhÊn m¹nh):
Qu¶ chu«ng ®−îc lμm vμo ngμy 21 th¸ng 5 n¨m B¶o H−ng thø 2 (1802). Qu¶
chu«ng ®−îc ®óc thμnh vμo n¨m Canh DÇn. N¨m Nh©m TuÊt (tøc B¶o H−ng nhÞ niªn) ®−îc tu söa l¹i.
Dßng ch÷ thø hai:
An Qu¶ng xø PhËt tö HiÖp trÊn Tuyªn ho¸ hÇu TrÇn Th¸i An h−ng t¹o
Cã nghÜa lμ: PhËt tö TrÇn Th¸i An lμm quan HiÖp trÊn, hiÖu lμ Tuyªn ho¸ hÇu ë xø An Qu¶ng (tøc vïng Yªn Tö hiÖn nay) cho h−ng c«ng ®óc chu«ng.
C©u hái ®−îc ®Æt ra lμ: Thø nhÊt, t¹i sao qu¶ chu«ng nμy ®−îc tu t¹o hay söa ch÷a l¹i? NÕu söa th× söa nh− thÕ nμo?
Thø hai, mèi quan hÖ gi÷a PhËt tö TrÇn Th¸i An víi chïa Phóc Kh¸nh ra sao?
Thø ba, thùc chÊt lμ qu¶ chu«ng ®−îc lμm trong bèi c¶nh lÞch sö x· héi nh− thÕ nμo?
2. Minh v¨n ch÷ Ph¹n
Ch÷ Ph¹n ®−îc ®óc næi c¶ bèn mÆt chu«ng. Trªn mçi mÆt chu«ng l¹i chia thμnh hai ®o¹n mμ chóng t«i t¹m gäi lμ
®o¹n trªn vμ ®o¹n d−íi. Cô thÓ:
- MÆt chu«ng thø nhÊt (ch÷ Phóc) cã hai ®o¹n: ®o¹n trªn cã 8 ch÷, ®o¹n d−íi cã 6 ch÷. C¸c ch÷ th−êng cã kÝch th−íc kho¶ng 5cm mçi c¹nh.
- MÆt chu«ng thø hai (ch÷ Kh¸nh) cã 2
®o¹n: ®o¹n trªn cã 28 ch÷, ®o¹n d−íi cã 35 ch÷. C¸c ch÷ bè trÝ thμnh 7 hμng ngang, kÝch th−íc kho¶ng 3 cm mçi c¹nh.
- MÆt chu«ng thø ba (ch÷ Tù) cã 2
®o¹n: §o¹n trªn cã 24 ch÷, ®o¹n d−íi cã 24 ch÷.
C¸c ch÷ bè trÝ thμnh 6 hμng ngang vμ 4 hμng däc, kÝch th−íc ch÷ kho¶ng 4 cm mçi c¹nh.
- MÆt chu«ng thø 4 (ch÷ Chung) cã 2
®o¹n: §o¹n trªn cã 16 ch÷, ®o¹n d−íi cã 9 ch÷. C¸c ch÷ cã kÝch th−íc kho¶ng 5cm mçi c¹nh.
C¸ch bè trÝ ch÷ ë ®o¹n d−íi theo mét h×nh trßn kh¸ ®Ñp vμ l¹ m¾t.
Nh− vËy, theo c¸ch bè trÝ nμy, c¸c ch÷
Ph¹n b¾t ®Çu tõ bμi chó 8 ch÷ vμ kÕt thóc b»ng c©u ch©n ng«n 9 ch÷.
ë ®©y, chóng t«i chØ xin ®äc vμ phiªn
©m c©u ch©n ng«n kh¸ næi tiÕng cña MËt t«ng mμ nhiÒu ng−êi tõng biÕt.
C©u ch©n ng«n 9 ch÷ lμ :
¸n (óm) chiÕt lÖ chñ lÖ chuÈn ®Ò ta ph¹ ha C©u ch©n ng«n ®−îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch. V× vËy, víi 9 ch÷ ng−êi ta cã thÓ bè trÝ c¸c ch÷ theo thø tù tr−íc sau, trªn d−íi hoÆc thμnh mét vßng trßn nh− trªn chu«ng chïa Phóc Kh¸nh.
Lèi bè trÝ 9 ch÷ theo mét vßng trßn
®−îc gäi lμ Viªn Minh Bè LiÖt Ph¹n th¬
®å.
Theo Tr× T¹ng Minh Nghi Quü(3) th×:
- ¸n lμ T× L« Gi¸ Na PhËt c¨n b¶n - ChiÕt lμ §¹i Lu©n V−¬ng c¨n b¶n.
- LÖ lμ §¹i PhÉn Né BÊt §éng T«n Minh V−¬ng c¨n b¶n (còng lμ M· §Çu Minh V−¬ng c¨n b¶n).
- Chñ lμ Tø TÝ PhËt ThÇn c¨n b¶n.
- LÖ lμ BÊt Kh«ng QuyÓn T¸t c¨n b¶n, còng lμ Qu¸n Tù T¹i Bå T¸t c¨n b¶n.
- ChuÈn lμ §¹i T«n Na Bå T¸t c¨n b¶n.
- §Ò lμ Kim Cang T¸t §o¸ Bå T¸t c¨n b¶n.
- Ta Ph¹ lμ Y Na NÆc Tra Bå T¸t c¨n b¶n.
- Ha lμ Ph¹ NhËt Ra N½ng Kh− Minh V−¬ng c¨n b¶n.
C¸ch bè trÝ 9 ch÷ theo vßng trßn, cßn
®−îc cho lμ mÉu tù chñng tö nghÜa.
ChÝn ch÷ Th¸nh Ph¹n nμy sinh tÊt c¶
ch÷ cho nªn nãi r»ng ®ã lμ tù mÉu. Nãi lμ chñng tö Êy lμ dÉn sinh nghÜa, nhiÕp tr×
nghÜa. LÊy mét ch÷ ®Çu lμm chñng tö,
sau c¸c ch÷ lμ së h÷u qu¸n tr×, ý së dÉn sinh nhiÕp vμo ch÷ ban ®Çu. NÕu ®¾c
®−îc ¸n tù m«n bÝ mËt t−¬ng øng nμy, tøc ®¾c ®−îc v« tËn ph¸p t¹ng cña ch−
PhËt, ngé ®−îc tÊt c¶ c¸c ph¸p vèn kh«ng sinh, mét mμ kh¾p ®Õn tÊt c¶, lêi nãi trïm kh¾p, v× lêi nãi do ngé tÊt c¶ ph¸p vèn kh«ng sinh, nªn ®¹t ®Õn c¸c ph¸p vèn kh«ng ®em c¸c ph¸p nhËp vμo thËt t−íng, cho nªn kh«ng sinh, kh«ng diÖt, ®·
ngé ®Õn tÊt c¶ ph¸p th× lêi nãi bÆt ®øt, kh«ng cßn ng«n thuyÕt, ph¸p t−íng lμ b×nh ®¼ng, nh− trËn m−a lín r−íi kh¾p cho nªn nãi r»ng b×nh ®¼ng. Mçi mét ch÷
ph¸i t− duy qu¸n s¸t, thêi tÊt c¶ h¹nh nguyÖn ®Òu ®−îc ®Çy ®ñ.
* Ch÷ ¸n (óm) lμ nghÜa ba th©n, còng lμ nghÜa tÊt c¶ ph¸p vèn kh«ng sinh.
Ngμi Kim TrÝ C−¬ng dÞch(4): ch÷ ¸n (óm) tù m«n Êy, lμ nghÜa l−u tró nh− dßng n−íc ch¶y kh«ng sinh, kh«ng diÖt, lμ nghÜa tèi th¾ng cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ ChiÕt lμ nghÜa tÊt c¶ ph¸p kh«ng sinh, kh«ng diÖt. Ngμi TrÝ C−¬ng dÞch lμ v« hμnh cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ LÖ nghÜa lμ v« së ®¾c cña tÊt c¶
ph¸p t−íng.
* Ch÷ Chñ lμ nghÜa v« sinh diÖt cña tÊt c¶ ph¸p. Ngμi TrÝ C−¬ng gäi lμ nghÜa v« khëi trô cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ LÖ lμ nghÜa v« cÊu cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ ChuÈn lμ nghÜa v« ®¼ng gi¸c cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ §Ò lμ nghÜa v« thñ x¶ cña tÊt c¶
ph¸p.
3. Xem: ThÝch Viªn §øc (dÞch). Bé MËt T«ng.
Thµnh héi PhËt gi¸o Thµnh phè Hå ChÝ Minh 1995, tr. 107.
4. ThÝch Viªn §øc. S®d., tr. 107.
* Ch÷ Ta Ph¹ lμ nghÜa v« ng«n thuyÕt b×nh ®¼ng cña tÊt c¶ ph¸p.
* Ch÷ Ha lμ nghÜa v« nh©n cña tÊt c¶
ph¸p. §iÒu nμy nghÜa lμ víi tÊt c¶ ph¸p v« nh©n v¾ng lÆng, v« trô NiÕt Bμn.
Tãm l¹i, do tÊt c¶ ph¸p vèn kh«ng sinh, nªn tøc ®−îc bÊt sinh bÊt diÖt. Do bÊt sinh bÊt diÖt nªn tøc ®−îc t−íng v« së ®¾c. Do t−íng v« së ®¾c nªn tøc ®−îc v« sinh diÖt.
Do v« sinh diÖt nªn tøc ®−îc v« cÊu. Do v«
cÊu nªn tøc ®−îc v« ®¼ng gi¸c. Do v« ®¼ng gi¸c nªn tøc ®−îc v« thñ x¶. Do v« thñ x¶
nªn tøc ®−îc b×nh ®¼ng v« ng«n thuyÕt. Do b×nh ®¼ng v« ng«n thuyÕt nªn ®−îc v«
nh©n v« qu¶ B¸t Nh· t−¬ng −ng. V« së ®¾c lÊy lμm ph−¬ng tiÖn nhËp vμo th¼ng nghÜa, thËt thêi chøng ph¸p giíi Ch©n Nh−. §©y lμ Tam Ma §Þa niÖm tông.
*
* *
Qua nghiªn cøu c¸c ch÷ trªn chu«ng chïa Phóc Kh¸nh chóng t«i xin ®−a ra mét sè nhËn xÐt sau:
1. §Õn nay, chóng ta ®· biÕt mét sè hiÖn vËt cã niªn hÞªu B¶o H−ng nh− tiÒn
®ång cã ch÷ B¶o H−ng th«ng b¶o, hay trªn bμi vÞ gç ®Òn §ång Cæ còng cã ch÷
B¶o H−ng nh−ng vÒ chu«ng ®ång th× ®©y lμ lÇn ®Çu tiªn cã niªn ®¹i nμy. Nh− vËy, víi ph¸t hiÖn nμy, chóng ta ®· gãp thªm t− liÖu vμo ph¶ hÖ triÒu T©y S¬n: Quang Trung, C¶nh ThÞnh vμ B¶o H−ng.
2. VÒ niªn ®¹i qu¶ chu«ng ®−îc ®óc vμo ngμy 21 th¸ng 5 n¨m 1802. Tuy chu«ng kh«ng nãi râ n¨m Canh DÇn lμ thuéc ®êi vua nμo, cã thÓ thêi ®iÓm ®óc chu«ng lμ tr−íc n¨m 1802. Cßn tr−íc bao nhiªu n¨m th× vÉn cßn lμ vÊn ®Ò bá ngá.
Tr−íc tiªn, chóng ta cÇn suy xÐt sù kiÖn n¨m B¶o H−ng thø 2 ghi trªn chu«ng.
B¶o H−ng lμ mét niªn hÞªu cña vua Quang To¶n, con trai cña vua NguyÔn HuÖ - Quang Trung. Tr−íc niªn hiÖu B¶o H−ng, vua Quang To¶n cßn cã mét niªn hiÖu kh¸c lμ C¶nh ThÞnh. Niªn hiÖu C¶nh ThÞnh b¾t ®Çu tõ n¨m 1793 kÐo dμi gÇn 10 n¨m. Vμo th¸ng 6 n¨m 1801, NguyÔn ¸nh chiÕm Phó Xu©n, Quang To¶n thua ch¹y ra B¾c vμ ®æi niªn hÞªu tõ C¶nh ThÞnh thø m−êi thμnh niªn hiÖu B¶o H−ng nguyªn niªn (1801).
B−íc sang n¨m 1802 lμ n¨m Nh©m TuÊt, còng lμ n¨m B¶o H−ng thø hai.
Sau khi chiÕm ®−îc Phó Xu©n, Gia Long ch−a tuyªn bè lªn ng«i vμ tiÕp tôc tiÕn qu©n ®¸nh ra B¾c. Tíi ngμy 30 th¸ng 4 n¨m Nh©m TuÊt (1802), NguyÔn ¸nh míi chÝnh thøc x−ng v−¬ng lÊy hiÖu lμ Gia Long. Nh− vËy tõ sau ngμy 30 th¸ng 4 n¨m 1802 ®· lμ n¨m Gia Long nguyªn niªn.
Trong khi Êy qu¶ chu«ng ®−îc hoμn thμnh vμo ngμy 21 th¸ng 5 n¨m 1802, muén h¬n so víi thêi ®iÓm NguyÔn ¸nh x−ng v−¬ng gÇn mét th¸ng.
Sau khi NguyÔn ¸nh lªn ng«i vua ®·
ra lÖnh triÖt ph¸ nhiÒu di s¶n v¨n ho¸
cña triÒu ®¹i T©y S¬n. Mét trong nh÷ng hÖ qu¶ cña nã lμ kh¸ nhiÒu qu¶ chu«ng, tÊm bia bÞ ®ôc nhiÒu ch÷ trªn dßng l¹c kho¶n hay bÞ ph¸ huû ®Ó lμm c¸i kh¸c.
VËy mμ qu¶ chu«ng M¬ T¸o vÉn ®−îc gi÷
l¹i trän vÑn cho ®Õn ngμy nay, chøng tá tÊm lßng cña ng−êi Hμ Néi víi mét triÒu
®¹i hiÓn h¸ch chèng giÆc ngo¹i x©m - triÒu ®¹i T©y S¬n.
3. Ng−êi h−ng t¹o qu¶ chu«ng nμy lμ PhËt tö TrÇn Th¸i An – quan TrÊn thñ xø An Qu¶ng (tøc vïng §«ng TriÒu – Yªn Tö ngμy nay). N¬i ®©y vμo thêi TrÇn vèn
lμ chèn tæ cña ThiÒn ph¸i Tróc L©m, do vua TrÇn Nh©n T«ng s¸ng lËp ra. ViÖc mét PhËt tö hä TrÇn vèn lμ quan TrÊn HiÖp n¬i chèn tæ Tróc L©m h−ng t¹o qu¶
chu«ng chïa Phóc Kh¸nh gîi cho chóng ta nhiÒu suy nghÜ.
Tr−íc tiªn lμ mèi quan hÖ cña chïa Phóc Kh¸nh víi c¸c chïa vïng chèn tæ Tróc L©m. NÕu nh×n vμo c¸ch bμi trÝ t−îng nh− hiÖn nay, khã cã thÓ nãi r»ng chïa Phóc Kh¸nh cã quan hÖ mËt thiÕt víi thiÒn ph¸i Tróc L©m nh− chïa Phæ Minh ë Nam §Þnh.
Cßn mét suy nghÜ n÷a ch−a dÔ thuyÕt phôc lμ vai trß cña PhËt tö TrÇn Th¸i An víi chïa Phóc Kh¸nh? V× sao gi÷a viÖc
®óc thμnh qu¶ chu«ng n¨m Canh DÇn sau l¹i ®em tu t¹o vμo n¨m B¶o H−ng (1802)? ViÖc ng¾t qu·ng thêi gian nh−
thÕ cã nãi lªn ®iÒu g× vÒ nh÷ng n¨m cuèi cïng cña lÞch sö v−¬ng triÒu T©y S¬n kh«ng?
Nh÷ng c©u hái nμy, theo chóng t«i, cã thÓ ®−îc lÝ gi¶i nh− sau:
Cã mét qu¶ chu«ng ®−îc PhËt tö TrÇn Th¸i An cho ®óc t¹i Yªn Tö cã néi dung gièng nh− néi dung cña qu¶ chu«ng chïa Phóc Kh¸nh. Qu¶ chu«ng nμy, ®−îc ®Æt t¹i mét chïa nμo ®ã t¹i khu vùc Yªn Tö.
Sau ®ã, qu¶ chu«ng chïa Phóc Kh¸nh theo nh− ghi chÐp lμ ®−îc tu t¹o vμo n¨m Nh©m TuÊt còng lμ n¨m B¶o H−ng thø 2.
VËy hai ch÷ tu t¹o ®−îc hiÓu theo nghÜa nμo?
Th«ng th−êng, khi ®óc chu«ng, nh÷ng ng−êi khëi x−íng ®óc chu«ng cïng c¸c tèp thî ®óc ph¶i chuÈn bÞ kh¸ c«ng phu.
Cã ng−êi ph¶i chuÈn bÞ néi dung bμi minh ghi trªn chu«ng. Cã nh÷ng ng−êi l¹i ph¶i chuÈn bÞ lμm khu«n ®óc. Cã ng−êi, thËm chÝ lμ rÊt nhiÒu ng−êi ph¶i
chuÈn bÞ quyªn tiÒn, mua s¾m nguyªn liÖu nh− ®ång vμ c¸c hîp kim kh¸c.
§Ó ®óc ®−îc chu«ng, kh©u lμm khu«n lμ quan träng nhÊt. Khu«n ®óc ®−îc lμm nhiÒu mang råi khíp l¹i víi nhau trong mét thÓ thèng nhÊt. §èi víi nh÷ng chu«ng cã d¹ng ch÷ ®óc næi th× viÖc lμm khu«n cμng ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao. Khi
®óc chu«ng, c¸c lß nÊu ®ång ph¶i phèi hîp víi nhau thËt nhÞp nhμng nÕu kh«ng
®ång ®«ng t¹o thμnh nhiÒu líp vμ kh«ng
®Òu nhau lμm cho tiÕng chu«ng bÞ rÌ.
Nãi tãm l¹i, sù chuÈn bÞ cμng c«ng phu, cμng cÈn thËn bao nhiÒu th× møc ®é thμnh c«ng míi cμng nhiÒu.
Ngμy ®óc chu«ng qu¶ lμ mét ngμy héi cña c¸c, PhËt tö. Cã nhiÒu ng−êi tham dù trong trËt tù. Hä lÆng lÏ th¶ vμo c¸c nåi
®ång nãng ch¶y nhiÒu hiÖn vËt, trang søc b»ng vμng cña m×nh víi mong muèn dμnh mét chót phóc ®øc cho con ch¸u mai sau. ChÝnh nhê nh÷ng l−îng vμng vμ nh÷ng tÊm lßng th¬m th¶o Êy mμ nhiÒu tiÕng chu«ng trong c¸c chïa ®· ng©n rÊt vang.
Qu¸ tr×nh t¹o chu«ng ®Çy c«ng phu, gian khæ nh− thÕ cã khi kÐo dμi tíi hμng chôc n¨m trêi. Do vËy, dßng niªn ®¹i B¶o H−ng nhÞ niªn ngò nguyÖt nhÞ thËp nhÊt nhËt. Canh DÇn ®óc thμnh t¹i Nh©m TuÊt tu t¹o ®Ó chØ nghÜa nμy.
N¨m Canh DÇn sím vμ gÇn víi niªn hiÖu B¶o H−ng nhÞ niªn lμ n¨m 1770 vμ muén nhÊt gÇn víi niªn hiÖu nμy lμ n¨m 1830. Ch¾c ch¾n niªn ®iÓm 1830 lμ kh«ng thÓ x¶y ra. Trong tr−êng hîp nμy cã hai c¸ch lÝ gi¶i sau ®©y:
C¸ch lÝ gi¶i thø nhÊt: PhËt tö TrÇn Th¸i An, hiÖn ®ang trÊn gi÷ xø Qu¶ng An cã lßng muèn ®óc qu¶ chu«ng ®Ó t¹i chïa Phóc Kh¸nh – mét ng«i chïa chÞu
nhiÒu ¶nh h−ëng cña MËt t«ng vμ PhËt gi¸o T©y T¹ng nªn sö dông c¸c ng«n tõ bïa chó vμ søc m¹nh cña ch©n ng«n ®Ó gióp c¸c PhËt tö gi¶i tho¸t khái kiÕp lu©n håi. ý nμy cña «ng b¾t ®Çu n¶y sinh tõ n¨m 1770 – cã nghÜa lμ tr−íc cuéc khëi nghÜa T©y S¬n ®óng mét n¨m sau h¬n 30 n¨m chuÈn bÞ, tíi n¨m B¶o H−ng thø hai (1802) qu¶ chu«ng míi hoμn thμnh t¹i chïa Phóc Kh¸nh? Qu¶ lμ mét thêi gian qu¸ dμi vμ cã qu¸ nhiÒu lÝ do ®Ó thÊy suy luËn Êy ch−a h¼n ®· ®óng.
C¸ch lÝ gi¶i thø hai: PhËt tö TrÇn Th¸i An vμo nhiÒu n¨m tr−íc h©m mé
®¹o PhËt nhÊt lμ MËt t«ng vμ chÞu ¶nh h−ëng cña PhËt gi¸o T©y T¹ng nªn ®·
cho ®óc mét qu¶ chu«ng cã nhiÒu c©u bïa chó cña MËt gi¸o ®Æt t¹i khu vùc chïa ë khu vùc Yªn Tö - Qu¶ng An.
Søc m¹nh cña nh÷ng c©u bïa chó nμy
®· ®em l¹i nh÷ng thμnh c«ng vÒ mÆt t©m linh. Nhê nh÷ng c©u chó nμy mμ gi¶i tho¸t
®−îc nhiÒu ng−êi khái ¸ch n¹n nªn cã thÓ
®· ®−îc nh÷ng ng−êi ®−¬ng thêi còng nh−
thêi sau ng−ìng mé truyÒn tai nhau.
Trong v−¬ng triÒu T©y S¬n, cã häc gi¶
Ng« Th× NhËm uyªn th©m ®¹o Khæng song l¹i rÊt am hiÓu ®¹o PhËt – nhÊt lμ ThiÒn ph¸i Tróc L©m. Cã thÓ thiÒn ph¸i nμy g¾n nhiÒu tíi chÝnh trÞ vμ sù h−ng vong cña ®Êt n−íc ë thêi TrÇn cho nªn Ng« Th× NhËm ®Ó t©m nghiªn cøu. Trong cuèn Tróc L©m t«ng chØ nguyªn thanh(5), Ng« Th× NhËm cho r»ng, Vua TrÇn Nh©n T«ng lªn Yªn Tö tu hμnh chñ yÕu lμ ®Ó tr«ng chõng giÆc ph−¬ng B¾c. Nh− vËy, theo häc gi¶ nμy th× Yªn Tö – Tróc L©m nh− lμ mét tiÒn ®ån canh chõng giÆc ngo¹i x©m. Do vËy, viÖc ®i tu cña TrÇn Nh©n T«ng vμ dßng thiÒn Tróc L©m lμ lèi tu nhËp thÕ. TrÇn Nh©n T«ng sau ngμy
chiÕn th¾ng qu©n Nguyªn M«ng ®· tõ bá ngai vμng lªn Yªn Tö tu hμnh còng gièng nh− hoμng tö TÊt §¹t §a ë Ên §é tõ bá ngai vμng ®Ó ®i tu thμnh PhËt. Hμnh ®éng trªn cña vua TrÇn Nh©n T«ng ®· t¹o ra h×nh ¶nh vÒ mét vÞ PhËt ViÖt Nam, dÔ dμng th©u n¹p nh©n t©m cña ng−êi d©n
§¹i ViÖt. Sau nμy, Gi¸c hoμng TrÇn Nh©n T«ng khi ®· ®¾c ®¹o ®i kh¾p ®Êt n−íc gi¶ng gi¶i kinh s¸ch ®ång thêi nh¾c nhë mäi ng−êi d©n mét lßng yªu n−íc ®¸nh qu©n ngo¹i x©m. TrÇn Nh©n T«ng ®i vÒ phÝa Nam vμ viÕng th¨m c¸c vua Champa.
Cã lÏ nh÷ng ®iÒu nμy ®· t¸c ®éng m¹nh tíi Ng« Th× NhËm, nªn «ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ dßng thiÒn nμy. V× vËy mμ ng−êi ta vÉn coi Ng« Th× NhËm lμ vÞ tæ thø t− cña dßng Tróc L©m ch¨ng?
Khi vua Quang To¶n thua trËn ®Ó mÊt Phó Xu©n vμ ch¹y ra B¾c, Ng« Th× NhËm lμ ng−êi hiÓu h¬n ai hÕt sù an nguy cña triÒu ®¹i nμy. Trong nhiÒu cè g¾ng nh»m kh«i phôc l¹i v−¬ng triÒu T©y S¬n, Ng«
Th× NhËm ®· dïng tíi ®øc tin cña PhËt gi¸o vμ mong muèn ®−îc §øc PhËt che chë. V× vËy, nªn ng−êi x−a míi dïng l¹i néi dung trªn qu¶ chu«ng cña TrÇn Th¸i An? RÊt cã thÓ dßng ch÷ Canh DÇn ®óc thμnh t¹i Nh©m TuÊt tu t¹o ®Ó chØ sù sao chÐp l¹i mÉu h×nh mét qu¶ chu«ng cã tr−íc ®ã cña PhËt tö TrÇn Th¸i An?
Mét c©u hái n÷a ®Æt ra lμ v× sao lμng M¬ T¸o l¹i ®−îc chän ®Ó ®óc qu¶ chu«ng nμy?
M¬ T¸o lμ m¶nh ®Êt ch−a kÞp t¸ch ra tõ lμng Mai §éng - mét m¶nh ®Êt cã hμng ngh×n n¨m lÞch sö. Lμng Mai §éng cã t−íng Tam Trinh, ng−êi ®· cïng víi nghÜa
5. Xem: Ng« Th× NhËm. Tróc L©m t«ng chØ nguyªn thanh. Nxb. KHXH, Hµ Néi 1982.
qu©n cña Hai Bμ Tr−ng ®¸nh th¾ng qu©n
§«ng H¸n nh÷ng n¨m 40 ®Çu C«ng nguyªn. ¤ng ®· trë thμnh tæ s− cña lß vËt Mai §éng. Mai §éng - Hoμng Mai vμo thêi TrÇn l¹i vèn lμ th¸i Êp cña vÞ t−íng TrÇn Kh¸t Ch©n – n¬i cã nhiÒu duyªn nî víi v−¬ng triÒu TrÇn. Quan träng h¬n c¶ lμ vμo nh÷ng n¨m cuèi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh, m¶nh ®Êt M¬ T¸o - Mai
§éng ph¶i ch¨ng ®· ®−îc chän lμm ®Þa
®iÓm tæ chøc Héi thÒ §«ng Quan(6) næi tiÕng trong lÞch sö d©n téc?
§−¬ng thêi, Ng« Th× NhËm am hiÓu tõng ngâ ng¸ch khu vùc Thanh Tr×. ChÝnh nhê «ng mμ chóng ta biÕt ng«i mé gi¶ cña vua Quang Trung n»m t¹i lμng Ho»ng LiÖt (Thanh Tr×) lμ ng«i mé cña bμ mÑ chóa TrÞnh S©m. Cã thÓ chÝnh «ng ®· chän m¶nh ®Êt M¬ T¸o, mμ c¸ch ®ã h¬n 300 n¨m tr−íc ®· lμ mét ®Þa ®iÓm lÞch sö chiÕn th¾ng giÆc ngo¹i x©m, ®Ó lμm mét qu¶
chu«ng ®Ëm dÊu Ên MËt t«ng nh»m cøu v·n sù an nguy cña v−¬ng triÒu T©y S¬n.
§©y còng míi chØ lμ mét gi¶ thiÕt c«ng t¸c nh»m lÝ gi¶i mét hiÖn t−îng lÞch sö
®−îc ®Ò cËp trªn bμi minh chïa Phóc Kh¸nh. ChØ tiÕc r»ng, qu¶ chu«ng ch−a kÞp
®óc xong th× v−¬ng triÒu T©y S¬n ®· sôp
®æ. §Êt n−íc ta b−íc sang trang sö míi.
4. Bμi minh ch÷ Ph¹n trªn chu«ng chïa Phóc Kh¸nh ®−îc ghi l¹i d−íi tù d¹ng Sanscrit. Song còng ph¶i hiÓu r»ng b¶n th©n Sanscrit ph¶i gäi lμ Ph¹n ng÷
míi chÝnh x¸c, cã nhiÒu kiÓu viÕt kh¸c nhau. Theo GS. Hμ V¨n TÊn th× d¹ng ch÷
ghi trªn chu«ng chïa Phóc Kh¸nh ch−a
h¼n lμ d¹ng ch÷ Deva - Ganari nh− nhiÒu tμi liÖu t×m thÊy t¹i Ên §é thêi cæ. RÊt cã thÓ nh÷ng ch÷ nμy lμ d¹ng ch÷ Deva - Ganari trong qu¸ tr×nh du nhËp tõ Ên §é qua Trung ¸ vμo T©y T¹ng, råi th«ng qua con ®−êng T©y T¹ng ®−îc du nhËp vμo ViÖt Nam, ®· bÞ c¶i biªn vμ cã nhiÒu ch÷
kh«ng gi÷ nguyªn nghÜa nh− ban ®Çu.
VÉn theo GS. Hμ V¨n TÊn th× néi dung mét sè ®o¹n ch÷ Ph¹n trªn chu«ng chïa Phóc Kh¸nh gièng víi néi dung cña bμi v¨n tÕ mμ Dumoutier ®· c«ng bè trong cuèn: Nghi lÔ cæ cña ng−êi Annam(7). Bμi v¨n tÕ nμy theo Dumoutier lμ kh«ng râ xuÊt xø ë ®©u? VËy ph¶i ch¨ng, qu¶
chu«ng chïa Phóc Kh¸nh vμ mét sè qu¶
chu«ng kh¸c ë Hμ Néi sÏ mang gi¸ trÞ hiÖu ®Ýnh nh÷ng nguån tμi liÖu cña bμi v¨n tÕ mμ Dumoutier ®· c«ng bè?
6. Héi thÒ §«ng Quan diÔn ra vµo cuèi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Minh. Xung quanh vÊn ®Ò nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· cã nhiÒu tranh luËn vÒ ®Þa ®iÓm Héi thÒ. Vµo nh÷ng thËp niªn 80 cña thÕ kØ tr−íc, cã c¶
mét cuéc kh¶o s¸t quanh cuéc Héi thÒ nµy. Cã ng−êi th× cho ®Þa ®iÓm Héi thÒ ë khu vùc Ho¶ Lß b©y giê.
Cã ng−êi th× cho nã quanh khu vùc Nhµ m¸y c¬ khÝ TrÇn H−ng §¹o, cã nhiÒu ng−êi cho r»ng khu vùc VÜnh Tuy – Mai §éng hiÖn nay. ViÖc nghiªn cøu ®Þa
®iÓm Héi thÒ §«ng Quan vÉn ch−a chÊm døt. Qua nghiªn cøu qu¶ chu«ng chïa Phóc Kh¸nh, chóng t«i nghiªng nhiÒu vÒ kh¶ n¨ng ®Þa ®iÓm Héi thÒ t¹i mét n¬i thuéc vÒ lµng M¬ T¸o. TÊt nhiªn ®©y vÉn chØ lµ ý kiÕn c¸ nh©n.
7. Dumoutier. Le ritual funeraires des Anamites vµ Etudes d’ethnographie religieuse. H impress Schneider 1904. Néi dung s¬ l−îc cña hai cuèn s¸ch nµy lµ nghi thøc tang lÔ cña ng−êi ViÖt, c¸c thñ tôc lÔ b¸i, cÇu kinh, ®Ó tang, kh©m liÖm, ch«n cÊt, bèc mé, bµi kinh, bïa cã cã b¨ng gi¶i nghÜa b»ng tiÕng Ph¹n, Trung Quèc vµ ViÖt Nam.
