TAI CHINH DOANH NGHIEP ( So II (148)-2015^
Quan tri rui ro trong hoat dong ciia doanh nghiep vua va nho tai Viet Nam
Cac doanh nghigp tgi Vigt Nam hign nay da nh§n thue dugc tdm dong trpng ciia quan tri nii ro Id se tao lgi thd cgnh tranh ro ret va tang radc dd thdnh cdng cua cdc quygt djnh; d nhung doanh nghigp ldn cung da cd nhimg ehinh sdch qudn trj nii ro lign hanh kilm tra, kilm sodt va phdng ngda rui ro trong hogt ddng thudng nhgt, nhung radt he thdng qudn tri riii ro doanh nghigp ed tinh lidn kll, Igo ra gid trj thi chua nhieu doanh nghiep thyc hien dugc va thyc te cho thay eac doanh nghiep vda vd nhd d Vigt Nara chua thye sy quan tdm den hogt dgng qudn trj rui ro mdt cdch ro r$t.
Nhan dien rui ro thudng gap trong hoat dpng cua DNVVN Viet Nam.
Rui ro ldi sudt: La khd nang xdy ra tdn thdt ngoai dy kiln gdn vdi nhung thay ddi ciia lai sudt va nhidu nhan to khde nhu cdu true, ky ban cua lai sdn va
hudng ldn tdi hogt dpng kinb doanh. Lugng tiln vay cang ldn, tac dpng lieu eye cua nii ro nay cang nghidm dpng va cd the dan ddn tinh trgng phd sdn doanh nghigp neu nd tin tgi trong mpt thdi ky ddi.
Rui ro bien ddng gid cd hdng hda: Do md eda thj tradng theo cdc cam kgt ciia WTO, nen cac bign dgng gia hdng hda ngdy cang trd ngn khd ludng. N I U khdng ludng hit cdc biln dpng nay vd xdy dyng cho minh mpt chuang trinh qudn tri rui ro thich hgp, cdc doanh nghigp nudc ta se ggp phdi khd khan thgt sy tnrdc nhirng edng ly nude ngoai vdn cd trayin thong phdng ngua riii ro - dilu md hdu nhu da trd tiianh ban nang ciia bdt ky doanh nghigp ndo trong radi tmdng canh tranh todn cau.
Rui ro ty gid: Ld riii ro xay ra khi cac giao dich kinh t l dugc tiiye hi^n bang ngogi tg va ty gia hdi doai bien dpng theo hudng ngudn, quy md vd ky hgn cua ldm cho ddng npi tg bj mat gid.
cac hgp ddng. Thdng tiiudng khi Vdi nhung doanh nghiap sd Igm phat xdy ra, lai sudt tiln vay
tang dgt biln. Do dd, nhung tinh todn, dy kiln trong k l hogch kinh doanh, ddu tu bj ddo lpn.
Mdt nii ro ldn da xdy ra va anh
dyng nhidu ngogi tg, khi ty gia hdi dodi tang, so Id v l ty gia cd the lam giam ddng kl, thgm chi Id trigt tieu toan bp lgi nhuan thu dugc lrong kinh doanh. Ddy la
* Tru&ng DHKT Ky thugt cdng nghigp
< ^ Tap chi nghidn cflu Tai chinh ke toan 5^
Ths.lVdn Manh Tiln*
rui ro bat kha khang ciia cdc doanh nghigp trong mpt nln kinh t l nlilp sidu vdi ty 1$ Ion.
Rdi rotirmd hinh hogt ddng:
Rdi ro ve nhan sy: Nhung thay ddi ve chinh sach vd ca cau nhan sy trong cdc doanh nghi?p xuat nhap khdu cd thd Igo nen nii ro tai chinh.
Rui ro lien quan den quy trinh sdn xuat; Khi xdy ra nhiing thay ddi hay trye trac ciia quy trinh san xudt kinh doanh ndm ngodi dy tmh cua doanh nghiap cd thg dnh hudng din nang sudt, chat Iugng hang hda vd td dd dan tdi nhihig rdi ro tdi chinh.
Rui ro tir ddi tdc giao dich:
Rui ro trong dam phan: Dam phdn la qua trinh raa trong dd hai hay nhidu ben tiln hanh tiiuong lugng, thdo luan v l cdc rali quan tdm chung va nhirng digm cdn bat ding d l di din mgl thda thuan thing nhat. Ddm phdn co nhilu hinh Ihuc nhu: thu tin, dign thogi hay tryc tilp va tiiy tdng hinh thde dara phan khac nhau md riii ro doi vdi cac doanh nghigp cting khac nhau.
Rui ro trong sogn thdo, ky kit hgp ddng: Trong khdu sogn thdo hgp ddng, cd thl xuat hign
TAI C H I N H DOANH NGHIEP niiieu nii ro, do hgp ding chda
dyng nhidu so hd trong npi dung va cau chu din den nhung thigt hgi khdn ludng.
Rui ro trong vigc thyc hign cdc nghia vii hap dong, bao gdra:
(i) Rui ro trong tiianh toan:
Rdi ro ndy xdy ra khi quyln lgi cua rapt bdn tham gia bj vi phgra, thyc td nii ro d day khdng chi dugc hieu theo ngbia hgp la vide bd chdng td khdng dugc thanh loan ma con dugc hilu rpng ra la bat ky mpt sy cham trd ndo trong cac khdu ciia qua trinh thanh loan. Rui ro co the xdy ra vdi tat cd cdc ben lham gia.
(ii) Rui ro trong khdu van ehuyen va giao nhgn hang hda:
Ddi vdi vige thud phuang tign van tdi, doanh nghidp se gap riii ro dam chira tau, tau khdng du khd nang di bidn, hang van chuyen khdng cd uy tin, hoac cudc phi thap din den viec xlp hang khdng an toan, xlp trdn boong. Ngoai ra, ygu to thdi tidt eung CO dnh hudng Idn den qua trinh vgn chuyen hdng hda vd thudng xuydn gay ra nii ro.
(iii) Rui ro trong khdu mua bdo hiera cho hang hda: Doanh nghigp cd thd se khdng dugc hudng lgi td hgp dong bdo hilm hoac bao hidm khdng du gid tri, Nguydn nhan cd thl do tdn that ndm ngodi phgm vi bdo hilm doanh nghigp raua, ehung tu xudt trinh doi bao hidm khdng hgp Id
hay tdn that xdy ra khdng nam dong thai han dugc bdo hilm.
(iv) Rui ro trong khdu I|p chdng td.- Day la nii ro khd phd bien doi vdi cdc doanh nghigp xuat khau khi lap bO chdng td ddi tiln trong phuang thdc thanh loan thu tin dyng. Vigc b$ chdng td cd sai sdt tren be mgt va khdng phu bgp vdi cdc dilu kign, dilu khodn ciia L/C cd thl dan tdi vigc dli tae nhgp khdu tii chdi thanh todn. Ddi khi gid ca trdn thj tradng biln ddng, ngudi mua hang cd the can cd vdo sai bigt chdng Id de td ehoi tiianh toan cd Id hdng.
(v) Rui ro trong khdu kilm da, gidra dinh hdng hda: Trong trudng hgp doi tac cdu kit vdi co quan gidra djnh hdng bda dl cung cdp kdt qud giam djnh sai khac so vdi thuc tl. Nlu doanh nghigp nhgp khau chdp nh^n kit qud gidm dinh tgi cang di cd gia tri quydt dinh cudi cung, thi riii ro se xdy ra khi hang hda tai eang den cd trpng Iugng, chat lugng hao hyt, sai bigt vdi ket qua giam djnh, nhung doanh nghigp khdng the kign ddi tdc.
Riii ro xay ra tuong ty ddi vdi doanh nghigp xuat khau khi chap nhan ket qua giara djnh tgi cdng ddn cd gia trj cudi cung.
(vi) Riii ro ve thuang higu:
Vigc ddnh radt thuong higu d mgt thj tradng khdng chi don thuan la doanh nghigp mat di tai san vd hinh, md cd nln kinh tl qudc gia ciing bj mdt di gid trj
thuang mai, gid trj xudt khdu.
Cdc doanh nghiap xudt - nhgp khau tgi cac nudc dang phdt trien, khi thdra nhgp vao thj tradng cdc nudc phdt trien, thudng gap phdi riii ro mat thuang higu do thieu kinh nghigm vd khdng nghien ciiu ky trade khi thdra nh§p thj tradng nudc.
Rui ro chien lupc: Sy phu hgp ve djnh hudng chiln lugc khi thi tradng tbay ddi hogc cd cdc quy djnh (bgn chl/khuyln khich) cua Nha nudc: doanh nghiap da di dung djnb hudng ehua? CO cac riii ro anh hudng tdi vigc di theo dinh hudng eua doanh nghigp khdng? cd cdn phai thay ddi nhu thu hgp hay thay ddi thd ty uu tidn cdc hogt dpng chidn lugc de trdnh cac riii ro lam doanh nghiap di chgch hudng ciia minh?
Rui ro tudn thu: Trong didu kign khiing hodng, Chinh phii cd the se dua ra nhieu chinh sach gidra sat, thay ddi quy djnh dd qudn ly ndn kinh te higu qua ban.
Doanb nghiap phai ddra bdo minh se dap dng dugc cac ydu cdu dd nhu thl ndo. Tuy nhien, trong qua trinh phdn tich va ddnh gid nii ro, doanh nghigp ciing cd thl se phdt hign ra cac co hgi mdi dl thich dng vdi mdi Irudng kinh te hign tgi vd xdc djnli ehinh xac vj the, cho ddng cua rainh trong thj tradng.
Vdi radi tradng kinh doanh khd khan hign nay se khien
Tap chi nghidn cflu Tai chinh ke toan <51
TAI CHINH DOANH NGHIEP ( Soil (148)-2015 )
khdng it doanh nghiep phdi tra gid ddt eho sy ydu kera vd nang lyc qudn Irj rui ro ciia minh.
Nhin vdo sd Iugng doanh nghiap giai the trong nam 2014 la 67823 doanh nghigp, so doanh nghigp hoan tdt thii tyc giai the, cham ddt hogt dpng kinh doanh trong quy 1/2015 ciia cd nudc Id 2.565 doanh nghiap, giam 0,6%
so vdi Cling ky nam trade, hau hdt cac doanh nghigp pha sdn ddu ed quy rad vdn dudi 10 ty dong do dnh hudng cda khdng hodng kinh te, do sy thay ddi lai sudt cho vay thdy phdn nao vi§c yeu kem trong vigc quan tri riii ro cua doanh nghigp.
vdi nii ro cdc doanh nghi$p bj liing tiing khdng tim ra cac bign phap xd ly, dd ldm vao cdnh gidi thl hay phd sdn.
Tuy nhien, thyc ti-gng nay khdng ehi Id do cac nhan td chu quan rad cdn do cae nhdn to khdch quan dnh hudng den vigc ap dyng cae chinh sach quan ly riii ro cda doanh nghigp. Mde dii cac doanh nghiap da raudn phdng ngda riii ro tuy nhidn cde dilu kign bgn ngoai khdng cho phep cdc DNNVV tim dugc cac bign phdp phdng ngda nii ro thich hgp. Chang hgn;
Dg phdng ngda rui ro lai sudt, gidi phdp huu higu nhdt Id Bang I: S3 lirgng doanh nghiap Viet Nam phd sdn giai dogn 2011-2014
Nam Pha san Th^nh lap mdi So von dang ky (TyVNB)
2011 52739 77552 513478
2012 54261 69874 467265
2013 60767 76955 398700
2014 67823 74842 432200
QuflflOlS 2.565 19049 111218
Trdn thyc td, nhilu lanh dgo DNVVN thudng dgt ngng trpng tdra vdo hogt dgng kinh doanh, lgi nhudn, doanh thu thay vi tgp tnmg nhidu den qudn ly nii ro.
Nguydn nhan do cde DNVVN chua xay dyng dugc mpt chinh sdch quan tri nii ro hgp ly, vdi ldi tu duy ngdn hgn ehi quan tam ddn kit qua ddu vdo va ddu ra md khdng quan tara den nhimg nguy co cd thl xay ra. Vi vdy, khi phai ddi raat
Nguon: Tong cgc Thdng ke
cac DN nen tira kiera va t | n dung cac khodn vay dai hgn vdi ldi sudt uu dai thdng qua radt sd td chdc tai chinh nhu: Ngan hang phdt trien, ngdn hang chinh sach xa hpi, cdc quy ddu tu do nhd nude thanh lgp, quy ddu tu cda cdc dja phuang, cac chuong trinh raye tidu eiia Nhd nudc.
Tuy nhien NHPT ehi cho vay cac dy an thudc nhdng doi tirgng Chinh phd khuyln khich ddu tu (theo danh myc nganh
nghe hoac dja bdn do Chinh phu quy djnh). Vigc vay von cua NHPT ddi hdi phdi co dy dn ddu tu dugc lugn chiing ro hi§u qua tai chinh ciia dy an, ke hogch tra ng hay doi tugng cho vay eua NHCSXH chu ylu Id hO nghfio, cde doi tugng chinh sdch va cac td chdc kinh Id, ed nhdn hp sdn xuat, kinh doanh thuOc cac xa dac bi^t kho khdn, mien nui, viing sdu, viing xa; muc cho vay dd ddu tu vdo sdn xuat, kinb doanh, djch vy kha nhd, tli da khdng qud 30 trigu dong... Do vgy phan Idn cdc DNVVN khdng tiep can dugc ddn nguon von uu dai nay.
Mpt phuang thdc khac dg quan tri riii ro Id sd dung cac cdng ey phdi sinh hay thud cdc chuyen gia tu vdn tuy nhign chi phi cho nhiing hogt dpng nay khd cao, vdi dieu ki^n hogt dpng, quy md vdn cua cdc D N W N thi nhung bign phap nay la khdng kha tiii.
Vdi DNNVV cae chinh sdch qudn trj nii ro chua dupc dua vdo dp dyng hoac dp dyng nhung chua cd hi^u qua. Nguygn nhan mpt phdn do ndng lyc ciia doanh nghigp, mOt phdn do cdc dieu ki^n khdch quan chua tbyc sy khuyln khich cdc DN tiiye hign chinh sach qudn trj riii ro. Chinh dieu do da ddng gdp mpt phan vao tmh trgng giai the va pha sdn hdng logt hay hogt dgng tii tt?
cdm chdng ciia rapt sd lupng ldn cdc DNNVV trong giai dogn hign nay.
< o p Tap chi nghien cflu Tai chinh k^ toan
Jf]T(148).2015 )
TAI CHI'NH DOANH NGHI|P^^Ot s6 gidi phdp x d 1^ vi kiem soat cac riii ro doi vdi DNVVN tgi VietNam
Thd nhat, nhgn thitc vi qudn tri rui ro & DNWN: De quan ly nii ro mdt each higu qud, dau tidn cdc doanli nghiep phai hieu ro nhung rdi ro ndo rad hp dang dli ragt. D l lara dugc dilu nay, cac D N W N cdn phai ldm ro rdng va minh bgch tdt cd cac nil ro chinh va xac djnh eac kilu rui ro va sd lugng cac riii ro raa doanh nghigp se san sang chdp nhdn - cac rauc tieu nay thudng dugc thyc hign thdng qua vigc thanh lap mpt td chdc quan ly nii ro hogt d0ng hieu qud nham xde dinh va do ludng nii ro chinh xdc sau dd dua ra cac ddnh gid dpc lap ciia rainh tdi cac CEO va Hdi ddng qudn trj.
Khdng nhu cdc doanh nghiep Idn la can phdi xay dyng rad hinh quan trj nhieu cap tii HDQT den ban dilu hdnh, sau do ddn tdng phdng ban raa d quy rad nhd, doanh nghigp cd thl don gidn hda md hinh qudn trj, khong nhdt thilt phdi cd ban rigng vg quan tri nii ro. Tuy nhign, dilu quan ttpng nhat van Id tu duy ddi vdi van dd nii ro.
Doanh nghiep Iudn can bidt dau la riii ro va each thdc qudn ly nii ro nhu thl nao. Tu duy do khdng phai Id d nhung ngudi co vi tti cdp cao ma phdi cd cd d nhung ca nhan tham gia tryc tilp vdo hoat dpng xac djnh rui ro. Ddy Id y l u td quan trpng d l i vdi doanh -nghiep vua va nhd.
Thir hai, xdy dgng chiin lugfc qudn ly rui ro higu qud
Rdt nhilu doanh nghigp vda vd nhd da khdng cd dugc m0t cliiln luge tilp c$n vd qudn ly nil ro higu qua. Mpt chiln lugc lot se ldm rd cdc logi riii ro ma doanh nghigp cd the se phdi ddi mgt ttdn eo sd nhiing lgi the cua minh hogc sin sang ddi ragt ttong tuang lai. Xac djnh ro nhiing nhan td ndy se dua ra rapt cdi nhin todn dign, ro rang vd djnh hudng tdt cho cdc cap qudn ly doanh nghiap. CEO vdi sy trg giup cua Ban giara ddc nen xac djnh r5 chidn lugc qudn ly riti ro cua doanh nghigp. Tuy nhien thudng cac chiln lugc ndy dugc xdc dinh mpt cdch v^i vdng, thilu cdn nhdc trong rdt nhieu doanh nghigp va dac bigt khi dua ra cac quydt djnh tai chinh, dau tu chiln Iugc. Vi vay, sy chia sd vd thing nhdt cdc hilu bilt vd nhan djnh v l rui ro giua eac cdp lanh dgo, giua cdc phdng ban la vd cung quan ttpng.
Lgi nhulin cua mOt doanh nghigp se bidn dpng tiiy tbeo thai do ciing nhu "kha nang" chdp nhdn rdi ro ciia CEO va Ban gidm doc. Mpt s l chap n h ^ nii ro cao d l ed dugc lgi nhu^n ldn, mpt s l khde thi nguge lgi, do la thilt lap mpt radc riii ro cho trade ldi da cd the chap nhgn dugc khdng tinh den lgi nhugn.
Tgi mde toi thilu, lgi nhudn ngn ldn hon chi phi vdn can cd dd bu ddp cho cdc rui ro khac nhau.
Vd ciing nhu cac chien lugc khac, chidn lugc quan ly nii ro eua doanh nghigp nen luan theo nguygn tSe thu - sai - sua (sttess- tested) ttong cde dieu kign vd tinh huing khac nhau. Vi dy, mOt doanh nghigp bdo hiira nen tinh todn va khdo sdt ro xem Igi nhugn cua doanh nghiap se biln ddi nhu thl nao ttong cdc dilu kign kinh tl khde nhau va chdc chan rdng doanh nghiap se cdra tbay khdng bj sic vdi nhiing nii ro thj tradng vd tin dyng ttong nhiing thdi dilm kinh t l suy thoai. Trong trudng hgp nguge Igi, chien lugc can phdi dugc rd sodt vd didu chinh lgi.
Thd ba, xdy dgng dgi ngd qudn ly rui ro higu qud
Nhigm vy cua cdc td chdc qudn ly nii ro do Id xac dinh, do ludng vd ddnh gia nii ro ragt cdch nhdt quan ttong tung dan vj kinh doanh cua ed doanh nghigp va sau dd dua ra cdc danh gid va quan dilra chiln lugc cd sy tich hgp va tten quy md todn doanh nghiep nham ddra bdo rang ho so quan ly nii ro ciia minh phu hgp va nhdt qudn vdi chign luge ting tbl cua doanb nghigp. Co cdu eiia cdc td chuc nay se thay ddi tiiy tiieo md hinh hogt dpng cua doanh nghigp. Tuy nhien, du theo can tnic ndo di chang nda, cdc nguydn tac co ban Id khdng thay ddi. Cy thg nhu sau: (i) Nhdn sy tdi nang: Cac gidm doc quan 1^ nii ro (CRO) trong tgp doan cung nhu trong tung bp
Tap chi nghien cflu Tai chinh k^ toan ^ ^
TAI CHINH DOANH NGHIEP (^ Sd'll (148)-2015^
phan rigng bi$t phdi thyc sy ed kien thde va kinh nghiera sau rpng dd c6 tiid ed vdn cho CEO va cd tinh den radi quan hg lgi nhugn - rui ro trong cdc quylt djnh kinh doanh ciia doanh nghigp. (ii) Tach bgch vai trd va nhiem vy, cdc doanh nghigp phdi tach bigt ro rdng vai trd cua cdc cap qudn ly nii ro, do la nhimg ngudi thiet lap cdc ehrah sach va giam sat viec tiiyc hign cac chinh sach dd vdi nhiing ngudi phal hien va qudn ly cdc nii ro. (iii) Lara rd trach nhigm tdng cd nhan: Cdc chdc nang qudn ly rui ro ddi hdi phdi cd bang md ta cdng viec ro rdng, vi dy thilt lap, xac djnh va kiem sodt cdc chinh sdch. Mdi lign kit eung nhu tinh rang bupc ttach nhiera cung cdn dugc xdc dinh rd, dac bigt giua bd phdn quan ly riii ro ciia doanh nghigp vd cde don vi kinh doanh trac thupe.
T h u tir, xdy dimg vdn hoa sdn sdng duang ddu v&i rui ro
Bgn cgnh viec nang cao quy trinh qudn ly nii ro, eac DNVVN nhu dang thilu cai gpi Id "Nhi§t huygt ddra nhgn riii ro". Bh thyc sy tgo ra dugc "nhigt huylt ddra nhdn riii ro", cdc doanh nghiap can phdi tgo ra rapt mdi trudng trong do cac quyll djnh kinh doanh dung ddn se phai dya tten CO sd chdp nhan duong ddu vdi nii ro vd trong mdi tradng nay, doanh nghigp phdi thyc sy hdi long vdi mde lpi nhudn ttong
dilu kign cd rdi ro mang lai td nhihig quyet djnh nhu ttdn. Vdi mdi tradng nay va vdi ca nhung
"nhiet huylt chdp nh^n rui ro", cdc doanh nghiap khdng chi bdo vg dugc minb trade nhung nii ro tiem dn ma cdn tan hudng duge cdc lgi the cgnh ttanh ddn td vi^c chap nhgn riii ro.
T h d nam, gidm sdt qudn ly rdi ro cua Ban gidm ddc
Ban gidm ddc ciia doanh nghiep can phai hilu rd vd dy bdo trade dugc cdc nii ro chinh doanh nghigp se phdi d l i raat vd phai dam bdo rang bp mdy ianh dgo cap cao cua minh cd ddy dii nang lyc ttong vigc dilu hdnh va quan ly nii ro khi cdn thilt. D I cd dugc sy giara sat vd qudn ly rdi ro higu qud. Ban giam d i e phai gidi quydt t l t cdc vdn d l then chdt nhu: Ca cdu qudn ly rui ro; Co che bdo cdo rui ro; cd che do ddo tgo dgi ngd qudn tri rui ro chuyin nghigp...
T h d sau, xdy dung bgphgn kiem todn ngi bg higu qud
Cung vdi sy phat triln cda khung quan trj nii ro DN, kilra toan ngi bp dang ddn dugc xera Id mpt cdng cy hiru higu Ctk rapt DN kilra sodt cac nii ro ciia rainh thdng qua cd chdc nang ddm bdo vd chdc nang tu vdn eho ban gidra ddc va cho cac chu sd hdu. ICiIra toan npi bO la nhung ngudi giiip cho to chdc ciia hp qudn ly nii ro. Hp giup
cho nhiing ngudi dilu hdnh edp cao ndm bit dugc kjp thdi nhung can hdi quan ttpng nhu nii ro co dugc xdc dinh vd quan ly tot hay khdng.
Trdn thyc tl, cd thl ndi ngay cd vdi quy ttinh quan ly rui ro cao cap ciing khdng dara bdo trdnh khdi bodn todn cdc riii ro tiera tang, tuy nhidn, nlu dupc ttang bj tdl, cac doanh nghiap se khdng cam thdy bat ngd vd sin sdng duong dau vdi nhung bdt dn ttong radi tradng kinh doanh hign dgi, nhat Id sau thdi gian suy thoai kinh t l , chudn bj cho giai dogn phyc hoi. Them vdo do, nhiing doanh nghigp dugc chuan hi ddy du vg quy trinh vd chien Iugc se dng phd vdi nii ro higu qua hon va mang lgi lpi nhu$n ciing nhu lang tmdng dang k l trong giai dogn phuc hoi. Thilu quy trinh vd chien lugc qudn ly nii ro hi^u qua, doanh nghigp se ttd nen thy ddng vd cd nguy co dl tupt nhilu CO h$i tdt vao tay ddi thu cgnh tranh, vd didu quan ttpng hon nua Id mdt di thj phdn, khach hdng vd niem tin cua nhd ddu tu.
Tdi Hgu tham khao:
Gido trinh "Qudn tri kinh doanh ", Nhd xudt bdn Tdi chinh.
http://w. w. w. cafe, vn http://www.gdt.gov. vn
Tap chi nghien cflu Tai chinh ke toan
