QUAN HÖ TRUNG QUèC - ASEAN - NHËT B¶N TRONG BèI C¶NH MíI Vµ T¸C §éNG CñA Nã TíI VIÖT NAM
Vò V¨n Hµ (Chñ biªn). Quan hÖ Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n trong bèi c¶nh míi vµ t¸c ®éng cña nã tíi ViÖt Nam. H.: Khoa häc x·
héi, 2007, 477 tr.
NguyÔn ThÞ Loan l−îc thuËt au khi
ChiÕn tranh L¹nh kÕt thóc, quan hÖ quèc tÕ cã
®iÒu kiÖn më réng, c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ khu vùc
§«ng ¸ ®·
t¨ng c−êng quan hÖ hîp
t¸c. C¸c quan hÖ nµy diÔn ra trªn nhiÒu cÊp ®é vµ víi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau.
ChÝnh ®iÒu nµy ngµy cµng t¹o ra sù g¾n kÕt, tïy thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia.
Cuèn s¸ch tËp trung lµm râ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ xu h−íng ph¸t triÓn quan hÖ cña ba thùc thÓ Trung Quèc – ASEAN – NhËt B¶n trong bèi c¶nh míi;
trªn c¬ së ®ã, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña mèi quan hÖ ®ã ®Õn ViÖt Nam nh»m ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch trong quan hÖ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng cña ViÖt Nam víi c¸c thùc thÓ trªn.
Trong phÇn thø nhÊt cña cuèn s¸ch, nh×n tõ bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ chñ nghÜa khu vùc §«ng ¸, c¸c t¸c gi¶ tËp trung ph©n tÝch vµ lµm râ C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng
®Õn quan hÖ Trung Quèc – ASEAN - NhËt B¶n.
Bèi c¶nh quèc tÕ míi víi nh÷ng quan hÖ ®a chiÒu, ®a diÖn vµ phøc t¹p
®· cã nhiÒu t¸c ®éng ®Õn quan hÖ tam gi¸c gi÷a Trung Quèc, NhËt B¶n vµ ASEAN – ba chñ thÓ rÊt quan träng cña khu vùc §«ng ¸ hiÖn nay theo c¶ hai chiÒu thuËn vµ nghÞch.
VÒ nh÷ng t¸c ®éng thuËn chiÒu, c¸c t¸c gi¶ chØ râ:
Thø nhÊt, trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ khu vùc hãa nh− hiÖn nay, qu¸
tr×nh liªn kÕt khu vùc gi÷a ba chñ thÓ trªn ®−îc diÔn ra trong m«i tr−êng hoµ b×nh vµ t−¬ng ®èi æn ®Þnh. Mèi quan hÖ Trung Quèc, ASEAN, NhËt B¶n xÝch l¹i gÇn nhau h¬n, ®ång thêi thóc ®Èy xu h−íng hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc gi÷a c¸c bªn.
Thø hai, xu h−íng khu vùc ho¸ kinh tÕ lµm xuÊt hiÖn nhiÒu tæ chøc mang tÝnh khu vùc trªn thÕ giíi ®· t¹o ra søc
S
Ðp c¹nh tranh m¹nh mÏ ®èi víi khu vùc
§«ng ¸ khiÕn nhu cÇu liªn kÕt trë nªn bøc thiÕt h¬n bao giê hÕt, mµ ®iÓn h×nh lµ sù h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do Trung Quèc – ASEAN.
Thø ba, trong quan hÖ gi÷a Trung Quèc víi NhËt B¶n tuy cã nh÷ng trë ng¹i do yÕu tè Mü mang l¹i, nhÊt lµ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, an ninh, song t¸c ®éng kiÒm chÕ vµ gi÷ æn ®Þnh cho quan hÖ Trung Quèc – NhËt B¶n tõ phÝa nh©n tè Mü lµ kh«ng thÓ phñ nhËn.
Thø t−, trong cuéc c¹nh tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß vµ vÞ thÕ cña m×nh, c¸c n−íc lín kh«ng thÓ kh«ng cÇn ®Õn c¸c n−íc nhá. V× vËy, vai trß trung gian, cÇu nèi cña c¸c n−íc ASEAN ®· ®−îc ph¸t huy cao ®é trong quan hÖ víi 2 n−íc Trung Quèc vµ NhËt B¶n.
Thø n¨m, ngoµi ra, quan hÖ Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n cßn ®−îc thóc ®Èy bëi t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn chñ nghÜa khu vùc trªn thÕ giíi (trong
®ã, t¸c ®éng cña EU lµ mét ®iÓn h×nh).
Cïng víi nh÷ng t¸c ®éng mang tÝnh tÝch cùc, bèi c¶nh quèc tÕ míi cßn cã nh÷ng t¸c ®éng nghÞch chiÒu mang tÝnh tiªu cùc ®èi víi quan hÖ Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n:
Thø nhÊt, tuy ®· t¹o ®−îc sù g¾n kÕt vÒ nhiÒu mÆt, song mèi quan hÖ gi÷a ba thùc thÓ trªn ch−a ®¹t ®−îc sù c©n b»ng æn ®Þnh.
Thø hai, mèi quan hÖ gi÷a Trung Quèc – ASEAN - NhËt B¶n ®ang ph¶i chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña Mü, sù hiÖn diÖn cña Mü trong quan hÖ víi c¸c quèc gia §«ng ¸.
Thø ba, nh÷ng t¸c ®éng nghÞch kh¸c
®Õn quan hÖ Trung Quèc – ASEAN – NhËt B¶n còng ®−îc nhËn thÊy tõ mÆt tr¸i cña toµn cÇu ho¸ nh−: sù gia t¨ng t×nh tr¹ng bÊt c«ng, ph©n ho¸ giµu nghÌo, m«i tr−êng bÞ huû ho¹i,...
Thø t− lµ sù t¸c ®éng cña chñ nghÜa khñng bè vµ cuéc chiÕn chèng khñng bè toµn cÇu ®Õn quan hÖ Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n.
Bªn c¹nh viÖc ph©n tÝch sù t¸c ®éng cña bèi c¶nh quèc tÕ míi ®Õn quan hÖ Trung Quèc-ASEAN-NhËt B¶n th× c¸c t¸c gi¶ còng ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng
¶nh h−ëng kh«ng nhá cña Chñ nghÜa khu vùc §«ng ¸ ®Õn mèi quan hÖ Êy.
PhÇn 2 cña cuèn s¸ch ph©n tÝch vµ lµm râ lÇn l−ît c¸c mèi quan hÖ song ph−¬ng cña 3 cÆp quan hÖ: ASEAN- Trung Quèc, ASEAN- NhËt B¶n vµ Trung Quèc- NhËt B¶n.
1. Quan hÖ ASEAN - Trung Quèc HiÖn nay, gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®ang tån t¹i 5 kªnh ®èi tho¹i song ph−¬ng c¬ b¶n, ®ã lµ c¸c c¬ chÕ: §èi tho¹i chÝnh trÞ cÊp cao; Uû ban hîp t¸c hçn hîp; Uû ban hîp t¸c hçn hîp trong lÜnh vùc kinh tÕ - th−¬ng m¹i; Uû ban hîp t¸c hçn hîp vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ Uû ban ASEAN t¹i B¾c Kinh.
Trªn c¬ së c¸c c¬ chÕ hîp t¸c nµy ASEAN- Trung Quèc ®· cã mèi quan hÖ bÒn chÆt ë nhiÒu ph−¬ng diÖn tõ kinh tÕ, th−¬ng m¹i cho ®Õn chÝnh trÞ - ngo¹i giao, v¨n ho¸ - x· héi.
Trong h¬n mét thËp niªn qua, quan hÖ chÝnh trÞ - an ninh gi÷a ASEAN víi Trung Quèc ®· ®¹t ®−îc nh÷ng b−íc tiÕn quan träng ë nhiÒu mÆt:
- VÒ chÝnh trÞ - ngo¹i giao, b−íc vµo thÕ kû XXI, quan hÖ ASEAN - Trung Quèc cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn vÒ chÊt, lµm thay ®æi ®¸ng kÓ m«i tr−êng ®Çu t−
vµ quan hÖ quèc tÕ trong vïng.
- VÒ chÝnh trÞ - an ninh, trªn thùc tÕ mÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc xÝch l¹i gÇn nhau nh−ng gi÷a c¸c n−íc ASEAN víi Trung Quèc vÉn tån t¹i mét sè tranh chÊp, bÊt ®ång. Nh÷ng tranh chÊp nµy tËp trung ë khu vùc gi÷a biÓn
§«ng quanh quÇn ®¶o Tr−êng Sa.
Nh−ng, víi sù ra ®êi cña DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF) vµo n¨m 1994, ASEAN ®· l«i kÐo ®−îc Trung Quèc vµo c¸c cuéc th¶o luËn ®a ph−¬ng vÒ c¸c vÊn
®Ò an ninh trong khu vùc. Tõ ®©y, Trung Quèc tá ra «n hoµ h¬n trong vÊn ®Ò tranh chÊp biÓn §«ng, còng th«ng qua ARF, tõng b−íc c¸c n−íc ASEAN vµ Trung Quèc ®· cïng nhau th¶o luËn ®i tíi chÊp nhËn LuËt BiÓn Quèc tÕ vµo n¨m 1982 vµ tiÕn tíi ký kÕt mét lo¹t c¸c HiÖp ®Þnh liªn quan ®Õn vÊn ®Ò an ninh.
Cïng víi xu thÕ héi nhËp vµ ph¸t triÓn, quan hÖ hîp t¸c gi÷a ASEAN - Trung Quèc ®· vµ ®ang ®−îc thóc ®Èy nhanh chãng, quan hÖ kinh tÕ trë thµnh
®éng lùc vµ ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh qu¶
hÕt søc to lín, nhÊt lµ trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i. “NÕu nh− n¨m 1991, th−¬ng m¹i hai chiÒu ASEAN - Trung Quèc míi ®¹t 8,3 tû USD, th× con sè ®ã t¨ng lªn 15,8 tû vµo n¨m 1996, 54,7 tû vµo n¨m 2002, 78 tû vµo n¨m 2003, vµ t¨ng vät lªn xÊp xØ 106 tû vµo n¨m 2004, trë thµnh b¹n hµng lín thø 4 cña ASEAN, sau Mü, NhËt B¶n vµ EU”
(tr.155).
§èi víi lÜnh vùc ®Çu t−, mét mÆt ASEAN ®· t¨ng c−êng chÝnh s¸ch ®Çu t−
2 chiÒu, m¹nh d¹n ®−a vèn ra n−íc ngoµi kinh doanh, trong ®ã thÞ tr−êng Trung Quèc lµ mét ®Þa chØ hÊp dÉn. MÆt kh¸c, Trung Quèc còng ®Èy m¹nh hîp t¸c du lÞch, hîp t¸c dÞch vô lao ®éng víi c¸c n−íc ASEAN. Tõ n¨m 1996, Trung Quèc ®· cã th¸i ®é tÝch cùc trong viÖc cïng víi ASEAN hîp t¸c, nghiªn cøu ph¸t triÓn TiÓu vïng s«ng Me Kong nh»m ®em l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c n−íc ë ®Çu nguån còng nh− ë h¹ l−u s«ng Me Kong.
Bªn c¹nh ®ã, sù hîp t¸c trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ - x· héi, khoa häc - kü thuËt gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc còng
®Æc biÖt ®−îc chó träng, trong ®ã lÜnh vùc y tÕ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ.
C¸c t¸c gi¶ nhËn ®Þnh r»ng, mÆc dï cßn tån t¹i mét sè khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ sù tranh chÊp biªn giíi, l·nh h¶i gi÷a 2 phÝa, nh−ng nh×n ra toµn thÕ giíi ASEAN vµ Trung Quèc cã c¬ së ®Ó l¹c quan, tin t−ëng vÒ t−¬ng lai héi nhËp cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong hoµ b×nh vµ thÞnh v−îng.
2. Quan hÖ ASEAN - NhËt B¶n Trong 30 n¨m qua, ASEAN – NhËt B¶n ®· thiÕt lËp ®−îc nh÷ng c¬ chÕ hîp t¸c, tõ cÊp c¸c hiÖp héi, ®oµn thÓ nghÒ nghiÖp cho ®Õn c¸c cuéc gÆp cÊp cao, quan chøc cña chÝnh phñ. Cho ®Õn thêi ®iÓm nµy, cuéc gÆp gì cÊp cao hµng n¨m gi÷a ASEAN – NhËt B¶n sau cuéc Häp th−îng
®Ønh ASEAN (1977) vÉn lµ c¬ chÕ hîp t¸c cã t¸c ®éng m¹nh mÏ nhÊt ®èi víi quan hÖ gi÷a 2 bªn trªn nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ quan hÖ vÒ chÝnh trÞ – ngo¹i giao.
Trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ - an ninh, quan hÖ chÝnh trÞ - ngo¹i giao ASEAN - NhËt B¶n ®−îc thóc ®Èy nhanh chãng bëi cuéc viÕng th¨m cña Thñ t−íng NhËt B¶n Yasuo Fukuda ®Õn mét sè n−íc §«ng Nam ¸ vµo th¸ng 8 n¨m 1977. Vµ ®iÓm næi bËt trong quan hÖ hîp t¸c mang tÝnh chÝnh trÞ - an ninh gi÷a ASEAN – NhËt B¶n lµ sù phèi hîp kh¸ nhÞp nhµng cña 2 thùc thÓ nµy trong c¸c diÔn ®µn, c¬ chÕ hîp t¸c ®a ph−¬ng cña khu vùc nh−: ARF, APEC,…
Trªn lÜnh vùc kinh tÕ, NhËt B¶n vµ ASEAN cã quan hÖ giao th−¬ng l©u ®êi, kim ng¹ch bu«n b¸n hµng n¨m t¨ng kh¸ cao, tÝnh trung b×nh thêi kú 1993- 2000 kim ng¹ch bu«n b¸n trung b×nh hµng n¨m gi÷a ASEAN – NhËt B¶n t¨ng lªn 15%. §Æc biÖt, t¹i Héi nghÞ Bé tr−ëng kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ ASEAN
®Çu n¨m 2005, 2 bªn ®· nhÊt trÝ ký mét
B¶n tuyªn bè chÝnh thøc thµnh lËp Khu vùc th−¬ng m¹i tù do (FTA) vµo n¨m 2020. B¶n tuyªn bè nµy kh¼ng ®Þnh ®Õn n¨m 2020 xuÊt khÈu tõ ASEAN ®Õn NhËt B¶n sÏ t¨ng 20,63 tû USD vµ xuÊt khÈu tõ NhËt B¶n tíi ASEAN sÏ t¨ng lªn 20,02 tû USD.
§Ó ph¸t triÓn kinh tÕ th× ®Çu t− lµ mét yÕu tè ®Æc biÖt quan träng. Trªn thùc tÕ, c¸c n−íc ASEAN ®· thu hót sù
®Çu t− kh¸ lín tõ phÝa NhËt B¶n. Cïng víi viÖc ®Çu t−, NhËt B¶n cßn thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh viÖn trî ph¸t triÓn ®èi víi c¸c quèc gia khu vùc. N¨m 1970, NhËt B¶n ®· thÕ ch©n Mü vµ trë thµnh n−íc viÖn trî lín nhÊt cho ASEAN.
Trªn lÜnh vùc v¨n ho¸, ®Æc ®iÓm næi bËt cña giao l−u v¨n ho¸ lµ sù tiÕp nhËn m« h×nh ph¸t triÓn, M« h×nh “§µn sÕu bay” (Flying geese) do NhËt B¶n dÉn
®Çu. Theo c¸c t¸c gi¶ ®©y lµ sù giao l−u v¨n ho¸ s©u s¾c nhÊt gi÷a ASEAN vµ NhËt B¶n kÓ tõ tr−íc tíi nay. §iÒu nµy cã ý nghÜa hÕt søc quan träng kh«ng chØ thóc ®Èy hîp t¸c giao l−u kinh tÕ, v¨n ho¸ mµ cßn lµm phai mê nh÷ng nghi kþ - mÆt tr¸i cña mèi quan hÖ §«ng Nam ¸ - NhËt B¶n, mµ cßn gãp phÇn t¹o dùng c¬ së vËt chÊt còng nh− thÓ chÕ cho qu¸
tr×nh nhÊt thÓ ho¸ khu vùc §«ng ¸ trong t−¬ng lai mµ tr−íc hÕt lµ kinh tÕ.
C¸c t¸c gi¶ cho r»ng, sù gia t¨ng quan hÖ ASEAN – NhËt B¶n kh«ng chØ t¹o ra c¬ héi hoµ b×nh, æn ®Þnh cho khu vùc mµ cßn cã thÓ lµm t¨ng tÝnh nh¹y c¶m c¸c mèi quan hÖ kh¸c trong vïng, nhÊt lµ trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc lín víi nhau (nh− quan hÖ Mü – Trung – NhËt) vµ cña ASEAN víi c¸c ®èi t¸c chÝnh kh¸c.
3. Quan hÖ Trung Quèc - NhËt B¶n C¸c t¸c gi¶ nhËn ®Þnh, trong mèi quan hÖ tam gi¸c Trung Quèc – ASEAN - NhËt B¶n, th× cÆp quan hÖ Trung Quèc
- NhËt B¶n cã vai trß quan träng trong khu vùc. Trong nh÷ng n¨m qua, quan hÖ gi÷a 2 quèc gia nµy cã sù ph¸t triÓn m¹nh trong lÜnh vùc kinh tÕ nh−ng quan hÖ chÝnh trÞ ngo¹i giao l¹i ph¸t triÓn kh«ng t−¬ng xøng thËm chÝ thÊt th−êng vµ bÊt cø lóc nµo còng cã thÓ xÊu ®i.
C¸c t¸c gi¶ chØ râ, NhËt B¶n vµ Trung Quèc ®Òu lµ nh÷ng n−íc lín ë
§«ng ¸, cã vÞ trÝ, vai trß quan träng trong khu vùc, nh−ng mèi quan hÖ chÝnh trÞ - ngo¹i giao gi÷a 2 thùc thÓ nµy kh¸ l¹nh nh¹t vµ chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn, mµ theo c¸c t¸c gi¶ 3 "vËt c¶n" trong quan hÖ Trung - NhËt lµ: vÊn
®Ò nhËn thøc lÞch sö (®©y ®−îc xem lµ c¬
së chÝnh trÞ vµ tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña quan hÖ Trung – NhËt); vÊn ®Ò §µi Loan (®©y lµ vÊn ®Ò quan träng vµ ¶nh h−ëng nhiÒu
®Õn quan hÖ Trung – NhËt); vµ vÊn ®Ò tranh chÊp l·nh thæ, l·nh h¶i (vÊn ®Ò nµy ®·, ®ang vµ sÏ tiÕp tôc ¶nh h−ëng
®Õn quan hÖ Trung – NhËt). Ngoµi 3
"vËt c¶n" trªn, trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y quan hÖ Trung - NhËt còng xuÊt hiÖn nh÷ng m©u thuÉn míi. Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ cho r»ng, "®iÒu ®¸ng chó ý lµ, trong lóc quan hÖ chÝnh trÞ-ngo¹i giao trë nªn l¹nh nh¹t, thËm chÝ r¬i xuèng møc thÊp nhÊt tõ tr−íc ®Õn nay, th× quan hÖ kinh tÕ gi÷a 2 n−íc vÉn tiÕp tôc ®−îc duy tr×, nãi mét c¸ch h×nh t−îng lµ "l¹nh vÒ chÝnh trÞ vµ nãng vÒ kinh tÕ" (tr.258).
Hîp t¸c giao l−u v¨n ho¸ Trung – NhËt ®−îc c¸c t¸c gi¶ nhËn ®Þnh lµ mét nh©n tè quan träng gióp t¨ng c−êng niÒm tin, ho¸ gi¶i nh÷ng m©u thuÉn, lµ cÇu nèi t¨ng c−êng sù hiÓu biÕt cña nh©n d©n 2 n−íc. Bªn c¹nh ®ã, hîp t¸c vÒ gi¸o dôc, khoa häc kü thuËt gi÷a 2 n−íc còng ®−îc triÓn khai qua nhiÒu kªnh, d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau
gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ khoa häc kü thuËt cña c¶ 2 bªn.
PhÇn 3 - Quan hÖ ®a ph−¬ng Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n, lµm râ mét sè khÝa c¹nh lÞch sö cña quan hÖ hîp t¸c
®a ph−¬ng khu vùc nh− ®Þa lý, kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ ®Ó tõ ®ã ®−a ra quan niÖm vÒ quan hÖ hîp t¸c 3 bªn Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n.
- Trªn lÜnh vùc kinh tÕ: Tuy cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nhau trong c¸ch tiÕp cËn, song vÒ c¬ b¶n c¶ Trung Quèc, ASEAN vµ NhËt B¶n ®Òu nhËn thÊy nhu cÇu tÊt yÕu cña viÖc ®Èy m¹nh tù do ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn cho héi nhËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. HiÖn nay, sù hîp t¸c ®a ph−¬ng gi÷a 3 thùc thÓ nµy chñ yÕu ®−îc th«ng qua APEC, ARF vµ ASEAN+3. Hîp t¸c kinh tÕ ®a ph−¬ng theo m« h×nh ASEAN+3 (gåm 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc) ®−îc chÝnh thøc b¾t ®Çu tõ th¸ng 12 n¨m 1997 víi cuéc gÆp ®Çu tiªn gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹o cña c¸c n−íc nµy t¹i Kuala Lumpur.
Ph−¬ng thøc nµy ®· trë thµnh mét h×nh thøc hîp t¸c chñ yÕu cho tiÕn tr×nh hîp t¸c §«ng Nam ¸ hiÖn nay.
Mèi quan hÖ hîp t¸c ®a ph−¬ng gi÷a 3 thùc thÓ trªn diÔn ra ë hai lÜnh vùc chñ yÕu lµ: th−¬ng m¹i - ®Çu t− vµ tµi chÝnh - tiÒn tÖ. Ngoµi ra cßn cã c¸c lÜnh vùc kh¸c nh−: hîp t¸c vÒ kü thuËt trong lÜnh vùc kü thuËt th«ng tin vµ th−¬ng m¹i ®iÖn tö, t¨ng c−êng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, thóc ®Èy hîp t¸c n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du lÞch,...
- Trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ - an ninh:
cã thÓ nãi, c¸c c¸ch tiÕp cËn míi vÒ an ninh, nh− an ninh t−¬ng t¸c lÉn nhau, an ninh toµn diÖn... ®· vµ ®ang trë thµnh c¬ së lý thuyÕt chÝnh cho c¸c hîp t¸c an ninh ®a ph−¬ng gi÷a Trung
Quèc-ASEAN-NhËt B¶n, gióp c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch t¹o lËp m«i tr−êng an ninh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Tuy nhiªn, "xÐt trªn thùc tÕ §«ng ¸, c¬
chÕ hîp t¸c ®a ph−¬ng nãi chung, chÝnh trÞ-an ninh nãi riªng vÉn ®ang ë giai
®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn" (tr.368).
Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay ch−a h×nh thµnh ®−îc mét c¬ chÕ hîp t¸c ®a ph−¬ng riªng cho Trung Quèc, ASEAN, NhËt B¶n. Hîp t¸c ®a ph−¬ng gi÷a 3 thùc thÓ nµy chñ yÕu th«ng qua c¸c c¬
chÕ kh¸c nh− ASEAN +3, ARF,... H¬n n÷a, hîp t¸c chÝnh trÞ ®a ph−¬ng víi 3 thùc thÓ trªn lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m ®· vµ ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc.
Cuèi phÇn 3 c¸c t¸c gi¶ dµnh ®Ó bµn vÒ thÓ chÕ quan hÖ hîp t¸c ®a ph−¬ng Trung Quèc – ASEAN – NhËt B¶n.
Lµ mét quèc gia thuéc khu vùc §«ng
¸, ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng chÞu sù t¸c ®éng tõ khu vùc. §Ó cã thÓ nh×n nhËn tæng qu¸t nh÷ng t¸c ®éng lµm c¬
së cho x©y dùng c¸c quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch trong quan hÖ quèc tÕ víi Trung Quèc, ASEAN, NhËt B¶n, trong phÇn thø 4 cña cuèn s¸ch T¸c
®éng cña quan hÖ Trung Quèc - ASEAN - NhËt B¶n ®Õn ViÖt Nam, c¸c t¸c gi¶
tËp trung ph©n tÝch nh÷ng t¸c ®éng theo 3 khÝa c¹nh.
Thø nhÊt: T¸c ®éng tõ xu thÕ hoµ dÞu vµ gia t¨ng trong quan hÖ quèc tÕ khu vùc.
T¸c ®éng cña xu thÕ nµy ®Õn ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn ë mét sè nÐt chÝnh mang tÝnh tÝch cùc sau: Hîp t¸c ®a ph−¬ng t¹o c¬ héi cho ViÖt Nam th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr−êng, bæ khuyÕt lÉn nhau trong hîp t¸c vµ tham gia vµo m¹ng l−íi ph©n c«ng lao ®éng khu vùc,
®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam héi nhËp vµ n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh trªn
tr−êng quèc tÕ; Sù hoµ dÞu trong quan hÖ quèc tÕ cïng víi th−¬ng l−îng lµ gi¶i ph¸p trong c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh sÏ lµm gi¶m bít c¸c can thiÖp tõ bªn ngoµi th«ng qua quyÒn lùc cøng; ViÖc ph¸t triÓn c¸c quan hÖ song ph−¬ng khu vùc lµ c¬ së ®Èy ®Õn héi nhËp vµ liªn kÕt trong khu vùc s©u h¬n, vµ v× vËy ViÖt Nam còng sÏ h−ëng lîi tõ qu¸ tr×nh nµy.
Bªn c¹nh nh÷ng c¬ héi trªn, sù t¸c
®éng tõ xu thÕ nµy còng t¹o ra mét sè th¸ch thøc nh−: Sù hoµ dÞu trong quan hÖ khu vùc kh«ng cã nghÜa lµ mäi vÊn
®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt; Sù hoµ dÞu vµ ph¸t triÓn quan hÖ khu vùc lµ c¬ së ®Èy m¹nh hîp t¸c kinh doanh, v× vËy c¹nh tranh sÏ quyÕt liÖt h¬n. §ång thêi ®©y còng l¹i chÝnh lµ dÞp ®Ó c¸c thÕ lùc chèng ®èi lîi dông x©m nhËp, tuyªn truyÒn vµ thùc thi diÔn biÕn hoµ b×nh, thËm chÝ ho¹t ®éng chèng ®èi chÕ ®é; vµ ViÖc gia t¨ng quan hÖ Trung - NhËt võa t¹o ra nh÷ng c¬ héi ®ång thêi còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá vÒ vÞ thÕ vµ c¸ch øng xö cña ViÖt Nam vµ ASEAN.
Thø hai: ¶nh h−ëng tõ sù gia t¨ng c¸c hiÖp ®Þnh tù do th−¬ng m¹i (FTA) gi÷a c¸c quèc gia, khu vùc. Vµ, ®èi víi ViÖt Nam, sù gia t¨ng c¸c FTA cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®¸ng chó ý, nh−:
- Gãp phÇn duy tr× hoµ b×nh vµ æn
®Þnh khu vùc nhê vµo c¸c thiÕt chÕ khu vùc ®−îc h×nh thµnh vµ sù ®an xen lîi Ých c¸c bªn;
- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n−íc ta ®Èy m¹nh c¶i c¸ch, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ cÇn cã sù chuÈn bÞ kü l−ìng ®Ó héi nhËp;
- Tham gia c¸c AFTA t¹o ra b−íc
®Öm cho viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam. H¬n n÷a, ®©y còng lµ c¬ héi
®Ó c¸c doanh nghiÖp trong n−íc cã ®iÒu kiÖn cä x¸t víi c¹nh tranh quèc tÕ, n©ng cao tiÒm lùc vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng t¸c
®éng tÝch cùc nh− trªn th× qu¸ tr×nh gia t¨ng c¸c FTA ë khu vùc ®· buéc ASEAN nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng ph¶i
®èi diÖn víi nhiÒu th¸ch thøc mµ ®Æc biÖt lµ FTA víi Trung Quèc.
Thø ba: Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc tõ tiÕn tr×nh hîp t¸c ®a ph−¬ng
Tr−íc hÕt, tiÕn tr×nh hîp t¸c ®a ph−¬ng ®· ®em l¹i nh÷ng c¬ héi quý gi¸
cho ViÖt Nam nh− sau: gãp phÇn thóc ®Èy quan hÖ ®èi tho¹i, hîp t¸c vµ t¨ng c−êng hiÓu biÕt, tin cËy lÉn nhau gi÷a c¸c n−íc, trong ®ã cã ViÖt Nam; t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ViÖt Nam th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr−êng khu vùc, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trªn tr−êng quèc tÕ. Ngoµi ra, hîp t¸c ®a ph−¬ng cßn lµ c¬ së quan träng ®¶m b¶o sù hoµ b×nh, æn ®Þnh khu vùc. Tuy nhiªn, hîp t¸c ®a ph−¬ng còng ®Æt ra kh«ng Ýt th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam nh−:
ViÖc c¹nh tranh thÞ tr−êng vµ duy tr× chñ quyÒn quèc gia, d©n téc; viÖc duy tr× b¶n s¾c chÝnh trÞ cña ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò vÊn
®Ò kiÓm so¸t biªn giíi, b¶o vÖ hµng ho¸ néi
®Þa vµ chèng c¸c tÖ n¹n kh¸c.
Cuèn s¸ch ®· cho thÊy, quan hÖ Trung Quèc – ASEAN – NhËt B¶n t¸c
®éng rÊt lín ®Õn ViÖt Nam, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ còng ®Æt ra kh«ng Ýt th¸ch thøc, khã kh¨n, song thuËn lîi lµ c¬ b¶n. Cã lÏ ch−a bao giê c¸c ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam thuËn lîi nh− ngµy nay. VÊn ®Ò
®Æt ra cho ViÖt Nam lµ, cÇn thèng nhÊt hµnh ®éng, cã nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp
®Ó tËn dông ®−îc c¸c thêi c¬ ®Æt ra.
