Th«ng qua c¸c mèi quan hÖ ®ã, Ng−êi chó träng tíi triÕt lý cña nã vµ vÒ nã

(1)

Triết lý phát triển xã hội của Hồ Chí Minh, một triết lý nhân sinh và hành động -

Giá trị và ý nghĩa thời đại

Hoµng ChÝ B¶o^(*)

Tãm t¾t: Néi dung bµi viÕt luËn gi¶i vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn vµ cã ý nghÜa c¶i t¹o thùc tiÔn s©u s¾c trong triÕt lý ph¸t triÓn x· héi cña Hå ChÝ Minh - mét triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng mang gi¸ trÞ vµ ý nghÜa thêi ®¹i cã sù g¾n kÕt h÷u c¬ vµ toµn diÖn, lµ kÕt qu¶ cña sù vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa Marx-Lenin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc ta vµ lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸

trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc, tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i. Quan

®iÓm ®ã, triÕt lý ®ã lÊy thùc tiÔn cuéc sèng lµm ®iÓm xuÊt ph¸t, lÊy gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn con ng−êi lµm môc tiªu. Víi Hå ChÝ Minh, x©y dùng chñ nghÜa x· héi kh«ng chØ g¾n liÒn víi ®éc lËp d©n téc, mµ cßn lµ con ®−êng, ph−¬ng thøc ®Ó gi÷

v÷ng ®éc lËp d©n téc, thùc hiÖn d©n sinh vµ an sinh x· héi.

Tõ khãa: TriÕt lý Hå ChÝ Minh, TriÕt lý ph¸t triÓn, TriÕt lý nh©n sinh, Chñ nghÜa x· héi, D©n chñ

1.^(*)Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã vèn sèng vµ kinh nghiÖm v« cïng phong phó trong tr−êng ®êi ho¹t ®éng çch m¹ng, trong tiÕp xóc víi mäi ng−êi thuéc mäi giai tÇng, mäi tÇng líp, mäi ®èi t−îng, kh«ng chØ víi ®ång bµo m×nh vµ n−íc m×nh mµ cßn ®èi víi çc d©n téc kh¸c, çc n−íc kh¸c nªn triÕt lý Hå ChÝ Minh phong phó, s©u s¾c vµ tinh tÕ. Cã thÓ nãi, triÕt lý lµ mét h×nh thøc ®éc ®¸o vµ næi bËt trong sù biÓu ®¹t t− t−ëng Hå ChÝ Minh. Mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x·

héi ®Òu ®−îc Ng−êi chó träng nh− nhau, ngang nhau, kh«ng xem nhÑ mét lÜnh

(*) GS.TS., Chuyªn gia cao cÊp, Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng.

vùc nµo, h¬n n÷a triÕt lý cña Ng−êi thÊm vµo çc lÜnh vùc ®ã, ®−îc lý luËn hãa, thµnh t− t−ëng triÕt häc, ®Æc biÖt lµ triÕt häc nh©n sinh. Trong ho¹t ®éng vµ trong øng xö cña con ng−êi, Hå ChÝ Minh chó träng tíi çc quan hÖ, çc líp quan hÖ - víi tù m×nh, víi ng−êi, víi viÖc, víi ®oµn thÓ. Th«ng qua çc mèi quan hÖ ®ã, Ng−êi chó träng tíi triÕt lý cña nã vµ vÒ nã.

Çch m¹ng lµ vÊn ®Ò lín lao, hÖ träng, ®−îc çc nhµ t− t−ëng lý luËn x¸c lËp thµnh häc thuyÕt. VËy mµ Hå ChÝ Minh ®Ò cËp tíi t− t−ëng çch m¹ng mét çch dung dÞ, gi¶n dÞ hãa nã thµnh ra triÕt lý. Ng−êi nãi çch m¹ng lµ ph¸ çi cò l¹c hËu, lçi thêi, ®æi ra çi míi tèt

(2)

t−¬i, tiÕn bé. Quan niÖm hay ®Þnh nghÜa Êy mang tÝnh triÕt lý. Ng−êi cßn nãi, muèn c¸ch m¹ng trong x· héi, tr−íc hÕt ph¶i c¸ch m¹ng chÝnh b¶n th©n m×nh

®·. §ã lµ mét triÕt lý.

Ngµy nay, §¶ng khëi x−íng vµ l·nh

®¹o c«ng cuéc §æi míi, viÖc vËn dông triÕt lý cña Ng−êi trë nªn cÇn thiÕt, cã ý nghÜa s©u s¾c kh«ng chØ ®èi víi hiÖn t¹i mµ cßn

®èi víi sù ph¸t triÓn trong t−¬ng lai.

Trong Di chóc, Ng−êi c¨n dÆn c¸c thÕ hÖ sau, x©y dùng ®Êt n−íc sau chiÕn tranh cã nhiÒu viÖc ph¶i lµm, ph¶i cã ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch thËt cô thÓ, chu

®¸o, ph¶i chñ ®éng, tr¸nh r¬i vµo bÞ

®éng, thiÕu sãt, sai lÇm. Ng−êi nhÊn m¹nh, tr−íc hÕt nãi vÒ §¶ng, trong

§¶ng ph¶i gi÷ g×n sù ®oµn kÕt thèng nhÊt nh− gi÷ g×n con ng−¬i cña m¾t m×nh. C«ng viÖc ®Çu tiªn lµ c«ng viÖc víi con ng−êi. Ng−êi quan t©m tíi cuéc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, tíi çc tÇng líp, çc ®èi t−îng, çc thÕ hÖ, kh«ng sãt mét ai. Vµ ®©y còng lµ triÕt lý cña Ng−êi. T×nh th−¬ng yªu cña Ng−êi víi d©n, víi §¶ng cµng thÓ hiÖn triÕt lý cña Ng−êi lµ mét triÕt lý ph¸t triÓn x· héi, triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng. §ã lµ triÕt lý sèng v× d©n.

Ng−êi h×nh dung nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm, tøc lµ thùc hiÖn ®æi míi toµn diÖn çc lÜnh vùc nh− chóng ta nãi hiÖn nay, ®ã thùc sù lµ mét cuéc chiÕn ®Êu khæng lå gi÷a nh÷ng çi míi mÎ, tèt t−¬i, tiÕn bé víi nh÷ng çi cò kü, lçi thêi, l¹c hËu, nh÷ng çi xÊu xa, h−

háng. Ph¶i ®éng viªn søc d©n, tËp hîp lùc l−îng nh©n d©n, tæ chøc c¸c phong trµo cña d©n ®Ó thùc hiÖn. §ã lµ sù nghiÖp cña toµn d©n. C¸n bé ®¶ng viªn ph¶i tiªn phong, g−¬ng mÉu ®Ó d©n noi theo. Theo ®ã, §¶ng ph¶i tù ®æi míi chÝnh m×nh ®Ó thóc ®Èy ®æi míi x· héi.

§ã lµ ®iÒu cÇn thiÕt, thiÕt thùc nhÊt tá

râ §¶ng vËn dông, thùc hµnh triÕt lý Hå ChÝ Minh.

Lµ mét nhµ t− t−ëng cã t− t−ëng c¸ch t©n, cã ®Çu ãc ®éc lËp tù chñ vµ s¸ng t¹o, Ng−êi nh¹y c¶m víi c¸i míi vµ nç lùc ®æi míi, tõ ®æi míi t− duy ®Õn ®æi míi hµnh ®éng, nghÜ míi ®Ó lµm míi.

Chó träng tíi ph−¬ng ph¸p, coi träng tÝnh thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶ nªn Hå ChÝ Minh th−êng nhÊn m¹nh tíi c¸ch nghÜ (ph−¬ng ph¸p t− duy) vµ c¸ch lµm (ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng). §Ó ®æi míi,

®Ó ®¹t ®−îc tiÕn bé vµ ph¸t triÓn ph¶i v−ît qua çi cò l¹c hËu, lçi thêi vµ v−¬n tíi çi míi tiªn tiÕn, tÝch cùc. Xö lý mèi quan hÖ gi÷a cò vµ míi mét çch biÖn chøng, Ng−êi ý thøc râ sù cÇn thiÕt ph¶i kÕ thõa trªn tinh thÇn phª ph¸n. Chän läc tõ çi cò nh÷ng g× cßn ®óng ®¾n, hîp lý, cßn cã Ých ®Ó x©y dùng çi míi th× gi÷

l¹i, c¶i biÕn vµ ph¸t huy, nh÷ng g× tá ra kh«ng cßn phï hîp, thËm chÝ ®· qu¸

thêi, c¶n trë sù ph¸t triÓn th× ph¶i läc bá, lo¹i bá. C¸i míi còng vËy. ChØ c¸i míi nµo thùc sù lµ tÝch cùc, thóc ®Èy tiÕn bé vµ ph¸t triÓn míi theo ®uæi vµ

¸p dông. Ph©n biÖt râ rµng, chÝnh x¸c gi÷a thùc vµ gi¶ trong nh÷ng hiÖn t−îng, sù vËt, sù kiÖn gäi lµ míi ®Ó øng xö vµ hµnh ®éng cho ®óng, ®ã lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n. B»ng quan s¸t vµ ph©n tÝch, Ng−êi ®· tõ hiÖn t−îng mµ nhËn ra b¶n chÊt, nãi nh− Marx, biÕt ph©n biÖt nh÷ng hiÖn t−îng ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt vµ nh÷ng gi¶ t−îng xuyªn t¹c b¶n chÊt. Dùa vµo ®©u ®Ó nhËn râ ®iÒu

®ã? §ã chÝnh lµ thùc tiÔn, thùc tÕ ®êi sèng hµng ngµy, ë ®©y lµ cuéc sèng cña ng−êi d©n. §ßi hái cña cuéc sèng vµ tiÕng nãi cña ng−êi d©n lu«n lu«n lµ nh÷ng së cø v÷ng ch¾c nhÊt gióp cho t−

duy ®óng vµ hµnh ®éng ®óng. Ph−¬ng ph¸p Hå ChÝ Minh lµ nh− vËy, ®ã còng lµ t− t−ëng, lµ quan ®iÓm t− t−ëng cña

(3)

Ng−êi - quan ®iÓm thùc tiÔn, quan ®iÓm ph¸t triÓn.

Ng−êi còng ý thøc s©u s¾c r»ng, theo ®uæi mét c¸i míi tiÕn bé vµ tõ bá mét c¸i cò l¹c hËu, ®ã lµ c¶ mét cuéc

®Êu tranh phøc t¹p, nhÊt lµ trong t©m lý, ý thøc con ng−êi, bëi nã ®ông ch¹m tíi nhËn thøc vµ thãi quen.

Lenin ®· tõng nãi, thãi quen lµ ®iÒu

®¸ng sî nhÊt. Nh÷ng thãi quen xÊu, Hå ChÝ Minh gäi lµ mét kÎ ®Þch, nÕu kh«ng tù v−ît qua, tù ®¸nh th¾ng th× kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc. §Êu tranh cho c¸i míi th¾ng lîi lµ mét cuéc ®Êu tranh rÊt gian nan, khã nhäc, kh«ng chØ cÇn cã

®éng c¬, môc ®Ých ®óng, cã ý chÝ vµ nghÞ lùc mµ cßn cÇn ®Õn ®øc tin, niÒm tin khoa häc, t×nh c¶m c¸ch m¹ng trong s¸ng vµ ph−¬ng ph¸p s¸ng t¹o.

Qua ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nghiªn cøu lý luËn, Hå ChÝ Minh ®· thÓ nghiÖm trùc tiÕp trong ®Êu tranh, ®· tr¶i nghiÖm tõ chÝnh cuéc sèng, tõ sù dÊn th©n cña m×nh trong phong trµo c¸ch m¹ng ®Ó t×m ra vµ chøng thùc ch©n lý.

V−ît qua biÕt bao thö th¸ch, sãng giã, v−ît qua nh÷ng hiÓm nguy, c¶ nh÷ng Ðo le tr¾c trë, Ng−êi ®· gi÷ v÷ng niÒm tin, kiªn tr× h−íng ®i, bÒn bØ thùc hµnh lý t−ëng. Nhê ®ã, nh÷ng tr¶i nghiÖm, chiªm nghiÖm cña Ng−êi ®−îc ®óc kÕt l¹i thµnh triÕt lý cã ý nghÜa s©u s¾c vÒ nhiÒu mÆt. §ã lµ ý nghÜa ®èi víi sù tu d−ìng, rÌn luyÖn ®¹o ®øc vµ thùc hµnh lèi sèng cña c¸ nh©n. §ã cßn lµ ý nghÜa

®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña §¶ng, cña d©n téc, ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn hiÖn nay.

Ng−êi ®· tõng nãi, thãi quen rÊt khã ®æi. C¸i tèt mµ l¹, ng−êi ta cã thÓ cho lµ xÊu. C¸i xÊu mµ quen ng−êi ta cho lµ th−êng (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 5, tr.107).

Do ®ã, thãi quen vµ truyÒn thèng l¹c hËu còng lµ kÎ ®Þch to. Nã ngÊm ngÇm ng¨n trë c¸ch m¹ng tiÕn bé, chóng ta l¹i kh«ng thÓ trÊn ¸p nã, mµ ph¶i c¶i t¹o nã mét c¸ch rÊt cÈn thËn, rÊt chÞu khã, rÊt l©u dµi (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 9, tr.287).

Chóng ta ph¶i thay ®æi triÖt ®Ó nh÷ng nÕp sèng, thãi quen, ý nghÜ vµ thµnh kiÕn cã gèc rÔ s©u xa hµng ngµn n¨m (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8, tr.493).

§èi víi ViÖt Nam, con ®−êng gi¶i phãng ®Ó ph¸t triÓn lµ con ®−êng ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi CNXH. §i tíi

®Ých trªn con ®−êng ®ã, Ng−êi nhËn râ, x©y dùng CNXH kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu. §ã lµ c¶ mét c«ng t¸c tæ chøc vµ gi¸o dôc (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8, tr.228).

Nh− vËy, triÕt lý Hå ChÝ Minh, triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng v× d©n, thùc chÊt lµ mét triÕt lý ph¸t triÓn. Gi¶i phãng ®Ó thùc hiÖn ph¸t triÓn, mµ ph¸t triÓn v× cuéc sèng ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n, v× mçi mét ng−êi d©n cña d©n téc ViÖt Nam, còng v× tÊt c¶ mäi ng−êi trªn tr¸i ®Êt, v× nh©n lo¹i.

Ch÷ D¢N lµ ®iÓm quy tô tÊt c¶ mäi suy t−, mäi hµnh ®éng trong sù nghiÖp Hå ChÝ Minh, lµ tÊt c¶ trong cuéc ®êi Hå ChÝ Minh. Trong ng«n ng÷ cña Ng−êi, trong b¶ng tõ vùng cña Ng−êi, ch÷ D¢N

®−îc sö dông nhiÒu nhÊt, cã tÇn sè lín nhÊt. Ng−êi nh¾c tíi ®¹o lµm ng−êi, Ng−êi t×m thÊy §−êng c¸ch m¹ng còng lµ ®Ó v¹ch ra ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng v×

d©n. Bëi thÕ, Ng−êi dµnh trän cuéc ®êi vµ sù nghiÖp ®Ó thùc hµnh triÕt lý th©n d©n vµ chÝnh t©m, võa noi theo ®¹o th¸nh hiÒn, võa n©ng cao lªn, v−¬n tíi tÇm thêi ®¹i vµ hiÖn ®¹i, ®em vµo triÕt lý truyÒn thèng ®ã mét tr×nh ®é ph¸t

(4)

triÓn míi thµnh ra mét chÊt l−îng nh¶y vät míi - triÕt lý D©n chñ vµ §¹o ®øc çch m¹ng, cña §¶ng çch m¹ng vµ mçi ng−êi çch m¹ng.

TriÕt lý ph¸t triÓn x· héi, triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng cña Hå ChÝ Minh lµ chñ nghÜa nh©n v¨n Hå ChÝ Minh - mét chñ nghÜa nh©n v¨n céng s¶n. Ng−êi céng s¶n Hå ChÝ Minh ®ång thêi lµ nhµ nh©n v¨n chñ nghÜa trªn lËp tr−êng c¸ch m¹ng céng s¶n, thÓ hiÖn s©u s¾c tinh thÇn d©n téc, truyÒn thèng vµ b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, nhuÇn nhuyÔn gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a d©n téc víi nh©n lo¹i.

Trong triÕt lý Hå ChÝ Minh, Ng−êi kh«ng chØ nhÊn m¹nh ch÷ d©n mµ cßn chó träng ch÷ nh©n, ®Æc biÖt ®Ò cao t−

t−ëng “nh©n hßa”, coi nh©n hßa lµ gèc, lµ quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt trong mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt víi “Thiªn thêi”

vµ “§Þa lîi”, hîp thµnh mét chØnh thÓ:

Thiªn thêi, §Þa lîi, Nh©n hßa.

Khi ®Ò cËp tíi “Nh©n” vµ “D©n”, Ng−êi thÊy ë ®ã c¶ ®¹o ®øc, ®ã lµ nh©n nghÜa vµ nh©n ¸i, lµ khoan hßa, ®é l−îng, lµ t×nh yªu vµ t×nh th−¬ng, lµ

®iÒu thiÖn, sù l−¬ng thiÖn, nh©n tÝnh - c¶ tÝnh ng−êi (tÝnh c¸ch) vµ t×nh ng−êi (®· lµ ng−êi th× dï xÊu, tèt, v¨n minh hay d· man, xÐt ra ®Òu cã t×nh). ChiÒu s©u nh©n b¶n, nh©n ®¹o vµ nh©n v¨n Êy kh«ng ph¶i ë ®êi ai còng nh×n thÊy vµ nhËn ra. Hå ChÝ Minh - con ng−êi rÊt mùc nh©n t×nh ®· thÊy rÊt s©u ®Ó nhËn ra rÊt râ c¸i b¶n chÊt Êy cña con ng−êi.

§ã lµ phÈm chÊt cña bËc minh triÕt ë nhµ hiÒn triÕt, cèt c¸ch ¸ §«ng vµ b¶n s¾c ViÖt Nam.

TriÕt lý Hå ChÝ Minh næi bËt tÝnh chÊt vµ néi dung ®¹o ®øc bëi Ng−êi kh«ng chØ nhÊn m¹nh “Nh©n” víi t−

c¸ch con ng−êi mµ cßn lµ ®¹o ®øc, lµ con

ng−êi ®¹o ®øc, lµ ®¹o Nh©n - ®¹o lµm ng−êi, trong ®ã cã ®¹o lµm t−íng. Ng−êi x¸c ®Þnh b¶ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc: Nh©n - TrÝ - Dòng - Liªm - Trung víi néi dung chuÈn mùc cña ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cÇn kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t−. Trong triÕt lý Êy, ngoµi ch÷ Nh©n cßn cã ch÷

D©n, ®−îc tiÕp cËn tõ lîi Ých vµ quyÒn lùc, tõ vai trß vµ ®Þa vÞ cña d©n trong t−

c¸ch chñ thÓ. D©n lµ gèc, gèc cña n−íc, gèc cña chÕ ®é, cña giang s¬n, x· t¾c, cña quèc gia - d©n téc, cña thÕ giíi nh©n lo¹i. Søc m¹nh s©u xa, b¶n chÊt cña d©n lµ søc m¹nh cña ng−êi chñ vµ lµm chñ, lµ tù do chø kh«ng cam chÞu lµm n« lÖ.

Bëi thÕ, trong triÕt lý Hå ChÝ Minh, D©n chñ, lµm chñ lµ ®iÒu hÖ träng, cao c¶, lµ

®éng lùc cña ph¸t triÓn, tiÕn bé, lµ ®¶m b¶o cho sù bÒn v÷ng kh«ng chØ ®èi víi chÝnh thÓ, víi chñ thÓ cÇm quyÒn mµ cßn ®èi víi d©n téc, réng ra víi c¶ thÕ giíi nh©n lo¹i. Sù nèi liÒn kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a NH¢N vµ D¢N còng lµ thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a con ng−êi c¸ thÓ víi céng ®ång x· héi, gi÷a ®¹o ®øc vµ chÝnh trÞ, gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ, víi v¨n hãa, trong ®ã cã cèt lâi §¹o ®øc.

Bëi thÕ, Hå ChÝ Minh kh«ng chØ nãi nh©n d©n mµ cßn nãi quÇn chóng, ®ång bµo, nãi d©n téc mµ còng nãi nh©n lo¹i.

Trªn ph−¬ng diÖn con ng−êi vµ nh©n c¸ch, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh coi

®øc lµ gèc. §øc Êy chÝnh lµ lßng nh©n, sù nh©n tõ b¸c ¸i, ®é l−îng, vÞ tha. Trªn ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh coi d©n vµ ®Þa vÞ lµm chñ cña d©n lµ cao nhÊt, quý nhÊt vµ søc m¹nh ®oµn kÕt cña d©n lµ søc m¹nh to lín, quyÕt

®Þnh nhÊt: trong bÇu trêi kh«ng g× quý b»ng nh©n d©n, trªn thÕ giíi kh«ng g×

m¹nh b»ng søc m¹nh ®oµn kÕt cña nh©n d©n vµ d©n chñ lµ cña quý b¸u nhÊt trªn ®êi cña d©n (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1987, TËp 7, tr.544-548).

(5)

Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n... quyÒn hµnh vµ lùc l−îng ®Òu ë n¬i d©n (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 5, tr.698).

Mét nÒn chÝnh trÞ d©n chñ, biÕt t«n träng, ®Ò cao ®Þa vÞ, vai trß cña d©n, biÕt thùc hiÖn lîi Ých v× d©n, biÕt b¶o vÖ quyÒn lµm chñ cña d©n th× luËt ph¸p cña Nhµ n−íc ph¶i thÓ hiÖn ®−îc ý chÝ cña d©n, ®¸p øng lîi Ých vµ nguyÖn väng cña d©n, do ®ã ph¶i träng d©n vµ träng ph¸p. Mét nÒn chÝnh trÞ nh− thÕ lµ chÝnh trÞ d©n chñ, nh©n nghÜa, ®¹o ®øc.

ThuËn theo lßng d©n, kh«ng lµm tr¸i ý d©n, ®ã lµ ®ßi hái ®¹o ®øc cña chÝnh trÞ, ®èi víi viÖc cÇm quyÒn.

ThÊu hiÓu ®iÒu ®ã, Hå ChÝ Minh vµ triÕt lý Hå ChÝ Minh chñ tr−¬ng ®−a

®oµn kÕt vµ thanh khiÕt vµo nh÷ng chuÈn mùc cña chÝnh trÞ. Cã nh÷ng ®¶m b¶o ®¹o ®øc nh− thÕ cho chÝnh trÞ th×

míi tr¸nh ®−îc nguy c¬ tha hãa quyÒn lùc, míi lµm cho viÖc chÝnh sù vµ ho¹t

®éng tham chÝnh thùc hiÖn ®−îc triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng v× d©n. §ã lµ

®iÓm s©u s¾c vµ tinh tÕ trong t− t−ëng còng nh− trong triÕt lý Hå ChÝ Minh.

2. §Ó h×nh thµnh vµ thùc hµnh triÕt lý Êy, Hå ChÝ Minh ®· nghiÒn ngÉm rÊt s©u tõ nh÷ng tinh hoa t− t−ëng, v¨n hãa trong di s¶n cña nhiÒu thêi ®¹i, tõ nhiÒu ngän nguån còng nh− tæng kÕt tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, tõ nh÷ng tr¶i nghiÖm cña chÝnh m×nh. TriÕt lý Hå ChÝ Minh cã sù kÕ thõa, chän läc tõ nh÷ng

®iÓm tinh tóy, nh÷ng chØ dÉn s©u s¾c cña PhËt gi¸o, cña Kinh dÞch, cña t− t−ëng ph−¬ng §«ng nãi chung còng nh− cña v¨n hãa ph−¬ng T©y... th«ng qua n¨ng lùc s¸ng t¹o, b¶n lÜnh v¨n hãa cña Ng−êi.

Theo Hå ChÝ Minh, §øc PhËt lµ ®¹i tõ ®¹i bi, cøu khæ cøu n¹n, muèn cøu chóng sinh ra khái khæ n¹n. §øc PhËt

ph¶i hy sinh tranh ®Êu diÖt lò ¸c ma (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 5, tr.197). ThÊy râ ®¹o ®øc cao c¶ cña PhËt gi¸o, lý t−ëng x· héi thÊm s©u chÊt nh©n v¨n v× con ng−êi, nh©n lÔ PhËt

§¶n, Ng−êi nãi víi ®ång bµo, trong ®ã cã c¸c phËt tö r»ng, t«n chØ, môc ®Ých cña

®¹o PhËt nh»m x©y dùng cuéc ®êi thuÇn mü, chÝ thiÖn, b×nh ®¼ng, yªn vui, no Êm (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8, tr.290). §iÒu Êy còng gièng, còng phï hîp víi môc ®Ých cña çch m¹ng. Çc bËc ch©n tu - nh÷ng ®¹i ®øc, hßa th−îng còng nh− çc linh môc trong ®¹o Thiªn Chóa dèc lßng ch¨m sãc phÇn hån cho çc gi¸o d©n, nh÷ng ng−êi çch m¹ng lµm çch m¹ng ®Ó gi¶i phãng cho d©n ra khái ¸ch ¸p bøc thèng trÞ cña ®Õ quèc thùc d©n, lo giµnh lÊy ®éc lËp ®Ó d©n cã tù do, lo ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh tÕ ®Ó d©n ®−îc sèng no Êm, yªn vui, h¹nh phóc. PhÇn x¸c cã no ®ñ th× phÇn hån míi thong dong ®−îc. §øc tin t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc t«n gi¸o mang gi¸ trÞ vµ ý nghÜa v¨n hãa. Bëi vËy ®¹o ph¸p ®ång hµnh cïng d©n téc, trong ®Êu tranh çch m¹ng vµ hµnh tr×nh tíi chñ nghÜa x· héi. §Ñp ®êi tèt ®¹o lµ mét sù hµi hßa, h÷u Ých cho ph¸t triÓn.

Trong th− göi Héi nghÞ ®¹i biÓu PhËt gi¸o n¨m 1964, Hå ChÝ Minh viÕt:

§ång bµo PhËt gi¸o c¶ n−íc, tõ B¾c ®Õn Nam, ®Òu cè g¾ng thùc hiÖn lêi PhËt d¹y lµ: lîi l¹c quÇn sinh, v« ng· vÞ tha,

®em l¹i lîi Ých cho mäi nhµ, quªn m×nh, v× ng−êi kh¸c (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 11, tr.315). T«n träng tù do tÝn ng−ìng cña d©n, Ng−êi khÐo lÐo g¾n bã §¹o víi §êi, §êi víi §¹o, tÊt c¶ v×

quyÒn sèng, quyÒn tù do, quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc cña mçi ng−êi d©n.

Ng−êi nãi râ, PhËt ph¸p kh«ng xa rêi thÕ gian, mäi ng−êi h·y tham gia cøu

®ãi, diÖt dèt (Hå ChÝ Minh, 1990,

(6)

tr.166). Ng−êi theo t«n gi¸o hay kh«ng theo t«n gi¸o ®Òu lµ c«ng d©n cña n−íc ViÖt Nam, ®Òu tham gia kh¸ng chiÕn kiÕn quèc, ®Òu thi ®ua yªu n−íc. Trong lêi kªu gäi toµn d©n tham gia phong trµo Thi ®ua ¸i quèc, thùc hµnh “Ba chñ nghÜa”: d©n téc ®éc lËp, d©n quyÒn tù do, d©n sinh h¹nh phóc.

Hå ChÝ Minh am hiÓu thÊu ®¸o nh÷ng tinh hoa t− t−ëng ph−¬ng §«ng,

®Æc biÖt lµ t− t−ëng Trung Hoa cæ ®¹i mµ ®iÓn h×nh lµ Nho gi¸o. Trong Nho gi¸o, thêi Xu©n Thu chiÕn quèc, Qu¶n Träng ®· tõng nªu “dÜ nh©n vi b¶n” - lÊy d©n lµm gèc. Khæng Tö ®Ò cao “nh©n gi¶

¸i nh©n” - yªu ng−êi. MÆc Tö ®−a ra thuyÕt kiªm ¸i. Hå ChÝ Minh trong triÕt lý vÒ Nh©n, vÒ D©n vµ D©n chñ ®· chØ l−u gi÷ l¹i c¸i h×nh thøc, dïng h×nh thøc Êy ®Ó biÓu ®¹t mét néi dung míi, mang mét hµm l−îng t− t−ëng míi vÒ chÊt. B»ng c¸ch ®ã, Hå ChÝ Minh ®·

c¸ch m¹ng hãa c¶ nhËn thøc lÉn hµnh

®éng xung quanh ch÷ Nh©n, ch÷ D©n vµ x¸c lËp mét quan niÖm m¸c xÝt vÒ D©n chñ nh−ng hoµn toµn lµ cèt c¸ch Hå ChÝ Minh, phong c¸ch vµ b¶n lÜnh Hå ChÝ Minh, thÓ hiÖn chiÒu s©u triÕt lý vµ lÊp l¸nh tinh thÇn minh triÕt Hå ChÝ Minh.

Ng−êi nhÊn m¹nh, nh©n nghÜa lµ nh©n d©n. Chóng ta quý träng con ng−êi, nhÊt lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n.

§ã lµ vèn quý nhÊt cña x· héi (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8, tr.276; TËp 9, tr.373; TËp 10, tr.313-314). Ng−êi cßn nãi, ph¶i biÕt quý träng søc ng−êi, lµ vèn quý nhÊt cña chóng ta (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8, tr.276; TËp 9, tr.373; TËp 10, tr.313-314).

Trªn lËp tr−êng giai cÊp c«ng nh©n, kh¼ng ®Þnh ®ã lµ giai cÊp tiªn tiÕn vµ c¸ch m¹ng, thÊm nhuÇn nguyªn lý duy vËt lÞch sö trong triÕt häc Marx vµ chñ nghÜa Marx, coi c¸ch m¹ng lµ sù nghiÖp

cña quÇn chóng, quÇn chóng nh©n d©n lµm nªn lÞch sö vµ quyÕt ®Þnh lÞch sö, Hå ChÝ Minh nªu lªn triÕt lý tin d©n, quý träng d©n vµ th−¬ng yªu nh©n d©n.

Trong sù nghiÖp ®Êu tranh c¸ch m¹ng

®Ó gi¶i phãng cho d©n còng nh− trong x©y dùng, kiÕn thiÕt chÕ ®é míi ph¶i lu«n lu«n ch¨m lo ph¸t triÓn søc d©n, båi d−ìng søc d©n vµ tiÕt kiÖm søc d©n.

Trong qu¶n lý x· héi vµ trong thùc hµnh lèi sèng ®¹o ®øc, v¨n minh ph¶i coi tiÕt kiÖm lµ quèc s¸ch. Ng−êi tõng c¨n dÆn c¸n bé ®¶ng viªn, nh÷ng ®Çy tí c«ng béc cña d©n ®øc tÝnh tiÕt kiÖm vµ th−¬ng d©n, mçi ®ång tiÒn b¸t g¹o mµ chóng ta tiªu dïng ®Òu tõ må h«i n−íc m¾t cña d©n lµm ra. Th−¬ng d©n th×

ph¶i tiÕt kiÖm. L·ng phÝ lµ kh«ng th−¬ng d©n. Tham « lµ ¨n c¾p cña d©n, lµ cã téi víi d©n, lµ kÎ thï cña d©n.

Ng−êi chó träng t×nh th−¬ng, sù c¶m th«ng, chia sÎ tr−íc nh÷ng nçi khæ ®au cña con ng−êi, cña d©n chóng.

Trong triÕt lý Hå ChÝ Minh, ®©y lµ

®iÒu ®Æc biÖt næi bËt. Ng−êi th−êng xuyªn bËn t©m, ®au ®¸u nçi lo tr−íc t×nh tr¹ng quan liªu, l·ng phÝ, tham «.

Ng−êi v¹ch râ, c¨n nguyªn s©u xa cña bÖnh Êy lµ do xa d©n, kh«ng tin d©n, kh«ng th−¬ng d©n. Ph¶i thùc hµnh hai ch÷ D©n chñ, chèng l¹i thãi h− tËt xÊu

“quan chñ” vµ “lªn mÆt quan c¸ch m¹ng” ®Ó ch÷a trÞ c¨n bÖnh nguy hiÓm

®ã. Ng−êi ®ßi hái mäi çn bé ®¶ng viªn c«ng chøc ph¶i gÇn d©n, häc d©n, hái d©n, hiÓu d©n, tin d©n. §Ò cao ®¹o ®øc çch m¹ng cÇn kiÖm liªm chÝnh, thiÕu mét ®øc th× kh«ng thµnh ng−êi, Ng−êi thùc hµnh sù nªu g−¬ng lµm ®iÒu lîi cho d©n, viÖc khã mÊy còng ph¶i lµm cho b»ng ®−îc, tr¸nh ®iÒu h¹i tíi d©n, dï chØ mét çi h¹i nhá. Cã ®−îc d©n tin, d©n phôc, d©n yªu, d©n ñng hé, d©n gióp ®ì, d©n b¶o vÖ th× sù nghiÖp çch

(7)

m¹ng míi thµnh c«ng. Sù nghiÖp Êy còng chØ v× d©n. §¶ng vµ ChÝnh phñ tån t¹i còng chØ ®Ó ch¨m lo lîi Ých, m−u cÇu h¹nh phóc cho d©n. §ã lµ ®iÒu c¨n b¶n nhÊt trong triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh

®éng cña Hå ChÝ Minh, triÕt lý ph¸t triÓn x· héi. §ã lµ triÕt lý Th©n d©n vµ ChÝnh t©m. ë ®êi th× ph¶i th©n d©n, lµm ng−êi th× ph¶i chÝnh t©m. TiÕp thu vµ n©ng cao triÕt lý Êy cña ng−êi x−a, Hå ChÝ Minh ®Èy tíi triÕt lý D©n chñ vµ

§¹o ®øc c¸ch m¹ng nh− ®· nãi ë trªn.

Hå ChÝ Minh gi¶i thÝch r»ng, “theo ý nghÜa riªng cña t«i th× h¹t nh©n ®¹o ®øc Nho gi¸o cã thÓ tãm t¾t trong 11 ch÷:

§¹i häc chi ®¹o, t¹i minh minh ®øc, t¹i th©n d©n. Nãi tãm t¾t th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ: minh ®øc lµ chÝnh t©m. Th©n d©n lµ phôc vô nh©n d©n, ®Æt lîi Ých cña d©n, v× d©n lªn trªn hÕt” (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 6, tr.216).

§em vµo t− t−ëng Th©n d©n vµ ChÝnh t©m mét néi dung míi, víi quan

®iÓm t− t−ëng míi, Hå ChÝ Minh nãi râ:

nghÜ cho cïng, vÊn ®Ò t− ph¸p còng nh−

mäi vÊn ®Ò kh¸c trong lóc nµy lµ vÊn ®Ò ë ®êi vµ lµm ng−êi. ë ®êi vµ lµm ng−êi lµ ph¶i th−¬ng n−íc, th−¬ng d©n, th−¬ng nh©n lo¹i bÞ ®au khæ, ¸p bøc (Hå ChÝ Minh: Nhµ n−íc vµ..., 1990, tr.174).

Ng−êi ®ång thêi ®Ò cËp sù thùc hµnh t− t−ëng Êy ë b¶n th©n m×nh vµ kh¼ng ®Þnh: lßng th−¬ng yªu cña t«i ®èi víi nh©n d©n vµ nh©n lo¹i kh«ng bao giê thay ®æi (Vâ Nguyªn Gi¸p, 1997, tr.231-232).

NÐt ®Æc s¾c trong triÕt lý th©n d©n vµ chÝnh t©m, triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng, triÕt lý ph¸t triÓn x· héi cña Hå ChÝ Minh lµ ë chç, th©n d©n kh«ng ph¶i tõ trªn ®Ó ®Õn víi d©n, gÇn d©n nh−ng d©n vÉn chØ lµ thÇn d©n, thø d©n, th¶o d©n nh− c¸c vua chóa thêi

phong kiÕn - dï ®ã lµ nh÷ng minh qu©n, vua s¸ng t«i hiÒn cã lßng th−¬ng yªu d©n chóng hoÆc nh− trong khu«n phÐp

®¹o Khæng, chia thø bËc qu©n tö bÒ trªn vµ tiÓu nh©n (tøc lµ d©n) ë bËc d−íi.

Ng−êi v−ît qua ®−îc ý thøc hÖ phong kiÕn ®¼ng cÊp Êy, Ng−êi còng v−ît qua ý thøc hÖ t− s¶n mµ ®øng v÷ng trªn lËp tr−êng çch m¹ng víi ý thøc hÖ giai cÊp c«ng nh©n, x¸c ®Þnh râ d©n lµ chñ vµ d©n lµm chñ. Ng−êi ®ång thêi thùc hµnh trong lèi sèng hµng ngµy triÕt lý D©n chñ. D©n lµ ng−êi chñ, lµ chñ thÓ th× tõ Chñ tÞch n−íc ®Õn çc nh©n viªn, c«ng chøc, çn bé trong bé m¸y chØ lµ

®Çy tí, c«ng béc cña d©n. Çi g× tèt cho d©n, çi g× lîi cho d©n th× çi ®ã lµ ch©n lý. Phôc vô d©n tËn tôy vµ trung thµnh lµ phôc tïng ch©n lý cao nhÊt. Lµm ®Çy tí c«ng béc cña d©n lµ thùc hµnh mét lÏ sèng cao th−îng nhÊt. §©y lµ mét luËn

®iÓm ®iÓn h×nh cho sù thèng nhÊt nhuÇn nhuyÔn gi÷a triÕt lý vµ minh triÕt Hå ChÝ Minh.

Do ®ã, ®Õn víi d©n, gÇn d©n cña Hå ChÝ Minh lµ hßa vµo d©n chóng, sèng trong lßng d©n, thÊu hiÓu vµ thÊu c¶m cuéc sèng, nguyÖn väng, t©m t×nh cña d©n, häc d©n, hái d©n, kÝnh träng, lÔ phÐp víi d©n, gióp ®ì d©n, lµm cho d©n hiÓu, d©n tin vÒ ®−êng lèi, chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ChÝnh phñ, cã nh− thÕ míi l·nh ®¹o ®−îc d©n. L·nh

®¹o d©n còng lµ ®Ó phôc vô d©n, toµn t©m toµn ý vµo c«ng viÖc, tËn t©m tËn lùc v× con ng−êi. Hå ChÝ Minh ®Õn víi d©n kh«ng cã mét kho¶ng c¸ch ph©n biÖt nµo, ®óng nh− Ph¹m V¨n §ång nhËn xÐt “Hå ChÝ Minh cao mµ kh«ng xa”... Víi d©n, Ng−êi th©n thiÕt, ch©n thµnh, cëi më, tù nhiªn, d−êng nh− hãa th©n vµo d©n chóng, lµm cho d©n cã ¨n, lµm cho d©n cã mÆc, cã nhµ ë, ®−îc häc hµnh, ®−îc h−ëng quyÒn tù do d©n chñ

(8)

mµ hä xøng ®¸ng ®−îc h−ëng víi t−

c¸ch ng−êi chñ.

ChÝnh t©m ë Hå ChÝ Minh lµ c¸i t©m chÝnh trùc, ®éng c¬ trong s¸ng, quªn m×nh, nªu cao ®øc hy sinh v× d©n,

®Ò cao tr¸ch nhiÖm tr−íc d©n, cã lçi th×

thµnh thËt xin lçi d©n vµ quyÕt t©m söa ch÷a, l¹i dùa vµo d©n ®Ó d©n gióp ®ì, kiÓm tra viÖc söa ch÷a ®ã sao cho cã kÕt qu¶. Ng−êi c¨n dÆn c¸n bé ®¶ng viªn nh− vËy, b¶n th©n Ng−êi còng lµm nh−

vËy. §ã lµ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng.

Ng−êi nhÊn m¹nh, thùc hµnh d©n chñ ®Ó lµm cho d©n ai ai còng ®−îc h−ëng quyÒn tù do, d©n chñ (Hå ChÝ Minh toµn tËp, 1984, TËp 4, tr.256). Cã ph¸t huy D©n chñ ®Õn cao ®é th× míi

®éng viªn ®−îc tÊt c¶ lùc l−îng cña d©n

®−a c¸ch m¹ng tiÕn lªn (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 2002, TËp 9, tr.592).

Muèn cã d©n chñ thùc chÊt th× ph¶i

®oµn kÕt thùc chÊt, tinh thµnh ®oµn kÕt. Cã D©n chñ vµ §oµn kÕt míi t¹o ra

®ång thuËn. Ph¶i nghiªm trÞ nh÷ng kÎ bÊt liªm ®Ó b¶o vÖ d©n, lµm cho d©n gi¸c ngé, d©n hiÓu râ ®· cã quyÒn lµm chñ th× còng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô ng−êi chñ.

Ph¶i lµm c«ng t¸c d©n vËn ®óng vµ khÐo, thËt thµ nhóng tay vµo viÖc, miÖng nãi tay lµm ®Ó cho d©n tin, kh«ng h¸ch dÞch quan liªu, ngåi l× suèt ngµy trong buång giÊy, chØ tay n¨m ngãn.

Ph¶i d©n vËn sao cho kh«ng bá sãt mét ng−êi nµo, kh«ng phÝ ph¹m mét kh¶

n¨ng nµo, dï nhá nhÊt. Ph¶i ãc nghÜ, m¾t nh×n, tai nghe, miÖng nãi, ch©n ®i, tay lµm (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 5, tr.698-700). §ã lµ D©n vËn theo phong c¸ch D©n chñ.

Ng−êi cßn chØ dÉn, c¸n bé ®¶ng viªn ph¶i suèt ®êi tu d−ìng ®¹o ®øc c¸ch m¹ng. Ng−êi x−a cßn biÕt tu th©n. §¶ng

viªn c¸n bé ta tõ nh©n d©n mµ ra, ph¶i sèng xøng ®¸ng víi nh©n d©n vµ §¶ng anh hïng (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 12, tr.557).

§¶ng viªn mµ kh«ng ®−îc d©n tin, d©n phôc, d©n yªu th× ch−a xøng ®¸ng lµ ®¶ng viªn (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 6, tr.190).

3. Trong triÕt lý ph¸t triÓn x· héi, triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng, theo néi dung Th©n d©n vµ ChÝnh t©m, d©n chñ vµ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, Hå ChÝ Minh

®Æc biÖt nhÊn m¹nh tíi v¨n hãa øng xö bao dung, nh©n ¸i. Bao dung nh©n ¸i thÓ hiÖn t×nh th−¬ng yªu con ng−êi, lµ t×nh c¶m cao quý chØ cã ë con ng−êi cã nh©n cã nghÜa. §ã còng lµ th¸i ®é khoan dung v¨n hãa, lµ v¨n hãa khoan dung cña Hå ChÝ Minh.

T×nh th−¬ng yªu con ng−êi víi ®ång bµo trong d©n téc vµ ®ång lo¹i trong thÕ giíi nh©n lo¹i cña Hå ChÝ Minh g¾n liÒn víi ®øc hy sinh, vÞ tha, víi sù t«n träng gi¸ trÞ con ng−êi, víi niÒm tin vµo sù chiÕn th¾ng cña ®¹o ®øc, chÝnh nghÜa.

Theo Hå ChÝ Minh, ë ®êi, con ng−êi lµ nh÷ng con ng−êi ®êi th−êng, kh«ng ph¶i th¸nh thÇn. Mçi ng−êi ®Òu cã nh÷ng çi hay, çi tèt vµ nh÷ng çi dë, çi xÊu.

Ph¶i lµm sao cho çi hay, çi tèt n¶y në nh− hoa mïa xu©n, çi dë, çi xÊu th×

mÊt dÇn ®i råi tíi chç mÊt h¼n. T×nh

®ång lo¹i vµ tÝnh céng ®ång g¾n kÕt con ng−êi l¹i víi nhau, ®èi víi con ng−êi ph¶i cã niÒm tin vµ t×nh th−¬ng ®Ó thuyÕt phôc vµ c¶m hãa. Ng−êi nãi, gièng nh− bµn tay, cã ngãn dµi ngãn ng¾n nh−ng dµi ng¾n còng ®Òu trªn cïng mét bµn tay. Ng−êi x−a nãi, nh©n v« thËp toµn. Kh«ng ai lµ kh«ng cã khuyÕt ®iÓm, nh−îc ®iÓm nh−ng khuyÕt

®iÓm, nh−îc ®iÓm ®Òu cã thÓ söa ch÷a

®−îc ®Ó trë nªn tèt ®Ñp h¬n. Hå ChÝ

(9)

Minh cho r»ng, ®· sèng, ®· lµm viÖc th×

®Òu cã khuyÕt ®iÓm. ChØ cã hai lo¹i ng−êi lµ ch−a cã hoÆc kh«ng cßn khuyÕt

®iÓm n÷a. §ã lµ ®øa trÎ ch−a sinh, cßn lµ c¸i thai trong bông mÑ vµ ng−êi ®·

chÕt, ®· n»m trong ¸o quan.

Ph¶i nh×n nhËn con ng−êi nh− thÕ

®Ó mµ thÓ tÊt, bao dung trong thÕ øng xö ®é l−îng, khoan hßa.

Ngay trong “§−êng k¸ch mÖnh”

(1927), NguyÔn ¸i Quèc ®· chØ dÉn mét ph−¬ng ch©m sèng: víi m×nh ph¶i nghiªm, víi ng−êi th× réng lßng khoan thø.

Song khoan dung v¨n hãa ë Hå ChÝ Minh kh«ng chØ víi nghÜa lµ ®é l−îng, khoan thø mµ cßn mang ý nghÜa réng lín, s©u xa h¬n, ®ã lµ chÊp nhËn nh÷ng kh¸c biÖt, sù dung n¹p nh÷ng kh¸c biÖt, nh÷ng tÝnh ®a d¹ng trong thèng nhÊt,

®ã lµ v¨n hãa, miÔn lµ nh÷ng c¸i kh¸c biÖt Êy kh«ng lµm ph−¬ng h¹i tíi c¸i chung, tíi x· héi.

Khoan dung v¨n hãa ®ã còng mang ý nghÜa d©n chñ, d©n chñ trong nhËn thøc vµ d©n chñ trong lèi sèng. Ai ai còng cã quyÒn tù do th¶o luËn, tranh luËn, tù do suy nghÜ, tù do t− t−ëng... ®Ó cïng nhau t×m tßi ch©n lý. Khi ch©n lý

®· t×m thÊy råi, quyÒn tù do t− t−ëng hãa ra quyÒn tù do phôc tïng ch©n lý.

Ng−êi ®· diÔn ®¹t quan hÖ gi÷a tÊt yÕu vµ tù do mét c¸ch s©u s¾c khi nãi tíi D©n chñ, ®Æc biÖt d©n chñ trong khoa häc, trong v¨n hãa tinh thÇn cña giíi trÝ thøc s¸ng t¹o.

Ng−êi suèt ®êi ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ç nh©n, ®ã lµ giÆc néi x©m, mét thø giÆc ë trong lßng nh−ng kh«ng bao giê xem nhÑ, phñ nhËn ç nh©n, chèng chñ nghÜa ç nh©n kh«ng cã nghÜa lµ giÉm ®¹p lªn ç nh©n, dµy xÐo ç nh©n.

Kh«ng cã c¸ nh©n th× kh«ng thµnh x·

héi. Ng−êi nhËn thøc rÊt râ r»ng, ai

còng cã nhu cÇu riªng, c¸ tÝnh, lîi Ých, së tr−êng riªng. NÕu nh÷ng c¸i ®ã kh«ng tr¸i víi x· héi th× kh«ng ph¶i lµ xÊu, kh«ng cã g× ph¶i chèng l¹i mµ ph¶i ch¨m sãc, vun trång cho nã ph¸t triÓn.

Ng−êi ®Ò cao tù phª b×nh vµ phª b×nh nh−ng c¨n dÆn chóng ta, phª b×nh c«ng viÖc chø kh«ng ®−îc xóc ph¹m con ng−êi, bëi ai còng lµ mét c¸ nh©n, mét nh©n c¸ch. Phª b×nh ph¶i cã lý vµ cã t×nh, thÊu lý ®¹t t×nh, ph¶i ®óng vµ ph¶i khÐo. §õng v× phª b×nh mµ lµm tæn th−¬ng tíi lßng tù ¸i cña ng−êi ta.

Trong tù ¸i, tù yªu lÊy m×nh cã phÈm chÊt cña lßng tù träng. Kh«ng tù träng chÝnh m×nh th× kh«ng thÓ biÕt t«n träng ng−êi ®èi tho¹i, ng−êi kh¸c. HiÓu tù ¸i nh− vËy ®Ó hiÓu m×nh, hiÓu ng−êi, lµ c¸i chÊt nh©n b¶n, nh©n v¨n trong øng xö víi con ng−êi cña Hå ChÝ Minh. §©y còng lµ minh triÕt Hå ChÝ Minh.

Ng−êi chñ tr−¬ng biÕn ®¹i sù thµnh tiÓu sù, biÕn tiÓu sù thµnh ra v« sù.

Ph¶i cã ®é l−îng vÜ ®¹i th× míi cã thÓ chÝ c«ng v« t−. S«ng to, bÓ réng th× bao nhiªu n−íc còng chøa ®−îc, v× ®é l−îng cña nã réng vµ s©u. C¸i chÐn nhá, c¸i

®Üa c¹n th× chót n−íc còng ®Çy trµn v×

®é l−îng cña nã hÑp vµ nhá... (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 5, tr.279, 644). ChØ sî m×nh kh«ng cã lßng bao dung nh©n ¸i chø kh«ng sî ng−êi ta kh«ng theo m×nh.

Trong ho¹t ®éng, ta nhí r»ng, cã lÇn ng−êi ®i th¨m tr¹i tï binh, Ng−êi ®· cëi c¶ ¸o kho¸c, c¶ kh¨n quµng cho nh÷ng tï binh ®ang lªn c¬n sèt. §ã lµ chÊt nh©n t×nh cña Hå ChÝ Minh.

(10)

kh«ng cã nh÷ng d· t©m x©m l−îc cña thÕ lùc nµo ®ã th× hä kh«ng ph¶i bá m¹ng sèng ë miÒn ®Êt xa l¹ nµy. Hä còng chØ lµ n¹n nh©n mµ th«i.

®éng cña Ng−êi: T«i nghiªng m×nh tr−íc linh hån nh÷ng chiÕn sÜ vµ ®ång bµo ViÖt Nam, ®· v× Tæ quèc mµ hy sinh tÝnh m¹ng. T«i còng ngËm ngïi th−¬ng xãt cho nh÷ng ng−êi Ph¸p ®· tö vong. Than

«i, tr−íc lßng b¸c ¸i th× m¸u Ph¸p hay m¸u ViÖt còng ®Òu lµ m¸u, ng−êi Ph¸p hay ng−êi ViÖt còng ®Òu lµ ng−êi (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 4, tr.457).

TriÕt lý nµy cña Ng−êi lµm ta liªn t−ëng tíi tr¶i nghiÖm cña ®êi ng−êi vµ cña loµi ng−êi “n−íc m¾t nµo còng cã vÞ mÆn, m¸u nµo còng lµ m¸u ®á”.

Ng−êi kh«ng bao giê gäi mét trËn

®¸nh chÕt nhiÒu ng−êi lµ mét trËn ®¸nh

®Ñp. §ã chØ lµ ®¸nh giái mµ th«i. §æ m¸u chØ lµ bÊt ®¾c dÜ, kh«ng ®æ m¸u, tr¸nh ®æ m¸u vÉn tèt h¬n. Ph¶i tõ ®©y mµ hiÓu lßng nh©n ¸i cao c¶ trong triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng cña Hå ChÝ Minh. §©y lµ gèc rÔ, nÒn t¶ng nh©n v¨n cña triÕt lý ph¸t triÓn.

Thùc hµnh triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng, Hå ChÝ Minh tá râ mét trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ mét ®¹o ®øc cao c¶, mét lèi sèng cao th−îng. Tù hµo vÒ d©n téc m×nh, Ng−êi nhÊn m¹nh, d©n téc ta lµ mét d©n téc yªu hßa b×nh, träng c«ng lý vµ lu«n lu«n cã tinh thÇn nh©n ®¹o (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 4, tr.136).

Trong th− tr¶ lêi Georges Bidault, Thñ t−íng ChÝnh phñ Ph¸p ®ang x©m l−îc ViÖt Nam, Ng−êi nãi râ, sù thµnh thùc vµ lßng tin cÈn lÉn nhau sÏ san ph¼ng hÕt th¶y nh÷ng trë ng¹i. Chóng ta ch¼ng ®· ruång bá ®−îc c¸i chñ nghÜa

®Õ quèc x©m l−îc vµ c¸i chñ nghÜa quèc gia hÑp hßi kh«ng cßn thÝch hîp víi thÕ giíi hiÖn ®¹i, víi thÕ giíi hiÖn t¹i ®Êy −?

Chóng ta ®· ®−îc kÝch thÝch bëi mét tinh thÇn triÕt lý ®¹o Khæng vµ triÕt lý ph−¬ng T©y ®Òu t¸n d−¬ng mét nguyªn t¾c ®¹o ®øc “kû së bÊt dôc vËt thi − nh©n” (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 4, tr.267).

§iÒu Êy nhÊt qu¸n víi tinh thÇn th«ng ®iÖp mµ ngay sau lÔ tuyªn bè ®éc lËp 02/9/1945, Ng−êi göi tíi çc tæng thèng çc n−íc ph−¬ng T©y “ViÖt Nam mong muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ çc n−íc d©n chñ. ViÖt Nam quyÕt kh«ng thï o¸n víi mét ai”. Nh©n d©n ViÖt Nam thiÕt tha mong muèn hßa b×nh nh−ng ph¶i lµ nÒn hßa b×nh thùc sù trong ®éc lËp tù do.

Thµ hy sinh tÊt c¶ chø quyÕt kh«ng chÞu lµm n« lÖ. §ã lµ nh÷ng tuyªn bè ®iÓn h×nh cña Ng−êi trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng chñ nghÜa thùc d©n vµ ®Õ quèc x©m l−îc. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi, Ng−êi l¹i kh¼ng ®Þnh mét ch©n lý lín cña thêi ®¹i, cña lÞch sö

“Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp tù do”.

Nh÷ng n¨m th¸ng cuèi ®êi, Ng−êi ®au nçi ®au ®êi lín nhÊt khi Tæ quèc cßn chia c¾t, khi miÒn Nam ch−a ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng. Ng−êi ¨n kh«ng ngon ngñ kh«ng yªn khi nghÜ tíi miÒn Nam vµ

Víi b¶n th©n Ng−êi, suèt mét ®êi thùc hµnh lý luËn trong thùc tiÔn, thùc hµnh D©n chñ, D©n vËn, §oµn kÕt vµ s©u xa, bao trïm tÊt c¶ vµ thùc hµnh

(11)

hµnh ®éng cña Ng−êi (Xem: Hoµng ChÝ B¶o, 2010). Suèt cuéc ®êi lµm c¸ch m¹ng, Ng−êi lµ biÓu t−îng ®Ñp ®Ï vÒ sù thèng nhÊt gi÷a lêi nãi víi viÖc lµm, nªu g−¬ng mÉu mùc cho mäi thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam chóng ta.

Ng−êi kh«ng chØ c¨n dÆn tuæi trÎ ph¶i cã ý chÝ lín, hoµi b·o lín, ham häc, ham lµm, ham tiÕn bé, ph¶i ham lµm viÖc lín v× d©n v× n−íc chø ®õng ham lµm quan to. Tuæi trÎ ph¶i tr¸nh xa nh−

tr¸nh löa nh÷ng dôc väng ®Þa vÞ, tiÒn b¹c, danh väng; nh÷ng c¸i ®ã nÕu kh«ng lµm chñ ®−îc rÊt dÔ sinh ra h− háng.

ChÝnh Ng−êi ®· nªu g−¬ng thùc hµnh

®iÒu ®ã, ph¶i Ýt lßng tham muèn vËt chÊt, kh«ng hiÕu danh, kh«ng kiªu ng¹o. Xem th−êng danh vÞ, ng«i thø, tiÒn b¹c v× chóng lµ céi nguån sinh ra ®è kþ vµ hËn thï (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 2, tr.260, 450).

T«i tuyÖt nhiªn kh«ng ham c«ng danh phó quý chót nµo. Riªng phÇn t«i th× lµm mét çi nhµ nho nhá, n¬i cã non xanh, n−íc biÕc ®Ó c©u ç, trång hoa, sím chiÒu lµm b¹n víi çc cô giµ, em nhá ch¨n tr©u, kh«ng dÝnh lÝu g× víi vßng danh lîi (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 4, tr.161).

C¶ ®êi, Ng−êi chØ cã mét ham muèn, ham muèn tét bËc lµ lµm sao cho n−íc nhµ ®−îc ®éc lËp, ®ång bµo cã c¬m ¨n,

¸o mÆc, nhµ ë, ®−îc häc hµnh, ®−îc h−ëng tù do vµ h¹nh phóc.

Di chóc lµ b¶n tæng kÕt lín cña c¸ch m¹ng, trong ®ã cã cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña Ng−êi mµ Ng−êi ®· tù nguyÖn d©ng hiÕn toµn vÑn, trän vÑn cho D©n, cho n−íc. Ng−êi mong muèn khi ra ®i ®−îc n»m trong §Êt MÑ, trªn m¶ (mé) kh«ng cÇn bia ®¸ t−îng ®ång, chØ cÇn lµm mét ng«i nhµ ®Ó ai ®Õn th¨m Ng−êi th× cã

chç nghØ ng¬i. Ng−êi c¨n dÆn trång c©y lµm kû niÖm, ch¨m sãc c©y chu ®¸o, trång c©y nµo sèng c©y Êy, l©u ngµy c©y tèt thµnh rõng, võa ®Ñp cho phong c¶nh võa lîi cho n«ng nghiÖp. Ng−êi cßn dÆn, thi hµi ®−îc ®èt ®i, nãi ch÷ lµ háa t¸ng, khi cã nhiÒu ®iÖn th× ®iÖn t¸ng sÏ thµnh phæ biÕn, hîp vÖ sinh cho ng−êi sèng, l¹i

®ì tèn ®Êt ruéng. Ng−êi nghÜ tíi n«ng d©n cÇn cã ®Êt mµ trång lóa. Ng−êi cßn dÆn, tro th× chia vµo ba hép sµnh, dµnh cho mçi miÒn mét hép. §Õn th©n thÓ, thi hµi m×nh Ng−êi còng kh«ng nghÜ vÒ m×nh n÷a. Mang t©m PhËt vµ triÕt lý PhËt gi¸o “v« ng· vÞ tha”, Hå ChÝ Minh lµ nh− vËy. Tè H÷u viÕt “Sèng lµ cho mµ chÕt còng lµ cho”. TriÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng cña Hå ChÝ Minh lµ triÕt lý sèng ®Ó d©ng hiÕn tÊt c¶ cho ng−êi, cho

®êi lµ nh− vËy. §©y lµ gi¸ trÞ h−íng ®Ých cña ph¸t triÓn. TriÕt lý ph¸t triÓn x· héi cña Hå ChÝ Minh lµ triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng, trong c¸ch m¹ng, trong

trÞ vµ ý nghÜa thêi ®¹i cña triÕt lý Hå ChÝ Minh vµ di s¶n Hå ChÝ Minh lµ ë

®ã. Ng−êi kÕ thõa D©n téc vµ Nh©n lo¹i, Ng−êi kÕt tinh hån thêi ®¹i, lµm th¨ng hoa D©n téc ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi - thêi ®¹i ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Hoµng ChÝ B¶o (2010), V¨n hãa Hå ChÝ Minh - Gi¸ trÞ vµ ý nghÜa, Kû yÕu Héi th¶o khoa häc quèc tÕ: “Di s¶n Hå ChÝ Minh trong thêi ®¹i ngµy nay”, Nxb. ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh, Hµ Néi.

(12)

2. Vâ Nguyªn Gi¸p (1997), T− t−ëng Hå ChÝ Minh vµ con ®−êng c¸ch m¹ng ViÖt Nam, Nxb. Sù thËt, Hµ Néi.

3. Hå ChÝ Minh, toµn tËp, Nxb. Sù thËt, 1984, Hµ Néi.

4. Hå ChÝ Minh, toµn tËp, Nxb. Sù thËt, 1987, Hµ Néi.

5. Hå ChÝ Minh, toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, 1996, Hµ Néi.

6. Hå ChÝ Minh, toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, 2002, Hµ Néi.

7. Hå ChÝ Minh: B¸c Hå víi Thñ ®« Hµ Néi. Nxb. V¨n hãa th«ng tin, 1990, Hµ Néi.

8. Hå ChÝ Minh: Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, Nxb. Ph¸p lý, 1990, Hµ Néi.

9. NguyÔn Tµi Th− (1996), VÊn ®Ò con ng−êi trong Nho häc s¬ kú, LuËn ¸n Phã tiÕn sÜ, ViÖn TriÕt häc.

cøu v·n,

tuanvietnam.vietnamnet.vn/2010 - 09-26-danh-mat-long-tin-cua-dan- sai-lam-khong-the-cuu-

van+&cd=1&hl=en&ct=clnk&gl=Vi etnam, ngµy 26/9.

(TiÕp theo trang 41)

Kû niÖm 200 n¨m n¨m sinh NguyÔn Du (1765-1965), t¸i b¶n lÇn thø hai, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

Thanh niªn, Sµi Gßn.

6. Cao Huy §Ønh (2005), TriÕt lý ®¹o PhËt trong TruyÖn KiÒu, trong cuèn:

200 n¨m nghiªn cøu bµn luËn TruyÖn KiÒu, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.

8. NhÊt H¹nh (2000), Th¶ mét bÌ lau - TruyÖn KiÒu d−íi c¸i nh×n thiÒn qu¸n, L¸ Bèi xuÊt b¶n.

9. Lª §×nh Kþ (1970), TruyÖn KiÒu vµ chñ nghÜa hiÖn thùc NguyÔn Du, Nxb.

Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

10.Lª §×nh Kþ (1986), HiÓu ®óng ®¾n TruyÖn KiÒu, Ban vËn ®éng thµnh lËp héi v¨n nghÖ §ång Th¸p.

11.TrÇn BÝch Lan (1960), NguyÔn Du trªn nh÷ng nÎo ®−êng t− do, Trong:

Gi¸o dôc, Hµ Néi.

13.NguyÔn Léc (1976), V¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII, nöa ®Çu thÕ kû XIX, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.

14.Phan Ngäc (t¸i b¶n 2001), T×m hiÓu phong c¸ch NguyÔn Du, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.

15.TrÇn §×nh Sö (t¸i b¶n 2002), Thi ph¸p TruyÖn KiÒu, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.