Suy nghÜ l¹i vÒ sù trçi dËy cña Ch©u ¸
Minxin Pei. Think Again: Asia's Rise. Foreign Policy, 2009, June, 22nd, 6 p.
Xu©n Tïng dÞch
Giíi thiÖu: Sù v−¬n m×nh cña ch©u ¸ trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y víi sù cÊt c¸nh vµ hãa rång cña mét sè nÒn kinh tÕ trong khu vùc ®· lµm biÕn ®æi ®¸ng kÓ m«i tr−êng ®Þa chÝnh trÞ thÕ giíi. Ch©u ¸ ®· trçi dËy vµ vÉn
®ang trçi dËy kh¸ m¹nh, ®ã lµ mét thùc tÕ dÔ thÊy.
VÊn ®Ò lµ ë chç, chÝnh thùc tÕ nµy l¹i ®· lµm n¶y sinh nh÷ng quan niÖm, hoÆc nh÷ng dù
®o¸n... v« t×nh (còng cã thÓ lµ cè ý) thæi phång hoÆc h¹ thÊp vai trß vµ vÞ thÕ cña Mü, cña
Trung Quèc vµ cña ch©u ¸ trong t−¬ng lai: “Mét kû nguyªn ch©u ¸”,
“Sù Phôc h−ng” cña ph−¬ng §«ng vµ “Hoµng h«n” cña Mü - §ã lµ nh÷ng thuËt ng÷ mµ ng−êi ta th−êng b¾t gÆp l©u nay trong c¸c tµi liÖu chÝnh trÞ - x· héi.
Bµi nghiªn cøu cña Minxin Pei ®¨ng trªn t¹p chÝ Foreign Policy (Mü), sè th¸ng 6/2009 d−íi ®©y lµ mét trong sè Ýt ái nh÷ng ph¶n biÖn trùc diÖn ®èi víi quan ®iÓm thæi phång nãi trªn. Kh«ng quanh co, t¸c gi¶
phñ nhËn c¶ 7 vÊn ®Ò: 1/ QuyÒn lùc ®ang dÞch chuyÓn tõ T©y sang
§«ng? 2/ Kh«ng cã g× c¶n næi sù trçi dËy cña ch©u ¸? 3/Chñ nghÜa t− b¶n ch©u ¸ n¨ng ®éng h¬n? 4/Ch©u ¸ sÏ ®i ®Çu thÕ giíi trong lÜnh vùc ph¸t minh, s¸ng chÕ? 5/ChÕ ®é chuyªn quyÒn ®· mang l¹i cho ch©u ¸ mét −u thÕ? 6/Trung Quèc sÏ thèng trÞ ch©u ¸? vµ 7/Mü ®ang mÊt dÇn ¶nh h−ëng ë ch©u ¸?
Quan niÖm cña Minxin Pei, râ rµng, còng rÊt gÇn víi mét thø cùc
®oan kh¸c. Lêi ph¸n xÐt xin dµnh cho b¹n ®äc. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x· héi chØ muèn cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng th«ng tin míi nhÊt vÒ vÊn ®Ò. Sau ®©y lµ vµi th«ng tin vÒ t¸c gi¶ Minxin Pei.
Minxin Pei, TiÕn sÜ khoa häc chÝnh trÞ §¹i häc Harvard, Häc gi¶ cao cÊp thuéc Quü Hßa b×nh quèc tÕ mang tªn Carnegie, Gi¸m ®èc Trung t©m nghiªn cøu chiÕn l−îc McKenna College (Mü). ¤ng lµ chuyªn gia
nghiªn cøu vÒ d©n chñ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¶i c¸ch kinh tÕ vµ qu¶n trÞ x· héi ë Trung Quèc, quan hÖ X« - Mü, quan hÖ Mü - Trung Quèc, c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ x· héi hiÖn ®¹i...
Minxin Pei cßn lµ mét nhµ b×nh luËn th−êng xuyªn vÒ c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ trªn BBC News, Voice of America, vµ National Public Radio... T¸c phÈm cña «ng ®· xuÊt hiÖn trong Foreign Policy, Foreign Affairs, The National Interest, Modern China, China Quarterly, Journal of Democracy, Financial Times, New York Times, Washington Post, Newsweek International, International Herald Tribune, vµ nhiÒu b¸o chÝ kh¸c.
C¸c Ên phÈm tiªu biÓu cña Minxin Pei: “From Reform to Revolution:
The Demise of Communism in China and the Soviet Union” (Harvard University Press, 1994); “China’s Trapped Transition: The Limits of Developmental Autocracy” (Harvard University Press, 2006); “China’s Governance Crisis” (Foreign Affairs, No 9&10, 2002); “Re-balancing United States - China Relations” (Carnegie Policy Brief, No.13, 2002);
“Future Shock: The WTO and Political Change in China” (Carnegie Policy Brief No. 3, 2001).
Xin giíi thiÖu víi b¹n ®äc.
Hå SÜ Quý
1. QuyÒn lùc ®ang dÞch chuyÓn tõ T©y sang §«ng ?
Kh«ng h¼n vËy. Khi chØ toµn ph¶i
®äc nh÷ng cuèn s¸ch nh− “B¸n cÇu ch©u
¸ míi: Sù thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc cña quyÒn lùc toµn cÇu sang phÝa §«ng”
hay “Khi Trung Quèc thèng trÞ thÕ giíi”, ng−êi ta dÔ nghÜ r»ng t−¬ng lai sÏ thuéc vÒ ch©u ¸. Nh− mét nhµ tiªn tri næi tiÕng vÒ sù trçi dËy cña khu vùc nµy tõng tuyªn bè: “Chóng ta ®ang b−íc vµo mét kû nguyªn míi trong lÞch sö thÕ giíi: chÊm døt sù thèng trÞ cña ph−¬ng T©y vµ më ra thÕ kû cña ch©u ¸”.
Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng kÓ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ch¾c ch¾n ®· thóc ®Èy s¶n l−îng kinh tÕ vµ t¨ng c−êng n¨ng lùc qu©n sù cña ch©u ¸. Nh−ng sÏ lµ qu¸
c−êng ®iÖu khi nãi r»ng ch©u ¸ sÏ næi lªn nh− lµ chñ thÓ quyÒn lùc hµng ®Çu thÕ giíi. Cïng l¾m ch©u ¸ sÏ chØ ®i tiªn phong trªn con ®−êng ®i tíi mét thÕ giíi
®a cùc, chø kh«ng ph¶i mét thÕ giíi ®¬n cùc kh¸c.
Ch©u ¸ cßn l©u míi thu hÑp ®−îc sù c¸ch biÖt vÒ søc m¹nh qu©n sù vµ søc m¹nh kinh tÕ víi ph−¬ng T©y. Ch©u ¸ chiÕm tíi 30% gi¸ trÞ kinh tÕ toµn cÇu, nh−ng do sè l−îng d©n c− qu¸ ®«ng nªn GDP tÝnh theo ®Çu ng−êi cña khu vùc nµy chØ lµ 5.800 USD, so víi 48.000 USD cña Mü. C¸c n−íc ch©u ¸ ®ang ra søc n©ng cao n¨ng lùc qu©n sù cña m×nh, nh−ng tæng møc chi tiªu qu©n sù cña c¸c n−íc nµy gép l¹i trong n¨m 2008 chØ b»ng mét phÇn ba so víi Mü.
ThËm chÝ víi tû lÖ t¨ng tr−ëng m¹nh nh− hiÖn nay, mét ng−êi ch©u ¸ b×nh th−êng sÏ ph¶i mÊt 77 n¨m ®Ó ®¹t tíi møc thu nhËp cña mét ng−êi Mü b×nh th−êng. Ng−êi Trung Quèc cÇn 47 n¨m, nh−ng ng−êi Ên §é ph¶i cÇn tíi 123 n¨m ®Ó ®uæi kÞp ng−êi Mü. Vµ tæng møc ng©n s¸ch qu©n sù cña toµn ch©u ¸ sÏ ch−a thÓ ngang b»ng víi Mü trong vßng 72 n¨m tíi.
BÊt luËn trong mäi tr−êng hîp, sÏ lµ
®iÒu v« nghÜa khi nãi ®Õn ch©u ¸ nh−
mét thùc thÓ quyÒn lùc ®¬n lÎ, dï lµ hiÖn t¹i hay trong t−¬ng lai. §iÒu cã nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra h¬n lµ sù næi lªn cña mét c−êng quèc trong khu vùc nµy sÏ ®−îc c¸c n−íc l¸ng giÒng gÇn nhÊt cña nã chµo ®ãn víi sù e ng¹i vµ lo l¾ng.
LÞch sö ch©u ¸ cho thÊy rÊt nhiÒu vÝ dô vÒ sù c¹nh tranh giµnh quyÒn lùc vµ thËm chÝ c¶ sù xung ®ét qu©n sù gi÷a c¸c c−êng quèc lín. Trung Quèc vµ NhËt B¶n liªn tôc tranh chÊp vÒ vÊn ®Ò TriÒu Tiªn, Liªn X« (tr−íc ®©y) tõng hîp søc víi Ên §é ®Ó kiÒm chÕ Trung Quèc, trong khi ®ã Trung Quèc tõng ñng hé Pakistan lµm ®èi träng víi Ên §é. Trªn thùc tÕ, sù trçi dËy cña Trung Quèc trong thêi gian gÇn ®©y ®· thóc ®Èy NhËt B¶n vµ Ên §é xÝch l¹i gÇn nhau.
NÕu ch©u ¸ trë thµnh träng t©m ®Þa chÝnh trÞ cña thÕ giíi th× ®ã h¼n sÏ lµ mét trung t©m “hçn lo¹n”.
Nh÷ng ng−êi cho r»ng thµnh tùu mµ ch©u ¸ giµnh ®−îc trong lÜnh vùc quyÒn lùc cøng (hard power) tÊt yÕu sÏ dÉn tíi sù thèng trÞ cña khu vùc nµy vÒ mÆt chÝnh trÞ cã thÓ cßn muèn xem xÐt mét thµnh tè quan träng kh¸c cña søc m¹nh/quyÒn lùc: Hßa b×nh kiÓu Mü ®·
trë thµnh mét thùc tÕ kh«ng chØ do søc m¹nh qu©n sù vµ kinh tÕ v−ît tréi cña Mü, mµ cßn do mét lo¹t nh÷ng ý t−ëng
“xa vêi” nh−: th−¬ng m¹i tù do, chñ nghÜa tù do kiÓu Wilson vµ c¸c thiÕt chÕ
®a ph−¬ng. MÆc dï hiÖn nay ch©u ¸ cã thÓ cã nh÷ng nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi, nh−ng d−êng nh− khu vùc nµy kh«ng ®ãng mét vai trß cã tÇm ¶nh h−ëng t−¬ng ®−¬ng (nh− lµ ng−êi l·nh
®¹o vÒ mÆt t− t−ëng cña thÕ giíi). HiÖn giê, ý t−ëng lín khiÕn ng−êi ch©u ¸ c¶m thÊy phÊn khëi lµ sù trao quyÒn; ng−êi
ch©u ¸ c¶m thÊy tù hµo víi viÖc hä ®ang lµm mét cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp míi. Song sù tù tin kh«ng ph¶i lµ mét hÖ t− t−ëng, vµ m« h×nh ph¸t triÓn cña ch©u ¸ xem ra kh«ng ph¶i lµ mét lo¹i hµng hãa cã thÓ xuÊt khÈu ®−îc.
2. Kh«ng cã g× c¶n næi sù trçi dËy cña ch©u¸? Ch−a cã g× ch¾c ch¾n. Thµnh tùu ngo¹n môc cña ch©u ¸ trong thêi gian qua d−êng nh− ®ñ søc b¶o ®¶m ®Þa vÞ siªu c−êng kinh tÕ cña nã. VÝ dô, Ng©n hµng Goldman Sachs (Mü) dù ®o¸n Trung Quèc sÏ v−ît Mü vÒ s¶n l−îng kinh tÕ vµo n¨m 2027 vµ Ên §é sÏ ®uæi kÞp Mü vµo n¨m 2050.
Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña ch©u ¸ t−¬ng ®èi thÊp, nh−ng tèc ®é t¨ng tr−ëng cña khu vùc nµy qu¶ thùc sÏ nhanh h¬n so víi ph−¬ng T©y trong mét t−¬ng lai gÇn. Tuy nhiªn, trong nh÷ng thËp niªn tíi ®©y, ch©u ¸ ph¶i
®èi mÆt víi nh÷ng trë ng¹i rÊt lín vÒ mÆt d©n sè. H¬n 20% d©n c− ch©u ¸ sÏ trë thµnh ng−êi giµ vµo n¨m 2050. Xu h−íng giµ hãa lµ mét nguyªn nh©n c¬
b¶n dÉn tíi sù ®×nh trÖ cña NhËt B¶n.
Sè ng−êi giµ cña Trung Quèc sÏ t¨ng vät vµo gi÷a thËp kû tíi. Tû lÖ tiÕt kiÖm cña ch©u ¸ sÏ gi¶m, trong khi chi phÝ cho dÞch vô y tÕ vµ h−u trÝ sÏ bïng næ. Ên
§é lµ ngo¹i lÖ duy nhÊt tr−íc c¸c xu h−íng ®ã (bÊt kú xu h−íng nµo trong sè nµy còng ®Òu cã thÓ gãp phÇn c¶n trë sù t¨ng tr−ëng cña ch©u ¸).
Nh÷ng h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng còng cã thÓ trë thµnh vÊn ®Ò nan gi¶i. N¹n « nhiÔm
®ang lµm xÊu ®i t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån n−íc s¹ch cña ch©u ¸, trong khi « nhiÔm kh«ng khÝ ®· g©y tæn h¹i khñng khiÕp ®èi víi søc kháe con ng−êi (nã ®·
c−íp ®i 400.000 sinh m¹ng chØ tÝnh
riªng ë Trung Quèc). NÕu kh«ng cã nh÷ng tiÕn bé mang tÝnh c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc n¨ng l−îng thay thÕ, ch©u ¸ cã thÓ sÏ ph¶i ®èi mÆt víi mét cuéc khñng ho¶ng n¨ng l−îng nghiªm träng. BiÕn ®æi khÝ hËu cã thÓ sÏ tµn ph¸ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cña khu vùc nµy.
H¬n n÷a, cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ hiÖn nay sÏ dÉn tíi t×nh tr¹ng d− thõa n¨ng lùc s¶n xuÊt qu¸ lín khi cÇu cña ph−¬ng T©y tan biÕn (trong khi cung ngµy cµng nhiÒu). C¸c c«ng ty ch©u ¸
®ang ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng cÇu tiªu dïng sôt gi¶m ë trong n−íc sÏ kh«ng thÓ tiªu thô ®−îc hµng hãa t¹i khu vùc nµy. M« h×nh ph¸t triÓn dùa vµo xuÊt khÈu cña ch©u ¸ còng sÏ biÕn mÊt hoÆc kh«ng cßn lµ ®éng c¬ bÒn v÷ng cho sù t¨ng tr−ëng.
T×nh h×nh chÝnh trÞ bÊt æn còng cã thÓ ®Èy ®Çu tµu kinh tÕ cña ch©u ¸ trËt khái ®−êng ray. Sù sôp ®æ cña nhµ n−íc ë Pakistan hoÆc xung ®ét qu©n sù trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn cã thÓ dÉn tíi c¶nh
®iªu tµn. T×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng gia t¨ng vµ n¹n tham nhòng cã tÝnh th©m c¨n ë Trung Quèc cã thÓ lµm bïng lªn n¹n b¹o ®éng x· héi vµ lµm chËm l¹i tèc
®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nµy.
3. Chñ nghÜa t− b¶n ch©u ¸ n¨ng ®éng h¬n?
HÇu nh− lµ kh«ng. Khi nÒn kinh tÕ Mü bÞ phè Wall kÐo lïi vµ nÒn kinh tÕ ch©u ¢u bÞ suy yÕu do chÕ ®é nhµ n−íc phóc lîi vµ thÞ tr−êng lao ®éng cøng nh¾c cña nã g©y ra th× hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ ch©u ¸ ®Òu rÊt sung søc. RÊt dÔ nãi r»ng m« h×nh CNTB ®éc nhÊt cña ch©u ¸ – th«ng qua sù ®an xen kh«ng ngõng gi÷a hµnh ®éng can thiÖp chiÕn l−îc cña nhµ n−íc víi lèi t− duy dµi h¹n cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ vµ ham muèn
kh«ng thÓ trÊn ¸p næi cña d©n chóng vÒ mét ®êi sèng vËt chÊt tèt ®Ñp h¬n – sÏ
®¸nh m¹i m« h×nh CNTB Mü tµn ph¸ vµ tham lam, hoÆc CNTB ch©u ¢u giµ nua vµ thñ cùu.
Nh−ng cho dï c¸c nÒn kinh tÕ ch©u
¸ – ngo¹i trõ NhËt B¶n – n»m trong sè c¸c nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt thÕ giíi hiÖn nay th× vÉn Ýt cã b»ng chøng thùc tÕ cho thÊy r»ng sù n¨ng
®éng râ rÖt cña hä b¾t nguån tõ h×nh th¸i CNTB ch©u ¸ thµnh c«ng mét c¸ch bÝ Èn. Sù thËt l¹i trÇn trôi h¬n nhiÒu:
Sù n¨ng ®éng cña khu vùc nµy chñ yÕu lµ nhê nh÷ng nÒn t¶ng v÷ng m¹nh cña nã (tû lÖ tiÕt kiÖm ë møc cao, xu thÕ ®«
thÞ hãa vµ c¸c yÕu tè nh©n khÈu häc), bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng lîi Ých cña th−¬ng m¹i tù do, c¸c c¶i c¸ch thÞ tr−êng vµ sù héi nhËp kinh tÕ. T×nh tr¹ng t−¬ng ®èi l¹c hËu cña ch©u ¸ l¹i lµ ®iÒu may m¾n theo mét nghÜa nhÊt ®Þnh: C¸c n−íc ch©u
¸ buéc ph¶i ph¸t triÓn nhanh h¬n bëi v×
hä ®ang b¾t ®Çu tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp h¬n nhiÒu (so víi ch©u ¢u vµ Mü).
Chñ nghÜa t− b¶n ch©u ¸ mang 3
®Æc tr−ng ®éc ®¸o, nh−ng chóng kh«ng nhÊt thiÕt mang l¹i nh÷ng lîi thÕ c¹nh tranh. Thø nhÊt, c¸c nhµ n−íc ë ch©u ¸ can thiÖp nhiÒu h¬n vµo nÒn kinh tÕ th«ng qua chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp, ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng vµ thóc ®Èy xuÊt khÈu.
Nh−ng liÖu ®iÒu ®ã cã lµm cho CNTB ch©u ¸ trë nªn n¨ng ®éng h¬n hay kh«ng vÉn cßn lµ mét c©u ®è ch−a cã lêi gi¶i ®¸p. Mét nghiªn cøu cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi n¨m 1993 vÒ khu vùc nµy – cuèn s¸ch “Sù thÇn kú ch©u ¸” – ®· kh«ng thÓ t×m thÊy b»ng chøng cho thÊy r»ng sù can thiÖp chiÕn l−îc cña nhµ n−íc lµ nguyªn nh©n ®−a ®Õn sù thµnh c«ng cña §«ng
¸. Thø hai, hai h×nh th¸i lµ tËp ®oµn
kinh tÕ khæng lå gia ®×nh trÞ vµ doanh nghiÖp nhµ n−íc ®ang thèng trÞ bèi c¶nh kinh doanh ë ch©u ¸. MÆc dï chÕ
®é së h÷u theo kiÓu tËp ®oµn nh− vËy cã thÓ gióp c¸c nÒn kinh tÕ lín nhÊt ch©u
¸ tr¸nh ®−îc rñi ro ng¾n h¹n cña hÇu hÕt c¸c c«ng ty cña Mü, nh−ng còng v×
thÕ, chóng “che chë” c¸c nÒn kinh tÕ nµy khái c¸c cæ ®«ng vµ nh÷ng ¸p lùc cña thÞ tr−êng, qua ®ã lµm gi¶m tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh, gi¶m tÝnh c«ng khai, minh b¹ch vµ gi¶m tÝnh ®æi míi, s¸ng t¹o cña c¸c c«ng ty ch©u ¸.
Cuèi cïng, tû lÖ tiÕt kiÖm cña ch©u
¸ ë møc cao, th«ng qua viÖc cung cÊp nguån vèn/t− b¶n khæng lå, ch¾c ch¾n sÏ thóc ®Èy m¹nh mÏ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña khu vùc nµy. Nh−ng thËt ®¸ng th−¬ng cho nh÷ng ng−êi tiÕt kiÖm ë ch©u ¸. HÇu hÕt trong sè hä tiÕt kiÖm tiÒn b¹c vµ cña c¶i bëi lÏ chÝnh quyÒn cña hä cung cÊp nh÷ng m¹ng l−íi an sinh x· héi kh«ng thÝch ®¸ng. C¸c chÝnh s¸ch c«ng ë ch©u ¸ th−êng g©y bÊt lîi cho ng−êi tiÕt kiÖm th«ng qua viÖc kiÒm chÕ tµi chÝnh (duy tr× l·i suÊt tiÒn göi ë møc thÊp vµ chi tr¶ l·i suÊt kh«ng ®¸ng kÓ cho ng−êi tiªu dïng lµ c¸c hé gia
®×nh), ®ång thêi trao th−ëng cho c¸c nhµ s¶n xuÊt th«ng qua viÖc trî cÊp vèn (®iÓn h×nh lµ th«ng qua l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng ë møc thÊp). ThËm chÝ chÝnh s¸ch thóc ®Èy xuÊt khÈu, mµ bªn ngoµi cã vÎ nh− mét −u ®iÓm cña ch©u
¸, l¹i d−êng nh− ®−îc ®¸nh gi¸ qu¸ cao.
C¸c ng©n hµng trung −¬ng ë ch©u ¸ ®·
®Çu t− hÇu hÕt gi¸ trÞ thÆng d− xuÊt khÈu (rÊt lín) cña hä vµo nh÷ng tµi s¶n sinh lîi thÊp vµ ®−îc ®Þnh gi¸ b»ng
®ång §«la Mü. Nh÷ng lo¹i tµi s¶n nµy sÏ mÊt phÇn lín gi¸ trÞ do nh÷ng søc Ðp cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t kÐo dµi (vèn lµ
hËu qu¶ tõ nh÷ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ cña Mü).
4. Ch©u¸ sÏ ®i ®Çu thÕ giíi trong lÜnh vùc ph¸t minh, s¸ng chÕ?
Ch−a ph¶i lµ hiÖn thùc trong mét sím mét chiÒu. NÕu nh×n vµo sè l−îng ngµy mét nhiÒu b»ng s¸ng chÕ cña Mü
®−îc cÊp cho c¸c nhµ ph¸t minh ch©u ¸ th× n−íc Mü d−êng nh− ®· cã sù sôt gi¶m m¹nh trong lÜnh vùc ph¸t minh, s¸ng chÕ. Ch¼ng h¹n, c¸c nhµ ph¸t minh Hµn Quèc ®· nhËn 8.731 b»ng s¸ng chÕ cña Mü vµo n¨m 2008 so víi 13 b»ng s¸ng chÕ vµo n¨m 1978. N¨m 2008, gÇn 37.000 b»ng s¸ng chÕ cña Mü
®−îc trao cho c¸c nhµ ph¸t minh NhËt B¶n. Mét nghiªn cøu ®· xÕp Mü ®øng hµng thø 8 trong lÜnh vùc ph¸t minh, s¸ng chÕ, ®øng sau Singapore, Hµn Quèc vµ Thôy SÜ. §©y lµ mét xu h−íng
®¸ng b¸o ®éng ®èi víi Mü.
C¸c b¸o c¸o vÒ “sù c¸o chung cña Mü víi t− c¸ch lµ n−íc dÉn ®Çu thÕ giíi trong lÜnh vùc c«ng nghÖ” ®· bÞ thæi phång qu¸ møc. MÆc dï c¸c nÒn kinh tÕ hµng ®Çu ch©u ¸ nh− NhËt B¶n vµ Hµn Quèc ®ang ngµy cµng thu hÑp kho¶ng c¸ch víi Mü, nh−ng vai trß dÉn ®Çu cña Mü vÉn lµ rÊt lín. N¨m 2008, c¸c nhµ ph¸t minh cña Mü ®· ®−îc cÊp 92.000 b»ng s¸ng chÕ, gÊp ®«i tæng sè b»ng s¸ng chÕ cña c¸c nhµ ph¸t minh Hµn Quèc vµ NhËt B¶n céng l¹i. Hai n−íc khæng lå cña ch©u ¸ lµ Trung Quèc vµ Ên §é vÉn cßn tôt hËu kh¸ xa trong lÜnh vùc nµy.
C¸c n−íc ch©u ¸ ®ang chi rÊt nhiÒu tiÒn cho gi¸o dôc ®¹i häc. Song c¸c tr−êng ®¹i häc ë ch©u ¸ ch−a thÓ trë thµnh nh÷ng trung t©m ®µo t¹o vµ nghiªn cøu hµng ®Çu thÕ giíi trong mét sím mét chiÒu. Trong sè 10 tr−êng ®¹i
häc hµng ®Çu thÕ giíi, kh«ng cã tr−êng nµo n»m ë ch©u ¸ vµ chØ duy nhÊt §¹i häc Tæng hîp Tokyo n»m trong nhãm 20 tr−êng ®¹i häc hµng ®Çu thÕ giíi. Trong vßng 30 n¨m qua, chØ cã 8 ng−êi ch©u ¸ (7 ng−êi trong sè ®ã lµ ng−êi NhËt) ®·
giµnh gi¶i Nobel trong c¸c lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau. NÒn v¨n hãa ®Ò cao trËt tù thø bËc, nÒn hµnh chÝnh quan liªu tËp trung, c¸c tr−êng ®¹i häc t− nh©n yÕu kÐm vµ sù coi träng lèi “häc thuéc lßng”
råi lµm bµi kiÓm tra sÏ tiÕp tôc c¶n trë nh÷ng nç lùc cña ch©u lôc nµy trong viÖc m« pháng vµ sao chÐp c¸c thiÕt chÕ nghiªn cøu tèt nhÊt cña n−íc Mü.
ThËm chÝ, −u thÕ cã thÓ ®o ®Õm vÒ mÆt sè l−îng cña ch©u ¸ l¹i Ýt h¬n so víi nh÷ng g× ng−êi ta t−ëng. Theo −íc tÝnh, mçi n¨m Trung Quèc cÊp b»ng tèt nghiÖp ®¹i häc cho 600.000 kü s−, con sè nµy ë Ên §é lµ 350.000. N−íc Mü chØ cã 70.000 kü s− ra tr−êng mçi n¨m. MÆc dï sè liÖu nµy cho thÊy lîi thÕ cña ch©u
¸ trong viÖc s¶n sinh ra n¨ng lùc trÝ tuÖ, nh−ng chóng hoµn toµn sai lÇm.
Mét nöa sè kü s− míi ra tr−êng cña Trung Quèc vµ hai phÇn ba sè kü s− míi ra tr−êng ë Ên §é chØ cã b»ng ®¹i häc
®¹i c−¬ng. NÕu tÝnh ®Õn chÊt l−îng th×
râ rµng vÞ trÝ hµng ®Çu cña ch©u ¸ sÏ biÕn mÊt. Mét b¸o c¸o ®−îc nhiÒu ng−êi trÝch dÉn cña ViÖn Nghiªn cøu toµn cÇu McKinsey cho biÕt, c¸c gi¸m ®èc nh©n sù trong c¸c c«ng ty ®a quèc gia chØ coi 10% sè kü s− Trung Quèc vµ 25% sè kü s− Ên §é lµ “cã thÓ tuyÓn dông ®−îc”, so víi 81% sè kü s− ng−êi Mü.
5. ChÕ ®é chuyªn quyÒn ®· mang l¹i cho ch©u¸ mét −u thÕ?
Kh«ng. C¸c chÕ ®é chuyªn quyÒn, mµ chñ yÕu ë §«ng ¸, cã thÓ ®−îc xem nh− ®· lµm cho ®Êt n−íc hä trë nªn
phån vinh, thÞnh v−îng. C¸c nÒn kinh tÕ
®−îc coi nh− nh÷ng con rång ch©u ¸ nh− Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore, Indonesia (d−íi thêi Tæng thèng Suharto) vµ hiÖn nay lµ Trung Quèc, ®·
tr¶i qua thêi kú t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt d−íi nh÷ng thÓ chÕ phi d©n chñ. Nh÷ng so s¸nh th−êng xuyªn gi÷a Trung Quèc vµ Ên §é d−êng nh− ñng hé quan ®iÓm cho r»ng mét quèc gia theo chÕ ®é mét
®¶ng (kh«ng bÞ g©y trë ng¹i bëi ho¹t
®éng chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt c¹nh tranh lén xén) cã thÓ mang ®Õn nhiÒu lîi Ých kinh tÕ tèt h¬n so víi mét hÖ thèng ®a
®¶ng bÞ rµng buéc qu¸ nhiÒu bëi nÒn d©n chñ.
Nh−ng ch©u ¸ ®· tõng cã nh÷ng chÕ
®é ®éc tµi lµm suy kiÖt ®Êt n−íc hä - cã thÓ kÓ ®Õn nh÷ng tr−êng hîp nh−
Myanmar, Pakistan, CHDCND TriÒu Tiªn, Campuchia (d−íi thêi Khmer ®á) vµ Philippines (d−íi thêi Tæng thèng Ferdinand Marcos). ThËm chÝ Trung Quèc cßn lµ mét vÝ dô hçn hîp. Tr−íc khi Trung Quèc næi lªn tõ t×nh tr¹ng c«
lËp do tù ¸p ®Æt vµ chÕ ®é cai trÞ ®éc ®o¸n vµo n¨m 1976, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nµy ®· ë møc rÊt thÊp. Trung Quèc d−íi thêi Mao Tr¹ch §«ng còng ®·
tr¶i qua n¹n ®ãi tåi tÖ nhÊt thÕ giíi.
Khi nh×n vµo nh÷ng chÕ ®é chuyªn quyÒn cã uy tÝn víi sù thµnh c«ng trong lÜnh vùc kinh tÕ, ng−êi ta cã thÓ t×m thÊy hai ®iÒu thó vÞ. Thø nhÊt, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c n−íc nµy ®· ®−îc c¶i thiÖn khi hä bít hµ kh¾c vµ cho phÐp ng−êi d©n cã nh÷ng quyÒn tù do c¸ nh©n vµ tù do kinh tÕ lín h¬n. Thø hai, ch×a khãa
®−a ®Õn thµnh c«ng cña c¸c n−íc nµy lµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh¹y c¶m, ch¼ng h¹n nh− qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«, ®Çu t−
c¬ së h¹ tÇng, thóc ®Èy tiÕt kiÖm vµ xóc
tiÕn ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®Òu mang tÝnh chÊt thñ cùu. ChÕ ®é chuyªn quyÒn thùc sù kh«ng t¹o ra c«ng thøc mµu nhiÖm nµo cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
ViÖc so s¸nh mét quèc gia theo chÕ
®é mét ®¶ng l·nh ®¹o nh− Trung Quèc víi mét nÒn d©n chñ nh− Ên §é kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng trÝ tuÖ dÔ dµng.
Râ rµng, Ên §é cã nhiÒu ®iÓm yÕu: n¹n
®ãi trªn diÖn réng, c¬ së h¹ tÇng nghÌo nµn vµ c¸c dÞch vô x· héi ë møc tèi thiÓu. Trung Quèc d−êng nh− ®· lµm tèt h¬n nhiÒu trong nh÷ng lÜnh vùc ®ã.
Song, ®ã chØ lµ h×nh thøc bªn ngoµi. ChÕ
®é chuyªn quyÒn tá ra hiÖu qu¶ trong viÖc che ®Ëy nh÷ng vÊn ®Ò do hä t¹o ra, trong khi chÕ ®é d©n chñ l¹i tá ra hiÖu qu¶ trong viÖc qu¶ng b¸ nh÷ng khuyÕt tËt cña nã.
Do vËy, −u thÕ do chÕ ®é chuyªn quyÒn mang l¹i ë ch©u ¸, dï thÕ nµo ch¨ng n÷a, còng chØ lµ mét ¶o t−ëng.
6. Trung Quèc sÏ thèng trÞ ch©u¸?
C©u tr¶ lêi lµ kh«ng. Trung Quèc
®ang trªn ®µ thay thÕ NhËt B¶n ®Ó trë thµnh nÒn kinh tÕ lín thø hai thÕ giíi trong n¨m 2009 nµy. Lµ trung t©m kinh tÕ cña khu vùc, Trung Quèc hiÖn ®ang gi÷ vai trß chi phèi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ cña ch©u ¸. ¶nh h−ëng ngo¹i giao cña Trung Quèc ®ang ngµy cµng më réng, chñ yÕu nhê vµo quyÒn lùc mÒm mµ n−íc nµy míi giµnh ®−îc trong thêi gian qua. ThËm chÝ, lùc l−îng qu©n sù cña Trung Quèc ®· cã b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc víi mét c¬ sè hÖ thèng vò khÝ míi vµ ®· c¶i thiÖn ®¸ng kÓ n¨ng lùc chiÕn ®Êu.
MÆc dï ®óng lµ Trung Quèc sÏ trë thµnh n−íc m¹nh nhÊt ch©u ¸ xÐt trªn
mäi ph−¬ng diÖn, nh−ng sù trçi dËy cña n−íc nµy tiÒm Èn nh÷ng h¹n chÕ kh«ng thÓ tr¸nh khái. Trung Quèc kh«ng cã kh¶ n¨ng thèng trÞ ch©u ¸ theo nghÜa thay thÕ Mü nh− lµ lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh cña khu vùc vµ cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh tíi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c n−íc kh¸c. Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc còng kh«ng hoµn toµn ®−îc ®¶m b¶o. Nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè cã t− t−ëng ly khai (T©y T¹ng vµ Duy Ng« NhÜ) ®ang sinh sèng ë nh÷ng khu vùc cã ý nghÜa quan träng chiÕn l−îc víi diÖn tÝch chiÕm gÇn 30% l·nh thæ Trung Quèc.
Trong khi ®ã, ë bªn ngoµi, §µi Loan l¹i
®ang g©y khã kh¨n tíi c¸c nguån lùc qu©n sù c¬ b¶n cña Trung Quèc.
Mét sè n−íc l¸ng giÒng ®¸ng gêm cña Trung Quèc nh− Nga, Ên §é vµ NhËt B¶n sÏ kÞch liÖt chèng l¹i bÊt cø
©m m−u nµo cña Trung Quèc nh»m trë thµnh b¸ quyÒn ®éc t«n ë khu vùc ch©u
¸. ThËm chÝ, §«ng Nam ¸ (n¬i Trung Quèc d−êng nh− ®· thu ®−îc nh÷ng thµnh tùu cã ý nghÜa lín nhÊt vÒ mÆt
®Þa chÝnh trÞ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y)
®· tá ra miÔn c−ìng ph¶i “r¬i” th¼ng vµo
“quü ®¹o” cña Trung Quèc. Mü còng sÏ kh«ng dÔ dµng ®Çu hµng khi ®èi mÆt víi ng−êi khæng lå Trung Quèc.
V× nhiÒu lý do phøc t¹p, sù næi lªn cña Trung Quèc ®· g©y nªn t©m lý lo ng¹i ®èi víi c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c. Trong cuéc kh¶o s¸t do Héi ®ång Chicago vÒ c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu tiÕn hµnh, chØ cã 10%
ng−êi NhËt, 21% ng−êi Hµn Quèc vµ 27% ng−êi Indonesia cho r»ng hä sÏ c¶m thÊy “hµi lßng” víi viÖc Trung Quèc trë thµnh ng−êi l·nh ®¹o ch©u ¸ trong t−¬ng lai.
7. Mü ®ang mÊt dÇn ¶nh h−ëng ë ch©u¸?
Hoµn toµn kh«ng. BÞ sa lÇy ë Iraq vµ Afganistan vµ bÞ lón s©u vµo cuéc suy tho¸i kinh tÕ, n−íc Mü râ rµng tr«ng gièng nh− mét siªu c−êng ®ang sa sót. ¶nh h−ëng cña Mü ë ch©u ¸ d−êng nh− ®· suy gi¶m, b»ng chøng lµ ®ång
§«la ®Çy søc m¹nh tr−íc kia ®· Ýt ®−îc
−a chuéng h¬n so víi ®ång Nh©n d©n tÖ vµ B¾c TriÒu Tiªn ®· c«ng khai th¸ch thøc Washington. Nh−ng vÉn cßn sím
®Ó tuyªn bè sù chÊm hÕt uy thÕ ®Þa chÝnh trÞ cña Mü ë ch©u ¸. XÐt vÒ mäi kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra, c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh vµ söa ch÷a trong c¸c hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña nã sÏ gióp Mü phôc håi tõ sù tho¸i lui hiÖn t¹i.
Vai trß l·nh ®¹o cña Mü ë ch©u ¸ xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguån gèc, chø kh«ng chØ tõ søc m¹nh qu©n sù hay søc m¹nh kinh tÕ cña Mü. Gièng nh− s¾c
®Ñp, ¶nh h−ëng ®Þa chÝnh trÞ cña mét
®Êt n−íc th−êng n»m trong m¾t cña kÎ ng¾m nh×n nã. MÆc dï mét sè ng−êi coi
¶nh h−ëng ngµy cµng suy yÕu cña Mü ë ch©u ¸ lµ mét thùc tÕ, nh−ng nhiÒu ng−êi ch©u ¸ l¹i nghÜ kh¸c. Theo sè liÖu cña cuéc kh¶o s¸t do Héi ®ång Chicago (Mü) tiÕn hµnh, 69% ng−êi Trung Quèc, 75% ng−êi Indonesia, 76% ng−êi Hµn Quèc vµ 79% ng−êi NhËt cho r»ng ¶nh h−ëng cña Mü ë ch©u ¸ ®· t¨ng lªn trong thËp kû võa qua.
Mét lý do kh¸c, mµ cã lÏ quan träng h¬n, gi¶i thÝch cho −u thÕ v−ît tréi vµ kÐo dµi cña Mü ë ch©u ¸ lµ viÖc hÇu hÕt c¸c n−íc trong khu vùc nµy ®Òu hoan nghªnh Washington nh− lµ ng−êi b¶o
®¶m cho hßa b×nh ch©u ¸. Giíi chãp bu
ch©u ¸ tõ New Delhi tíi Tokyo tiÕp tôc tr«ng cËy vµo “Chó Sam” ®Ó canh chõng B¾c Kinh.
Cho dï thÕ nµo th× ch©u ¸ còng sÏ gia t¨ng ¶nh h−ëng kinh tÕ vµ ®Þa chÝnh trÞ cña m×nh mét c¸ch nhanh chãng trong nh÷ng thËp niªn tíi ®©y. Ch©u ¸ hiÖn ®· trë thµnh mét trong nh÷ng cét trô cña trËt tù thÕ giíi. Nh−ng sù ph¸t triÓn kinh tÕ m¹nh mÏ cña ch©u ¸
“kh«ng ®−îc viÕt trªn c¸c v× sao”. Vµ c¨n cø vµo nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa vµ lÞch sù thï ®Þch gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc nµy, cã thÓ nãi r»ng ch©u ¸ kh«ng thÓ
®¹t ®−îc bÊt kú møc ®é thèng nhÊt chÝnh trÞ nµo ë tÇm khu vùc vµ kh«ng thÓ tiÕn triÓn thµnh mét thùc thÓ gièng nh− EU trong thÕ kû XXI. Henry Kissinger tõng ®Æt ra c©u hái næi tiÕng:
“T«i sÏ gäi tªn ai nÕu t«i muèn gäi tªn ch©u ¢u?” Chóng ta cã thÓ ®Æt c©u hái t−¬ng tù nh− thÕ víi ch©u ¸.
TÊt c¶ ®Òu cho r»ng sù trçi dËy cña ch©u ¸ mang ®Õn nhiÒu c¬ héi h¬n lµ nguy c¬. Sù ph¸t triÓn cña khu vùc nµy kh«ng chØ ®−a hµng tr¨m triÖu ng−êi tho¸t nghÌo, mµ cßn gãp phÇn lµm t¨ng cÇu ®èi víi c¸c lo¹i hµng hãa cña ph−¬ng T©y. Nh÷ng r¹n nøt bªn trong cña ch©u ¸ sÏ cho phÐp Mü kiÓm tra
¶nh h−ëng ®Þa chÝnh trÞ cña nh÷ng ®èi thñ tiÒm tµng nh− Trung Quèc vµ Nga víi nh÷ng chi phÝ vµ rñi ro cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc. Vµ cã thÓ hy väng r»ng, sù trçi dËy cña ch©u ¸ sÏ ®em ®Õn nh÷ng søc Ðp c¹nh tranh thùc sù cÇn thiÕt cho ng−êi ph−¬ng T©y ®Ó hä tù ®iÒu chØnh chÝnh m×nh, mµ kh«ng ph¶i tá ra th¸i qu¸ hoÆc ho¶ng lo¹n.
