NGHIÊN CỨU
RESEARCH
Thuế doanh nghiệp toàn cầu
và tác động của nó đối với các công ty đa quốc gia
Vũ Thị BíchDuyên
Trường Đại học Thái Bình
Hộiđồng Bộ trưởng tài chính và Thống đốcngân hàng TW các nước có nền kinh tế phát triển vàmới nổi G-20 họp tháng 7/2021 tại Italia đưa ra sáng kiến mứcthuếdoanh nghiệp tối thiểu toàn cầuở mức 15%
để ngăn chặnhiệntượng các tậpđoàn lớn kinh tếtoàn cầu, cáccông ty đa quốc giatrốnthuế, đưa doanh số vềcácnước có mứcthuế thấp đangphổ biến hiệnnay. Sáng kiếnnày đã có ảnh hưởng lớn đến cáctập đoàn kinh tếtoàn cầu, cáccôngty đa quốc giavàảnhhưởngđến Việt Nam.
1. Mởđâu
Các chính phủ từ lâu đã phải vật lộn với thách thức đánh thuế các công ty toàn cầu hoạt độngtrên nhiều quốc gia. Thách thức đó ngàycàng lớn với sự bùng nổ của cáctập đoàn côngnghệ khổng lồ như Amazon, Facebook... Hiện tại, các công ty có thể thành lập các chi nhánh địa phương ở cácquốc gia có thuế suất doanh nghiệp tương đối thấp và khai báo lợi nhuận ở đó. Điềuđó có nghĩa làhọ chỉ phải trả thuế suất địaphương, ngay cảkhi lợi nhuận chủ yếuđến từ việc bán hàngởnơi khác. Dựavào chính sách thuếcủa mỗi quốc gia khác nhau,đặc biệt là các quốc gia hay vùng lãnh thổ có mức thuếbằng không hay rất thấp, mà các công ty đa quốc gia đã khaithác lợi thế này đểthànhlập nhiều công ty con tham gia vào quá trình sản xuất kinhdoanh,hoặcđôi khichỉ là công ty convỏ bọc để thực hiện các thuậttoán của dòng chi phívà doanh thugiữa các công ty con tại các quốc gia nhằm tốithiểu hóa nghĩa vụthuế vàtối đa hóa lợi nhuận của công ty đa quốc gia. Hội đồng Bộ trưởng tàichính và thống đốc ngân hàng TW các nướccó nềnkinh tế pháttriểnvàmới nổi G-20 họp tháng 7/2021 tại Italia đưa ra sáng kiến mứcthuế doanhnghiệp tối thiểu toàn cầu ở mức15% để ngăn chặn hiện tượng các tập đoàn lớn kinh tế toàn cầu, đa quốc gia trốnthuế, đưa doanh sốvề các nướccó mức thuế thấp đang phổ biến hiện nay. Đây được coi là sáng kiến quan trọng để các công ty đaquốc gia hết đường "né thuế"
2. Chiến lược tránh thuê'của các công ty đa quốc gia
Các công ty đa quốc gia (Multinational Corporation - MNC) hay còn được biết đến với tên gọi phổ biếnở Việt Nam là công ty đa quốc gia hay tập đoàn đa quốc gia. Là loại hình doanh nghiệp có hoạt động sản xuất hoặc cung cấp dịch vụở ítnhất 2 quốc gia. Hay nói cách khác, MNC là một côngty
hoạt độngở nước sởtạicũng như ởcác nướckhác trên thế giới.
Dựa vào chínhsách thuể của mỗi quốc gia khác nhau,đặc biệt là các quốc giahay vùnglãnh thổ có mứcthuế bằng khônghayrất thấp, các MNCđã khai thác lợithế nàyđể thành lập nhiềucông ty contham giavào quá trình sảnxuất kinh doanh, hoặc đôi khi chỉ làcông ty convỏ bọc để thực hiện các thuật toán của dòngchi phívà doanhthu giữacác công ty con tạicác quốc gianhằmtốithiểuhóa nghĩa vụthuế và tối đa hóa lợinhuậncủa MNC.
Chiến lược tránh thuếtiêubiểu được cácbáo chí và nhiều chuyên giakinhtế nghiêncứulà chiếnlược Sandwich Hà Lan là mô hình kết hợp hai côngty con thành lập tại Ireland như Apple hay Google đã sử dụng để tối thiểu hóa việc nộp thuế của các MNC này. Các côngty này thỏa thuận cho phép một công ty nước ngoài quyền khai thác sở hữu trí tuệ (các bằng sáng thế, phát minh, thương hiệu, nhượng quyền,...)bên ngoài nước Mỹ.Đầy làhợp đồng chia sẻ chi phí giữa công ty mẹ tại Mỹ và công ty nước ngoài tuân thủtheo đúng nhữngquiđịnh chuyển giá của Mỹ. Công ty nước ngoài sẽ nhận tất cả các lợi nhuận từ khai thác các quyền sở hữu trí tuệ bên ngoài nước Mỹ, nhưng khôngnộp thuếthu nhậpcho Mỹ chođến khi lợi nhuậnnàyđược chuyển về Mỹ.
Lợi dụng luật thuế tại Ireland chỉ đánh thuế thu nhập côngtyđóngtại Irelandchứ không đánh thuế công ty Ireland được thành lập tại các nước khác.
Nên công ty Ireland đầu tiên hoạt động tại thiên đường thuế như Bermuda, công ty này bán quyền chocôngtyIrelandthứ hai có trụ sở tại Ireland có nhiệmvụ thu tất cả các thu nhập từ bản quyền và phí từ các nước, sau đó trả các khoản thu này cho công tyIrelandđầu tiên và được khấu trừ trước khi đánh thuế 12,5% tại Ireland. Cách tổ chức mô hình này tránh được việc phải chịu kiểm soátthu nhập chịu thuế tại Mỹ của các công ty như Apple hay Google.
66
Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (Tháng 3/ 2022)Chiến lược tránh thuế Sandwich Hà Lan với mô hìnhhai công ty Ireland như sau:
(1) . Một nhà quảng cáotạiĐứctrả chi phíquảng cáo
(2) . Khoản trả này được đại lý ở Đức chuyển thẳng cho công tyIrelandthử haicó quyềnkhai thác sởhữutrítuệ
(3) . Côngty tại Ireland trả chi phí khai thác bản quyền cho mộtcôngty tại HàLan. Chiphí này được khấu trừ trước khi nộp thuế 12,5% cho cớ quan thuếtại Ireland.
(4) . Công ty Ha Lan chuyển tiền cho công ty Ireland thứ nhất, số tiền này không chịu thuế chuyển lợi nhuận vì cùng khối với Liên minh Châu Âu. Bermuda Ireland Hà Lan Đức
(5) .Công ty Irelandthứ nhất không phải trả thuế vì dù là công ty Irelandnhưng nó có cơ sở nằm ở Bermuda bênngoài lãnh thổ cua Ireland.
Thuế thunhậpdoanh nghiệp (TNDN) là loại thuế trực thu,thu trênkết quảhoạt động sản xuất, kinh doanhcuối cùng của doanh nghiệp. Người nộp thuế đồngthời là người chịu thuế. Số thuếphải nộpđược dựatrên kết quả hoạtđộng sảnxuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua các nước đã sử dụng thuếTNDN như mộtcông cụ để cạnh tranh thu hút đầu tư và thúc đẩy nền kinh tế nội địa. Một hình thức cạnh tranh thuế phổ biến là ưu đãi về thuế, trong đó miễn thuế tạm thời, giảm thuế suất, cho phépđầu tư và miễn thuế nhậpkhẩucho hàng hóa vốn là những dạng thông thường nhất của ưu đãi thuế. Việc áp dụng cácbiện pháp ưu đãi thuế chắc chắn phảiđượcsử dụngrất cẩn thậnvà tiết kiệm để đảm bảo tính hiệu quả, cũng như hạn chế sự lạm dụng dẫn tới cạnh tranh thuế không lành mạnhtổn hại tới lợi ích của các quốcgiacó liên quan.
Thiên đườngthuế đượcxem là nơi trúẩnantoàn cho các MNC trên thếgiới,lànơi đặt các văn phòng của các MNC, cũng lànơi chuyển tiền của tộiphạm quốctếnếukhông được kiểm soát chặt chẽ. Thiên đường thuế là vùng, quốc gia hay lãnh thổ có mức thuế đánhvào thu nhập cá nhân haythu nhập doanh nghiệp rất thấp hay bằngkhông (0%). Hiệnnay, Việt Nam có thuế suất thuế thu nhập phổ biển ở mức 20%. Nên các cá nhân và doanh nghiệp sẽ chuyển thu nhập từ quốc gia có thuế thu nhập cao về các quốc gia và vùng lãnh thổ có thuế thu nhập thấp hoặc 0% để nộp thuếthu nhập ít hơn hoặc không nộp thuế thu nhập.
3. Ảnh hưởng của thuê' doanh nghiệp tổì thiểu toàn câu
3.1. Ảnh hưởng tích cực của thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu
Thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu sẽ chấm dứt "cuộc đua xuốngđáy”trong thuế TNDN giữa các quốc gia trên thế giới: Trong nhiều năm qua, các quốc gia giàu có đã gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm sự đồngthuận về cách thức ápthuế đối với các MNC lớn. Cáctập đoàn khổng lồ, với doanh thu hàng tỷ USD trên toan cầu này, thường chỉ nộpmột mức thuế không đáng kể nhờ các biệnphápne thuế tinh vi, gây thiệt hại nghiêmtrọng cho tàichínhcông.
Xóa bỏ các "Thiên đường thuế", tạo sự cạnh tranh lành mạnh trên thế giới: "Thiên đườngthuế"
là cách gọi bóngbẩy để chỉ nhữngnơiápmức thuế rất thấphoặcmiễn thuế hoàntoàn đốivơi nhiều loại thu nhập và tài sản. Nhằm nỗ lực giải quyết tình trạngtrốn thuế củacácdoanh nghiệp, các nước G20 nhất trí rằng, những tập đoàn đa quốc gia có doanh thu hằng năm hơn 750 triệu euro sẽ phải chịu mức thuế toàn cầu tối thiểu là 15%. Văn kiện này cũng thay đổi cách đánh thuế đối với các MNC có lợi nhuận cao như Amazon và Google. Theo đó, việc đánhthuếcăncứ cả vào nơi doanh nghiệp sản xuất, kinhdoanh sản phẩm và dịch vụ, thay vì chỉ căn cứ vào nơi đặt trụ sở như trước kia, qua đógóp phàn xóa bỏ các "thiên đườngthuế".
Nếu chính sách thuế trên được thông qua, nósẽ vẫn ảnh hưởng đẽn nhiều thị trường quốc tễ. Theo đó, mức thuế 15% sẽ khiến một so quốc gia vốn khôngđược coi là thiên đường thuế trở nênantoàn, như TháiLan, Vương quốc Anh và Việt Nam. Trong khi đó, tại khu hành chính đặc biệt Hong Kong (Trung Quốc) và Singapore, nơi thuế suất doanh nghiệp nằm ở khoảng 15% đến 21% vẫn có thểgây ra nhiều vấn đề. Bởi trên thực tế, mứcthuếsuấthiệu dụng ở hai nơi trên thấp hơn đáng kể nhờ các chính sách giảm và khuyến khích. Do vậy,mức thuế suất lợi nhuận 15% vẫn sẽ ảnh hường xấu đến Hong Kong và Singapore. Trong khi đó, Ireland và Khu hành chính đặc biệt Macau (Trung Quốc) với thuế suất doanh nghiệplần lượtlà 12,5%và 12%, sẽ nằm trong diệnchịu ảnh hưởngxấu của chính sách thuế doanh nghiệp toàn cầutốithiểu 15%. Còn tại châu Âu, giới phân tích ít thấy tác động từ mức thuế doanhnghiệp tối thiểu15%, bởi phần lớn các công ty ở đây đã trả mức thuế trên 21%.
3.2. Hạnchế của thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn càu
Mộtmức thuế tối thiểucũng đủ gây thiệt hại cho một số quốc gia đang áp dụng chính sách ưu đãi thuế khóa để chiêu dụ các doanh nghiệp nướcngoài.
Đứng đầu trong số này làAlien: nhờ biện pháp ưu đãi thuế khóa mà hàng năm Dublin thu về 2,5 tỷ thuế từ các doanh nghiẹp.
Thuếdoanh nghiệptối thiểu toàn cầu gâyra bất đồng quan điểm giữa các quốc gia khi áp dụng mức thuế. Một số chuyên gia cho rằng, mức thuế 15%
Kinh tế Châu Ả - Thái Binh Dương (Tháng 3/ 2022)
67
NGHIÊN CỨU
RESEARCH
không đủ hấp dẫn đối với các nước Mỹ la-tinh và châu Phi, nơi áp thuếdoanh nghiệp trungbình làn lượt là 26% và 27% trong năm 2020. Nghiên cứu gần đây của EU Tax Observatory, mộttổ chức quan sát thuế, cho thấyvới mức áp thuế 15%, các nước như Mexico, Nam Phi và Brazil sẽthu về lần lượt500 triệu euro, 600 triệu eurovà 900 triệueuro từ thuế doanh nghiệp trong năm 2021. Tuy nhiên, nếu tỷlệ áp thuế tối thiểu là 25%theo đềxuất của ủy ban độc lập về cải cáchthuế doanh nghiệp quốc tế(ICRICT), mứcthu củacácnước nêu trên sẽ tăng đáng kể, đạt lần lượt là 1,3 tỷ euro, 3 tỷeuro và 7,4 tỷ euro.
3.3. Tác động thuế doanh nghiệp toàn cầu đến ViệtNam
Sángkiến đánh thuế doanh nghiệptốithiểutoàn cầu sẽ tácđộng đến Việt Nam theo 3 cách.
Thứ nhất,hiệpđịnh thuế mới này có thể làm giảm khả năng thu hút các công ty nước ngoài của Việt Nam bằng các chính sáchưu đãi thuế. Mặc dù thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam là 20%, caohơn mứctối thiểu đe xuất,nhưng ViệtNam đang ưu đãi thuế cho nhiều đối tượng/loại dự án, như miễnthuế 4 năm, giảm 50% trong 9 năm, thuế suất ưuđãi 10% trong 15 năm cho các công ty công nghệ cao đủ điềukiện. Nếu mức thuế tối thiểu toàn cầulà 15% được áp dụng, thì những lợi ích mang lại từ chính sách ưu đãi thuế mà các công ty nàyđược hưởng tại Việt Nam sẽ không cònnữa.
Tuy nhiên, thuế doanh nghiệp tối thiểutoàn cầu có dẫnđếnsự thay đổinào trong chính sách ưu đãi thuế ở Việt Nam hay không cònphụthuộc vàonhiều yếu tố khác và khó có thể xảy ra trong thời gian ngắn tới đây, do còn một số lượng đáng kể đối tượng được hưởnglợi từchínhsách ưu đãi sẽ không nằm trong phạmvi củaquy định thuế toàn cầumới.
Trong mọi trường hợp, các tổchức/dựán đang triển khai và đã được hưởngưu đãi sẽ được bảođảmtheo quy định của LuậtĐầu tư Việt Nam.
Thử hai, đối với việc phân bổthuế cho cácquốc gia thịtrường, xét đến Việt Namlàmột nướccó thị trườngnội địa tương đối lớn, sáng kiến thuế này có thểcó lợi cho Việt Nam,vì nósẽ cho phépViệt Nam được quyền đánh thuế, ở một chừng mực nào đó, đốivới các công tycông nghệ và thương mại điện tử có doanhthulớn tại ViệtNam.
Đánh thuế các công ty thương mại điện tử và công nghệ, ví dụ như Netflix, Facebook, Google và các nềntảng thịtrườngkhác, là mụctiêu của Chính phủ ViệtNam từ lâu. ướctính,ViệtNam đangthất thu lớn tiền thuếtừ các giao dịch thương mại điện tử. Mặc dù Việt Namgần đâyđãthôngqua Nghịđịnh số 126/2020/ND-CP hướngdẫn Luật Quản lýthuế mới nhằm quản lý việcthuthuế từ các doanhnghiệp thương mại điệntử (thông qua hình thức tựđăngký hoặc yêucầu ngân hàngkhấu trừthuế), nhưnghiện
chưa thể khẳng định nghị định mới sẽ thành công nhưthế nào trong việc tăng nguồn thu thuếtừ các công tynày.
Trongkhi đó, quy định về thuế toàn cầu mới có thể cũng sẽ khó mang lại kết quả tốt hơn cho Việt Nam, vì cơ chế chia sẻ thuế cho các quốc gia thị trườngcũng sẽ đòi hỏi mộthệ thống quảnlý thuế có năng lực và các nỗ lực phối hợp ởtầm quốc tế. Đây một thách thứclớn đối với cácnướcđangphát triển với năng lựcquản lýthuế thường cònyếu.
Thứ ba,mức thuế doanh nghiệp tối thiểu mới có thể ảnh hưởng đến việc cơ cấu cácgiao dịch trong đơn vị thành viên của các MNC, vì các công ty này thường sử dụng cơ chế giá nội bộ để quản lý các nghĩa vụthuế trên toàncầu. Giao dịch trong nộibộ của các MNC là một lĩnh vực mà các cơ quan chức năng củaViệt Nam đang tiến hành rà soátchặt chẽ để tránh việc lạm dụng thuế.
4. Kết luận
Cơ chếáp dụng thuế suất TNDNtoàn cầu, nhìn ở góc độ đơn giản hóa,là việc một quốcgia yêu cầu tập đoàn trong nước có thu nhập phát sinh từ hoạt động đầu tư, kinh doanh ở quốc gia khác có thuế suất TNDN thấp sẽ phải tínhvà nộp bổ sung thuế TNDN về nước sở tạitheo mức thuế suất TNDN toàn cầu. Điều này sẽ phần nào tránh được việccáctập đoàn đa quốc gia tìm cách né thuếkhi hoạt động kinh doanhở các quốc gia cóthuế suất thấp hoặc được hưởng ưu đãi lâu dài. NéthuếTNDN bằng cách chuyển lợinhuận và các khoảnthu nhậpchịu thuế sang các "thiên đường thuế", nơi có thuế suất cực kìthấp so vớinơi đặtđại bản doanh hay kinhdoanh chính. Không nhữngthể, ngày càng cónhiềucác nguồn thu nhập từ tàisảnvô hình như bằng sángchế, bảnquyền, phần mềm, thuê bao các sản phẩm là tài sản trí tuệ được đẩy sang cho các công ty bìnhphong./.
Tài liệutham khảo
Vũ Hạo (2021).G-7 tiến tới thỏa thuận lịchsửvề
thuế doanh nghiệp toàn cầu.
https://vietstock.vn/2021/06/g-7-tien-toi-thoa- thuan-lich-su-ve-thue-doanh-nghiep-toan-cau-775- 864081.htm.
Trần Ngọc (2021). Thuế doanh nghiệp toàn cầu - Các công ty đa quốc gia hết đường né thuế.
https://vov.vn/kinh-te/thue-doanh-nghiep-toan- cau-cac-cong-ty-da-quoc-gia-het-duong-ne-thue- 864169.VOV.
TrúcLinh (2021).Thỏa thuận thuế doanhnghiệp toàn cầu và những tác động đến Việt Nam.
http://consosukien.vn/thoa-thuan-thue-doanh- nghiep-toan-cau-va-nhu-ng-ta-c-dong-den-viet- nam.htm.
Asia-PacificEconomicReview
