THùC TR¹NG TI£U THô RAU AN TOµN T¹I MéT Sè C¥ Së

kÕt qu¶ CHäN T¹O GIèNG NG¤ NÕP LAI ( Zea mays Ceratina Kalesh) GIAI §O¹N 2005 - 2010 T¹I TR¦êNG §¹I HäC N¤NG NGHIÖP Hμ NéI Initial Results of Waxy Corn Breeding at Hanoi University of Agriculture

during 2005-2010 Period

Nguyễn Thế Hùng¹, Nguyễn Thiện Huyên¹, Nguyễn Văn Lộc¹, Bùi Mạnh Cường²

1Khoa Nông học- Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội

2 Bộ môn Công nghệ sinh học - Viện Nghiên cứu Ngô quốc gia

Địa

chỉ email tác giả liên lạc: nvloc@hua.edu.vn

TÓM TẮT

Dựa trên các đặc điểm nông sinh học và năng suất của 64 nguồn vật liệu ngô nếp có nguồn gốc từ các vùng địa lý khác nhau (miền Bắc Việt Nam, Lào) từ năm 2005 - 2008, 22 nguồn vật liệu ưu tú được tuyển chọn để đánh giá đa dạng di truyền phân nhóm ưu thế lai phục vụ cho công tác chọn tạo giống. Kết quả phân tích đa dạng di truyền phân nhóm ưu thế lai cho thấy, ở hệ số tương đồng di truyền là 0,38, các nguồn vật liệu ngô nếp chia làm 6 nhóm chính: nhóm I chỉ có một nguồn vật liệu duy nhất là W10; nhóm II chỉ có một nguồn vật liệu là W16, nhóm III gồm 8 nguồn vật liệu: W3, W5, W22, W21, W8, W9, W12, W18;

nhóm IV gồm 4 nguồn vật liệu: W2, W15, W20, W17; nhóm V gồm 5 nguồn vật liệu: W4, W6, W7, W11, W13;

nhóm VI gồm 3 nguồn vật liệu: W1, W14, W19. Kết quả đánh giá các tổ hợp lai đã kết luận được các cặp lai W1 × W16, W1 × W9, W1 × W2 có các đặc điểm hình thái đẹp, năng suất, chất lượng cao. Tổ hợp lai W1 × W16 có năng suất cao nhất đạt 53,33 tạ/ha, cao hơn so với giống đối chứng MX4 và hai tổ hợp lai W1 × W9 (41,0tạ/ha), W1 × W2 (39,1 tạ/ha) có năng suất tương đương với đối chứng (41,9).

Từ khóa: Đa dạng di truyền, lai kết hợp, ngô nếp.

SUMMARY

Based on the observation of agronomic and yield characteristics of 64 waxy corn materials having different geographical origins (northern Vietnam and Laos) from 2005 to 2008, 22 superior accessions were selected to evaluate their genetic diversity and classify into heterotic groups. The coefficient of genetic similarity among these accessions is 0.38. They are divided into six groups: Group I consists only of W 10; group II consists of W 16; group III consists of W3, W5, W22, W21, W8, W9, W12, W18;

group IV consists of W2, W15, W20, W17; group V consists of W4, W6, W7, W11, W13; and group VI consists W1, W14, W19. The evaluation of hybrid revealed that three hybrid W1XW16, W1xW9, and W1xW2 have good morphological characteristics, high yield and quality. The hybrid W1 x W16 produced dry yield (53.3quintal ha^-1) significantly higher than the check varietyMX4 (41.9 quintal ha^-1).

Key words: Genetical diversity, hybrid combinations, waxy corn.

1. §ÆT VÊN §Ò

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhu cÇu tiªu thô c¸c lo¹i ng« thùc phÈm (ng« ®−êng, ng« nÕp, ng«

rau) kh«ng ngõng t¨ng trªn thÕ giíi còng nh−

ë ViÖt Nam. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ nguån lîi thu ®−îc tõ c¸c s¶n phÈm tõ ng« thùc phÈm

®· mang l¹i thu nhËp kh¸ cao cho ng−êi s¶n xuÊt, chÕ biÕn. HiÖn nay cã nhiÒu quèc gia, trung t©m nghiªn cøu, c¸c c«ng ty, c¸c nhμ chän gièng ®Çu t− nhiÒu cho c«ng viÖc chän t¹o c¸c lo¹i gièng ng« thùc phÈm. Mét sè gièng

ng« ®−êng, nÕp lai cho n¨ng suÊt cao vμ chÊt l−îng tèt ®· ®−îc t¹o ra (Lª Quý Kha, 2009;

Phan Xu©n Hμo, 1997; Phan Xu©n Hμo vμ cs., 2007). Ng« nÕp hiÖn ®−îc trång kh¸ réng r·i ë n−íc ta, diÖn tÝch trång ng« nÕp chiÕm kho¶ng 10% diÖn tÝch trång ng« cña c¶ n−íc, trong ®ã chñ yÕu lμ gièng ng« thô phÊn tù do (OPV), ng« lai kh«ng quy −íc vμ mét sè gièng ng« lai quy −íc cã nguån gèc tõ n−íc ngoμi. Theo dù b¸o, diÖn tÝch trång ng« nÕp ë n−íc ta sÏ t¨ng m¹nh trong thêi gian s¾p tíi, nhu cÇu sö

2. VËt liÖu vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.1. VËt liÖu nghiªn cøu

VËt liÖu nghiªn cøu gåm 22 dßng ng« nÕp

®· ®−îc lμm thuÇn (®êi tù phèi S14) cã nguån gèc kh¸c nhau vμ 14 tæ hîp ng« nÕp lai.

2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - ThÝ nghiÖm 1:

Ph©n tÝch ®a d¹ng di truyÒn cña 22 nguån vËt liÖu ng« nÕp ®−îc tiÕn hμnh t¹i phßng C«ng nghÖ sinh häc, ViÖn Nghiªn cøu Ng« quèc gia. Måi vμ tr×nh tù c¸c måi ®−îc sö dông nh− ë b¶ng 1.

Måi vμ tr×nh tù c¸c måi ®−îc sö dông trong thÝ nghiÖm B¶ng 1.

STT Tên mồi Vị trí trên NST Kiểu lặp Số allele Kích thước (bp)

1 phi089 6,08 ATGC 2 87-95

2 phi053 3,05 ATAC 6 169-195

3 phi029 3,04 AG/AGCG*** 6 148-162

4 phi087 5,06 ACC 4 150-177

5 phi374118 3,02 ACC 2 217-238

6 phi127 2,08 AGAC 3 112-126

7 nc130 5,00 AGC 3 140-148

8 phi109642 2.00 ACGG 2 136-144

9 umc1277 9.08 (AATA)5 2 134-138

10 umc1279 9,00 (CCT) 6 3 92-101

11 phi072 4.00 AAAC 3 143-167

12 phi083 2.04 AGCT 4 125-137

13 umc1304 8,02 (TCGA) 4 2 129-137

14 phi452693 6,06 AGCC 6 125-145

15 phi448880 9,05 AAG 4 173-188

16 umc1066 7,01 (GCCAGA)5 4 139–158

17 phi108411 9,06 AGCT 2 125-129

18 phi423796 6,01 AGATG 4 121-141

19 phi328175 7,04 AGG 3 100-130

20 phi102228 3,04-,05 AAGC 2 123-131

21 phi109275 1,00 AGCT 4 117-143

22 phi065 9,03 CACTT 3 131-151

23 phi032 9,04 AAAG 3 233-241

24 phi299852 6,08 AGC 4 96-151

25 phi109188 5,00 AAAG 4 148-174

26 umc1153 5.09 (TCA)4 3 105-114

27 umc1136 3,10 GCA 5 132-159

28 phi227562 1,12 ACC 3 307-328

29 umc1109 4,10 ACG 3 104-116

30 umc1196 10,07 CACACG 4 137-161

31 phi100175 8,06 AAGC 2 117-141

32 phi 076 4.11 AGCGGG 3 161-173

33 phi233376 8,03 CCG 4 142-154

34 umc1061 10,06 (TCG)6 3 101-110

35 phi339017 1,03 AGG 2 148-163

Nguồn cung cấp: Viện Nghiên cứu Ngô quốc gia, 2008

+ T¸ch chiÕt ADN ®−îc tiÕn hμnh theo ph−¬ng ph¸p Saghai-Maroof 1984.

+ PCR vμ ®iÖn di acrylamide ®−îc tiÕn hμnh theo quy tr×nh cña AMBIONET 2004.

+ Ph©n tÝch ®a d¹ng di truyÒn vμ ph©n nhãm di truyÒn theo hÖ sè Jaccard vμ Dice (Jaccard’s vμ Dice similarity coeficients) b»ng ch−¬ng tr×nh NTSYSpc ver. 2.1 (Rohlf, 2000).

- ThÝ nghiÖm 2 (kh¶o s¸t 14 tæ hîp lai):

ThÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ theo kiÓu khèi ngÉu nhiªn hoμn chØnh, víi 3 lÇn nh¾c l¹i.

+ Quy tr×nh ch¨m sãc, mËt ®é, kho¶ng c¸ch vμ c¸c chØ tiªu theo dâi ¸p dông theo Quy ph¹m kh¶o nghiÖm gièng ng« Quèc gia 10TCN341: 2006 (Tiªu chuÈn ngμnh, 2006).

+ Sè liÖu nghiªn cøu ®−îc xö lý trªn phÇn mÒm Excel vμ IRRISTAT ver.5.0, Selindex vμ phÇn mÒm di truyÒn sè l−îng.

3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vμ th¶o luËn

3.1. Ph©n nhãm di truyÒn vμ x¸c ®Þnh s¬

®å ph¶ hÖ cña c¸c dßng ng« nÕp HÖ sè ®a d¹ng cña hÖ thèng måi (PIC)

Gi¸ trÞ Polymorphism Information Content (PIC) lμ th−íc ®o cña sù ®a d¹ng allele ë t¹i mét locus. Gi¸ trÞ PIC −íc l−îng kh¶ n¨ng ph©n biÖt cña mét chØ thÞ b»ng c¸ch kh«ng chØ dùa vμo m« t¶ sè allele ë t¹i mét locus mμ cßn m« t¶ tÇn suÊt t−¬ng ®èi cña c¸c allele trong quÇn thÓ nghiªn cøu (Nei vμ Li, 1979). KÕt qu¶ tr×nh bμy ë b¶ng 2 cho thÊy, gi¸ trÞ PIC biÕn thiªn tõ thÊp nhÊt 0,13 (phi102228) ®Õn cao nhÊt 0,72 (umc1136) vμ trung b×nh lμ 0,46. Sè allele trªn mét locus biÕn thiªn tõ 1 ®Õn 6 vμ trung b×nh lμ 3,26.

KÕt qu¶ nμy cho thÊy, c¸c måi SSR sö dông trong ph©n tÝch t−¬ng ®èi ®a h×nh, tuy nhiªn, måi phi96342 chØ cã 1 allele, kh«ng ®a h×nh nªn lo¹i bá sè liÖu tr−íc khi ph©n tÝch

c©y ph¶ hÖ vμ kh«ng nªn sö dông ®Ó ph©n tÝch c¸c bé ng« nÕp kh¸c. Trong tæng sè 35 måi SSR sö dông trong thÝ nghiÖm, mét sè måi cã tû lÖ khuyÕt sè liÖu cao h¬n so víi tiªu chuÈn lμ phi101049, umc1555 vμ mét sè måi kh«ng nh©n nh− phi121, phi112, phi223984, umc1122, nc133, umc1143, umc1152 còng bÞ lo¹i khái qu¸ tr×nh ph©n tÝch c©y ph¶ hÖ (B¶ng 2).

Ph©n nhãm vμ s¬ ®å ph¶ hÖ cña 22 dßng ng« nÕp

KÕt qu¶ ph©n nhãm −u thÕ lai theo ph−¬ng ph¸p UPGMA (H×nh 1) cho thÊy ë hÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn 0,38, c¸c nguån vËt liÖu ng« nÕp chia lμm 6 nhãm:

- Nhãm I chØ cã mét nguån vËt liÖu duy nhÊt lμ W10.

- Nhãm II cã mét nguån vËt liÖu duy nhÊt lμ W16.

- Nhãm III gåm: W3, W5, W22, W21, W8, W9, W12, W18.

- Nhãm IV gåm: W2, W15, W20, W17.

- Nhãm V gåm: W4, W6, W7, W11, W13.

- Nhãm VI gåm: W1, W14, W19.

NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc trªn thÕ giíi còng nh− trong n−íc ®· chøng minh r»ng c¸c dßng bè mÑ ng« cμng xa nhau vÒ di truyÒn th× kh¶ n¨ng lai t¹o cho −u thÕ lai cμng cao (Anderson vμ cs., 1993; NguyÔn ThÞ Nhμi, 2005). ë thÝ nghiÖm nμy, hÇu nh−

c¸c nguån vËt liÖu cã kho¶ng c¸ch di truyÒn t−¬ng ®èi xa (ngo¹i trõ cÆp W6, W7) do ®ã kh¶ n¨ng t¹o ®−îc con lai cã −u thÕ lai cao lμ rÊt lín, trong ®ã W10, W16 cã thÓ dïng lμm c©y thö (tester) ®Ó lai víi tÊt c¶ c¸c nguån vËt liÖu cßn l¹i. ViÖc ph©n nhãm c¸c nguån vËt liÖu th«ng qua kho¶ng c¸ch di truyÒn

®−îc x¸c ®Þnh b»ng chØ thÞ sÏ lμ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng trong vÊn ®Ò sö dông, khai th¸c nguån vËt liÖu còng nh−

®Þnh h−íng cho c«ng t¸c lai t¹o. X¸c suÊt t¹o

®−îc con lai cã −u thÕ lai cao tõ viÖc lai gi÷a c¸c vËt liÖu kh¸c nhãm sÏ cao h¬n viÖc lai trong cïng nhãm.

B¶ng 2. Sè allele, hÖ sè PIC vμ tû lÖ khuyÕt sè liÖu cña 35 måi SSR

STT Tên mồi Vị trí trên

NST Kiểu lặp Số allele

Kích thước (bp)

Tỷ lệ khuyết số liệu (%)

Hệ số PIC

1 phi089 6,08 ATGC 2 87-95 9,09 0,18

2 phi053 3,05 ATAC 6 169-195 4,55 0,62 3 phi029 3,04 AG/AGCG*** 6 148-162 4,55 0,65 4 phi087 5,06 ACC 4 150-177 13,64 0,23 5 phi374118 3,02 ACC 2 217-238 13,64 0,43 6 phi127 2,08 AGAC 3 112-126 9,09 0,33

7 nc130 5,00 AGC 3 140-148 9,09 0,46

8 phi109642 2,00 ACGG 2 136-144 4,55 0,34 9 umc1277 9,08 (AATA)5 2 134-138 27,27 0,43 10 umc1279 9,00 (CCT) 6 3 92-101 9,09 0,50 11 phi072 4,00 AAAC 3 143-167 18,18 0,57 12 phi083 2,04 AGCT 4 125-137 4,55 0,66 13 umc1304 8,02 (TCGA) 4 2 129-137 0,00 0,24 14 phi452693 6,06 AGCC 6 125-145 4,55 0,70 15 phi448880 9,05 AAG 4 173-188 0,00 0,67 16 umc1066 7,01 (GCCAGA)5 4 139–158 0,00 0,56 17 phi108411 9,06 AGCT 2 125-129 9,09 0,50 18 phi423796 6,01 AGATG 4 121-141 0,00 0,46 19 phi328175 7,04 AGG 3 100-130 22,73 0,66 20 phi102228 3,04-.05 AAGC 2 123-131 0,00 0,13 21 phi109275 1,00 AGCT 4 117-143 0,00 0,64 22 phi065 9,03 CACTT 3 131-151 0,00 0,16 23 phi032 9,04 AAAG 3 233-241 4,55 0,45 24 phi299852 6,08 AGC 4 96-151 18,18 0,48 25 phi109188 5,00 AAAG 4 148-174 13,64 0,52 26 umc1153 5,09 (TCA)4 3 105-114 9,09 0,27 27 umc1136 3,10 GCA 5 132-159 0,00 0,72 28 phi227562 1,12 ACC 3 307-328 22,73 0,64 29 umc1109 4,10 ACG 3 104-116 0,00 0,24 30 umc1196 10,07 CACACG 4 137-161 0,00 0,32 31 phi100175 8,06 AAGC 2 117-141 13,64 0,48 32 phi076 4,11 AGCGGG 3 161-173 4,55 0,57 33 phi233376 8,03 CCG 4 142-154 0,00 0,47 34 umc1061 10,06 (TCG)6 3 101-110 4,55 0,44 35 phi339017 1,03 AGG 2 148-163 0,00 0,43

Trung bình 3,26 7,27 0,46

Jaccard Coefficient

0.32 0.42 0.51 0.61 0.71

W10MW

W1 W14 W19 W4 W6 W7 W11 W13 W2 W15 W20 W17 W3 W5 W22 W21 W8 W9 W12 W18 W16 W10

H×nh 1. S¬ ®å ph¶ hÖ cña 22 dßng ng« tù phèi dùa trªn 35 måi SSR theo ph−¬ng ph¸p ph©n nhãm UPGMA

B¶ng 3. Thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp

Thời gian sinh trưởng từ mọc đến các giai đoạn (ngày)

TT THL/giống Trỗ cờ Tung phấn Phun râu Thu hoạch bắp tươi Chín hoàn toàn

1 W3 x W16 46 48 47 67 82

2 W1 x W2 47 49 48 67 83

3 W3 x W9 47 49 48 66 81

4 W1 x W5 46 48 47 65 79

5 W3 x W5 47 49 49 68 83

6 W3 x W2 46 47 46 67 81

7 W1 x W9 46 47 46 64 82

8 W1 x W16 47 48 47 65 82

9 MX4 45 46 47 63 80

Trung bình 46 48 47 66 81

3.2. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c¸c tæ hîp lai

* Thêigiansinhtr−ëngquac¸cgiai®o¹n cñac¸ctæhîplaing«nÕp

Thêi gian tõ gieo ®Õn trç cê cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp dao ®éng trong kho¶ng 45 - 47 ngμy. Thêi gian tõ trç cê ®Õn tung phÊn cña c¸c tæ hîp lai chªnh lÖch kh«ng lín biÕn

®éng tõ 1 ®Õn 2 ngμy, nh÷ng tæ hîp lai: W3 x W2, W1 x W9, W1 x W16 vμ gièng ®èi chøng (MX4) cã thêi gian tõ trç cê ®Õn tung phÊn lμ 1 ngμy, c¸c tæ hîp lai cßn l¹i lμ 2 ngμy. Thêi gian tõ phun r©u ®Õn thu ho¹ch b¾p t−¬i cña

c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng tõ 18 - 21 ngμy, dμi h¬n gièng ®èi chøng MX4, tæ hîp lai W3 x W2 cã thêi gian tõ phun r©u ®Õn thu ho¹ch b¾p t−¬i dμi nhÊt lμ 21 ngμy, c¸c tæ hîp lai cßn l¹i dao ®éng trong kho¶ng 18 - 19 ngμy (B¶ng 3).

Tæ hîp lai W1 x W5 cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n lμ 79 ngμy, gièng ®èi chøng MX4 lμ 80 ngμy, hai tæ hîp lai W3 x W5, W1 x W2 cã thêi gian sinh tr−ëng dμi nhÊt lμ 83 ngμy. Nh×n chung, c¸c tæ hîp lai ng« nÕp cã thêi gian sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ng¾n.

B¶ng 4. §Æc ®iÓm h×nh th¸i c©y cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp

TT THL/giống Chiều cao cây (cm)

Chiều cao đóng bắp

(cm) Thế cây

1 W3 x W16 175,4 79,5 3

2 W1 x W2 168,1 76,5 2

3 W3 x W9 172,4 72,33 4

4 W1 x W5 164,3 65,33 2

5 W3 x W5 163 63,7 3

6 W3 x W2 159,9 62,8 2

7 W1 x W9 188,1 91,5 2

8 W1 x W16 179,3 85,4 2

9 MX4 158,5 71,8 2

CV % 3,4 9,9

LSD 5% 10,1 12,7

* §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp

ChiÒu cao c©y cuèi cïng cña c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng 158,5 - 188,1 cm (B¶ng 4). Tæ hîp lai cã chiÒu cao c©y cuèi cïng cao nhÊt lμ W1 x W9 (188,1 cm), gièng

®èi chøng MX4 cã chiÒu cao c©y cuèi cïng thÊp nhÊt (158,5 cm), W3 x W2 (159,9 cm).

C¸c tæ hîp lai cßn l¹i cã chiÒu cao c©y cuèi cïng phï hîp cho viÖc tËn dông ¸nh s¸ng mÆt trêi. Nh− vËy, c¸c tæ hîp lai cã chiÒu cao c©y trung b×nh, ®é ®ång ®Òu kh¸ cao. ChiÒu cao ®ãng b¾p cña c¸c tæ hîp lai biÕn ®éng tõ 62,8-91,5 cm, 5 tæ hîp lai cã chiÒu cao ®ãng b¾p cao h¬n gièng ®èi chøng lμ W3 x W16, W1 x W2, W3 x W9, W1 x W9, W1 x W16.

Nh×n chung th× hÇu hÕt c¸c tæ hîp lai ®Òu cã chiÒu cao ®ãng b¾p ë gi÷a th©n, tû lÖ nμy kh¸ quan träng trong ®iÒu kiÖn cã m−a giã th× c©y sÏ chèng ®æ ®−îc tèt h¬n.

ThÕ c©y cña c¸c gièng ng« ®−îc ®¸nh gi¸

theo thang ®iÓm tõ ®iÓm 1 (tèt) ®Õn ®iÓm 5 (xÊu) th«ng qua c¸c ®Æc tr−ng h×nh th¸i nh−:

chiÒu cao c©y, ®−êng kÝnh th©n, gãc l¸ so víi th©n, ®é xanh cña l¸, chiÒu cao ®ãng b¾p, ®é che phñ l¸ bi... KÕt qu¶ cho thÊy, c¸c tæ hîp lai ng« nÕp cã thÕ c©y dao ®éng trong kho¶ng

®iÓm 2-4, hÇu hÕt c¸c tæ hîp lai cã thÕ c©y

®¹t ®iÓm 2-3, chØ riªng tæ hîp lai W3 x W9 cã thÕ c©y ®¹t ®iÓm 4 (B¶ng 4).

* DiÖn tÝch l¸ vμ chØ sè diÖn tÝch l¸

DiÖn tÝch l¸ vμ chØ sè diÖn tÝch l¸ ®−îc

theo dâi ë 3 thêi k×: Thêi k× 7-9 l¸, c¸c tæ hîp lai cã diÖn tÝch l¸ dao ®éng trong kho¶ng tõ 0,11-0,16 m² l¸/c©y t−¬ng øng víi chØ sè diÖn tÝch l¸ (LAI) thêi k× nμy lμ 0,61-0,92 m² l¸/m²

®Êt. ë thêi k× nμy, tæ hîp lai W3 x W5 cã chØ sè diÖn tÝch l¸ thÊp nhÊt 0,61 m² l¸/m² ®Êt.

C¸c tæ hîp lai cßn l¹i cã LAI t−¬ng ®èi ®ång

®Òu nhau; Thêi k× xo¾n nân, c©y ng« sinh tr−ëng m¹nh vÒ chiÒu cao vμ sè l¸ xanh trªn c©y nhiÒu, do vËy thêi k× nμy chØ sè diÖn tÝch l¸ cao h¬n so víi thêi k× 7-9 l¸. C¸c tæ hîp lai kh¸c nhau ®· cã sù gia t¨ng vÒ chØ sè diÖn tÝch l¸ kh¸c nhau lμ rÊt râ rμng, chØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng 1,47- 2,48 m² l¸/m² ®Êt, tæ hîp lai W1 x W16 cã sù gia t¨ng lín nhÊt cã LAI cao nhÊt trong c¸c tæ hîp lai ®¹t 2,48 m² l¸/m²

®Êt, tæ hîp lai W3 x W5 t¨ng thÊp nhÊt LAI ë thêi k× nμy ®¹t 1,47 m² l¸/m² ®Êt. Gièng ®èi chøng cã chØ sè diÖn tÝch l¸ (LAI) ®¹t 1,96 m² l¸/m² ®Êt; Thêi k× chÝn s÷a: lóc nμy c©y ng«

®¹t ®−îc sè l¸ xanh tèi ®a, chØ sè diÖn tÝch l¸

dao ®éng trong kho¶ng 1,49 - 2,50 m² l¸/m²

®Êt. Tæ hîp lai W1 x W16 lμ tæ hîp cã chØ sè diÖn tÝch l¸ cao nhÊt ®¹t 2,50 m² l¸/m² ®Êt.

Nh×n chung, chØ sè diÖn tÝch l¸ ë thêi kú nμy so víi thêi kú xo¾n nân t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, bªn c¹nh ®ã cã mét sè tæ hîp cã chØ sè diÖn tÝch l¸ gi¶m ®i so víi thêi k× xo¾n nân nh− lμ W3 x W16, W3xW9, W1 x W5 (B¶ng 5). §iÒu nμy chøng tá c¸c tæ hîp lai nμy cã ®é bÒn cña l¸ kh«ng cao so víi c¸c tæ hîp lai kh¸c.

B¶ng 5. DiÖn tÝch l¸ (LA) vμ chØ sè diÖn tÝch l¸ (LAI) qua c¸c thêi k× sinh tr−ëng cña c¸c THL ng« nÕp

TK 7-9 lá TK xoắn nõn TK chín sữa TT THL/giống LA

m²lá/cây LAI LA

m²lá/cây LAI LA

m²lá/cây LAI 1 W3 x W16 0,13 0,74 0,32 1,81 0,29 1,64 2 W1 x W2 0,13 0,76 0,37 2,10 0,39 2,21 3 W3 x W9 0,15 0,87 0,37 2,14 0,31 1,74 4 W1 x W5 0,14 0,78 0,34 1,91 0,31 1,76 5 W3 x W5 0,11 0,61 0,26 1,47 0,26 1,49 6 W3 x W2 0,12 0,70 0,28 1,61 0,29 1,66 7 W1 x W9 0,15 0,84 0,37 2,13 0,37 2,10 8 W1 x W16 0,15 0,85 0,43 2,48 0,44 2,50 9 MX4 0,16 0,92 0,34 1,96 0,28 1,61

B¶ng 6. §Æc tÝnh chèng chÞu cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp

TT THL/giống Sâu đục thân (điểm)

Bệnh khô vằn (điểm)

Bệnh đốm lá (điểm)

Tỷ lệ gãy thân (%)

1 W3 x W16 1 2 1 0,0

2 W1 x W2 1 1 2 0,0

3 W3 x W9 2 2 3 2,5

4 W1 x W5 2 1 1 2,5

5 W3 x W5 3 2 2 5

6 W3 x W2 2 2 3 5

7 W1 x W9 1 1 2 0,0

8 W1 x W16 1 1 1 0,0

9 MX4 3 2 2 0,0

Ghi chú: Điểm 1: Bị sâu bệnh rất nhẹ Điểm 2: bị nhẹ Điểm 3: trung bình Điểm 4: bị nặng Điểm 5: bị rất nặng

* §Æc tÝnh chèng chÞu cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp

HÇu hÕt c¸c tæ hîp lai ®Òu bÞ s©u ®ôc th©n g©y h¹i ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Mét sè tæ hîp lai W3 x W16, W1 x W2, W1 x W9, W1 x W16 bÞ nhÑ (nhá h¬n 5%) thÓ hiÖn kh¶

n¨ng chèng chÞu h¬n h¼n c¸c tæ hîp lai kh¸c, c¸c tæ hîp lai W3 x W9, W1 x W5, W3 x W2 bÞ nhiÔm s©u ®ôc th©n møc ®iÓm thÊp t−¬ng øng víi tØ lÖ 5-15%, tæ hîp lai bÞ s©u ®ôc th©n g©y h¹i nÆng nhÊt lμ MX4, W3 x W5 víi tØ lÖ 15- 30% (B¶ng 6).

- BÖnh kh« v»n (Rhizoctonia solani): c¸c tæ hîp ng« nÕp lai cã kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh kh« v»n cao. C¸c tæ hîp lai W1 x W2, W1 x W5, W1 x W9, W1 x W16 kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh kh« v»n, c¸c tæ hîp lai cßn l¹i bÞ nhiÔm bÖnh ë møc ®é nhÑ (®iÓm 2).

- BÖnh ®èm l¸: Cã hai lo¹i ®èm l¸ g©y h¹i ng« lμ ®èm l¸ lín (Helminthosporium turicum) vμ ®èm l¸ nhá (Helminthosporium maydis). KÕt qu¶ theo dâi hÇu hÕt c¸c tæ hîp lai ®Òu bÞ nhiÔm bÖnh nh−ng ë møc ®é nhÑ vμ võa. C¸c tæ hîp lai W3 x W16, W1 x W5, W1 x W16, W1 x W9, W1 x W2 møc ®é nhiÔm bÖnh thÊp (®iÓm 1 cã sè c©y bÞ nhiÔm bÖnh nhá h¬n 5%). Cã 2 tæ hîp lai W3 x W9, W3 x W2 bÞ nhiÔm bÖnh nÆng nhÊt (®iÓm 3).

- Kh¶ n¨ng chèng ®æ: ThÝ nghiÖm cho thÊy kh¶ n¨ng chèng ®æ cña c¸c tæ hîp ng« nÕp kh¸

cao, chØ cã mét sè tæ hîp lai bÞ g·y th©n víi tØ lÖ rÊt thÊp (<5% sè c©y trong « bÞ g·y th©n), c¸c tæ hîp lai kh¸c kh«ng bÞ g·y th©n.

Nh− vËy, tæ hîp lai W1 x W16 cã kh¶

n¨ng chèng chÞu tèt nhÊt, s©u bÖnh h¹i nhiÔm ë ®iÓm 1.

* C¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt vμ n¨ng suÊt cña c¸c tæ hîp lai (THL) ng« nÕp

HÇu hÕt c¸c tæ hîp lai cã chiÒu dμi b¾p lín h¬n so víi gièng ®èi chøng, chØ cã tæ hîp lai W3 x W5 cã chiÒu dμi b¾p ng¾n nhÊt (14,3 cm), vμ gièng ®èi chøng MX4 (14,4 cm), tæ hîp lai cã chiÒu dμi b¾p lín nhÊt lμ W1 x W9 (18,5 cm). C¸c tæ hîp lai cã ®−êng kÝnh b¾p dao ®éng tõ 3,9 ®Õn 4,6 cm, trong ®ã gièng ®èi chøng MX4 cã ®−êng kÝnh lín nhÊt (4,6 cm), hai tæ hîp lai W1 x W9, W3 x W2 cã ®−êng kÝnh nhá nhÊt. ChØ tiªu nμy kh¸

æn ®Þnh ë mét sè tæ hîp lai, ®é biÕn ®éng rÊt thÊp nh−: W1 x W2, W3 x W9, W1 x W5, W3 x W5.

Sè hμng h¹t/ b¾p ®−îc quy ®Þnh bëi yÕu tè di truyÒn, Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. C¸c tæ hîp lai cã sè hμng h¹t/b¾p dao ®éng trong kho¶ng tõ 10,9 - 14,1 hμng/b¾p. Tæ hîp lai W1 x W6 cã sè hμng/

b¾p lín nhÊt vμ nhá nhÊt lμ W1 x W9. C¸c tæ hîp lai cßn l¹i chØ cã W3 x W16 cã sè hμng lín h¬n gièng ®èi chøng MX4.

Sè h¹t/hμng cña c¸c tæ hîp lai cã sù chªnh lÖch râ rÖt, møc ®é dao ®éng trong

kho¶ng tõ 21,5 - 35,4 h¹t/hμng. Tæ hîp lai cã sè h¹t/hμng lín nhÊt lμ W1 x W9. Mét sè tæ hîp lai cã P1000 h¹t lín nh−: W1 x W16 (275 g), W1 x W9 (255 g), W1 x W5 (251 g).

N¨ng suÊt lý thuyÕt cña c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng 26,3-66,6 t¹/ha. Tæ hîp lai cho n¨ng suÊt lý thuyÕt cao nhÊt W1 x W16, cao h¬n so víi gièng ®èi chøng (11,6 t¹/ha), tæ hîp lai W3 x W5 (26,3) cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt thÊp nhÊt chØ b»ng 50% so víi gièng ®èi chøng.

N¨ng suÊt thùc thu cña c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng 23,8 - 53,33 t¹/ha.

Trong ®ã cã tæ hîp lai W1 x W16 cã n¨ng suÊt thùc thu cao nhÊt ®¹t 53,3 t¹/ha cao h¬n gièng ®èi chøng. Ngoμi ra, c¸c tæ hîp lai W1 x W9, W1 x W2 cã n¨ng suÊt thùc thu t−¬ng ®−¬ng víi MX4. Tæ hîp lai W3 x W5 cã n¨ng suÊt thùc thu thÊp nhÊt (23,8 t¹/ha).

N¨ng suÊt b¾p t−¬i cña c¸c tæ hîp lai dao ®éng trong kho¶ng 5,4 - 11,9 tÊn/ha. Tæ hîp lai cã n¨ng suÊt b¾p t−¬i cao nhÊt lμ W1 x W16, cao h¬n so víi gièng ®èi chøng MX4, tæ hîp lai W3 x W5 cã n¨ng suÊt b¾p t−¬i thÊp nhÊt (B¶ng 7).

B¶ng 7. C¸c yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt vμ n¨ng suÊt cña c¸c THL ng« nÕp

TT THL/giống

Chiều dài bắp

(cm)

Đường kính bắp (cm)

Số hàng hạt/bắp (hàng)

Số hạt/hàng

(hạt)

P1000 (g)

Tỉ lệ bắp hữu hiệu

(%)

NSBT (tấn/ha)

NSLT (tạ/ha)

NSTT (tạ/ha)

1 W3 x W16 15,9 4,4 13,2 28,6 224 93,7 9,1 44,9 35,1 2 W1 x W2 14,9 4,1 12,5 29,3 246 89,9 11,4 46,2 39,1 3 W3 x W9 16,1 4,0 12,4 32,7 224 92,4 7,1 47,4 35,2 4 W1 x W5 15,1 4,1 12,5 27,9 251 92,9 9,4 46,4 38,1 5 W3 x W5 14,3 4,1 12,5 21,5 207 84,3 5,1 26,3 23,8 6 W3 x W2 14,,9 3,9 12,4 27,1 201 90,2 9,4 34,9 27,6 7 W1 x W9 18,5 3,9 10,9 35,4 255 90,4 7,1 50,6 41,0 8 W1 x W16 16,5 4,4 14,1 31,3 275 96,1 10,6 66,6 53,3 9 MX4 14,4 4,6 12,9 24,3 318 96,3 8,9 55,0 41,9

LSD0,05 12,2 9,8 10,3

CV% 1,8 7,8 3,7

Ghi chú: NSBT: Năng suất bắp tươi; NSLT: Năng suất lý thuyết, NSTT: Năng suất thực thu

* Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng cña c¸c tæ hîp lai

T¹i thêi ®iÓm thu b¾p luéc, mét sè chØ tiªu c¶m quan liªn quan ®Õn chÊt l−îng nh−:

®é dÎo, ®é ngät, mïi th¬m ®· ®−îc ®¸nh gi¸

theo c¸c møc: ®iÓm 1- tèt, 2- kh¸, 3- trung b×nh, 4- kÐm, 5- rÊt kÐm. HÇu hÕt c¸c tæ hîp lai ®Òu cã chÊt l−îng kh¸, ¨n dÎo, th¬m vμ ngät. VÒ ®é dÎo, c¸c tæ hîp lai ®Òu ë møc

kh¸, tèt; ®Æc biÖt lμ c¸c tæ hîp (W1 x W5;

MX4; W1 x W16) cã ®é dÎo tèt. VÞ ngät cña c¸c tæ hîp ng« nÕp ë møc kh¸ ®Õn trung b×nh. VÒ mïi th¬m, cã sù kh¸c nhau kh¸ râ gi÷a c¸c tæ hîp ng« nÕp nh−ng tËp trung chñ yÕu ë møc kh¸ ®Õn trung b×nh; chØ cã tæ hîp W1x W5 mïi th¬m kÐm, ®¸ng chó ý cã 2 tæ hîp lai cã chÊt l−îng nÕm thö v−ît tréi lμ W1 x W16 vμ W1 x W9 (B¶ng 8).

B¶ng 8. Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng cña c¸c THL ng« nÕp

TT THL/ giống Độ dẻo (1 - 5 điểm)

Vị ngọt (1 - 5 điểm)

Mùi thơm (1 - 5 điểm)

1 W3 x W16 2 2 3

2 W1 x W2 1 3 2

3 W3 x W9 3 2 3

4 W1 x W5 2 2 4

5 W3 x W5 2 3 2

6 W3 x W2 2 3 3

7 W1 x W9 2 3 2

8 W1 x W16 1 2 2

9 MX4 1 2 2

(Ghi chú: Điểm 1: tốt; Điểm 2: khá; Điểm 3: trung bình Điểm 4:kém; Điểm 5: rất kém)

4. KÕt luËn vμ ®Ò nghÞ 4.1. KÕt luËn

- KÕt qu¶ ph©n tÝch ®a d¹ng di truyÒn cña 22 dßng ng« nÕp cho thÊy ë hÖ sè t−¬ng

®ång di truyÒn 0,38 vμ ®−îc chia lμm 6 nhãm chÝnh: Nhãm I chØ cã mét vËt liÖu duy nhÊt lμ W 10; nhãm II chØ cã mét nguån vËt liÖu lμ W 16, nhãm III bao gåm 8 nguån vËt liÖu:

W3, W5, W22, W21, W8, W9, W12, W18;

nhãm IV bao gåm 4 nguån vËt liÖu: W2, W15, W20, W17; nhãm V bao gåm 5 nguån vËt liÖu: W4, W6, W7, W11, W13; nhãm VI bao gåm 3 dßng: W1, W14, W19.

- Lùa chän ®−îc 3 tæ hîp lai W1 x W16, W1 x W9, W1 x W2 ®¹t n¨ng suÊt cao vμ chÊt l−îng tèt. Tæ hîp lai W1 x W16 cã n¨ng suÊt thùc thu cao nhÊt ®¹t 53,33 t¹/ha, cao h¬n so víi gièng ®èi chøng MX4. Hai tæ hîp lai W1 x W9 (41,0 t¹/ha), W1 x W2 (39,1 t¹/ha) lμ hai tæ hîp cã n¨ng suÊt kh¸ cao, t−¬ng ®−¬ng víi ®èi chøng ë møc cã ý nghÜa.

4.2. §Ò nghÞ

- CÇn tiÕp tôc ®−a c¸c dßng ng« cã kho¶ng c¸ch di truyÒn xa nhau vμo ch−¬ng tr×nh lai lu©n giao ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng, trªn c¬ së ®ã t×m ra c¸c tæ hîp lai

−u tó phôc vô cho s¶n xuÊt.

- §−a c¸c tæ hîp lai W1 x W16, W1 x W9, W1 x W2 ®i kh¶o nghiÖm t¹i c¸c vïng sinh th¸i vμ c¸c mïa vô kh¸c nhau.

TμILIÖUTHAMKH¶O

Lª Quý Kha (2009). Nghiªn cøu chän t¹o c¸c gièng ng« thùc phÈm (ng« thô phÊn tù do vμ ng« lai) phôc vô s¶n xuÊt, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi giai ®o¹n 2006-2008.

Phan Xu©n Hμo, NguyÔn ThÞ Nhμi (2007).

KÕt qu¶ b−íc ®Çu nghiªn cøu vμ chän t¹o gièng ng« nÕp lai ë ViÖt Nam, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vμ PTNT sè 01 - 2007.

Phan Xu©n Hμo vμ nhãm t¸c gi¶ ViÖn Nghiªn cøu Ng« (2007). KÕt qu¶ nghiªn cøu vμ chän t¹o ng« thùc phÈm n¨m 2006. TuyÓn tËp kÕt qu¶ khoa häc vμ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp 2006-2007. NXB. N«ng nghiÖp.

Phan Xu©n Hμo (1997). Gièng ng« nÕp ng¾n ngμy VN2, T¹p chÝ N«ng nghiÖp c«ng nghiÖp thùc phÈm. Sè 12, 525-527.

NguyÔn ThÞ L©m, TrÇn Hång Uy (1997).

Loμi phô ng« nÕp trong tËp ®oμn ng« ®Þa ph−¬ng ë ViÖt Nam, T¹p chÝ N«ng nghiÖp c«ng nghiÖp thùc phÈm, Sè 12, 522-524.

NguyÔn ThÞ Nhμi (2005). §¸nh gi¸ mét sè

®Æc ®iÓm n«ng sinh häc vμ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè dßng ng« nÕp phôc vô ch−¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng« nÕp lai ë ViÖt Nam. LuËn v¨n th¹c sÜ KHNN – ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam.

Anderson, J.A., G.A. Churchill, J.E. Autrique, S.D. Tanksley, and M.E. Sorrells (1993).

Optimising parental selection for genetic linkage maps. Genome 36:181–186.

Golembiewski, R.C., T.K. Danneberger, and P.M. Sweeney (1997). Potential of RAPD markers for use in the identification of creeping bentgrass cultivars. Crop Sci.

37:212–214.

Nei, M., and W.H. Li. (1979). Mathematical model for studying genetic variation in terms of restriction endonucleases. Proc.

Natl. Acad. Sci. USA 76:5269–5273.

Rohlf FJ. (2000). NTSYS-pc numerical taxonomy and multivariate analysis system version 2.1 manual. Applied Biostatistics, New York.

Saghai Maroof, M.A., K.M. Solima, R.A.

Jorgenson and R.W. Allard. (1984).

Ribosomal DNA spacer-length polymorphisms in barley: Mendelian inheritance, chromosomal location, and population dynamics. Proc. Natl. Acad.

Sci. USA 81: 8014-8018.

Weir, B.S. (1996). Genetic data analyisis II.

Sinauer Publishers, Sunderland, MA.