Héi nghÞ quèc tÕ
c¸c khoa häc lÞch sö lÇn thø XX
Bibikov M. V.(*), Tishkov V. A.(**), Volkov V. K.(***) XX Mezhdunarodnyi kongress istoricheskikh nauk. Novaja i noveishaja istorija, 2006, No1, st.3-11.
H¹ v©n l−îc thuËt
Héi nghÞ quèc tÕ c¸c khoa häc lÞch sö (MKIN) do Uû ban quèc tÕ c¸c khoa häc lÞch sö (ICHS - ®−îc thµnh lËp n¨m 1926) tæ chøc theo ®Þnh kú 5 n¨m mét lÇn. MKIN XX lµ cuéc héi nghÞ lÇn ®Çu tiªn ®−îc tæ chøc ë mét n−íc n»m ngoµi ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Héi nghÞ diÔn ra ë Sydney (Australia) tõ ngµy 3-9/6/2005. Tham dù Héi nghÞ cã h¬n 1200 ®¹i biÓu lµ c¸c chuyªn gia sö häc ®Õn tõ 59 n−íc trªn thÕ giíi. T¹i MKIN c¸c nhµ sö häc cïng nhau tæng kÕt c«ng t¸c nghiªn cøu, th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc quan träng nhÊt, t×m hiÓu quan ®iÓm cña ®ång nghiÖp vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña c¸c quan ®iÓm sö häc còng nh− ph©n tÝch triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu sö häc tiÕp theo. Vµ còng t¹i ®©y c¸c nhµ sö häc cã dÞp ®Ó nh×n nhËn râ h¬n c¸c xu h−íng c¬ b¶n cña sö liÖu häc thÕ giíi trong thêi gian tíi.
D−íi ®©y T¹p chÝ Th«ng tin khoa häc xin giíi thiÖu tãm t¾t bµi tæng thuËt vÒ MKIN XX cña c¸c t¸c gi¶ Bibikov M. V.;
Tishkov V. A; Volkov V. K. ®¨ng trong t¹p chÝ LÞch sö CËn vµ HiÖn ®¹i (Nga).
rong sö liÖu häc thÕ giíi nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y ng−êi ta ®· thÊy næi lªn xu h−íng ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò toµn cÇu, lín nhÊt cña lÞch sö, xu h−íng tho¸t khái khu«n khæ biªn niªn sö vµ ®Þa lý h¹n hÑp, xu h−íng nghiªn cøu nh÷ng sù kiÖn vµ hiÖn t−îng lÞch sö mµ rót côc ®· vµ ®ang lµm thay
®æi bøc tranh thÕ giíi.
LÞch sö(*)-(*)ngµnh khoa häc mang tÝnh nh©n v¨n;(*)nã m·i vµ vÉn n»m trong tr−êng cña sù t¸c ®éng chÝnh trÞ vµ t−
t−ëng. C¸c cuéc héi th¶o gi÷a c¸c nhµ sö
(*) TS. Sö häc. Phã ViÖn tr−ëng ViÖn LÞch sö ®¹i c−¬ng, ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga, Uû viªn Ban th−êng vô MKIN.
(*) ViÖn sÜ th«ng tÊn, ViÖn tr−ëng ViÖn D©n téc häc vµ Nh©n häc. ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga.
(*) ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga
T
häc - ®ã kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ nh÷ng cuéc tranh c·i vÒ sù thËt hay vÒ vÊn ®Ò tÝnh x¸c thùc trªn thùc tÕ, mµ trong nhiÒu tr−êng hîp ®ã lµ c¸c cuéc tranh luËn vÒ sù c«ng b»ng lÞch sö, niÒm vinh quang cña d©n téc, vÒ sù lùa chän chÝnh trÞ
®−¬ng ®¹i vµ triÓn väng lÞch sö.
Ch¼ng h¹n, t¹i MKIN ë Montreal(*) n¨m 1995, chuyªn gia vÒ Nga G. Ziman (CHLB §øc) trong cuéc héi th¶o vÒ sù sôp
®æ cña Liªn bang X« ViÕt ®· nãi râ “Cho dï Liªn bang X« ViÕt cã bÞ sôp ®æ v× bÊt cø mét lý do nµo ®i ch¨ng n÷a, th× nã còng ®· sôp ®æ v× lîi Ých chung”, - ®ã lµ mét tuyªn bè mang tÝnh chÝnh trÞ, v× ®èi víi mét kÕt luËn khoa häc lÞch sö nhµ khoa häc cÇn ph¶i cã mét kho¶ng thêi gian nhiÒu h¬n n÷a. T¹i héi nghÞ n¨m 2005, mét chuyªn gia vÒ Nga S. Untkroft (Australia) theo dâi nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö cña chñ nghÜa khñng bè ë Nga cho ®Õn cuéc chiÕn tranh gÇn ®©y ë Chesnia, víi chñ nghÜa khñng bè «ng l−u ý tíi hµnh
®éng cña qu©n ®éi Liªn bang Nga t¹i c¸c n−íc ë khu vùc nµy, chø kh«ng ph¶i lµ hµnh ®éng cña qu©n Chechen vµ c¸c nhãm vò trang bÊt hîp ph¸p kh¸c.
ë thêi X« ViÕt c¸c héi nghÞ th−êng mang tÝnh chÝnh trÞ vµ t− t−ëng th¼ng th¾n, c«ng khai, v¶ l¹i ®iÒu nµy còng ®·
®−îc c¸c ®¹i biÓu cña c¶ hai luång t−
t−ëng t¸ch b¹ch nhau nhËn thøc vµ thùc hiÖn mét c¸ch cã ý thøc. Víi c¸c nhµ sö häc thuéc phe t− b¶n chñ nghÜa lÉn c¸c nhµ sö häc phe x· héi chñ nghÜa th× c¸c héi nghÞ quèc tÕ vÒ khoa häc lÞch sö lµ nh÷ng cuéc häp lín nhÊt mµ ë ®ã nh÷ng kÎ ®èi ®Þch vÒ hÖ t− t−ëng cã thÓ “®¸nh nhau” ®−îc.
§èi víi chñ nhµ tæ chøc MKIN n¨m 1970 ë Moskva th× môc ®Ých cña héi nghÞ lµ lµm râ sù vÜ ®¹i cña V. I. Lenin víi t−
(*) Tªn riªng t¸c gi¶ vµ ®Þa danh nªu trong bµi ®−îc chuyÓn tù tõ tiÕng Nga nªn cã thÓ kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c víi nguyªn gèc (ND)
c¸ch lµ nh©n vËt lÞch sö chÝnh cña thêi
®¹i vµ ®ång thêi lµm râ sù v−ît tréi vÒ mÆt lý luËn-ph−¬ng ph¸p luËn cña nÒn sö häc X« ViÕt.
MKIN 1975 ë San Francisco ®· ®−îc
®¹i biÓu Mü sö dông ®Ó thuyÕt phôc ®ång nghiÖp vÒ “sù trong s¹ch” cña nÒn d©n chñ Mü....
Nh− vËy, mçi héi nghÞ trë thµnh cét mèc trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc thÕ giíi.
Trong phiªn häp toµn thÓ MKIN XX, ngoµi nh÷ng lêi ph¸t biÓu chµo mõng Héi nghÞ, vÊn ®Ò “Toµn cÇu ho¸ vµ ph¹m vi cña nã” ®· ®−îc ®Æt ra. Ph¸t biÓu trong b¸o c¸o chÝnh, chñ tÞch MKIN Ju. Kokk (CHLB §øc) ®· nhÊn m¹nh ý nghÜa cña sù liªn kÕt mét lo¹t nh÷ng dÊu hiÖu cña c¸ch tiÕp cËn hiÖn ®¹i ®èi víi c¸c hiÖn t−îng lÞch sö, g¾n víi tiªu chuÈn ho¸ nÒn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, sù xÝch l¹i gÇn nhau cña ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y, nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ cña nhiÒu n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay, toµn cÇu ho¸ th«ng tin, tÝnh ®ång nhÊt cña c¸c vÊn
®Ò sinh th¸i. Bµi tham luËn cña I. Tjub (Senegan) ®· thu hót ®−îc sù chó ý cña Héi nghÞ khi «ng tr×nh bµy sù kh¸c biÖt trong c¸ch tiÕp cËn ®èi víi lÞch sö thuéc
®Þa cña c¸c tr−êng ph¸i ¢u-Mü vµ tr−êng ph¸i ch©u Phi ®ang ®−îc gi¶i phãng.
Chñ ®Ò ®Çu tiªn trong sè nh÷ng chñ
®Ò ®−îc th¶o luËn lµ “Sö häc sinh th¸i:
nh÷ng lý luËn vµ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi”. Trong bµi ph¸t biÓu cña m×nh Ja.
Tirrell (Australia) ®· tËp trung chó ý xung quanh nh÷ng vÊn ®Ò nh− t¸c ®éng cña giíi tù nhiªn vµ v¨n ho¸, vai trß cña chÝnh trÞ trong lÜnh vùc sinh th¸i, sù ®Æc thï cña c¸c yÕu tè tù nhiªn trong lÞch sö cña c¸c céng ®ång lÞch sö.
Sö häc sinh th¸i trë thµnh mét bé m«n khoa häc ®éc lËp, n»m ë gi¸p ranh cña khoa häc x· héi vµ khoa häc tù nhiªn.
Con ng−êi, víi tÝnh c¸ch lµ mét hiÖn
t−îng ®Æc biÖt mang tÝnh x· héi, ®ång thêi lµ m¾t xÝch cña hÖ sinh th¸i, vµ hÖ sinh th¸i còng cã ¶nh h−ëng tíi c¸c nh©n tè v¨n ho¸ x· héi cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. Sö häc sinh th¸i cã ý nghÜa to lín trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña viÖc sö liÖu häc tho¸t ra khái lèi mßn chËt hÑp cña c¸ch tiÕp cËn lÊy ch©u ¢u hoÆc lÊy ch©u Mü lµm trung t©m. Môc ®Ých cña sö häc sinh th¸i lµ liªn kÕt c¸c “tiÓu bé m«n khoa häc” kh¸c nhau xung quanh mét chñ ®Ò, më réng b¶n th©n ®èi t−îng nghiªn cøu,
®−a nghiªn cøu m«i tr−êng ®« thÞ vµ nh÷ng khu vùc mµ tr−íc ®ã sö liÖu häc
¢u-Mü ®· bá qua vµo ®èi t−îng nghiªn cøu, còng nh− lµm râ nh÷ng c«ng viÖc
®−îc thùc hiÖn ë bªn ngoµi ch©u ¢u vµ Mü.
Trong tiÕn tr×nh th¶o luËn ®· næi lªn ba vÊn ®Ò lín: thø nhÊt, sù t−¬ng quan gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vµ v¨n ho¸ theo c¸ch t− duy míi; thø hai, t¸c ®éng cña yÕu tè chÝnh trÞ trong sö liÖu häc “m«i sinh” “invaironmentalistkoi” (tøc lµ nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi, bao gåm chÝnh trÞ, sinh th¸i, ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa d©n téc vµ hËu chñ nghÜa thùc d©n); thø ba, thùc tiÔn cña sö liÖu häc “m«i sinh”.
C¸c khu vùc n»m ngoµi tr−êng khoa häc truyÒn thèng, vèn ®−îc x¸c ®Þnh lµ
“sö liÖu häc ¢u-Mü”, chÝnh lµ vèn tµi liÖu c¬ b¶n cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu sö häc sinh th¸i. NhiÒu vÊn ®Ò cña lÞch sö c¸c mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng xung quanh vµ khoa häc vÒ m«i tr−êng xung quanh trong c¸c b¶n b¸o c¸o kh¸c nhau ®· ®−îc gi¶i quyÕt dùa vµo nguån tµi liÖu lÞch sö cña c¸c ®¶o Kanar, Philippines, Bê biÓn Ngµ, Australia vµ Antarktida, Nam Phi.
C¸c nh©n tè sinh häc cña sù ph¸t triÓn con ng−êi - bÖnh dÞch, th¶m ho¹ thiªn tai, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi vµ ®Êt ®ai trong lÞch sö cña mèi
quan hÖ ruéng ®Êt, vai trß cña n−íc ë c¸c vïng kh« h¹n vµ ®åi nói, - tÊt c¶ nh÷ng
®iÒu nµy lµ ®èi t−îng cña nghiªn cøu, t×m tßi lÞch sö.
RÊt nhiÒu trong sè c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu sö häc sinh th¸i hiÖn nay, xÐt vÒ ngµnh ®µo t¹o chÝnh th× hä lµ nh÷ng chuyªn gia vÒ c¸c lÜnh vùc sinh häc, khoa häc vÒ Tr¸i ®Êt, to¸n häc, m« h×nh ho¸
trªn m¸y tÝnh (thiÕt kÕ trªn m¸y) v.v... . Xu h−íng h−íng tíi c¸c tiªu chÝ liªn quèc gia vµ xuyªn quèc gia trong c¸ch ®Æt vÊn
®Ò vÒ nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu lµ rÊt râ:
tÝch cùc vËn dông kh¸i niÖm “khu vùc sinh häc”, xo¸ bá tiªu chÝ ranh giíi quèc gia vµ téc ng−êi. Nh÷ng ng−êi tham dù Héi nghÞ nhÊt trÝ r»ng nh÷ng vÊn ®Ò cña chÝnh s¸ch sinh th¸i (m«i tr−êng) vµ vÊn
®Ò biÖn ph¸p b¶o vÖ thiªn nhiªn ®−îc gi¶i quyÕt ë cÊp nhµ n−íc lµ mét phÇn c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch quèc gia. ChØ cã sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia míi cã kh¶ n¨ng tr¶ lêi
®−îc nh÷ng th¸ch thøc cña c¸c th¶m ho¹ sinh häc hiÖn nay, nh− c¸c vÊn ®Ò: ®éng
®Êt, sãng thÇn, lç thñng tÇng «z«n, n¹n
®ãi, kh« h¹n còng nh− vÒ c¸c nguån n¨ng l−îng, vai trß cña rõng, duy tr× møc ®é cña ao hå vµ s«ng ngßi n−íc ngät, ¶nh h−ëng cña biÕn ®æi khÝ hËu ®Õn sù ®¶m b¶o s¶n xuÊt t− liÖu sinh ho¹t.
Mét chñ ®Ò kh¸c cña cuéc Héi nghÞ
®−îc tËp trung lµm râ lµ vÊn ®Ò “HuyÒn tho¹i vµ lÞch sö” (tham luËn cña K.
Lorenc, häc gi¶ ng−êi Hµ Lan vµ I.
Rjuzen, häc gi¶ ng−êi CHLB §øc). Néi dung ®−îc ®−a ra th¶o luËn ë ®©y lµ c¸c vÊn ®Ò thÇn tho¹i ho¸ lÞch sö, sù h×nh thµnh tÝnh thuÇn nhÊt d©n téc, t−¬ng quan gi÷a c¸c tiªu chÝ huyÒn tho¹i, quyÒn lùc, kh«ng t−ëng lÞch sö, xem xÐt vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña nhµ sö häc vÒ ph−¬ng diÖn nµy. VÊn ®Ò ®iÓn h×nh trong phª ph¸n hËu hiÖn ®¹i ho¸ ®−îc ®Æt ra lµ: liÖu cã thÓ nãi r»ng trong tiÕn tr×nh t¸i t¹o l¹i lÞch sö cã nh÷ng huyÒn tho¹i míi ®−îc h×nh thµnh? ë ®©y vÊn ®Ò thêi sù lµ ph¶i
xem xÐt l¹i c¸ch ®Æt vÊn ®Ò: lµm thÕ nµo
®Ó khoa häc lÞch sö l¹i trë thµnh thÇn tho¹i häc ®−îc? Mét phÇn cña ®iÒu nµy g¾n víi nhiÖm vô cã tÝnh hai mÆt “lÞch sö khoa häc” - nhËn thøc khoa häc vÒ qu¸
khø vµ ®ång thêi ®Þnh h−íng cho x· héi vµo thÕ giíi xung quanh hiÖn nay.
Chñ ®Ò chÝnh thø ba cña MKIN XX lµ
“ChiÕn tranh, hoµ b×nh, x· héi vµ nguyªn t¾c quèc tÕ trong lÞch sö” xoay quanh c¸c vÊn ®Ò nh− “c¸c cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa - hoµ b×nh phi nghÜa?"; “Nh÷ng thay ®æi trong quan niÖm vÒ hoµ b×nh trong lÞch sö vµ nguyªn nh©n cña nã”;
“ChiÕn tranh, b¹o lùc vµ c¸c vÊn ®Ò giíi”.
C¸c nhµ khoa häc ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò cña t©m lý x· héi g¾n liÒn víi sù ph©n tÝch thÕ giíi néi t©m cña con ng−êi, n¬i mµ kh¸i niÖm thÕ giíi chiÕm vÞ trÝ rÊt kh¸c nhau trong hÖ thèng gi¸ trÞ con ng−êi cña c¸c nÒn v¨n ho¸ vµ c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau. §ång thêi vÊn ®Ò kh¶ n¨ng b¶o vÖ thÕ giíi b»ng c¸c biÖn ph¸p b¹o lùc, - trong c¸ch ®Æt vÊn ®Ò nµy nh÷ng khÝa c¹nh cña chÝnh trÞ hiÖn ®¹i ®−îc nãi tíi mét c¸ch râ rµng,- còng ®−îc xem xÐt tíi.
NhiÒu vÊn ®Ò cÊp b¸ch cña khoa häc lÞch sö hiÖn ®¹i ®−îc tËp hîp vµo lo¹t c¸c chuyªn ®Ò: “V¨n ho¸ chÝnh trÞ ë Trung ¢u trong bèi c¶nh ch©u ¢u vµ toµn cÇu”,
“Trung Quèc vµ thÕ giíi thêi cËn vµ hiÖn
®¹i”, “Chñ nghÜa thùc d©n vµ chñ nghÜa hËu thùc d©n”, “HÖ thèng m¸y tÝnh ®iÖn tö vµ sù chuyÓn ®æi kh«ng gian x· héi”,
“Mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a Thiªn chóa gi¸o vµ Håi gi¸o trong lÞch sö”, “Sù di d©n å ¹t”. C¸c b¸o c¸o viªn Zh. Nelson, N.
Berend (c¶ hai ®Òu lµ ng−êi Anh), Kh.
Leman (CHLB §øc) nãi vÒ sù sö dông h÷u hiÖu nh÷ng thµnh tùu cña Thiªn chóa gi¸o trong lÜnh vùc gi¸o dôc, v¨n ho¸, chÝnh s¸ch hiÓu biÕt lÉn nhau. M. V.
Bibikov (Nga) l¹i nhÊn m¹nh ®Õn sù ®ãng gãp cña ChÝnh thèng gi¸o trong sù h×nh
thµnh gi¸ trÞ con ng−êi, tËp trung vµo tÝnh chÊt ®a d©n téc vµ tÝnh chÊt tÝn ng−ìng kh«ng thuÇn nhÊt cña Thiªn chóa gi¸o ë §«ng ¢u, TiÒn ch©u ¸ thêi cæ
®¹i muén, thêi trung ®¹i vµ Thêi hiÖn ®¹i sím. Bibikov ®· nhËn xÐt r»ng, vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö kh¼ng ®Þnh Thiªn chóa gi¸o víi tÝnh c¸ch lµ quèc gi¸o ë mét kh«ng gian réng lín cña §Õ chÕ La M· lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, kh«ng cïng mét lóc bao gåm c¸c lÜnh vùc nh− luËt ph¸p nhµ n−íc, hÖ t− t−ëng x· héi vµ tËp tôc, sinh ho¹t vµ ®êi sèng hµng ngµy cña ng−êi d©n, trong khi ®ã ®èi víi mçi vïng trung t©m (ývµ §øc) hoÆc vïng ngo¹i vi (CËn §«ng, Siria, Kavkaz, B¾c Phi) - th× ë nh÷ng h×nh thøc rÊt ®Æc thï vµ trong sù t¸c ®éng lÉn nhau víi c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ ®Þa ph−¬ng. VÒ mÆt thêi gian, nÕu l−u ý ®Õn sù phæ biÕn ®¹o Thiªn chóa ë B¾c vµ §«ng ¢u th× qu¸ tr×nh nµy còng
®· kÐo dµi vµi thÕ kû cho ®Õn kÕt thóc thiªn niªn kû thø nhÊt cña kû nguyªn míi.
KhÝa c¹nh kinh tÕ cña toµn cÇu ho¸
hiÖn nay ®−îc ®Ò cËp tíi trong cuéc Héi nghÞ víi sù tham gia cña Kh. van der Vee (BØ), I. Berend (Mü), M. Dencell (CHLB
§øc). T¹i ®©y c¸c häc gi¶ ®· nªu ra nh÷ng triÓn väng cña viÖc nghiªn cøu c¸c m«
h×nh liªn kÕt sù ph¸t triÓn lÞch sö hiÖn nay, bao gåm c¸c ph¹m trï nh− thÞ tr−êng tµi chÝnh, quyÒn së h÷u, quan hÖ th−¬ng m¹i, di d©n, sù héi tô kinh tÕ.
LÞch sö kinh tÕ ®−îc ph¶n ¸nh t¹i cuéc häp cña Uû ban quèc tÕ vÒ hÖ thèng
®o l−êng lÞch sö víi chñ ®Ò “Ph−¬ng tiÖn thanh to¸n trong n−íc vµ gi÷a c¸c n−íc vµ c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau: ®ång tiÒn kim lo¹i, kÝch th−íc vµ träng l−îng cña chóng ë thêi Trung ®¹i vµ S¬ kú thêi cËn
®¹i”.
Liªn quan ®Õn néi dung s¸ch gi¸o khoa lÞch sö, c¸c ®¹i biÓu ®· ®−a ra mét lo¹t vÊn ®Ò nh− vai trß cña s¸ch gi¸o
khoa lÞch sö trong nhµ tr−êng víi tÝnh c¸ch lµ mét c«ng cô h×nh thµnh tÝnh tù
®ång nhÊt d©n téc; ph−¬ng ph¸p luËn m«
t¶ vÊn ®Ò hiÖn ®¹i ho¸ thÕ kû XX; qu¸
tr×nh thay ®æi dÇn t− liÖu lÞch sö cã tÝnh chÊt s¸ch gi¸o khoa tõ quan ®iÓm lÊy téc ng−êi lµm trung t©m, lÊy ch©u ¢u lµm trung t©m hay lµ ®Þnh h−íng vµo c¸ch hiÓu lÞch sö d©n téc theo ng÷ c¶nh toµn thÕ giíi; lý luËn gi¶ng d¹y.
HÖ vÊn ®Ò tri thøc lÞch sö ngµy nay
®−îc th¶o luËn t¹i c¸c cuéc “héi th¶o bµn trßn”, trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò nh− “X· héi c«ng d©n: quèc tÞch, giíi vµ kh«ng gian x·
héi”, “Gi÷a khoa häc x· héi vµ v¨n häc: vÞ trÝ lÞch sö ®ang thay ®æi”, “LÞch sö, nh©n häc vµ kh¶o cæ häc”...
Chñ ®Ò cuéc héi th¶o “bµn trßn” cßn lµ “Chñ nghÜa khñng bè víi tÝnh c¸ch lµ vÊn ®Ò cña thêi ®¹i: Quan niÖm, c¸ch tiÕp cËn, nh÷ng dÊu Ên”. T¹i Héi nghÞ lÇn nµy trªn thùc tÕ tÊt c¶ c¸c b¸o c¸o viªn chØ giíi h¹n th¶o luËn c¸c h×nh thøc “kinh
®iÓn” cña khñng bè g¾n liÒn víi lÞch sö n−íc Nga, mét phÇn lµ Ph¸p vµ Iceland.
V. A. Tishkov ®· v¹ch ra b¶n chÊt v¨n ho¸-x· héi cña chñ nghÜa khñng bè thêi hiÖn ®¹i, «ng cho r»ng nã phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi cuéc chiÕn tranh cña ph−¬ng Nam nghÌo ®ãi chèng l¹i ph−¬ng B¾c giµu cã, hoÆc nh− lµ sù ®ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh kh¸c nhau. Chñ nghÜa khñng bè lµ hiÖn t−îng xuyªn biªn giíi vµ cã thÓ tån t¹i ë kh¾p mäi n¬i.
Cuéc héi th¶o do Bentlee M. (V−¬ng quèc Anh) tæ chøc víi chñ ®Ò “C¸c nhµ sö häc vµ cö to¹ cña hä” diÔn ra hÕt søc thó vÞ. Trong thÕ giíi ngµy nay con ng−êi cã
®−îc sù hiÓu biÕt lÞch sö kh«ng ph¶i chØ tõ c¸c nhµ sö häc chuyªn nghiÖp, mµ cßn tõ b¸o chÝ, hÖ thèng m¸y tÝnh ®iÖn tö, phim ¶nh t− liÖu, phim truyÖn, th«ng qua Internet. Tham gia bµn luËn vÒ vÊn ®Ò nµy cã c¸c nhµ sö häc E. Tortorolo (ý), I.
Lokha (Chekhija), Masajuki Sato (NhËt
B¶n). Còng t¹i ®©y nhµ sö häc ng−êi Nga E. I. Pivorolo ®· ®Æt ra vÊn ®Ò gi¶ lÞch sö, vÝ dô “niªn ®¹i sö häc míi” cña A. T.
Fomenko, vµ cÇn ph¶i tèi thiÓu ho¸ sù t¸c
®éng cña nã ®Õn x· héi.
VÊn ®Ò sù ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng lÉn nhau vÒ v¨n ho¸ ®Õn ®Æc tÝnh cña c¸c nÒn v¨n minh kh¸c nhau ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c b¸o c¸o t¹i cuéc häp víi chñ ®Ò
“Ch©u ¢u vµ ch©u ¸: sù trao ®æi v¨n ho¸
vµ thÞ tr−êng v¨n ho¸ thÕ kû XV-XX”.
Mèi quan t©m cña c¸c nhµ sö häc Nga lµ “bµn trßn” víi chñ ®Ò “VÊn ®Ò d©n téc trong sù liªn kÕt vµ ph©n r· cña Liªn bang X« ViÕt. Vai trß cña sö liÖu häc”.
Chñ tr× “bµn trßn” lµ M. Gil’dermaier (CHLB §øc) ®· tr×nh bµy tæng quan vÒ vÊn ®Ò d©n téc cña ban l·nh ®¹o X« ViÕt trong suèt thêi gian tån t¹i cña Liªn bang X« ViÕt.
R. Suni (Mü) ph©n tÝch 6 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Õ chÕ Nga (X« ViÕt) tõ thêi Peter I ®Õn nay, cè g¾ng x¸c ®Þnh møc ®é “lÊy n−íc Nga lµm trung t©m”
trong ®−êng lèi chÝnh trÞ ë mçi giai ®o¹n.
Giai ®o¹n cuèi cïng, theo Suni, lµ ®−îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1991 vµ kÐo dµi ®Õn ngµy nay, nã ®−îc ®¸nh dÊu bëi “sù suy yÕu cña ®Õ chÕ Nga ®a d©n téc”. Kh«ng mét ai trong sè sö gia ph−¬ng T©y tham dù cuéc to¹ ®µm “bµn trßn” nµy l¹i kh«ng chó ý
®Õn tæng kÕt quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch d©n téc cña §¶ng Céng s¶n Nga, ®ã lµ sù h×nh thµnh c¸c ®¶ng ph¸i quèc gia d©n téc - nh−ng theo h−íng quan liªu ho¸,- ë c¸c n−íc céng hoµ tù trÞ vµ d©n téc, nh÷ng ®¶ng ph¸i mµ t¹i thêi ®iÓm khñng ho¶ng cña Liªn bang X« ViÕt ®·
lµm tan n¸t ®Êt n−íc thµnh tõng m¶nh, tõng ®−îc b¶n th©n chÕ ®é X« ViÕt kÕt nèi l¹i. Mèi quan t©m chÝnh cña hä lµ cè t×m ra nh÷ng dÊu hiÖu cña phong trµo d©n téc vµ hÖ t− t−ëng cña c¸c phong trµo nµy trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng cña chÝnh quyÒn X« ViÕt. Môc tiªu c¬ b¶n cña
nh÷ng t×m tßi ®ã lµ cè g¾ng chøng minh r»ng Liªn bang X« ViÕt sôp ®æ lµ ®óng qui luËt, chøng minh sù t¸i hoµ hîp c¸c n−íc céng hoµ slav¬ tr−íc ®©y cña ®Êt n−íc nµy lµ kh«ng thÓ ®−îc.
Trong tham luËn cña V. V. Trepavlov (Nga) víi tiªu ®Ò “Vai trß cña giíi tinh hoa d©n téc trong sù tan vì cña Liªn bang X« ViÕt” ®· nhËn xÐt r»ng c¸c d©n téc cña
®Õ chÕ Nga ë thÕ kû XX ®· vµ ®ang tr¶i qua rÊt nhiÒu cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¸c cuéc c¶i tæ luËt ph¸p, nh÷ng vô ®µn
¸p, tr−íc khi kÕt thóc thÕ kû hä ®· cã thÓ t¹o nªn ®−îc giíi tinh hoa chÝnh trÞ ®¸ng gi¸ riªng. Sù më ®Çu cña qu¸ tr×nh l©u dµi nµy ®−îc b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m ®Çu sau c¸ch m¹ng.
Trong khu«n khæ cña MKIN ®· diÔn ra c¸c cuéc häp cña c¸c uû ban vµ tæ chøc quèc tÕ, vµ c¸c nhµ sö häc Nga ®· tham gia rÊt tÝch cùc trong c¸c cuéc häp ®ã. T¹i kú häp cña Liªn ®oµn quèc tÕ vÒ nghiªn cøu §«ng-Nam ¢u vµ Uû ban quèc tÕ nghiªn cøu Slav¬ ViÖn sÜ th«ng tÊn VHLKH Nga V. K. Volkov (Nga) ®· tham dù vµ ph¸t biÓu ý kiÕn. Theo sù quan s¸t cã ®−îc cña «ng trong vßng 5 n¨m, kÓ tõ cuéc Héi nghÞ lÇn tr−íc, trong céng ®ång c¸c nhµ khoa häc-nh©n v¨n ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn bÊt lîi ®èi víi n−íc Nga. Sau khi Ba Lan vµ c¸c quèc gia vïng Baltic tham gia vµo Céng ®ång ch©u ¢u vµ NATO, ho¹t ®éng chèng l¹i Nga ë nh÷ng n−íc nµy ®ang t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Trong lÜnh vùc khoa häc ®iÒu nµy biÓu hiÖn hoÆc ë sù xuÊt hiÖn nh÷ng quan ®iÓm míi chèng l¹i Nga, hoÆc trong c¸ch luËn gi¶i c¸c sù kiÖn lÞch sö theo khÝa c¹nh bÊt lîi cho Nga. MKIN lÇn thø XX kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ.
Ngoµi nh÷ng néi dung trªn, t¹i MKIN XX c¸c nhµ sö häc ®· th¶o luËn vµ lµm s¸ng tá nhiÒu néi dung cña vÊn ®Ò
“Vai trß vµ ý nghÜa cña sù di t¸n d©n slav¬ ®èi víi c¸c n−íc c− tró vµ c¸c n−íc
gèc”.
MKIN XX diÔn ra cã sù më réng kh«ng gian ®Þa lý cña ®Ò tµi vµ ®¹i biÓu tham dù. §¹i diÖn mét lo¹t n−íc, lÇn ®Çu tiªn tham dù vµo c¸c diÔn ®µn t−¬ng øng, nh− Nepan, Kenia, Bangladesh, Lesotho..., ®· cã tham luËn. Sù rêi bá c¸ch tiÕp cËn lÊy ch©u ¢u hoÆc ch©u Mü lµm trung t©m ®èi víi viÖc gi¶i thÝch c¸c qu¸ tr×nh lÞch sö ®· ®−îc x¸c ®Þnh. NhËn
®Þnh toµn cÇu ho¸ sù ph¸t triÓn lÞch sö
®−îc ghi nhËn b»ng nh÷ng nÐt cô thÓ ho¸
vµ tÝnh x¸c ®Þnh khoa häc. ViÖc t×m kiÕm con ®−êng tiÕp cËn cña lÞch sö víi c¸c bé m«n khoa häc tù nhiªn vÉn ®−îc tiÕp tôc.
Cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò gi¸o dôc, vÊn
®Ò lÞch sö giíi, nghiªn cøu chñ nghÜa khñng bè ®· diÔn ra rÊt cëi më, ®¸ng quan t©m.
Héi nghÞ lÇn nµy ®· bÇu ngµi Khose Luis Peset (T©y Ban Nha) lµm chñ tÞch míi cña MKIN; K. Kabiama (NhËt B¶n) vµ U. DZhordan (Mü) - Phã chñ tÞch; Ngµi Zh. L. Rober (Canada) - Tæng th− ký; Thñ quÜ lµ P. Djukre (Thuþ Sü); C¸c thµnh viªn ®−îc bÇu míi cña Ban th−êng vô §¹i Héi ®ång MKIN gåm cã: Sh. Amin (Ên
§é), S. Antokhi (Hungari), M. Kheid (Israel), M. Khistala (PhÇn Lan), Kh.
Sabato (Achentina), M. V. Bibikov (Nga);
C¸c ®¹i biÓu ®· nhÊt trÝ chän Amsterdam (Hµ Lan) lµ ®Þa ®iÓm tæ chøc cho Héi nghÞ MKIN tiÕp theo. Nh− vËy, sau 5 n¨m MKIN l¹i quay trë vÒ ch©u ¢u. Héi nghÞ lÇn thø XXI sÏ diÔn ra vµo th¸ng 8 n¨m 2010. C¸c vÊn ®Ò cña LÞch sö Cæ ®¹i thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ lÞch sö cuèi thÕ kû XX-®Çu thÕ kû XXI sÏ ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c cuéc th¶o luËn cña c¸c häc gi¶ c¸c n−íc kh¸c nhau. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña sù liªn kÕt c¸c khoa häc, sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ khoa häc nh©n v¨n vµ khoa häc tù nhiªn ë mét tr−êng nhËn thøc thÕ giíi réng lín h¬n cã thÓ sÏ cã xung ®éng míi.
