TIÕP BIÕN V¡N HãA TH¤NG QUA §èI THO¹I TRONG ... - USSH

(1)

TIÕP BIÕN V¡N HãA TH¤NG QUA §èI THO¹I TRONG HéI NHËP QUèC TÕ

^(*)

Ph¹m Xu©n Nam^(**)

1. NhËn thøc vÒ tiÕp biÕn v¨n hãa

Bµn vÒ sù ®a d¹ng v¨n hãa víi t−

çch võa lµ tiÒn ®Ò võa lµ ®iÒu kiÖn cho sù giao l−u gi÷a çc céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau, ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn mét hiÖn t−îng mµ çc häc gi¶ ph−¬ng T©y gäi lµ acculturation.

Mét sè nhµ nghiªn cøu ë n−íc ta dÞch thuËt ng÷ nµy lµ ®an xen v¨n hãa, hçn dung v¨n hãa… Nh−ng theo Hµ V¨n TÊn, tÊt c¶ nh÷ng c¸ch dÞch ®ã ®Òu ch−a diÔn t¶ ®óng néi dung kh¸i niÖm nµy.

¤ng cho biÕt, trong mét BÞ vong lôc (Memorandum) n¨m 1936, ba nhµ nh©n häc v¨n hãa ng−êi Mü lµ R. Redifield, R. Linton vµ M. Herskovits ®· ®Þnh nghÜa: “D−íi tõ acculturation, ta hiÓu lµ hiÖn t−îng x¶y ra khi nh÷ng nhãm ng−êi cã v¨n hãa kh¸c nhau, tiÕp xóc l©u dµi vµ trùc tiÕp, g©y ra sù biÕn ®æi m«

thøc (pattern) v¨n hãa ban ®Çu cña mét hay c¶ hai nhãm” (DÉn theo Hµ V¨n TÊn, 1981).

C¨n cø vµo ®Þnh nghÜa nªu trªn, Hµ V¨n TÊn cho r»ng: “Khi hiÖn t−îng acculturation x¶y ra, kh«ng ph¶i chØ cã sù tiÕp xóc hay hßa lÉn (®an xen, hçn

dung…) çc v¨n hãa kh¸c nhau cña çc nhãm mµ quan träng lµ cã sù biÕn ®æi m« thøc v¨n hãa cña çc nhãm” (Hµ V¨n TÊn, 1981). V× thÕ, ®Ó cã thÓ diÔn

®¹t hai néi dung chñ yÕu cña kh¸i niÖm lµ tiÕp xóc vµ biÕn ®æi, «ng ®Ò nghÞ “nªn dïng tõ tiÕp biÕn v¨n hãa ®Ó dÞch thuËt ng÷ acculturation” (Hµ V¨n TÊn, 1981).

ë ®©y, tõ gãc nh×n vÒ sù tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i, ta thÊy næi lªn mét vÊn ®Ò cÇn lµm s¸ng tá lµ: Ph¶i ch¨ng mäi sù tiÕp xóc l©u dµi vµ trùc tiÕp gi÷a c¸c nhãm, c¸c céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau ®Òu dÉn ®Õn biÕn ®æi theo nghÜa tiÕp biÕn v¨n hãa nh− ®·

ph©n tÝch ë trªn? Cã thÓ t×m c©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò ®Æt ra Êy b»ng nh÷ng dÉn chøng thùc tÕ mµ mét sè nhãm, mét sè céng ®ång v¨n hãa ®· tr¶i qua trong lÞch sö cña m×nh.^(*)(**)

(*)Nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trong khu«n khæ

§Ò tµi KX.03.04/11-15 “T¸c ®éng cña tiÕp biÕn vµ héi nhËp v¨n hãa ®Õn ph¸t triÓn cña ViÖt Nam hiÖn nay”.

(**) GS. TS., ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam.

(2)

Ch¼ng h¹n: TiÕp sau sù kiÖn Cristoforo Colombo ph¸t hiÖn ra ch©u Mü vµo cuèi thÕ kû XV, ®Õn n¨m 1527, bän thùc d©n T©y Ban Nha, nh©n danh sø mÖnh “khai hãa v¨n minh”, ®· kÐo qu©n sang chiÕm b¸n ®¶o Yukatan (thuéc Mexico ngµy nay). Trong kho¶ng trªn d−íi mét thÕ kû, c¸c thÕ lùc x©m l−îc vµ thèng trÞ ngo¹i bang Êy kh«ng nh÷ng ®· tiªu diÖt céng ®ång ng−êi Mayas ë b¸n ®¶o nµy mµ cßn ra lÖnh tµn ph¸ vµ thiªu hñy mäi di s¶n v¨n hãa cña d©n b¶n ®Þa, bëi chóng cho ®ã lµ s¶n phÈm cña quû Sa T¨ng! Ai ngê vÒ sau, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu mét sè d÷

liÖu cßn sãt l¹i ®· chøng tá: ng−êi Mayas tõng ®¹t ®Õn tr×nh ®é h×nh thµnh nhµ n−íc d©n téc vµ cã mét nÒn v¨n hãa ®éc ®¸o víi ch÷ viÕt t−îng h×nh riªng, cïng nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ vÒ to¸n häc, y häc vµ thiªn v¨n.

Râ rµng, trong tr−êng hîp nªu trªn, sù tiÕp xóc gi÷a hai céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau kh«ng hÒ ®−a tíi sù biÕn ®æi v¨n hãa cña bÊt cø bªn nµo. Tr¸i l¹i, sù tiÕp xóc c−ìng bøc b»ng b¹o lùc tõ phÝa bän x©m l−îc T©y Ban Nha ®· ®Èy nÒn v¨n hãa tõng ph¸t triÓn rùc rì mét thêi cña ng−êi Mayas ®Õn chç diÖt vong!

Kh«ng Ýt sù kiÖn t−¬ng tù còng ®· lÇn l−ît diÔn ra víi céng ®ång ng−êi Incas vµ mét sè céng ®ång ng−êi da ®á kh¸c ë c¶ Nam Mü vµ B¾c Mü tr−íc lµn sãng bµnh tr−íng cña chñ nghÜa thùc d©n ch©u ¢u trong c¸c thÕ kû XVI-XVII.

VËy cÇn cã thªm nh©n tè t¸c ®éng nµo n÷a, th× sù tiÕp xóc gi÷a nh÷ng nhãm, nh÷ng céng ®ång ng−êi cã v¨n hãa kh¸c nhau míi dÉn ®Õn sù biÕn ®æi m« thøc (hoÆc m« h×nh, kiÓu) v¨n hãa ban ®Çu cña mét hay c¶ hai nhãm, hai céng ®ång?

Theo chóng t«i, nh©n tè t¸c ®éng Êy chÝnh lµ ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa d−íi nhiÒu h×nh thøc.

2. Quan niÖm vÒ ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa

§èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa lµ hiÖn t−îng ®· cã tõ l©u trong lÞch sö nh©n lo¹i. Hµng ngµn n¨m råi, nói cao biÓn réng ®· bÞ v−ît qua; c¸c céng ®ång ng−êi thuéc nhiÒu bé l¹c, bé téc, d©n téc kh¸c nhau ®· gÆp gì, trao ®æi, chia sÎ víi nhau nhiÒu s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ v¨n hãa mµ mçi céng ®ång ®Òu cã nh÷ng ph¸t minh, s¸ng t¹o riªng trong nh÷ng

®iÒu kiÖn ®Æc thï vÒ tù nhiªn, lÞch sö vµ x· héi cña m×nh. Nh÷ng s¶n phÈm, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã lµ hÕt søc ®a d¹ng. Vµ chÝnh sù ®a d¹ng nµy míi lµm n¶y sinh yªu cÇu giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a chóng.

VÒ ®iÒu nµy, cã ý kiÕn b¨n kho¨n r»ng, d−êng nh− chØ sau khi häc gi¶

ng−êi Mü lµ Samuel Huntington ®−a ra thuyÕt “§ông ®é gi÷a c¸c nÒn v¨n minh” (1993), th× nhiÒu nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi yªu chuéng hßa b×nh trªn thÕ giíi míi ph¶n øng l¹i b»ng viÖc nªu lªn chñ tr−¬ng ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh.

ThËt ra, tõ nh÷ng n¨m 1980, UNESCO ®· ®Ò x−íng vµ tµi trî cho mét dù ¸n ®iÒu tra, kh¶o s¸t, nghiªn cøu trªn quy m« lín vÒ Con ®−êng t¬ lôa nh»m lµm s¸ng tá “sù gÆp gì vµ ®èi tho¹i” gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa ¸ - ¢u tõ thêi cæ - trung ®¹i (UNESCO, 1998, p.VIII).

H¬n mét thËp niªn sau, trong bµi ph¸t biÓu nh©n N¨m quèc tÕ ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh (2001), Tæng Th− ký Liªn Hîp Quèc lóc bÊy giê lµ «ng Kofi Annan ®· ®i ®Õn nhËn thøc cho r»ng: “Trong suèt toµn bé

(3)

lÞch sö, c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh ®·

tr−ëng thµnh, ®¬m hoa kÕt tr¸i b»ng con ®−êng ®èi tho¹i vµ trao ®æi víi nhau, häc hái c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c vµ

®−îc c¸c nÒn v¨n hãa ®ã cæ vò t×m kiÕm tri thøc vµ sù hiÓu biÕt” (Kofi Annan, 2002, tr.2).

¤ng Kōichirō Matsuura − Tæng Gi¸m ®èc UNESCO khi ®ã còng nãi:

“Khi toµn cÇu hãa ®−îc ®Èy m¹nh vµ khi sù phô thuéc lÉn nhau t¨ng lªn, c¸c nÒn v¨n minh vµ v¨n hãa cã nhu cÇu sèng cßn lµ cÇn tiÕp xóc, c¸ch t©n, t¸c

®éng qua l¹i, trao ®æi vµ ®èi tho¹i trªn c¬ së b×nh ®¼ng vÒ phÈm gi¸ vµ sù khoan dung” (Kōichirō Matsuura, 2005, tr.648).

Riªng vÒ néi hµm cña kh¸i niÖm ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh th× cßn Ýt ®−îc bµn tíi. B¶n th©n «ng K.

Matsuura cho r»ng: “Theo nghÜa réng nhÊt, ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh lµ mét tiÕn tr×nh mang ®Æc tr−ng gi¸o dôc. §ã lµ mét tiÕn tr×nh, th«ng qua ®ã nh÷ng con ng−êi kh¸c nhau biÕt ®−îc nh÷ng ®iÒu mµ hä cã chung vµ häc c¸ch t«n träng quyÒn kh¸c biÖt cña ng−êi kh¸c” (Kōichirō Matsuura, 2005, tr.645). VÒ c¬ b¶n,

®Þnh nghÜa nµy vÉn chñ yÕu nhÊn m¹nh

®Õn ý nghÜa vµ môc tiªu cña ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh h¬n lµ ®i s©u vµo néi hµm cña kh¸i niÖm.

Trong khi cßn b¨n kho¨n vÒ nh÷ng ý kiÕn nªu trªn, th× chóng t«i l¹i chó ý

®Õn quan niÖm cña nhµ v¨n hãa häc ViÖt Nam H÷u Ngäc vÒ ®èi tho¹i liªn v¨n hãa (intercultural dialogue) – mét c¸ch gäi kh¸c cña ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa (dialogue between cultures).

Theo H÷u Ngäc, “®èi tho¹i [liªn v¨n

hãa] chØ lµ mét h×nh thøc cña tiÕp biÕn v¨n hãa” (H÷u Ngäc, 2004, tr.102).

Cã thÓ xem ®ã lµ mét c¸ch quan niÖm mang tÝnh gîi më rÊt ®¸ng ghi nhËn. Song theo thiÓn nghÜ cña chóng t«i, ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa kh«ng ph¶i lµ mét h×nh thøc cña tiÕp biÕn v¨n hãa mµ lµ t¸c nh©n cña sù tiÕp biÕn Êy.

Tuy vËy, ®Ó cã thÓ ®i tíi mét ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa, chóng t«i thÊy tr−íc hÕt cÇn lµm râ mét sè khÝa c¹nh chñ yÕu cã liªn quan ®Õn kh¸i niÖm nµy:

Thø nhÊt, tiÕp xóc v¨n hãa lµ ®iÒu kiÖn cÇn nh−ng ch−a ®ñ cña biÕn ®æi v¨n hãa, bëi tiÕp xóc v¨n hãa kh«ng tù

®éng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi. Nh− trªn ®·

chøng minh, khi tiÕp xóc víi v¨n hãa B, v¨n hãa A kh«ng nhÊt thiÕt biÕn thµnh A'. TiÕp xóc chØ dÉn ®Õn biÕn ®æi khi cã sù ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c nhau. Tuy vËy, b¶n th©n c¸c nÒn v¨n hãa còng kh«ng tù chóng ®èi tho¹i víi nhau. ChØ cã nh÷ng con ng−êi – víi t−

c¸ch lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸

trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn hîp thµnh c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c nhau – míi tham gia vµo c¸c cuéc ®èi tho¹i v¨n hãa (Xem Edgar Morin, 2004, p.6).

Thø hai, ®èi tho¹i, theo nghÜa th«ng th−êng, lµ sù trao ®æi th«ng tin, ý t−ëng, quan ®iÓm... gi÷a hai hoÆc nhiÒu ng−êi. Cßn ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa th× cã thÓ ®−îc quan niÖm lµ tiÕn tr×nh diÔn ra khi cã sù tiÕp xóc, t−¬ng t¸c - chia sÎ - th©u hãa, dÉn ®Õn biÕn ®æi c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa (yÕu tè cèt lâi cña mét m« thøc v¨n hãa) − mét tiÕn tr×nh

®−îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn

(4)

hay thuéc vÒ c¸c céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau.

Thø ba, trong chuçi quan hÖ nh©n qu¶ tõ tiÕp xóc ®Õn biÕn ®æi v¨n hãa, tøc tiÕp biÕn v¨n hãa, th× ®èi tho¹i lµ kh©u trung gian t¸c ®éng ®Õn sù chuyÓn hãa hay kÕt hîp gi÷a çc gi¸ trÞ v¨n hãa néi sinh víi çc gi¸ trÞ v¨n hãa ngo¹i sinh cña çc bªn tham gia ®èi tho¹i.

Thø t−, sù chuyÓn hãa hay kÕt hîp c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa th−êng ®−îc thÓ hiÖn víi nhiÒu møc ®é vµ cÊp ®é kh¸c nhau:

cã nh÷ng gi¸ trÞ bÞ kh−íc tõ, cã nh÷ng gi¸ trÞ ®−îc vay m−în, cã nh÷ng gi¸ trÞ

®−îc c¶i biÕn, vµ còng cã nh÷ng gi¸ trÞ

®−îc s¸ng t¹o míi hoµn toµn nhê sù gîi ý vµ th«i thóc cña ®èi tho¹i.

Tõ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch ë trªn, ®Õn

®©y chóng t«i thö ®−a ra ®Þnh nghÜa:

“§èi tho¹i gi÷a çc nÒn v¨n hãa lµ tiÕn tr×nh diÔn ra khi cã sù tiÕp xóc, t−¬ng t¸c - chia sÎ - th©u hãa, dÉn ®Õn biÕn ®æi çc gi¸ trÞ v¨n hãa - mét tiÕn tr×nh ®−îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn hay thuéc vÒ çc céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau. Trong chuçi nh©n qu¶ tõ tiÕp xóc

®Õn biÕn ®æi v¨n hãa, tøc tiÕp biÕn v¨n hãa, ®èi tho¹i lµ kh©u trung gian ®ãng vai trß t¸c nh©n quy ®Þnh néi dung, h×nh thøc, ph−¬ng thøc, møc ®é vµ cÊp

®é chuyÓn hãa gi÷a çc gi¸ trÞ v¨n hãa néi sinh vµ çc gi¸ trÞ v¨n hãa ngo¹i sinh cña çc bªn tham gia ®èi tho¹i”.

Cã thÓ h×nh dung tiÕn tr×nh ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa diÔn ra nh−

s¬ ®å sau:

Víi ®Þnh nghÜa vµ s¬ ®å nªu trªn, sau ®©y ta cã thÓ sö dông c¸c côm tõ ng¾n gän lµ tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua

®èi tho¹i, hay tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa, hoÆc ng¾n gän h¬n n÷a lµ ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa.

§èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa th−êng ®−îc thùc hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc. Trong ®ã næi lªn mÊy h×nh thøc quan träng nhÊt lµ: §èi tho¹i trùc tiÕp b»ng lêi vµ ®èi tho¹i th«ng qua nghiªn cøu t¸c phÈm ch÷ viÕt hoÆc qua quan s¸t hµnh vi… Nh− thùc tÕ lÞch sö n−íc ta ®· cho thÊy: Trong suèt cuéc hµnh tr×nh v¹n dÆm ®i t×m ®−êng cøu n−íc cøu d©n, NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh, ng−êi ®¹i diÖn kiÖt xuÊt cho gi¸

trÞ cèt lâi cña v¨n hãa d©n téc lµ chñ nghÜa yªu n−íc ViÖt Nam, ®· kh«ng ngõng tiÕn hµnh ®èi tho¹i trùc tiÕp b»ng lêi hoÆc ®èi tho¹i qua t¸c phÈm víi nhiÒu nhµ v¨n hãa lín trªn thÕ giíi.

Nhê vËy, Ng−êi ®· cã thÓ tÝch hîp ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa −u tréi cña c¶

ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y, ®Ó trªn c¬

së ®ã vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o vµo sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng con ng−êi trªn quª h−¬ng xø së m×nh.

NÕu môc ®Ých ch©n chÝnh cña tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i lµ mçi bªn tham gia tiÕn tr×nh Êy ®Òu biÕt

®¸nh gi¸, lùa chän, tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c ®Ó lµm giµu thªm b¶n s¾c v¨n hãa cña d©n téc m×nh, th× nh÷ng lêi d−íi ®©y cña Hå ChÝ Minh khi tr¶

lêi c¸c nhµ b¸o n−íc ngoµi sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m

(5)

1945 ®−îc xem nh− mét biÓu ®¹t ®iÓn h×nh: “Häc thuyÕt cña Khæng Tö cã −u

®iÓm lµ sù tu d−ìng ®¹o ®øc c¸ nh©n.

T«n gi¸o Giªsu cã −u ®iÓm lµ lßng b¸c

¸i. Chñ nghÜa M¸c cã −u ®iÓm lµ ph−¬ng ph¸p lµm viÖc biÖn chøng. Chñ nghÜa T«n DËt Tiªn cã −u ®iÓm lµ chÝnh s¸ch cña nã thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn n−íc chóng t«i. Khæng Tö, Giªsu, C¸c M¸c, T«n DËt Tiªn ch¼ng cã nh÷ng ®iÓm chung ®ã sao? Hä ®Òu muèn m−u cÇu h¹nh phóc cho loµi ng−êi, m−u cÇu phóc lîi cho x· héi… T«i cè g¾ng lµm ng−êi häc trß nhá cña c¸c vÞ Êy. T«i chÝnh lµ t«i ngµy tr−íc, mét ng−êi yªu n−íc”

(TrÇn D©n Tiªn, 1949, tr.91).

Tõ nh÷ng bµi häc ngµn ®êi cña «ng cha ta thêi cæ - trung ®¹i, ®Æc biÖt lµ tõ bµi häc vµ tÊm g−¬ng s¸ng chãi cña NguyÔn ¸i Quèc − Hå ChÝ Minh thêi cËn - hiÖn ®¹i trong viÖc tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i trªn c¬ së gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, ngµy nay chóng ta cã thÓ rót ra kÕt luËn: Sù

®a d¹ng v¨n hãa t¹o tiÒn ®Ò cho sù tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i gi÷a c¸c céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau. §Õn l−ît nã, sù tiÕp biÕn s¸ng t¹o (chø kh«ng ph¶i lµ sao chÐp, rËp khu«n) th«ng qua ®èi tho¹i gi÷a c¸c céng ®ång v¨n hãa Êy võa lµm cho chóng xÝch l¹i gÇn nhau võa t¹o ra sù kh¸c biÖt míi ®Ó kÝch thÝch sù ®èi tho¹i tiÕp theo.

3. §Þnh h−íng b¶o tån sù ®a d¹ng v¨n hãa vµ t¨ng c−êng tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i trong héi nhËp quèc tÕ

Víi tÝnh chÊt cña mét chuyªn ®Ò nghiªn cøu c¬ b¶n g¾n víi øng dông,

®Õn môc nµy chóng t«i thö ®Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm cã ý nghÜa ®Þnh h−íng cho viÖc b¶o tån sù ®a d¹ng v¨n hãa vµ t¨ng

c−êng tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i trong tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ cña n−íc ta hiÖn nay.

C¬ héi vµ th¸ch thøc

Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980, d−íi t¸c

®éng cña cuéc çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tÝnh chÊt x· héi hãa cña nÒn s¶n xuÊt trªn thÕ giíi ®· v−ît xa ra khái biªn giíi çc quèc gia riªng rÏ vµ do ®ã ®· lµm cho toµn cÇu hãa vµ héi nhËp quèc tÕ trë thµnh xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc, tr−íc hÕt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ, råi tõ kinh tÕ lan táa ra çc lÜnh vùc kh¸c.

Riªng trªn lÜnh vùc v¨n hãa, c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng, liªn l¹c hiÖn

®¹i, nhÊt lµ çc “siªu lé” th«ng tin víi m¹ng Internet, ®· t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ch−a tõng cã ®Ó çc d©n téc, çc céng ®ång v¨n hãa ë mäi ch©n trêi, gãc biÓn cã thÓ nhanh chãng trao ®æi víi nhau vÒ ý t−ëng, kiÕn thøc, ph¸t minh, s¸ng chÕ, d÷ kiÖn…, qua ®ã gãp phÇn më réng sù hiÓu biÕt vÒ çc nÒn v¨n hãa cña nhau. Nh−ng mÆt kh¸c, qu¸ tr×nh trªn còng lµm n¶y sinh mèi nguy c¬ ghª gím vÒ sù ®ång nhÊt hãa çc hÖ thèng gi¸ trÞ, ®e däa lµm suy kiÖt kh¶ n¨ng s¸ng t¹o ®a d¹ng cña çc nÒn v¨n hãa - nh©n tè cùc kú quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ bÒn v÷ng cña tõng d©n téc vµ cña c¶ nh©n lo¹i. Nguy c¬ Êy l¹i cµng t¨ng lªn khi mét sè thÕ lùc nµo ®ã tù xem nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña d©n téc m×nh lµ “kiÓu mÉu” vµ cã tÝnh “phæ qu¸t”, tõ ®ã hä n¶y sinh th¸i

®é ng¹o m¹n vµ ý ®å ¸p ®Æt nh÷ng gi¸

trÞ Êy cho c¸c d©n téc kh¸c b»ng mét chÝnh s¸ch cã thÓ gäi lµ “x©m l−îc v¨n hãa” víi nhiÒu thñ ®o¹n c¶ tr¾ng trîn vµ tinh vi.

(6)

N»m trong bèi c¶nh chung Êy cña thÕ giíi, nÒn v¨n hãa thèng nhÊt trong

®a d¹ng cña h¬n 50 d©n téc anh em cïng sèng chung trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam,

®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qua lÞch sö mÊy ngµn n¨m dùng n−íc vµ gi÷

n−íc, còng ®ang ®øng tr−íc c¶ nh÷ng c¬

héi lín vµ nh÷ng th¸ch thøc lín. C¬ héi lµ kh¶ n¨ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn thµnh c«ng nÒn v¨n hãa ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc vµ më réng tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i víi c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c trªn thÕ giíi, qua ®ã nh÷ng gi¸ trÞ −u tó cña v¨n hãa ViÖt Nam cã dÞp táa s¸ng ra bªn ngoµi, ®ång thêi chóng ta l¹i cã thÓ tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n hãa cña nh©n lo¹i ®Ó lµm giµu ®Ñp thªm nÒn v¨n hãa d©n téc. Cßn th¸ch thøc lµ nguy c¬ ®¸nh mÊt b¶n s¾c, cèt c¸ch riªng cña m×nh, bÞ hßa tan vµo mét thø “v¨n hãa thÕ giíi ®ång phôc”, chø kh«ng ph¶i lµ héi nhËp víi nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh nh©n lo¹i.

MÊy ®Þnh h−íng c¬ b¶n

§Ó tËn dông ®−îc mäi c¬ héi vµ v−ît qua mäi th¸ch thøc nªu trªn, th× viÖc b¶o tån sù ®a d¹ng v¨n hãa vµ t¨ng c−êng tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ ngµy cµng s©u réng cña n−íc ta hiÖn nay cÇn tu©n theo mÊy ®Þnh h−íng c¬

b¶n sau:

Thø nhÊt, biÕt m×nh, biÕt ng−êi Thùc hiÖn sù cam kÕt víi tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa nh»m gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa bao giê còng ®ßi hái ë nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn hay thuéc vÒ c¸c céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau hai phÈm chÊt c¬ b¶n: i) ThÊm nhuÇn cµng s©u cµng tèt nh÷ng

gi¸ trÞ v¨n hãa −u tó cña d©n téc m×nh;

ii) HiÓu biÕt cµng réng cµng hay nh÷ng tinh hoa v¨n hãa cña d©n téc kh¸c.

§©y chÝnh lµ triÕt lý “biÕt m×nh, biÕt ng−êi”. CÇn biÕt c¶ chç m¹nh vµ chç yÕu cña m×nh vµ cña ng−êi mét c¸ch tØnh t¸o, thùc tÕ, kh¸ch quan.

Nh− trªn ®· tr×nh bµy, ®Æc ®iÓm cña m«i tr−êng tù nhiªn, cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ cña nh÷ng quan hÖ nhiÒu mÆt víi bªn ngoµi, mµ d©n téc ta tõng kinh qua trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh, ®· h×nh thµnh nªn nh÷ng ®Æc tÝnh cña con ng−êi ViÖt Nam.

§ã lµ lßng yªu n−íc nång nµn, ý chÝ tù c−êng s©u s¾c, tinh thÇn hiÕu häc, sù cëi më, lßng khoan dung, tÝnh nh¹y bÐn vµ linh ho¹t trong tiÕp xóc, giao l−u víi nhiÒu céng ®ång v¨n hãa kh¸c. Nh−ng bªn c¹nh ®ã, do sù b¶o l−u qu¸ l©u nhiÒu tµn d− cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt

¸ ch©u tr× trÖ, l¹i chÞu sù chi phèi cña triÕt lý träng n«ng, øc th−¬ng cña c¸c v−¬ng triÒu phong kiÕn, trong khi chÕ

®é gi¸o dôc mét thêi gian dµi tr−íc ®©y (vµ ®Õn c¶ ngµy nay n÷a) th−êng thiªn vÒ lèi häc khoa cö, nÆng lý thuyÕt su«ng, xa rêi thùc tÕ, cho nªn ng−êi ViÖt Ýt cã ®Çu ãc ph¸t minh s¸ng chÕ lín vÒ khoa häc - kü thuËt, nÕp t− duy vµ lèi lµm ¨n th−êng manh món, dµn tr¶i, cµo b»ng, dÔ chñ quan tháa m·n vµ thiÕu tÇm nh×n xa...

Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay, con thuyÒn ViÖt Nam ®ang v−¬n ra biÓn lín cïng thÕ giíi ®ua tranh. V× thÕ, lóc nµy h¬n bao giê hÕt, céng ®ång d©n téc ViÖt Nam cÇn ph¶i biÕt tËn lùc chÊn h−ng nÒn gi¸o dôc n−íc nhµ, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa −u tréi cña m×nh, khÈn tr−¬ng

(7)

bæ sung nh÷ng gi¸ trÞ thiÕu hôt, tØnh t¸o g¹t bá nh÷ng c¸i l¹c hËu, lçi thêi.

Trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh nªn mét nguån nh©n lùc cã trÝ tuÖ cao, hoµi b·o lín vµ b¶n lÜnh v÷ng vµng ®Ó ®ñ søc lµm lan táa nh÷ng çi hay, çi ®Ñp cña v¨n hãa ViÖt Nam ra bªn ngoµi, ®ång thêi lùa chän tiÕp thu nh÷ng yÕu tè nh©n b¶n, khoa häc, hîp lý, tiÕn bé cña çc nÒn v¨n hãa kh¸c, c¶ cæ kim §«ng T©y, xem ®ã lµ nh©n tè cùc kú quan träng thøc dËy çc tiÒm n¨ng, nh©n lªn mäi nguån c¶m høng s¸ng t¹o, lµm nªn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa vËt chÊt vµ gi¸ trÞ v¨n hãa tinh thÇn míi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ v× môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, “s¸nh vai víi çc c−êng quèc n¨m ch©u”, nh− B¸c Hå tõng mong muèn lóc sinh thêi.

Thø hai, xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a “nhËn vµ cho”

V¨n hãa ViÖt Nam lµ mét nÒn v¨n hãa më. Vµo nh÷ng thêi kú h−ng thÞnh cña m×nh, v¨n hãa ViÖt Nam lu«n dùa trªn ba trô cét chÝnh: i) N¨ng lùc s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa néi sinh; ii) Kh¶

n¨ng tiÕp nhËn cã lùa chän nh÷ng gi¸

trÞ v¨n hãa ngo¹i sinh; iii) Kh¶ n¨ng kÕt hîp nh÷ng gi¸ trÞ néi sinh vµ ngo¹i sinh, t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa míi ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña d©n téc trong xu thÕ ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i.

§Æc biÖt, víi nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn

®¹i, mµ mòi nhän lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng, ngµy nay ViÖt Nam cã thÓ vµ cÇn ph¶i tËn dông nh÷ng ®iÒu kiÖn míi do thêi ®¹i mang l¹i ®Ó më réng h¬n n÷a tÇm nh×n ra bªn ngoµi,

lùa chän häc hái cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a nh÷ng c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nhiÒu nÒn v¨n hãa trªn thÕ giíi.

Ch¼ng h¹n, chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i:

- Häc tõ ®Êt n−íc “MÆt trêi mäc”

kinh nghiÖm kÕt hîp hµi hßa gi÷a “kü thuËt ph−¬ng T©y + ®¹o lý NhËt B¶n”

trong qu¸ tr×nh duy t©n ®Ó hiÖn ®¹i hãa

®Êt n−íc;

- Häc tõ n−íc b¹n Ên §é ý chÝ ®ét ph¸ vµo c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶

cña c¸c s¶n phÈm kinh tÕ, còng nh− c¸c s¶n phÈm v¨n hãa, nghÖ thuËt.

- Häc tõ ®¶o quèc mang biÓu t−îng S− tö hoµi b·o x©y dùng m« h×nh ph¸t triÓn t−¬ng lai theo c«ng thøc “§«ng T©y + nh÷ng ®Æc tÝnh Singapore” vÒ ch÷

tÝn, tri thøc, sù liªn kÕt vµ cuéc sèng (DÉn theo Minh Hoµng, 2007).

- Häc tõ Hµn Quèc “bµi häc hãa rång” trªn c¬ së ®Çu t− m¹nh cho ph¸t triÓn gi¸o dôc trung häc vµ ®¹i häc chÊt l−îng cao…

Nh−ng häc hái thÕ giíi hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ sao chÐp nguyªn xi mäi kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi. Bëi mçi n−íc, mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng ®Æc

®iÓm riªng vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng v¨n hãa. V× thÕ, mäi sù sao chÐp rËp khu«n mét m« h×nh nµo ®Êy sím muén ®Òu dÉn ®Õn thÊt b¹i. Theo kinh nghiÖm ngµn ®êi cña «ng cha, chóng ta ph¶i häc tËp bªn ngoµi víi tinh thÇn ®éc lËp vµ tù chñ cao. Häc tËp bªn ngoµi ®Ó t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ t¨ng thªm, nhÊt lµ s¸ng t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa míi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng

(8)

vÊn ®Ò cña ®Êt n−íc m×nh, d©n téc m×nh vµ qua ®ã gãp phÇn lµm phong phó thªm nÒn v¨n hãa cña nh©n lo¹i.

VÒ ®iÒu nµy, Hå ChÝ Minh tõng c¨n dÆn: “M×nh cã thÓ b¾t ch−íc c¸i hay cña bÊt cø n−íc nµo ë ¢u - Mü, nh−ng

®iÒu cèt yÕu lµ s¸ng t¸c. M×nh ®·

h−ëng c¸i hay cña ng−êi th× còng ph¶i cã c¸i hay cho ng−êi kh¸c h−ëng. M×nh

®õng chÞu vay mµ kh«ng tr¶” (B¸o Cøu quèc, 1945).

trong tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa.

Thø ba, ph¸t huy tiÒm n¨ng s¸ng t¹o v¨n hãa ®éc ®¸o cña d©n téc, t¨ng c−êng ®èi tho¹i víi c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c, t¹o ®iÒu kiÖn ®i nhanh h¬n vµo kinh tÕ tri thøc

Mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng næi bËt cña giai ®o¹n toµn cÇu hãa hiÖn nay lµ sù ra ®êi cña kinh tÕ tri thøc dùa trªn c¬ së khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.

Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, çi kinh tÕ vµ çi v¨n hãa thËt sù ®an quyÖn vµo nhau. Çi v¨n hãa – thÓ hiÖn ë n¨ng lùc v−¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ ch©n, thiÖn, mü trong lao ®éng s¶n xuÊt − ®ãng vai trß

®éng lùc thóc ®Èy viÖc lµm ra nhiÒu gi¸

trÞ gia t¨ng cña çc ngµnh, çc s¶n phÈm kinh tÕ. Ng−îc l¹i, çi kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn th× cµng cã yªu cÇu, ®ång thêi cµng t¹o thªm ®iÒu kiÖn cho con ng−êi − víi t− çch lµ mçi ç

Tõ h¬n 150 n¨m tr−íc, C. M¸c ®·

tõng dù b¸o: Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, “thêi gian lao ®éng kh«ng cßn lµ

vµ ph¶i kh«ng cßn lµ th−íc ®o cña c¶i n÷a... Mµ nãi chung lµ viÖc gi¶m lao

®éng cÇn thiÕt cña x· héi xuèng møc tèi thiÓu, t−¬ng øng víi ®iÒu ®ã lµ sù ph¸t triÓn nghÖ thuËt, khoa häc,v.v... cña c¸c c¸ nh©n nhê thêi gian ®· ®−îc gi¶i táa cho mäi ng−êi vµ nhê nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®· ®−îc t¹o ra ®Ó thùc hiÖn ®iÒu

®ã” (C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, 2006, tr.370-371).

Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ, nÕu cã trong tay mét ph−¬ng tiÖn c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i th× mçi c¸ nh©n ng−êi lao ®éng cã häc vÊn vµ cã n¨ng khiÕu nhÊt ®Þnh nµo ®ã ®Òu cã thÓ viÕt bµi, lµm tin, quay phim, chôp ¶nh, s¸ng t¸c

©m nh¹c... vµ t¶i lªn m¹ng toµn cÇu b¨ng réng nh÷ng t¸c phÈm khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt hÕt søc ®a d¹ng cña m×nh ®Ó trao ®æi víi tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ë c¶ trong vµ ngoµi n−íc.

VÞ thÕ c¸ nh©n trong tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a c¸c céng ®ång v¨n hãa kh¸c nhau ngµy cµng t¨ng lªn. Mäi ch©n trêi ®Òu më réng cho nh÷ng tµi n¨ng thËt sù.

MÆc dï hiÖn nay, chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc cña ViÖt Nam cßn thÊp, song nÕu biÕt tranh thñ ®iÒu kiÖn thuËn lîi do thêi ®¹i mang l¹i, ViÖt Nam cã nhiÒu kh¶ n¨ng thùc hiÖn thµnh c«ng chiÕn l−îc c«ng nghiÖp hãa “rót ng¾n”

theo h−íng hiÖn ®¹i, ®Ó ®i nhanh vµo kinh tÕ tri thøc trªn c¬ së “kÕt hîp viÖc sö dông nguån vèn tri thøc cña con ng−êi ViÖt Nam víi tri thøc míi nhÊt cña nh©n lo¹i” (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, 2006, tr.88).

Thùc hiÖn ®−îc ®iÒu ®ã th× mçi s¶n phÈm kinh tÕ cña n−íc ta ®em ra trao

(9)

®æi víi thÕ giíi ®Òu chøa ®ùng trong nã mét hµm l−îng trÝ tuÖ, hµm l−îng v¨n hãa cao. Ng−îc l¹i, mçi cuéc tiÕp xóc, giao l−u, ®èi tho¹i gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam víi c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c ®Òu cã thÓ gãp phÇn thóc ®Èy héi nhËp quèc tÕ s©u h¬n vÒ kinh tÕ vµ vÒ c¸c lÜnh vùc kh¸c.

Thø t−, b¶o tån sù ®a d¹ng v¨n hãa vµ tiÕp biÕn v¨n hãa th«ng qua ®èi tho¹i víi nhËn thøc “cÇu ®ång, tån dÞ”

XÐt vÒ thùc chÊt “cÇu ®ång, tån dÞ”

®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa. §¸ng chó ý lµ, trong bèi c¶nh thÕ giíi ngµy nay, lµn sãng toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ

®ang trµn ®Õn mäi “hang cïng ngâ hÎm”

cña hµnh tinh nµy. Nh−ng lµn sãng kinh tÕ ®ã kh«ng thÓ dÉn ®Õn ®ång nhÊt hãa v¨n hãa toµn cÇu.

Kinh nghiÖm lÞch sö ®· cho thÊy, NhËt B¶n lµ n−íc tham gia qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa, råi tiÕn tíi toµn cÇu hãa tõ h¬n mét thÕ kû nay. Song cho ®Õn giê NhËt B¶n vÉn kh«ng ®¸nh mÊt b¶n s¾c v¨n hãa cña m×nh. T−¬ng tù nh− vËy, hiÖn nay Ên §é, Trung Hoa còng ®ang tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nh−ng liÖu cã ai cã thÓ nghÜ r»ng mÊy chôc n¨m sau, nh÷ng nÒn v¨n hãa giµu b¶n s¾c vµ cã nguån gèc tõ 5.000 n¨m nµy sÏ bÞ ®ång hãa bëi nÒn v¨n hãa cña bÊt cø quèc gia nµo kh¸c.

Ngµy nay, chÝnh víi nhËn thøc “cÇu

®ång, tån dÞ” trong tiÕp xóc, giao l−u,

®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa, chóng ta muèn t×m ra nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång lµm chç dùa cho sù xÝch l¹i gÇn nhau

gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam víi çc nÒn v¨n hãa ®a d¹ng trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §ã lµ nguyÖn väng tha thiÕt vÒ sù chung sèng hßa b×nh trong ®éc lËp, tù do gi÷a çc d©n téc. §ã lµ quyÕt t©m t¹o ra sù chuyÓn biÕn thËt sù trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña çc thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau. §ã lµ −íc m¬ ®¹t ®Õn nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc - c«ng nghÖ vµ ®em nh÷ng thµnh tùu ®ã phôc vô cuéc sèng h¹nh phóc cña con ng−êi…

Thùc hiÖn “cÇu ®ång, tån dÞ” trong

®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa, chóng ta cßn cã môc ®Ých ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm

®Æc thï vÒ gi¸ trÞ quan gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi çc d©n téc kh¸c. Nh−ng nh÷ng ®iÓm ®Æc thï Êy tù chóng kh«ng lµm cho çc nÒn v¨n hãa xa çch nhau, thµnh kiÕn víi nhau, thËm chÝ “®ông

®é” víi nhau, nh− Samuel Huntington tõng ra søc biÖn minh. Tr¸i l¹i, “cÇu

®ång, tån dÞ” khuyÕn khÝch c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c nhau häc c¸ch cïng tån t¹i víi nhau vµ cïng gãp phÇn riªng cña m×nh vµo viÖc thóc ®Èy nÒn v¨n minh nh©n lo¹i tiÕn vÒ phÝa tr−íc.

§iÒu cã ý nghÜa then chèt h¬n c¶

cña “cÇu ®ång, tån dÞ” lµ trªn c¬ së kh¸m ph¸ nh÷ng gi¸ trÞ chung còng nh− nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc thï th«ng qua ®èi tho¹i, nÒn v¨n hãa ViÖt Nam vµ c¸c nÒn v¨n hãa cña nh÷ng d©n téc kh¸c sÏ thùc hiÖn sù t−¬ng t¸c - chia sÎ - th©u hãa lÉn nhau kh«ng ph¶i theo h−íng cã mét nÒn v¨n hãa trong sè ®ã lÊn ¸t hoÆc

®ång hãa c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c, mµ theo h−íng c¸c nÒn v¨n hãa cïng lµm cho nhau trë nªn phong phó h¬n, trong khi mçi nÒn v¨n hãa vÉn gi÷ ®−îc b¶n s¾c riªng cña m×nh

(10)

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Kofi Annan (2002), §èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh, Ng«

ThÕ Phóc dÞch, Tµi liÖu phôc vô nghiªn cøu cña ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè TN 2002-60, Hµ Néi.

2. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, Toµn tËp, TËp 46, phÇn II (2006), Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt, Hµ Néi.

3. Minh Hoµng (2007), ThÕ giíi.

Singapore,

http://dulich.tuoitre.vn/thegioi/199110 /the-gioi-singapore.html

4. Edgar Morin (2004), Dialogue Assumes Equality, trong: UNESCO (2004), The New Courier, January.

5. H÷u Ngäc (2004), §èi tho¹i liªn v¨n hãa gi÷a ViÖt Nam vµ ph−¬ng T©y, Kû yÕu Héi nghÞ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng vÒ “§èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh v× hßa b×nh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, Hµ Néi, th¸ng 12.

6. Kōichirō Matsuura (2005), Vai trß cña UNESCO trong thÕ kû XXI, Nxb.

7. Hµ V¨n TÊn (1981), “Giao l−u v¨n hãa ë ng−êi ViÖt cæ”, T¹p chÝ Nghiªn cøu nghÖ thuËt, th¸ng 5.

8. TrÇn D©n Tiªn (1949), Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, B¶n dÞch Trung v¨n cña Tr−¬ng NiÖm Thøc (1949), Hå ChÝ Minh truyÖn, Nxb. Tam Liªn, Th−îng H¶i, th¸ng 6.

9. B¸o Cøu quèc, sè ra ngµy 9/10/1945.

10.§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2006), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

11.UNESCO (1998), The Silk Roads - High Way of Culture and Commerce, Paris.