thUêng thøc trung quèc häc

(1)

duy ®¹t

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 9(121) – 2011

84 th−êng thøc trung quèc häc

au h¬n nöa thÕ kû T− M·

Quang hoµn thµnh bé T− trÞ th«ng gi¸m, triÒu Tèng l¹i xuÊt hiÖn mét nhµ sö häc kiÖt xuÊt. ¤ng chÝnh lµ Viªn Xu - ng−êi biªn so¹n t¸c phÈm Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t, khai s¸ng thÓ tµi ký sù b¶n m¹t (ThÓ tµi ghi chÐp ®Çu ®u«i sù viÖc) trong lÞch sö sö häc Trung Quèc.

Viªn Xu (1131-1205), tù lµ C¬ Träng, ng−êi KiÕn An - KiÕn Ch©u (nay lµ KiÕn

¢u, Phóc KiÕn). ¤ng sinh ra vµ lín lªn

®óng lóc triÒu Nam Tèng vµ triÒu Kim võa ký kÕt “Hßa −íc ThiÖu H−ng”, h×nh thµnh côc diÖn Nam - B¾c ®èi ®Çu. BÊy giê, quan l¹i lín nhá trong triÒu chØ biÕt sèng cÇu an qua ngµy, ch¼ng mµng nghÜ

®Õn viÖc giµnh l¹i nh÷ng vïng ®Êt ®·

mÊt, thu giang s¬n vÒ mét mèi; Quan tr−êng xa xØ, kÎ sÜ suy ®åi. Kh¸c víi thãi

®êi, Viªn Xu hoµn toµn kh«ng thê ¬ tr−íc thùc tr¹ng kû c−¬ng x· héi ®ang ngµy cµng hçn lo¹n. N¨m 17 tuæi, «ng vµo

Th¸i häc (tøc §¹i häc ë Trung Quèc thêi cæ); N¨m Long H−ng nguyªn niªn (1163), Viªn Xu ®ç TiÕn sÜ víi t− c¸ch tr¹ng nguyªn. Cïng ®ç tiÕn sÜ khoa thi nµy cßn cã hai nhµ Kinh häc næi tiÕng thêi Nam Tèng lµ Chu Hy (1130-1200) vµ L· Tæ Khiªm (1137-1181).

Sau khi ®ç tiÕn sÜ, theo lÖ kh¶o h¹ch, Viªn Xu ®−îc bæ nhiÖm lµm ph¸n quan ë

¤n Ch©u kho¶ng 8 n¨m. N¨m Cµn §¹o thø 7 (1171), Viªn Xu ®−îc ®iÒu vÒ thñ

®« L©m An (nay lµ Hµng Ch©u - ChiÕt Giang) nhËm chøc ThÝ quan kiªm Th¸i häc lôc ë bé LÔ, phô tr¸ch huÊn ®¹o Th¸i häc sinh. Thêi ®ã, triÒu Tèng cã chÕ ®é b¸ch quan lu©n phiªn nhau ®iÒu trÇn trùc tiÕp víi hoµng ®Õ vÒ nh÷ng ®−îc, mÊt cña chÝnh lÖnh thi hµnh ®−¬ng thêi.

Viªn Xu nh»m th¼ng vµo nh÷ng tÖ ®oan l−u c÷u trong nÒn chÝnh trÞ triÒu Nam Tèng, d©ng sí luËn bµn 3 vÊn ®Ò: Thø nhÊt, cÇn c«ng khai ng«n luËn ®Ó båi d−ìng phÈm c¸ch trung hiÕu cña kÎ sÜ;

S

(2)

Viªn Xu vµ t¸c phÈm…

85

thø hai, nªu kÕ ho¹ch kh¸ng chiÕn chèng triÒu Kim nh»m kh«i phôc Trung nguyªn; thø ba, phª ph¸n thãi gi¶ dèi, chuéng h− danh, chØ nghÜ ®Õn viÖc th¨ng quan, ph¸t tµi cña tÇng líp sÜ. Sau ®ã kh«ng l©u, Viªn Xu l¹i tiÕp tôc d©ng sí, th¼ng th¾n kÕt téi thÕ lùc ngo¹i thÝch can dù triÒu chÝnh. V× viÖc nµy, «ng bÞ

®µy ®Õn phñ KiÕn Ch©u (nay lµ huyÖn KiÕn Ch©u, tØnh ChiÕt Giang), víi chøc

“h−u quan” - Gi¸o thô KiÕn Ch©u. ChÝnh thêi kú nµy, Viªn Xu ®· hoµn thµnh 42 quyÓn Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t.

Tr−íc khi Viªn Xu hoµn thµnh tr−íc t¸c Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t, thÓ tµi s¸ch sö cæ ®¹i Trung Quèc chñ yÕu cã hai lo¹i lµ thÓ truyÖn ký vµ thÓ biªn niªn. Sau khi hai tr−íc t¸c Sö ký vµ H¸n th− ra ®êi, T− M· Quang thêi B¾c Tèng cho r»ng, viÕt sö theo lèi cña T− M·

Thiªn vµ Ban Cè th× “sau mçi ®êi, ng−êi

®äc kh«ng thÓ rót ra ®−îc ®¹i l−îc cña nã”, cho nªn «ng ®· quyÕt t©m bá ra 19 n¨m biªn so¹n bé th«ng sö T− trÞ th«ng gi¸m theo thÓ biªn niªn, lÊy n¨m lµm kinh; lÊy sù lµm vÜ, (tøc kÕt cÊu chiÒu däc theo thêi gian, chiÒu ngang theo sù kiÖn). Sau khi T− trÞ th«ng gi¸m ra ®êi, qu¶ thùc ng−êi ta phÇn nµo ®· tho¸t khái sù cho¸ng ngîp ®Õn møc lóng tóng tr−íc sè l−îng s¸ch sö hÕt søc ®å sé

®−¬ng thêi. Song, s¸ch sö viÕt theo thÓ biªn niªn tuy ®· kh¾c phôc ®−îc chç bÊt

cËp cña s¸ch sö thÓ truyÖn ký lÊy nh©n vËt lµm trung t©m, khã cã thÓ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn tuÇn tù cña lÞch sö, “Cïng mét sù kiÖn, l¹i ®−îc viÕt ë nhiÒu thiªn, tr−íc sau xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn trong sù

®øt g·y, thËt khã ph©n biÖt chÝnh tµ”;

nh−ng ®Õn l−ît nã, thÓ biªn niªn còng l¹i béc lé nh÷ng h¹n chÕ tù th©n kh«ng thÓ kh¾c phôc. Cô thÓ, t¸c phÈm th«ng sö thÓ biªn niªn theo thø tù thêi gian ®Ó s¾p xÕp tµi liÖu, nªn mét sù kiÖn ®−îc ghi chÐp th−êng “c¸ch nhau mét sè quyÓn, khã tra cøu ®Çu ®u«i”, khiÕn viÖc t×m hiÓu ngän ngµnh mét sù kiÖn nµo ®ã cùc kú bÊt tiÖn. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, ngµy cµng “®a sù” th× ®ßi hái vÒ mét lo¹i s¸ch sö cã néi dung vµ h×nh thøc ®¬n nhÊt cµng cao.

Thêi trÎ, Viªn Xu “say mª ®äc T− trÞ th«ng gi¸m cña T− M· Quang, nh−ng c¶m thÊy thËt nhäc nh»n v× sù bao la, bÒ bén cña nã”. ¤ng than v·n, ®äc T− trÞ th«ng gi¸m, thËt khã t×m hiÓu “§Çu ®u«i sù viÖc” (Sù chi b¶n m¹t). Nghe nãi, b¶n th©n T− M· Quang “còng tõng thë dµi sau khi biªn so¹n xong bé Th«ng gi¸m, v× nhiÒu ng−êi ®äc ch−a hÕt vµi trang ®·

ng¸p dµi, muèn ngñ”. Viªn Xu, sau nhiÒu lÇn ®äc rÊt kü Th«ng gi¸m, bÌn n¶y ra s¸ng kiÕn “t¸ch riªng tõng sù kiÖn ®Ó viÕt trän vÑn vÒ nã” (Khu biÖt kú sù nhi qu¸n th«ng chi). Cô thÓ, theo Tø khè toµn th− tæng môc ®Ò yÕu, Viªn Xu

(3)

duy ®¹t

86

khi biªn so¹n Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t

®· “Dùa vµo T− trÞ th«ng gi¸m cña T−

M· Quang, chia ra thµnh c¸c môc lo¹i, råi c¨n cø vµo c¸c môc lo¹i s¾p xÕp thø tù; mçi sù kiÖn ®−îc tr×nh bµy tõ khëi

®Çu ®Õn kÕt thóc, ®ång thêi ®−îc lÊy lµm tiªu ®Ò; mçi thiªn ghi chÐp theo n¨m th¸ng diÔn biÕn tõ ®Çu ®Õn cuèi cña sù kiÖn. Më ®Çu lµ thiªn “Tam gia ph©n TÊn” (n¨m 403 tr−íc CN), nãi vÒ viÖc thiªn tö nhµ Chu chÝnh thøc chÊp nhËn 3 nhµ Ngôy, TriÖu, Hµn - vèn thuéc n−íc TÊn - lµm ch− hÇu, vµ kÕt thóc ë thiªn

“Chu ThÕ T«ng tam chinh Hoµi Nam”

(n¨m 959), ghi chÐp vÒ ba lÇn chinh ph¹t Hoµi Nam cña hoµng ®Õ HËu Chu, bao qu¸t 1362 n¨m lÞch sö; KÕt cÊu râ rµng, c¸c tiÕt môc ®Òu cô thÓ tû mØ, tuÇn tù líp lang, xem xong lµ râ, khiÕn cho thÓ truyÖn ký vµ thÓ biªn niªn hîp thµnh mét thÓ”. VËy lµ, trong lÞch sö sö häc Trung Quèc ®· xuÊt hiÖn thÓ ký sù b¶n m¹t, chØ chñ yÕu viÕt vÒ c¸c sù kiÖn lÞch sö quan träng, mçi sù kiÖn lµ mét thiªn

®éc lËp, mçi thiªn tr×nh bµy sù ph¸t triÓn tuÇn tù cña sù kiÖn theo thêi gian.

Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t cña Viªn Xu lµ sù c¶i biªn h×nh thøc biªn so¹n T−

trÞ th«ng gi¸m cña T− M· Quang. Cô thÓ, Viªn Xu ®· c¶i biªn 294 quyÓn Th«ng gi¸m bao qu¸t 1362 n¨m lÞch sö thµnh 42 quyÓn víi 305 sù kiÖn lÞch sö (trong ®ã cã 66 sù kiÖn ®−îc xÕp vµo phÇn phô lôc),

mçi sù kiÖn lµ mét thiªn, mçi thiªn cã mét tiªu ®Ò, tæng céng cã 239 tiªu ®Ò. Mçi tiªu

®Ò tr×nh bµy râ rµng sù khëi ®Çu vµ kÕt thóc cña mét sù kiÖn, do ®ã mµ cã tªn

“b¶n m¹t”.

Do thÓ ký sù b¶n m¹t lÊy sù kiÖn ®Æt tªn cho mçi thiªn, nªn viÖc chän tiªu ®Ò cho mçi thiªn v« cïng quan träng. Viªn Xu dông c«ng ®Æt tiªu ®Ò gän gµng, l¹i cè g¾ng b¾t ch−íc “Bót ph¸p Xu©n thu”, ngô ý khen chª chØ ë mét ch÷. VÝ dô nh−

«ng gäi qu©n khëi nghÜa n«ng d©n lµ

“tÆc” (kÎ trém c−íp), gäi hµnh ®éng trÊn

¸p khëi nghÜa cña giai tÇng thèng trÞ lµ

“b×nh” (b×nh ®Þnh). XuÊt ph¸t tõ sö quan chÝnh thèng phong kiÕn, khi B¾c triÒu tÊn c«ng Nam triÒu, Viªn Xu gäi lµ

“khÊu” (kÎ c−íp); nh−ng khi Nam triÒu tÊn c«ng B¾c triÒu, «ng l¹i gäi lµ “ph¹t”

(®¸nh dÑp), vv... Nh÷ng ®iÒu trªn ph¶n

¸nh sö quan h¹n chÕ cña t¸c gi¶.

Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t trong qu¸

tr×nh hoµn thµnh vµ sau khi ra ®êi ®·

nhËn ®−îc sù träng thÞ cña mäi ng−êi.

Thi nh©n D−¬ng V¹n Lý, ng−êi s¸nh ngang víi nhµ th¬ Lôc Du næi tiÕng cïng thêi ®· viÕt lêi Tùa, L· Tæ Khiªm vµ Chu Hy th× viÕt lêi B¹t cho nã; Tham tri chÝnh sù Cñng MËu L−¬ng coi bé sö trªn

®Õ Tèng HiÕu T«ng. §äc xong, vÞ hoµng

®Õ nµy rÊt khen ngîi, cho r»ng “ViÖc trÞ

®¹o tÊt th¶y ë trong s¸ch nµy vËy”. Sau

®ã, lÖnh cho hoµng th¸i tö ph¶i ®äc kü.

(4)

Viªn Xu vµ t¸c phÈm…

87

§−¬ng nhiªn, bÊt kú thÓ tµi sö häc nµo còng ®Òu cã chç bÊt cËp vµ h¹n chÕ cña nã. Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t sö dông tµi liÖu cña T− trÞ th«ng gi¸m, s¸ng t¹o cña Viªn Xu chØ thÓ hiÖn ë viÖc s¾p xÕp, biªn tËp nªn néi dung kh«ng v−ît qua ®−îc t¸c phÈm cña T− M·

Quang. Trong toµn bé t¸c phÈm Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t, ngoµi phÇn tiªu ®Ò ra, Viªn Xu kh«ng thªm mét ch÷ nµo khi sö dông tµi liÖu trong Th«ng gi¸m; h¬n n÷a, trong t¸c phÈm nµy, Viªn Xu còng chØ chó träng lÞch sö chÝnh trÞ mµ hÇu nh− kh«ng ®Ò cËp ®Õn lÞch sö trªn c¸c ph−¬ng diÖn kh¸c, khiÕn gi¸ trÞ v¨n hiÕn cña Th«ng gi¸m ký sù b¶n m¹t bÞ h¹n chÕ ®¸ng kÓ.

ChÞu ¶nh h−ëng cña Viªn Xu, sau khi

«ng mÊt, rÊt nhiÒu ng−êi ®· dïng thÓ tµi Ký sù b¶n m¹t ®Ó biªn so¹n s¸ch sö, víi hai lo¹i chñ yÕu sau: Lo¹i thø nhÊt lµ thÓ ký sù b¶n m¹t ®ång ®¹i, vÝ dô nh−

Xu©n thu t¶ thÞ truyÖn sù lo¹i b¶n m¹t cña Tr−¬ng Xung, Hoµng Tèng th«ng gi¸m tr−êng biªn ký sù b¶n m¹t cña D−¬ng Träng L−¬ng thêi Nam Tèng;

Tèng sö ký sù b¶n m¹t cña Phïng Kú vµ TrÇn Bang Chiªm, Nguyªn sö ký sù b¶n m¹t cña TrÇn Bang Chiªm, T©y H¹ ký sù b¶n m¹t cña Tr−¬ng Gi¸m, T¶ truyÖn ký sù b¶n m¹t cña Cao sÜ Kú triÒu Minh;

Liªu sö ký sù b¶n m¹t vµ Kim sö ký sù b¶n m¹t cña Lý H÷u §−êng, Minh sö ký

Lo¹i thø hai lµ chuyªn sö ký sù b¶n m¹t xuÊt hiÖn trong thêi Thanh, vÝ dô nh−:

Tam phiªn ký sù b¶n m¹t cña D−¬ng Lôc Vinh, Tø phiªn thñy m¹t cña TiÒn Danh ThÕ, B×nh ®Þnh tam nghÞch ph−¬ng l−îc cña LÆc §øc Hång, §µi Loan TrÞnh thÞ thñy m¹t ký cña ThÈm V©n, §µi Loan ký l−îc (So¹n s¾c cña Cµn Long), Lan Ch©u ký l−îc, Th¹ch phong b¶o ký l−îc cña Phô H»ng, C¸c quèc lËp −íc thñy m¹t ký cña Lôc Nguyªn §Ønh, Trï biÖn di vô thñy m¹t cña V¨n Kh¸nh, vv...

ThÓ tµi Ký sù b¶n m¹t ®· trë thµnh mét l−u ph¸i sö häc lín xuyªn suèt cæ kim, cã ¶nh h−ëng cùc lín ë Trung Quèc.

DUY §¹T biªn kh¶o

Tµi liÖu tham kh¶o

1. TrÇn Cao Hoa, V−¬ng Liªn Th¨ng chñ biªn: B¹ch tho¹i “T− trÞ th«ng gi¸m” tinh hoa (quyÓn th−îng), Quèc tÕ v¨n hãa xuÊt b¶n c«ng ty, B¾c Kinh, 1991.

2. Tr−¬ng H¶i B»ng chñ biªn: Trung Quèc truyÒn thèng v¨n hãa luËn c−¬ng, An Huy gi¸o dôc xuÊt b¶n x·, 1996.

3. NhiÒu t¸c gi¶: Trung Quèc v¨n hãa sö tam b¸ch ®Ò, Th−îng H¶i cæ tÞch xuÊt b¶n x·, 1989.