Nang cao kha nang
tiep can von tm dung
cho cac doanh nghiep nho va vufa
NGUYIN DAO NGOC ANH*
TomtSt ,, , Bdi vie't khdi qudt mot sd eg ehi', chinh sdch ho trg doanh nghiep nho vd vita (DNNVV) liep c. ^ nguon vdn tin dung trong thdi gian qua, dong thdi, khdi qudt ki't qud dgt duge cdng 1 '^!^J,A so hgn che trong qud trinh trien khai nguon vdn tin dung den ede doanh nghiep nay. lUdo, e xudt mgt sd gidi phdp hihi hiiu nhdm gdp phdn thiic day viee tie'p can nguSn von nay tai cac DNNW nhdm hd trg td'i da trong qud trinh sdn xud't, kinh doanh.
Tii khda.' tin dung, doanh nghiep nho vd vita, chinh sdch ho trg, tie'p cdn Summary
The article outlines a number of mechanisms and policies on supporting small ana medium- sized enterprises (SMEs) to access credit in the past time, and at the same time, summarizes the achievements as well as limitations in the deployment of credit to these enterprises. On that basis, a number of solutions are proposed to assist SMEs in accessing to this source of capital for production and sales.
Keywords: credit, small and medium-sized enterprises, support policies, access
Giai THIEU
Nhdn thffc dffdc vai trd quan trpng cua D N N W dd'i vdi sff phat trie'n cua nen kmh te', trong nhiJng nam qua, Nha nffdc da ban hanh nhieu cd chd', chinh sach ve tid'p can vd'n vay nham hd trd va phdt trien doanh nghidp, ddc biet Id ddi tffdng D N N W . Song, D N N W vdn gap nhieu khd khan trong tie'p can ngudn vd'n tin dung. Vdy dau Id nguyen nhdn vd giai phdp trong thdi gian tdi Id gi dd' D N N W cd the tie'p cdn vdi ngudn vd'n nay phuc vu cho boat ddng san xua't, kinh doanh?
CO CHE, CHIINH SACH H 6 TRO D N N W TIEP CAN NGUON VON VAY
Theo "Sdch trang doanh nghiep Viet Nam nam 2019" cua Bd Ke' hoach vd Diu tff, tinh de'n thdi diem 31/12/2018, ca nffdc cd 714.755 doanh nghiep dang hoat ddng, tang 9,2% so vdi nam 2017. Giai doan 2016- 2018, sd Iffdng doanh nghiep mdi tang trffdng manh, trung binh mdi nam cd gan 123 nghin doanh nghidp gia nhdp thi trffdng vdi sd' vd'n dang ky khoang 1,2 tneu ty ddng, tang 49,3% ve sd doanh nghiep va 155,8% ve so' vdn ddng ky so vdi giai doan 03 ndm trffdc dd.
Lffc Iffdng D N N W chie'm khodng 98,1% tong sd doanh nghiep trdn ca nffdc, ddng gdp khoang 45% GDP,
31% vao tdng thu ngdn sdch nhd nffdc va thu hut hdn 5 trieu vide Idm (Tdng cue Thd'ng kd, 2018). D N N W dffpc xem nhff Iffc Iffdng sdn xud't quan trong ciaa nen kinh te', tao ra cua cai vdt chd't va cdng dn vide Iam cho xa hdi. Sff phat trien cua D N N W cung Id nin tang de hinh thanh nbiiYig tdp doan tff nhdn cua dd't nffdc.
Vdi vai trd quan trong ndi tren. Dang vd Nhd nffdc da ban hanh nhieu cd che', chinh sdch nham hd trd cho D N N W phdt triln san xud't, kinh doanh, nhd't la trong vd'n dd tid'p cdn ngudn vd'n tin dung.
Biin hinh la: ngay 12/06/2017, Ludt Hd trd doanh nghidp nhd vd vffa dd dffdc ban hdnh nham tao khudn khd phdp ly hd trd hoat ddng cua D N N W , tap trung vao 03 nhdm dd'i tffdng chinh la D N N W chuye'n ddi tff hd kinh doanh, D N N W khdi nghiep sdng tao va D N N W tham gia cum Hen kd't nganh, chudi gid tri vdi cac hinh thdc hd trd. (1) Hd trd tid'p cdn tin dung; (2) Hd trp thud, ke' todn- (3) Hd trd mat bang san xua't; (4) H 5 trd cdng nghd, hd trd cd sd ffdm tao, cd sd ky thudt, khu ldm vide chung; ( 5 ) ' H 6 trd
"ThS., Khoa Kinh t^ - Tai chinh, TrLfdng Cao dang Kinh te - Ky thudt Dien Bien Ngdy nhdn bdi: 25/02/2020. Ngdy phdn bien • 17/03/2020. Ngdy duyel ddng: 18/03/2020
90
md rdng thi trffdng; (6) Hd trd thdng tin, tff va'n va phdp ly; (7) Hd trd phdt trie'n nguon nhan lffc.
Ngay 16/05/2016, Chinh phu cung da ban hdnh Nghi quye't so 35/NQ-CP ve hd trd va phat trid'n doanh nghiep, vdi muc tieu den nam 2020, Viet Nam cd it nhd't I tridu doanh nghidp boat ddng, ddng thdi Chinh phu da ban hanh nhiiu giai phap nham ho trd va phdt trien doanh nghiep, dac biet la dd'i tffpng DNNW, trong dd cd nhffng giai phdp ho trd vl de'p can tin dung.
Tiep dd, ngay 08/03/2018, Chinh phu ciang dd ban hanh Nghi dinh sd'34/2018/
ND-CP ve viec thanh lap, td chffc vd hoat ddng cua Quy Bao lanh tin dung cho DNNW nham ca'p bao Idnh tin dung cho cdc D N N W vay vd'n tai cdc td chffc cho vay theo quy dinh.
Ben canh dd, tren cd sd chi dao va dinh hffdng chung cua Chinh phu, Ngdn hang Nhd nffdc cung da trien khai mdt loat cac giai phdp tao diiu kidn cho D N N W tiep can vd'n ngdn hdng de duy tri vd md rdng san xuat, kinh doanh bao gdm: quy dinh tran lai sud't dd'i vdi cdc Iinh vffe ffu tien phdt trien, bong dd cd D N N W dffpc hu'dng lai sua't cho vay ngan han td'i da bdng VND tha'p hdn 1%-2%/nam so vdi cac ITnh vifc sdn xua't, kinh doanh thdng thffdng (theo Quye't dinh sd 1425/QD- NHNN, ngay 07/07/2017 cua Ngan hang Nha nffdc ve mffc lai sua't cho vay ngan ban tdi da bang dong Vidt Nam cua td chffc tin dung, chi nhdnh ngdn hang nffdc ngoai ddi vdi khach hang vay de' ddp uYig nhu can vd'n phuc vu mdt so ITnh vffe, nganh kinh te theo quy dinh tai Thdng tff sd 39/2016/
TT-NHNN, ngay 30/12/2016) ban hanh cdc chffdng trinh tin dung ddc thCi dd'i vdi mot sd' nganh/lJnh vffe nhff cho vay phdt tnen san xua't ndng nghiep theo md hinh lien ke't, ndng nghiep sach, ndng nghiep utig dung cdng nghe cao (theo Quye't dinh 8I3/QD-NHNN, ngay 24/04/2017 cua Ngdn hang Nhd nffdc ve chffdng trinh cho vay khuye'n khich phat tnen ndng nghidp ii^g dung cdng nghd cao, ndng nghiep sach theo Nghi quye't sd 30/NQ-CP, ngdy 07/3/2017 cua Chinh phu); cho vay tren cd sd bao lanh cua cac td chffc bao lanh cho cdc DNNW sdn xud't cdc san pham cdng nghiep ho trp ffu tien phdt trie'n (theo Thdng tff sd 01/2016A'T-NHNN, ngay 04/02/2016 hffdng ddn chinh sach cho vay phdt trien cdng nghiep hd trd). Ngan hang Nhd nffdc ciing da ban hanh cac thdng tff hffdng ddn td chffc tin dung phd'i hpp vdi
Ngdn hang Phat trien Viet Nam, quy bao lanh tin dung dia phffdng cho vay D N N W cd bao lanh cua cdc td chffc nay nhdm gia tang cd hdi cd'p tin dung.
Ben canh do, Ngan hdng Nhd nffdc ciing dd yeu ciu cdc td chffc tin dung da dang hda cac chffdng trinh san pham, dich vu ngdn hang, ddn gian hda thu tuc vay vdn, chuan hda quy trinh thu thap khai thac thdng tin khdch hang de' qua dd ndng cao hieu qua thd'm dinh, ddnh gia tin nhidm va tang cffdng cho vay khdng cd tai san dam bao, trie'n khai cac chffdng trinh ke't ndi ngdn hang - doanh nghidp nham thao gd khd khan cua DNNVy trong quan he tin dung vdi ngdn hang. Hffdng ffng chu trffdng Ngan hang Nha nffdc, cac td chffc tin dyng trong nffdc cung da ra sodt Iai quy trinh san pha'm, dotig thdi ban hanh nhieu chffdng trinh tin dung ffu dai ngan ban, trung dai ban tren quy md Idn hffdng dd'n dd'i tffdng Id cac D N N W .
THL/C TRANG TIER CAN VON TIN DUNG CUA CAC D N N W
Njiin chung, khung chinh sach, phdp ludt ve tin dung va hd trd vd'n vay ddi vdi D N N W tffng bffdc dffdc hoan thien theo hffdng tao thudn ldi hdn, nham thao gd khd khan cho nhdm doanh nghiep nay phdt trien. Cac cd che' hd trd tid'p can tin dung qua he thd'ng ngdn hang thffdng mai cung d^n hodn thidn, nham tdng kha nang tid'p cdn tin dung cho D N N W . Tuy nhien, nhin chung, D N N W vdn han che'trong de'p can ngudn vd'n nay.
Tai Didn ddn "Giai phdp thuc dd'y cac ngudn vd'n cho doanh nghiep nhd vd vffa" do Phdng Thffdng mai vd Cdng nghidp Viet Nam td chffc vao ngay 07/08/2018, theo dng Nguydn Qud'c HCing, Vu trffdng Vu Tin dung cac nganh kinh te' (Ngan hang Nha nffdc), mdc dii Viet Nam dffdc xep hang thff 29/190 qud'c |ia vl chi sd tie'p cdn tin dung, the' nhffng dd'n thdi diem hien tai, vdn cd de'n 60% D N N W chffa tie'p cdn dffpc ngudn vd'n (Chung Thuy, 2018). Khdng chi cd vay vd'n ngan hdng, cac doanh nghidp nay cung gap nhieu khd khdn trong vide tid'p cdn cac ngudn vd'n khdc, nhff: phdt hdnh cd phie'u, phdt hanh trai phie'u, quy dau tff...
Theo Ngan hdng Nha nffdc (2018), tinh de'n ngay 31/12/2018, tin dung ddi vdi ITnh vffe D N N W d^t tren 1,3 trieu ty ddng, tdng khoang 16% so vdi cud'i nam 2017, cao hdn td'c dd tang trffdng dn dung chung cua nen kinh te'. Tuy nhien, vd'n tin dung cho vay DNNVV cua cdc td chffc tin dung mdi chi chie'm hdn 18% tdng tin dung nen kinh te' so vdi ddng gdp cua DNNVV chid'm khoang 45% GDP. Theo sdlieu cua Trung tdm Thdng tin tin dirng qud'c gia (CIC) cdng bd vao thang 06/2019, cd de'n 73,4% doanh nghidp chffa tie'p can tin dung, trong dd ridng tai TP. Ho Chi Minh cung cd de'n 44,5% doanh nghiep chffa tie'p cdn dffdc vd'n tin dung (Nghiem Xudn Thanh, 2019).
Trong khi do, tinh dd'n cud'i thdng cud'i 5/20l9,^dff nd cho vay DNNVV trdn cd sd bao lanh cua Quy bao lanh tin dung phdt sinh tai 11 dia phffdng dat khoang 500 ty ddng, giam 22% so vdi dff nd thdi diem thdng 12/2018. Cdn tinh
91
den thang 12/2018, dff np uy thdc cho vay DNNW dat khoang 90 ty dong, sd tien cam ke't uy thdc cho vay dat khoang 149,8 ty dong (Nghiem Xudn Thanh, 2019).
Theo tdc gia,_ cd nhieu nguyen nhdn ddn dd'n DNNVV gap nhiiu khd khdn ve dd'p can ngudn vd'n dn dyng, trong dd tap trung d mdt so' va'n de nhff sau:
Ve phia Nhd nUdc:
- Cdc thie't chd' ve quyen sff dung dd't chffa tao dieu kien cho DNNVV tie'p can ngudn vd'n ngdn hdng.
Chang ban, trong ITnh vffe cho vay ITnh vffe ndng nghidp ndng thdn, tai san dam bao cho khoan vay thffdng la dat ndng nghiep cd gid tri thd'p, trong kbi tai san trdn dd't ndng nghidp chffa dffdc ca'p gia'y chffng nhan quyen sd hu\i de' ldm thu tuc ddng ky giao dich dam bao vay vd'n ngdn hang...
- Trffdc khi Ludt Hd bd doanh nghiep nhd vd vffa va cdc vdn ban hffdng ddn dffdc ban hanh, cac chinh sdch hd trd DNNVV tie'p can tai chinh cdn nhieu bd't cap, chffa phdt huy dffdc hieu qua hd trp DNNVV tie'p can vd'n tin dung ngdn hang.
- Sff lien ke't giffa cdc chinh sach vd cdc bd, ban, nganh trong vide phd'i hdp hd trp, dao tao ndng cao nang lffc cua khdi DNNVV cdn han che', ddn de'n chffa phat huy dffde tdng the' ngudn lffc eua cdc ben hen quan nham hd trd td't hdn dd'i vdi DNNVV.
Ve phia cdc to chdc tin dung:
- Do ban che' ve ngudn vd'n, ndn quy md cua cac quy cdn kha nhd, dan dd'n sd' tien bao lanh cdn ban che' so vdi nhu cdu ciia cdc DNNVV.
- Thu tuc vay vd'n cdn phffc tap, qua nhieu quy tnnh.
Cdc san pham tin dung danh cho DNNVV hien nay cua cdc td chffc tin dung chffa phong phu, mot so doanh nghiep khdng tim dffdc cac san phd'm tin dung phu hdp...
- Cdn tdn tai tam ly phdn biet dd'i xff khi quye't dinh cho DNNVV vay vd'n. Theo Bao cdo Danh gid kinh te' Viet Nam thffdng nien 2017 vdi chu de "Thao gd rdo can dd'i vdi sff phdt trie'n cua doanh nghiep" cua Trffdng Dai hoc Kinh td' Qud'c ddn, kd't qua thffc nghiem cho tha'y, xdc sud't hd sd xin vay vd'n dffdc cha'p nhdn giai ngdn se bi giam khoang 23,7 diem % dd'n 26 diem % nd'u doanh nghidp nop hd sd xin vay thudc DNNVV.
Ngffdc lai, xdc sud't se tang khoang 2,3 dd'n 2,8 die'm % nd'u doanh nghidp dd thudc sd hffu nhd nffdc.
- Trong qua trinh cho vay DNNVV, cdc ngdn hang thffdng mai gap nhieu khd khdn do dac thij cac DNNVV la cdc doanh nghidp cd thdi gian thanh lap hoac vong ddi kinh doanh ngdn, ndn thie'u tinh d'n dinh trong boat dpng kinh doanh cung nhff chffa minh bach ve thdng tin cung ca'p cho ngan hang, khie'n cac ngdn hang thffdng mai gdp khd khdn trong viec tham dinh hieu qua cua phffdng dn vay vd'n, ddnh gia uy dn cua khdch hang trong quan he tin dung de' dffa ra quyd't dinh cho vay.
Vephia cdc DNNVV:
- Cdc DNNVV cQng gap khd khan trong vide ddp ffng cdc diiu kidn lidn quan de'n tdi san dam bao theo quy dinh chung cua he thd'ng ngdn hang thffdng mai. Nguyen nhan la bdi, DNNVV phan Idn diu cd quy md nho, nang Iffc tai chinh han chd' ban thdn DNNVV da tiem d'n khd
nhiiu mi ro do tdi san cua doanh nghi?P cd gid tri thd'p, ddng tien khdng doi dao, Iich su- quan he tin dung vd xep hang tin dung vdi ngan hang chffa cao, _ _
' - Cdc DNNVV cdn ban chd ve thong tin tid'p cdn vay vdn ngdn hang cung nhff nang lffc de chuan bi hd sd vay vdn, quy trinh va thu mc vay vd'n cua cac ngan hang thffdng mai hien tai cdn khd phffc tap ddi vdi DNNVV.
Ve tinh minh bach cua sd lieu ke toan, thdng dn tdi chinh kd'toan chffa theo chua'n mffc, thdng dn chffa dam bao minh bach do cac DNNVV chffa coi bong viec xdy dffng he thdng sd lieu ndy.^bdo cdo tai chinh phan Idn khdng cd kiem todn, tinh chinh xac cdn han che'. Dieu nay din de'n khd khdn trong vide tha'm dinh hd sd cho vay dd'i vdi cac DNNVV cua cdc ngdn hang thffdng mai.
MQT SO DE XUAT
Nhdm nang cao kha nang tid'p can vd'n tin dung dd'i vdi cac DNNVV, theo chung tdi, can thffc hien cd hidu qua mdt so giai phap sau:
Vi phia cdc bg, ngdnh, dia phUcfng - Dieu hanh chinh sach tai khda, chinh sach tien te chu ddng, linh boat, gdp phan kiem che' lam phdt vd dn dinh kinh te' vT md de tao mdi trffdng kinh doanh thudn Idi, dn dinh cho cdc DNNVV.
- Tie'p tuc trien khai quye't liet eac nhiem vu vd giai phdp nhdm cai thidn mdi trffdng kinh doanh, ndng cao ndng lffc canh tranh qud'c gia theo tinh than cdc nghi quye't sd 19/NQ-CP vd Nghi quye't sd 35/NQ-CP ve hd trd va phat trien doanh nghiep, nham tao diiu kidn thudn ldi cho ngffdi ddn vd DNNVV dd'p can ngudn vd'n tin dung.
- Cd cd che chia se thdng tin ciia cdc ben lien quan, bao gdm ca cdc cd quan thud', ddng ky doanh nghiep. thdng tin tin dung ngdn hang..., gitip cdc ngan hang va DNNVV chia se, minh bach thdng tm; phuc vu viec ddnh gid, xep hang tin nhidm DNNVV td't hdn.
Vephia Ngdn hdng Nhd nUdc - Can xay dffng he thdng thong tin ddnh gia ve tin dung dd'i vdi DNNVV da dang vd cd hffdng ddn thffc hien dl hd trd thdm cdng cu cho cac ngan hang thifdng mai trong cdng tdc ddnh gid, tham dinh ve uy tin, kha ndng tra nd cua DNNVV* de' tff dd ngdn hang thffdng mai cd the manh dan hdri trong cho vay tin dung ddi vdi DNNVV
92
- Thffc hidn cdc giai phdp hd trd td chffc tin dung md rdng tin dung cd hieu qua, chu trong vao cdc ITnh vffe san xud't, ITnh vffe ffu tien; Kie'm soat chat chd tin dung dd'i vdi cdc ITnh vffe tiem an rui ro, dim bao an todn boat ddng ngan hdng.
- Chi dao cac td chffc tin dung day manh triln khai cdc chffdng trinh, cbinh sdch tin dung theo chi dao cua Chinh phu. Tie'p tuc thffdng xuyen phd'i hdp ch^t che vdi chinh quyen dia phffdng cdc tinh, thanh phd trong vide trifo khai cdc chffdng binh cho vay; Tich cffc trien khai chffdng trinh ke't nd'i ngdn bang - doanh nghiep de cung vdi chinh quyen cac dia phffdng trffc tie'p thao gd nhffng khd khdn, vffdng mac trong quan he tin dung vdi khdch hang.
- Khuye'n khich cdc td chffc tin dung phat trie'n vd da dang hda cdc san phd'm tin dung, cung nhff cdc san phd'm dich vu ngdn hang, cac san pha'm phdng ngffa rui ro lai sua't va ty gid nham giup ngffdi ddn, DNNVV chu ddng ve vd'n, tdng cffdng kha nang phdng ngffa rui ro.
- Phd'i hdp vdi cdc bp, ngdnh, dia phffdng trong vide xay dffng, hoan thidn cd che', chinh sdch vd trid'n khai cd hidu qua cdc chffdng trinh tin dung dd'i vdi nganh, ITnh vyc; Nghidn cffu de xua't cdc chinh sdch hd trp dn dung vdi cdc ddu chi ro rang, de hieu, dd di vao ddi sd'ng xa hpi, ddi sdng cua doanh nghidp...
Viphia cdc td chdc tin dung - Tang cffdng tim kid'm vd tid'p can cac ngudn vd'n gia re tff cac chffdng trinh, dy an ffu ddi cua cdc td chffe trong va ngoai nffdc de' tai trd cho cdc ITnh vyc kinh doanh ddc thu cua cdc DNNVV du'dc Chinh phu, Nha nffdc chu trpng phdt trie'n.
- Thie't ke' cac san pha'm cho vay dac thii phii hdp vdi dd'i tffdng khach hang la DNNVV theo tffng nhdm ngdnh nghe de' cd cac giai phdp ddp ffng yeu cau khdch hdng mdt each linh boat.
- Cai tie'n, ddn gian hda quy trinh cho vay, ydu ciu thdng tin cung ca'p phii hdp vdi thffc td' vd cd tff van, hffdng ddn chi tid't de cdc DNNVV cd the' dd dang ndm bdt va thyc hien.
- To' chffc cac didn ddn/hdi thao dd' kd't nd'i DNNVV va ngdn hang nhdm cung ca'p thdng tin va tff vd'n cho doanh nghiep ve san phd'm, thu tuc vay vd'n. Ben canh dd, ngdn hdng cung cd the' kd't nd'i cdc DNNVV cua ngdn hang vdi cdc dd'i tac Idn, tff dd, tang cd hdi cho cac DNNVV trd thanh nha cung ffng cua cdc dd'i tdc Idn nay, ddng thdi, giup DNNVV dd dang tid'p cdn vdi ngudn vd'n tdi trd tff cdc ngdn hang hdn.
Vephia cdc DNNW
- Tdng ^cffdng dau tff va ffng dung cdng nghe trong vide lap sd sdch kd'todn, khai thue'va hai quan didn tff, giao dich ngan hdng qua intemet nham giam chi phi giao dich, kd't nd'i va chia se thdng rin tdi chinh vdi cac to chffc tin dyng de dan minh bach hda thdng tin tai chinh, tao Idng tm trdn thi trffdng. Theo dd, doanh nghiep phai thffdng xuyen xem xet cdc tieu chi ddnh gia tinh hinh tai chinh cda doanh nghiep, nhff: mffc dd ddc lap tai chinh cua doanh nghiep; kha nang thanh todn cua doanh nghidp, kha nang sinh Idi cua doanh nghiep; hidu qua hoat dpng ctia doanh nghiep; hieu qud phffdng an vay vd'n va phdn phd'i ldi nhudn cua doanh nghiep... De' tie'p cdn dffdc vd'n vay, cdc chi tieu tai chinh neu tren phai dat td'i thie'u d mffc an toan theo quy dinh.
- Tich cffc tham gia cac hidp hdi doanh nghiep de' tid'p cdn thdng tin ve cac chinh sdch, chffdng trinh hd trp dd'i vdi DNNVV cua Chinh phu, Nha nffdc cQng nhff cac id chffc tin dung.
- Cd cd'u lai boat ddng, ndng cao kha ndng tdi chinh va ndng lffc quan U-i, tao niem tin de cac to chffc tin dung ydn tdm cd'p tin dung. De ndng cao nang lffc quan tn, trffdc he't, doanh nghiep can nhan thffc dung ve tam quan drpng cua nang lffc quan tri. Ben canh dd, doanh nghiep can xdy dffng va dp dung md hinh quan tri phu hdp vdi ddc diem, Unh chat vd quy md hoat ddng cua minh. Ne'u quy md hoat ddng quan hi Idn hdn so vdi quy md ciia doanh nghiep, cd the gay ra gdnh nang chi phi, khien quy trinh ra quye't dinh cham, anh hffdng hnJc tiep dd'n hieu qua kinh doanh cua doanh nghiep. Doanh nghiep can nhanh chdng khac phuc nhffng ban che trong quan ffi rui ro, quan tri tai chinh va qudn tri chie'n Iffdc... Qua dd, tao dieu kien cho DNNVV sff dung ngudn Iffc mdt each hieu qua, nang cao kha nang canh tranh cua doanh nghiep.Q
TAI LIEU THAM KHAO
1. Bp Kd'hoach va Dau tff (2019). Sdch trdng doanh nghiep Viet Nam ndm 2079, Nxb Thd'ng ke 2. Tdng cue Thd'ng ke (2018). Ki't qud Tong diiu tra kinh te'ndm 2017, Nxb Thd'ng ke 3. Trffdng Dai hpc Kinh te Qud'c dan (2017). Bdo eao Ddnh gid kinh te Viet Nam thudng nien 2017 vdi chu de "Thdo gd rdo cdn ddi vdi suphdt trien eua DN"
4. Nghiem Xudn Thanh (2019). Giai phdp nang cao kha nang dd'p can vd'n cho khu vyc doanh nghiep nhd vd vffa. Tap chi Ngdn hdng, so chuyen de ddc bidt ndm 2019 ^ _
5. Chung Thuy (2018). 60% doanh nghiip nhd vd vita ehua tii'p can duge nguon von tin dung, truy cap tff https://vov.vn/Print.aspx?id=797249
