Kha nang tiep can von
cua cac doanh nghiep nho va vufa d Viet Nam hien nay
- Thu'c trang va giai phap^
NGavlN THI HONG NHAM*
Tom tat
Sddung so lieu diiu tra true tie'p 699 doanh nghiep thugc 3 dia phuang Hd Ndi, Dd Ndng vd Ddng Nai thuc hien vdo thdng 12/2017, nghien cdu ddnh gid thvtc trqng tie'p can vd'n cda cdc doanh nghiep ndi chung vd doanh nghiep nhd vd vda (DNNW) ndi rieng. Td dd, di xudt mot so gidi phdp de khdc phue cdc khd khdn md DNNW gap phdi khi tie'p can cdc nguon vd'n vay, nhdm tqo dieu kien cho doanh nghiep phdt trien lau ddi vd on dinh.
Tuf khoa: khd ndng tie'p can vd'n, DNNW, thUc trqng, gidiphdp Summary
Using data from a direct survey of 699 enterprises in 3 localities of Hanoi, Da Nang and Dong Nai in December 2017, the study assesses the current situation of capital access of enterprises in general and small and medium enterprises (SMEs) in particular. On that basis, several solutions are provided for SMEs to overcome the difficulties in accessing loans so as to achieve a long-term and stable growth.
KeyM^ords: capital access, SMEs, current situation, solutions
^
Gl6l THIEU CO s d LY THUYET v A PHUONG P H A P
NGHIEN CUU Chie'm khoang 97% tdng so doanh
nghiep dang boat ddng tai Viet Nam, COsdly thuyet
DNNVV ddng gdp khoang 45% vao GDP Ngudn vdn danh cho cac DNNVV cd the de'n tff cac ca nffdc va 31% tdng so' thu ngan sach ngudn chinh thffc, nhff: ngan sach nha nffdc; ngudn vdn nha nffdc nam 2017. Tuy ddng gdp dang nffdc ngoai; vdn huy ddng tff thi trffdng chffng khoan, ke vao tang trffdng kinh te, nhffng thffc trai phieu; vd'n tff cd, vd'n gdp; ngudn vd'n tin dung bao te cho tha'y, nhdm doanh nghiep nay lai lanh chiet khau, thue tai chinh va cud'i cung la ngudn dang gap rat nhieu khd khan trong viec vdn tff dd'i tac tra cham, tin dung thffdng mai... hay cac tie'p can cac ngudn vd'n. Hien cd de'n 70% ngudn phi chinh thffc, nhff: vd'n vay tff ngffdi than, ban DNNVV, tffdng dffdng vdi gan 400.000 be hay cac td chffc cho vay khac. Tuy nhien, ngudn vd'n doanh nghiep chffa tiep can dffdc vdi vay chinh thffc tffphia cac ngan hang vatd chffc tin dung I ngudn vdn tin dung (Thanh Trung, 2018). (TCTD) mdi dam bao cho doanh nghiep hoat ddng lau
Chinh vi vay, viec danh gia thffc trang dai va dn dinh. Khi tie'p can ngudn vd'n nay, DNNVV kha nang tie'p can vd'n cua doanh nghiep gap phai mdt so khd khan xua't phat tff chinh ndi tai . ndi chung va DNNVV ndi rieng se giiip cua doanh nghiep, bay cac nhan to' ben ngoai, nhff: mdi dffa ra nhffng giai phap hieu qua thao gd trffdng kinh doanh va the che; cac chi phi tai chinh chinh i cac khd khan cua doanh nghiep gap phai thffc (chu yeu la chi phi tra lai) va chi phi khdng chinh
khi tie'p can vd'n, tff dd tao ddng life de thffc (chi phi ve thu tuc, giay td, phi quan ly, phi cam ket, doanh nghiep phat trien. lai sua't phat khi vi pham hdp ddng vay, chi phi khac...).
. *ThS., Hoc vien Chinh s a c h va Phat trien I Email: [email protected] Ngdy nhdn bdi: 23/10/2018; Ngdy phdn bien: 14/11/2018; Ngdy duyet ddng: 19/11/2018
,'Bai bao la mot trong so cac san pham cua de tai cap nha nu'dc ma so'KXO 1.18/16-20: Cac rao can tai chinh, tien te do'i vdi Slf phat trien doanh nghiep Viet Nam: Thtfc trang, nhiJng vafn de dat ra va giai phap khac phue.
Economy and Forecast Review 0 5
BANG 1: TY LE DOANH NGHIEP NOP DdN VAY VON N G A N H A N G DVT: %
Doanh nghiep co npp dcfn vay v6'n ngan hang khdng Khong
Co
Quy m6 doanh nghiep D N N W
50,25 49,75
Doanh nghiep ldn
30,23 69,77
Hinh thlic sd hffu doanh nghi$p Doanh
nghiep khu vufc nha nffdc
32,00 68,00
Doanh nghi€p khu vffc
FDl 51,58 48,42
Doanh nghidp khu vffc tff nhdn 39,70 60,30
Td'ng s6'
41,58 58,42 Nguon: Tinh toan tif sd lieu dieu tra n a m 2017
HINH: TY LE KET QUA NOP DdN VAY VON CUA DOANH NGHIEP
1,73%
22,28%
T Til'choi cho vay
lOirgrcchap nh|n mpt hosa
74,26%
I Quo'c giai ngan toan bo ho so vay von
Ngudn: Tinh toan ttf so lieu difeu tra nam 2017
Ke't qua dieu tra DNNVV nam 2015 cua Vien Nghien effu Quan ly Kinh te Trung ffdng (2016) cho tha'y, mac du chi sd' tie'p can tin dung dffdc cai thien dang ke, nhffng cac doanh nghiep vin cdn rat thie'u vd'n va khd tiep can tai chinh. Trong khi cac doanh nghiep vdi quy md ldn hdn cd kha nang tie'p can tin dung cao hdn, thi toan bd cac nhdm quy md khac deu cd ty le tiep can tin dung giam so vdi nam 2013. Chi cd khoang 32% DNNVV cd kha nang tie'p can vd'n, cdn lai^35% DNNVy khd tiep can va khoang 33% khdng the tiep can ngudn vdn. Mdt ty le ldn cac doanh nghiep khdng cd nhu cau vay vd'n (54%), hoac khdng mud'n bi nd (23%). Nhffng doanh nghiep nay khdng dffdc coi la nhffng doanh nghiep gap khd khan ve tin dung, tuy nhien trong sd cac doanh nghiep thudc nhdm khdng nop hd sd vay vd'n, cd khoang mdt nffa cd the dffa vao nhdm gap trd ngai ve tin dung. Dieu nay cd the do ty le lai sua't cao ho|c quy trinh nop hd sd khd khan (mdi nguyen nhan chiem khoang 7%).
Cac ket qua cac cuoc dieu tra doanh nghiep khac cung chi ra, tie'p can tai chinh dang la rao can ldn dd'i vdi doanh nghiep. Theo khao sat doanh nghiep cua World Bank (2016), rao can ldn nhat dd'i vdi md rdng kinh doanh dd la "Tie'p can tai chinh" (22% sd doanh nghiep Viet Nam lifa chpn yeu td nay, so vdi 11,3%
doanh nghiep khu vffc Ddng A Thai Binh Dffdng).
Dieu dang lo ngai nha't va khd thao gd nha't khi khdi dau doanh nghiep la thieu vd'n cung nhff khd tiep can cac ngudn vd'n. Dd chinh la ly do ma tin dung phi chinh thffc ddng vai trd quan trong trong thi trffdng vd'n cho cac DNNVV d Viet Nam.
Tran Thp Dat va Td Trung Thanh (2018) danh gia, doanh nghiep cd kha nang tiep can dffdc mdn vay tff
TCTD cao hdn khi cd chi cac khoan chi phi lot tay, mua qua tang... Dieu nay cho tha'y, hien nay ehi phi phi chinh thffc vin la mpt trong rao can eac doanh nghifn tie'p can vd'n chinh thffc tff cac TCTD, dac biet la dd'i vdi cac DNNVV.
Mdi trffdng kinh doanh va the che cung la mpt trong nhffng ye'u td quan trpng tac ddng den kha nang tiep can vd'n cua doanh nghiep, dac biet la cac DNNVV. Fatoki va Smit (2()11) cho rang, mdi trffdng phap ly la mdt yeu to quan trpng anh hffdng den tie'p can tai chinh cua eac doanh nghiep. Ciing quan diem dd, Olomi va cdng stf (2008) cung xac dinh, mdi trffdng d ndi giao dich giii'a ngffdi cho vay va ngffdi di vay la mot trong ba nhdm ye'u to' gay khd khan khi tie'p can tai chinh cua cac DNNVV.
PhUOngphdp nghien cdu
Nghien cffu su" dung phffdng phap dinh tinh cd ban, nhff: thd'ng ke, mo ta, tdng hdp va so sanh de danh gia thifc trang ve kha nang tie'p can vd'n cua cac doanh nghiep ndi chung va cac DNNVV d Viet Nam hien nay. Ddng thdi, sff dung dff lieu sd cap qua dieu tra trffc tiep 699 doanh nghiep thudc 3 dia phffdng Ha Ndi, Da Nang va Ddng Nai thffc hien vao thang 12/2017. Sau khi xff ly va loc bd cac quan sat trung, cdn lai 695 mlu
dffa vao nghien cffu chinh thffc. j KET QUA NGHIEN CLfU j Ke't qua Bang 1 cho tha'y, 58,42% '
doanh nghiep dffdc hdi cho biet da tifng nop ddn xin vay vd'n ngan hang va ty le nay tang len theo quy md cua doanli nghiep. Cu the, trong khi chi cd 50,25% ' DNNVV nop ddn vay vd'n, thi ty le nay dd'i vdi doanh nghiep quy mo ldn la 70%. Ben canh dd, ty le nay cung thay ddi ldn theo hinh thffc sd hffu cua doanh nghiep, trong do doanh nghiep nha nffdc va doanh nghiep tff nhan coty le nop ddn vay vdn lan Iffdt la 68% va 60,3%, cdn doanh nghiep ed vd'n dau til nffdc ngoai la 48%.
Trong so cac doanh nghiep nop ddn vay vd'n ngan hang, chi cd 1,73% che bie't minh bi tff chdi cho vay; 22,28%
dffdc chap nhan mdt sd hd sd; cdn da so (14,26% doanh nghiep) dffdc giai ng§n toan bd cac hd sd vay vd'n. Dieu nay cho tha'y, cac ngan hang da cd nhffng n6 \t dang ke trong viec tao dieu kien cho cac doanh nghiep vay vdn (Hinh).
66
Kinh te'va DU baoKinh te va Dir bao
Rieng dd'i vdi eac doanh nghiep da tffng bi ngan hang tff chdi hoac chi dffdc giai ngan mpt phan, nguyen nhan ldn nha't chinh la do tai san the chap khdng du dieu kien (84,62% sd doanh nghiep), hay doanh nghiep tff chdi vay do ngan hang khdng the cung cap gdi vay vd'n vdi chi phi va dieu kien tdt hdn cac ngan hang khac (40,38%) va dff an khdng du dieu kien de vay vd'n ffu dai (37,50%).
Ve khd khan khi tiep can ngudn vd'n tin dung ngan hang, khd khan ldn nha't dffdc danh gia la lai sua't qua cao (mean
= 3,13), tiep dd la viec ngan hang yeu cau doanh nghiep phai ed ke hoach kinh doanh cu the (3,11). Ngoai ra, doanh nghiep cdn gap rat nhieu khd khan khac nffa khi tie'p can vd'n tin dung, nhff: cac thu tuc hanh chinh; cac ngan hang thien vi doanh nghiep nffdc ngoai, doanh nghiep nha nffdc; dich vu tin dung chffa da dang, thie^u san pham tin dung phu bdp; ky han dffdc vay vd'n khdng phu hdp; khdng cd dich vu bao lanh vay vd'n; doanh nghiep khdng du tai san the chap; phai bd them cac chi phi ngoai lai va phi chinh thffc;
doanh nghiep gap khd khan khi dang ky quyen sd hifu tai san (Bang 2).
Qua ngbien cffu cua tac gia, chi cd 29 doanh nghiep, chie'm 4,17% tdng sdmau
• nghien cifu la da niem yet tren thi trffdng chffng khoan. Vdi 666 doanh nghiep cdn lai chffa niem yet, thi cd den 75,23%
doanh nghiep khdng cd y dinh niem yet.
Phan tich chi tie't hdn cho tha'y, 78,66%
doanh nghiep quy md nhd va vffa khdng , cd y dinh niem yet trong 5 nam tdi, nhieu : hdn so vdi ty le 70,4% d doanh nghiep
ldn. Ve hinh thffc sd hifu, doanh nghiep nha nffdc cd y dinh niem ye't nhieu hdn khi chi 34,38% doanh nghiep chffa niem yet khdng cd y dinh niem yet trong 5 , nam tdi, trong khi ty le nay d khu vffc tff ' nhan va khu vffc FDl lan Iffdt la 77,61%
; va 77,89% (Bang 3).
I Dd'i vdi cac rao can va trd ngai sau (khi tie'p can tai chinh tff thi trffdng chffng : khoan cua DNNVV, sd lieu tff Bang 4 cho tha'y, rao can ldn nha't la cac dieu f kien phap ly dd'i vdi doanh nghiep phat
:hanh qua cao (53,99%); thu tuc hanh
; chinh cua boat ddng phat hanh cd phieu j.phffc tap va mat thdi gian (47,81%); thu I tue hanh chinh cua boat ddng phat hanh (trai phie'u phffc tap va mat thdi gian ,[(45,08%); chi phi phat hanh ed phie'u 'chinh thffc qua cao (42,55%)... Dieu
nay ly giai vi sao cd de'n 78,66% doanh
B A N G 2: KHO K H A N COA DOANH NGHIEP KHI TIEP CAN NGGON VON N G A N H A N G
Lydo Lai sua't qua cao
Phai CO ke'hoach kinh doanh cu the
Cac thu tuc hanh chinh de tie'p can chinh sach iTu dai tin dung phiJc tap va mat thdi gian
Cac ngan hang thien vi cac doanh nghiep nifdc ngoai, doanh nghiep nha nu'dc
Dich vu tin dung chifa da dang, thie'u san pham tin dung phu hop
Khong cd dich vu bao lanh vay vd'n Doanh nghiep Ichdng du tai san the' chap
Phai bd them cac chi phi ngoai lai va phi chinh thii'c Doanh nghiep gap khd khan khi dang ky quyen sd hifu tai san
Biim danh gia mffe dO kho khan cua doanh nghif p=^
3,13 3,11 2,9 2,78 2,67 2,65 2,52 2,36 2,46
* Thang ddnh gid tic 1 de'n 5, trong do 1 la miic Ichd Ichdn it nghiem trong nhdt, 5 Id mvCc Ichd khdn nghiem trong nhdt
BANG 3: TY LE DOANH NGHIEP KHONG CO Y DINH NIEM YET TRONG 5 NAM TCJI
Y dinh niem yit cua doanh nghigp trong 5 nam id\
Doanh nghiep cd y dinh niem yet trong 5 nam tdi (%) Doanh nghiep khdng cd y dinh niem yet trong 5 nam tdi (%) Td'ng s6' (doanh nghifep)
Quy m6 doanh nghiSp DNNVV
21,34 78,66
Doanh nghi$p lofn 29,60 70,40
Hinh thffc sb hffu doanh nghiep Doanh
nghiep khu vffc nha nffdc
65,63 34,38
Doanh nghiep khu vffc
FDl 22,11 77,89
Doanh nghiep khu vffc tff nhan 22,39 77,61
T6'ng sfi"
24,77 75,23 666 BANG 4: MCfC DO DONG Y V6l RAO CAN VA TRd NGAI SAU KHI TIEP CAN
TAI CHINH TOf THI TRCfCJNG CHtifNG KHOAN CUA DNNVV Lydo
Cac dieu kien phap ly dd'i vdi doanh nghiep phat hanh qua cao Thu tuc hanh chinh cua hoat dong phat hanh trai phieu phiJc tap va mat thdi gian
Thu tuc hanh chinh cua hoat dong phat hanh co phie'u phiJc tap va mat thdi gian
Chi phi phat hanh cd phie'u chinh thu'c qua cao Chi phi phat hanh co phie'u phi chinh thu'c qua cao Chi phi phat hanh trai phie'u chinh thu'c qua cao
Doanh nghiep khdng dap iJng du'dc yeu cau minh bach/cdng bd' thong tin
Chi phi phat hanh trai phie'u phi chinh thu'c qua cao
Huy ddng tai chinh tif thi trifdng chu'ng khoan khdng hieu qua dd'i vdi doanh nghiep
T y l g d 6 n g y ( % ) 53,99 47,81 45,08 43,50 42,55 41,57 36,56 34,88 25,67 Nguon: Tinh toan tCf so' lieu dieu tra nam 2017
nghiep khdng cd y dinh niem yet trong 5 nam tdi, nhff da de cap d tren.
Khao sat cua tac gia cho bie't, ed tdi 37,54% doanh nghiep sur dung ngudn vay khdng chinh thffc, trong dd cd 14,4% la ngudn vay tff nhan, 25,5% la ngudn vay thdng qua md'i quan he ca nhan, cdn lai la cac ngudn
Economy and Forecast Review
67
B A N G 5: TY LE DOANH NGHIEP Sd DUNG VON VAY KHONG CHINH THCfC
DVT: %
Doanh nghiep co sff dung ngudn vay khdng chinh thffc trong vong 3 nam g i n nh§'t khdng
Khdng Cd
Quy md doanh nghiep
D N N W
58,10 41,90
Doanh nghiep Idtn
68,59 31,41
Hinh thffc sd hffu doanh nghidp Doanh
nghifp khu vffc nha nffdc
84,38 15,63
Doanh nghiep khu vffc
FDl 86,32 13,68
Doanh nghiep khu vtfc tff nh§n 56,56 43,44
T^ng s6'
62,46 37,54
BANG 6: LY DO TIEP CAN N G U 6 N VON PHI CHINH THCfC
DVT: %
Lydo PhifOng thu'c de dang hOn Thdi gian tra linh hoat hOn Khdng yeu cau tai san dam bao
Tin dung khdng chinh thu'c rat san cd va de tiep can Mu'c lai sua't ifu dai hOn
Khdng tie'p can difOc nguon tin dung chinh thu'c
Ty Ife doanh nghiep Iffa chon 56,07 51,15 46,23 19,02 19,02 14,75 Nguon: Tinh toan tOf sd lieu di^u tra nam 2017
phi chinh thffc khac. Ket qua dieu tra cung cho biet, DNNVV cd ty le sff dung vd'n vay khdng chinh thffc nhieu hdn so vdi doanh nghiep ldn (41,90% so vdi 31,41 %). Khu vffc tff nhan cung la khu vffc chu yeu tao ra nhu cau vay vd'n khdng chinh thffc khi ty le d khu vifc nay la 43,44% so vdi mffe 15,63% va 13,68% cua hai khu vffc cdn lai (Bang 5).
Ly do phai tie'p can cac ngudn vay khdng chinh thffc thay vi cac ngudn chinh thffc dffdc the hien trong Bang 6. Cd the tha'y ly do phd bien nha't la vay vd'n phi chinh thffc dS dang hdn (56% doanh nghiep ddng y), thdi gian tra linh boat hdn (51%), khdng yeu cau tai san dam bao (46%)... Tuy vay, cung can nhin nhan thffc te rang, cd nhffng rui ro rat ldn tiem an dang sau ngudn vd'n nay.
KET LUAN VA MOT SO GIAI P H A P
Qua khao sat cua tac gia, cd the tha'y, quy md doanh nghiep la mdt trong nhffng yeu to' ddng vai trd
quan trpng trong viec tie'p can cac khoan vay tff cac ngan hang va eac TCTD, cac doanh nghiep ldn ed ldi the' hOn DNNVV trong qua trinh xuf ly cac ho sd xin vay. Hdn nffa, rao can lien quan den nhffng van de ndi tai cua doanh nghiep hien nay chu ye'u la do khdng cd ke hoach kinh doanh cu the, khdng dap ffng dffdc yeu cau ve cac tai san the' chap, dac biet la dd'i vdi cac DNNVV khi ma nha xffdng va may mdc thffdng phai di thue. Ben canh dd, cac chi phi khong chinh thffe phat sinh khi doanh nghiep vay vd'n, cac van de the che' (cac dieu kien phap ly, thu tuc hanh chinh...) cQng cd vai trd quan trpng anh hffdng tdi kha nang tie'p can vd'n cua DNNVV.
Tff do, nghien cffu de xua't mpt sd giai phap de nang cao kha nang tiep can vd'n cua DNNVV, nhff sau:
vi phia Chinh phd, can tao moi trffdng kinh doanh binh dang giffa cac thanh phan kinh te. Xay dffng chinh sach kinh te vT md mdt each ddng bp nham tao dieu kien phat trien mdt each hai hoa giffa cac khu vffc trong nen kinh te.
vi phia ngdn hdng vd cdc TCTD, co the ndi long cac rang budc lien quan den tai san the chap trong viec xem xet danh gia quye't dinh cho vay, ddng thdi ddn gian hda va cai tie^n cac thii tuc cho vay, giam chi phi tie'p can ngudn vdn tin dung...
vi phia DNNW, can xay dffng cac ke hoach kinh doanh hang nam, cung nhff xay dffng chien Iffdc phat trien trong dai ban. Dong thdi, hang nam phai danh gia mffe dp hoan thanh ke hoach dat ra.
Cd nhff vay, doardi nghiep mdi danh gia dffdc nang life boat ddng cua minh, qua dd cd nhffng dieu chinh phu hdp cho boat ddng kinh doanh, dap ffng yeu cau ho sd vay vd'n.Q
TAI LIEU THAM KHAQ
1. Tran Thp Dat va Td Trung Thanh (2018). Bdo cdo Kinh te'Viet Nam thudng nien 2017: Thdo ga rdo cdn dd'i vdi svt phdt trien cda doanh nghiep, Nxb Dai hpc Kinh te Qud'c dan
2. Vien Nghien cffu Quan ly Kinh te Trung ffdng (2016)! Bdo cdo ddc diem mdi trUdng kinh doanh d Viet Nam: Ke't qud diiu tra DNNW ndm 2015, Nxb Tai chinh
3. Thanh Trung (2018). DA^A^VY vdn khd tie'p can tin dung, truy cap tff https://vov.vn/kinh-te/
doanh-nghiep-nho-va-vua-van-kho-tiep-can-tin-dung-745699.vov
4. Fatoki, O. O. & Smit, A. V. (2011). Constraints to credit access by new SMEs in South Africa;
a supply side analysis, The African Journal of Business and Management, 5(4), 1413-1425
5. Olomi, N. Mori, E. Mduma and Urassa (2008). Constraints to Access to Capital by Tanzanian SMEs, Dar es Salaam: REPOA
6. World Bank (2016). Enterprise Survey of South East Asia Countries
