i Ban them ve nhan sT trong noi cac Tran Trong Kim nam 1945
Lfe THI THU HCdNG*
T
rong lich sfl dan tdc, nhdn si tri thflc ludn Id Min tdi. Id nguyfin kM qud'c gia, du bat cfl ehe' do ehinh tri ndo bg phan nhfin Sl tri thflc deu dugc sfl dung trong bd may chinh quyln. Nhflhg vific lam ciia tri thflc da gdp phan anh hfldng dfi'n vfin mfinh qud'c gia dan t&c. Trfin bao Thanh Nghi tfl ndm 1941, Phan Anh da ed nhdn xfit "Tri thflc ehdn cMnh phai Id ngUdi vi lgi ich cua dan. Id ngUdi quan sdt khdng tMen vi vd phai thfldng xuyfin cd Uen he vdi nhfin dfin.Vi vdy, ke si cd t h l anh hfldng den nhfin dfin vd gdp p h l n ldm bien dli xa h&i"^.
CMnh phu T r i n Trgng Kim, m&t thdi gian ddi bi phfi phdn Id ehinh phu "bu nhin", eMnh phu tay sai cua phdt xit Nhfit vd nhflhg ngfldi tham gia nfii cdc cua ehinh phii ndy eiing hi phfi phan gay gat. Mdc du nhflng ndra g i n day da ed nhuhg quan dilm, cdch nMn nhfin lai v l radt so' nhan v^t trong ngi cdc T r i n Trgng Kim nhuhg chi^ that sfl tUdng xflng vdi nhOhg gi ma nhiihg ngUdi tri thflc trong n&i eac luc dd da Idm. Qua ngMfin cflU mdt so tfl Ufiu luu trfl, bdi viet ndy xm eung cap thfim mdt vai chi tifi't d l ed edeh ddnh gid vd nMn nhdn khdch quan ve nhuhg ngfldi tri thflc trong chinh phu Tran Trgng Kim.
Diu ndm 1945, tinh hinh the' gidi cd nhuhg chuyin bifi'n raau Ie, phe Dong rainh Ufin tifi'p gidnh t h i n g lgi trfin cac chifi'n trudng. O ehau A - Thdi Binh Duong, phat xit Nhgt da hi quan D&ng ramh gidng eho nhflng dbn nang ne. O Ddng DUtfng, lUc lugng Phap theo phai Dd Gdn rdo rifi't hoat d&ng, ehd thdi ctf qudn Dong minh vdo se phan cong quan Nhdt Ban. Mau thufin Phdp - Nhfit ngdy edng trd nen gay git.
TrUdc tinh Mnh dd, qufin dgi Nhat Ban da ra tay trude. Vdo liic 20 gid ngdy 9 thdng 3 nam 1945, Nhat dao chinh Phdp trfin todn eoi Dong Duong. Quan Phdp chd'ng cU ye'u dt d radt vdi noi r l i raau chdng dau hang qufin Nhfit. Sau kM hfi't cang Phap, phdt xit Nhat Myfin bo "giup cde dan tdc Ddng Duong xfiy duhg nen ddc lap", nhuhg thUc chfi't cM Id tren danh nghia. Nhdt rauS'n duhg Ifin mdt cMnh phu cd lgi cho Nhdt due dd phat xit Nhdt dang lifin tifi'p bi quan Dong ramh danh bai tren khap chie'n trUbng chau A Thdi Binh DUtfng nfin khong t h l tu dflhg ra Mem sodt tmh hinh Ddng Duong). Vdy Nhdt se dUa vao ai de dijttig ra Idp chinh phu than Nhat? Sau nhi2ng toan tfnh, can nhde, Nhat da quyfi't dinh dung dfi'n Bao Dai, dilu md chinh ban
* TS. LS Thi Thu Huong, Trudng Dai hoc Thii do Hd Noi
54 Nghien cicii Dong Nam A 5/2015
than Bao Dai cung khdng ngd r i n g Nhat vfin d l dng tiep tue lam vua, vi thifc te' nMeu nguon t m liic dd cho rdng, Nhat se dua Hodng thfin Cfldng De ve nfldc n l m quyln Hodng dl^ cbn Ngd Dinh Diem Idm Thu tudng. Bdo Dai dd cd lan ndi ehuyen ndy vdi Dai sfl Marc MasayuM Ykohama, nhflhg Dai sfl Nhdt da tra ldi: "Nhflng ngudi gieo mam khdng phai la ngfldi gdt hdi kfi't qua"^. Dilu dd cho thay, Nhfit khong ung h& CUdng De vi khong tign lap m&t cMnh phii Vi^t Nam tuy chong Phdp nhiftig thfin Nhdt, trong kM Bao Dai khdng phai Id ngUdi cua Nhdt va cd t h l dUtfc dan ehiing tin tUdng nfi'u dng chd'ng lai mflU toan eiia Phdp, kM Phap quay trd Iai xfim Ifloe ^^fit Nara. Nhu vay chinh phu radi dugc thanh ldp do Bao Dai lara Hoang d l vd T r i n Trgng Kira ldm thu tudng.
Xet trong bdi canh Vifit Nam luc dd, sau hdn 80 nam nhan dan Viet Nam rfin xifit dfldi deh thd'ng tri cua thflc dan Phdp tM vific Phdp hi Nhat Ban lat d l , it nMeu da tao khdng kM phaii chaii cho eae tang ldp nhdn dfin, nhat Id bd phdn tri thflc vd'n ghfit Phdp trfldc dfiy.
Cbn ve pMa Vigt Minh, sau sfl Mgn mong 9-3-1945, Ban Thfldng vu Trung flong Dang hgp tai Dinh Bang - Tfl Son - Blc Nmh da ra ban eM thi "Nhat - Phdp b i n nhau va hdnh d&ng eiia chung ta", trong dd cd nhgn dinh: "Nhait dao chinh Phdp da tao ra mdt cude khiing hoang cMnh tri sdu s i c nhung thdi ed chUa cMn mu&i"^. Luc lUtfng eua Nhat ebn manh, ludn doi diu vdi Viet Mmh, vi vdy \^fit Minh chua t h l ldnh dao nhdn dfin tifi'n hdnh Tong khdi nghia gidnh chinh quyen ve tay minh md mdi cM phat d&ng Cad trao khdng Nhfit cflu nfldc, dgi kM Nhfit bi
that bai hoan todn trfin cMe'n trUdng, the luc tay sai he't chd dfla, dd la thdi ctf thu|n lgi de tifi'n Ifin t i n g khdi nghia gianh ehinh quyen ve tay nhfin ddn.
NMfim vu eiia Bao Dai la nhanh chdng thdnh lap nSi cac, dng dfi mdi Tran Trong Kim - mdt tri thflc khdng dang phdi, mot ngfldi tifng lam cdng tdc quan U gido due vd vifi't sfl, tuy nMet tam yeu nude nhiftig khdng phai Id mgt ngUdi lam each mang vd ddl vdi Nhfit tM Tran Trgng Kim Id ngubi phu hdp hon nhflng ngfldi ma Nhiit dfl tinh tnfdc dd. Vua Bao Dai da tijhg noi vdi Tran Trgng Kim: "Trfldc kia ngUbi minh ehua ddc lap, nay ed ed hdi. My chifii phai dde lap h l n , nhflng minh eung phai to ra ed dii tU each 6.% dge lap. Nfi'u khdng c6 chinh phu tM ngudi Nhgt bao minh bat Ifle, tfi't hg lap each cai tri theo the Ifi nh&
binh rfi't hai eho nfldc ta..."^
Dli vdi Tran Trgng Kim dfiy la chuyfin rfi't bat i^d, cM sau kM gdp Bao Dai Ian thfl hm, sau mUdi ngdy tri hoan, Sng mdi nhan trach nMfim thdnh lap chinh phii.
Theo luat sU Trinh Dinh Thao (Bg trfldng Bd Tu phap trong nSi cdc Tran Trgng Kim v l sau Id Chu tieh eiia Lifin minh Dfin tdc, Dfin ehii vd Hba binh, trong Mat ti^ Ddn tgc giai phdng m i l n Nam Viet Nam) cho biet T r i n Trgng Kim "khdng t m vdo sU thdnh t h a t cua nhd cam quyen ngudi Nhfit vd Io ngai bi ldi cuo'n vdo nhu!hg bie'n c l c6 hai eho tuong IM eua xU sd", nhflng dUdc dng Thao thuyfi't phuc, T r i n Trgng Kim dS nhfin ldi vdi ly do "phai gap nit thanh I^p chinh phu Viet Nam d&e ldp d l dat cac life lUdng Dor^ minh, nhat Id Phap, tnfdc m&t tinh tiang phdp 1^ khdng the ddo i ^ d c b l n g Ldi ti^en cdo buy bd nhtthg Mgp Udc Bao hfi ndm 1862 vd 1874, 1884, Tiyfin
Le Thj Thu Huong - Bdn them ve nhdn sT trong n0i cdc Trdn Trgng Kim.. 55 cdo nudc 'Wet Nam ddc lgp vd thd'ng nhat"
^. Cung theo Trinh Dmh Thao, vific T r i n Trong Kim nhfin ldi Id do dng cung dd nhdn dUdc su chia se kinh ngMem "bit ea hai tay" cua m&t ehinh khdch Thai Lan Pridi Banomyong - cifu Bg tnfdng Bg Ngoai giao eiia ehinh phu Thdi Lan (Thdi Lan da cd hm life lugng cMnh tri, mdt chinh phii than Nhat, mgt eMnh phu tru bi hop tae vdi D&ng minh Anh, Mi, dUde Dong minh thfla nhfin. Dieu nay da trdnh eho Thai Lan hi Ufit vdo phe thua trfin kM cMfi'n tranh ehfi'm dflt). Ldi khuyfin ciia Pridi Banomyong cho T r i n Trgng Kim Id "Hay n l m Ily d&c ldp vd khdng theo Nhfit"®
Ngay sau sfl Mfin Nh^t dao ehinh Phdp, Bdo Dai da mdi ludt su Phan Anh vd mgt s6 tri thflc tre d Hd N&i vdo Hue' de bdn vifie thdnh ldp mdt ndi cae mdi vd ehain dflt nhflhg mdi to vfldng vdi Phdp sau m&t thbi gian bi xdm Iflgc vd dd hg. Ngdy 11-3- 1945, sau hai ngdy Nhdt ddo ehinh l^t do Phdp, vua Bao Dai trifiu tap ed' vaii tdi cao eua Nh§t Id dai sfl Mare MasayuM Yokohama vdo difin Kifi'n Trung d l tuyfin bd' nfldc Vigt Nam "dgc lap". Cung di vdi Yokohama Id T i n g lanh su Konagaya Akira vd lanh sU Watanabe Taizo. Ban Tuyen ngon cd chfl ky eiia sdu vi thflong thfl trong Ctf mat Vifin la: Pham Quynh, Ho Die Khai, iJng tJy, Bin B l n g Dodn, T r i n Thanh Dat vd Trflong NhU Dinh.
CMeu cM d l ngdy 27 thdng Gifing ta, nam thfl 20 Mfin Mfiu Bao Dai (tfle 11 thdng 3 duong lieh), bfin dudi ed chfl ky cua Bao Dai. Ngi dung nhfl sau: "Theo tinh hinh thi gidi ndi chung vd hlin tinh chdu A, Chinh phd Viit Nam long trgng cdng bd rdng: Ki td ngay hdm nay, Hba i^c Bdo hp ky kit vdi niidc Phdp diigc hdy bd vd v6 hieu hoa.
Viit Nam thu hdi fiodn toan chu quyin cda mdt Qudc gia Bpc l&p"^. Nhfl vdy, vdi Tuyfin ngon nay, trilu ^ n h Hue' da buy bo Hifip Udc Patendtre ky vdi Phdp nam 1884, khdi phuc ehu quyln ^^fit Nam tfl tay ngudi Phdp. Day cd t h l coi la bUdc dem d l di dl^n vific gidnh cMnh quyln tfl tay phdt xit Nhat.
Trong"Ldi tuySn chiiu cda Hodng di vdi ngi cdc", ngdy 27 thdng 3 ndm Bao Dai thfl 20 (tfle ngay 8-5-1945), bfin eanh tu tudng mo ho : "nhd Hoang quan cua Dai Nhfit Ban, nUde nhd da duge giai phdng" tM Bao Dai cung kfiu ggi sU d&ng tfim, Mgp lUc trong todn the quo'c dfin de gifl vuhg nen
"dgc lap" vfla gidnh dfltfc. Bdo Dai dfi kfin chgn ngubi tdi trong ca nUdc d l tham gia vao ndi cdc mdi: "Trim da lUa ehgn k h i p nhfin tdi trong nUde, ken lay nhflhg ngUdi cd hgc thflc, cd dflc hanh, dii dam dUdng dugc vific nude trong bull bfiy gib...". Ket thuc "Ldi tuyfin cMfi'u", Bao Dai dUa ra mgt nhfin dinh ebn day trdn trd nhUhg ludn tin tudng d van menh vd t i l n d l eua dfin tSe:
"Trim van bifi't ndi de md lara khd, tren eon dflbng d&e Igp eiia nfldc nhd cbn bifi't bao la noi khd khdn, nhflhg Tram tm rang mgt dan tfic hon hai mUoi trifiu ngUdi nhfl dan Viet Nara ta, da ed hai ngMn ndm lich sfl ve vang oanh Ufit chang kem gi ngudi, se cd dii sUc vfltft qua mgi khd khdn, du sflc gdnh vde mgt p h l n trach nMem trong vifie Mfi'n tMfi't h l n thinh vfltfng chung d Dai Ddng A va di tdi dia vi ragt dfin tde hung cfldng trong the' gidi" ^
Ngay 17 4 -1945, ehinh phii T r i n Trgng Kim dfltfc thanh lap vdi sU tham gia eiia nMlu nhdn si, tri thflc yfiu nude c6 anh hudng ldn trong nhfin dan nhU: Bde si Tran Dinh Nam - BS tnfdng BS NSi vu;
56 Nghien cim Ddng Nam A 5/2015
Luat su Trinh Dinh Thao - Bg tnfdng B&
Tu phdp; Ky sU LuU Van Lang - BS tnfdng Cdng ehinh; Bac si Ho Td Khanh - Bd trudng Bd Kinh te'; Luat sU Phan Anh - Bd trudng B& Thanh Mfin; Lufit sU Vu Vdn Hien - Bd tnfdng Tdi eMnh; Nguyen Hflu TM - Bd Tifi'p tfi'; Bde si Vu Nggc Anh - Bg Y te - CuU te'; Ludt sU T r i n Van ChUtfng - Bd Ngoai giao; Thac si Hodng Xuan Han - Bd Gido due - Mi thuat (Gido sfl Ta Quang Bijfti dugc mdi ldm Phd Chu tich Hgi dong tu vfi'n Thanh mfin ciia chinh phu Tran Trgng Kim Mem nhiera Hdi dong Cai cdch gido due, Ddc uy vifin B& Thanh nifin)...
Trong pMen hgp dau tien cua Hdi dong npi eac, bfin eanh edng tac khan cap la cflU trg nan ddi d raien Bdc, chinh phu Tran Trgng Kim da fi'n dinh mgt ehUtfng trinh sdu dilm:
1- Chuyen giao t a t ca cac ctf sd hanh cMnh cho cae vifin ehflc Viet Nara;
2- Thau hoi dfi't Nam Ky va cde nhugng dia dd ddnh cho Phdp;
3- An xa toan the eae pham nhan chinh tri;
4- Cho phep thanh lap cdc dang phai cMnh tri;
5- Mifin thufi' eho cdng chflc, thg thuyen va dan ngheo;
6- Thifi't lap cac Uy ban tU van quS'c gia de soan thao Hifi'n phdp va nghifin cflu eai to chinh tri, hanh chinh va gido due".
Trong bSl canh lieh sfl "ndi thi dfi ma lam thi khd", du chi ton tai trong mdt thdi gian n g i n nhUng ndi cdc Tran Trgng Kim vdi sU tham gia ciia nhieu tri thflc chii yfi'u Id nhijfng Iuat sfl, bae si... b l n g nhiJhg vific ldm cua mmh (dii hi Nhfit Mem sodt nen cbn han chfi') nhung cung dd it nhieu thuan
lgi eho vific gianh ehinh quyen trong Cd(^, mang thdng Tdm vd edng cudc xdy dUng chinh quyln sau nay.
Ve chd quyin: De bilu Men eho sif t h i n g nha't ba m i l n lanh tho, qud'c hifiu
"Viet Nam" chinh thflc thay thfi' cho quoc Mfiu "An Nam" dang dUfle sfl dung. Mdc du Nhdt ed hfla hen eho \^fit Nara d&c lap, nhiftig Nhfit vdn gifl lai ba thanh pho Ha Ndi, Hai Phbng, Da Nang Id vung nhugng dia eua Phdp trfldc dfiy va todn b& Nam Bo Id thude dia cua Phdp. Dfi'n thang 7 nam 1945, do sfl dfi'u tranh ciia eae tri thflc trong chinh phu Tran Trgng Kim da thu h&i ba nhugng dia cu Id Ha N&i, Hai Phong va Dd Ndng. Tifi'p dd, sau cugc gap gd giii'a Tran Trgng Kim vdi Tong tU lenh TsueMhashi Yuitsu thi Nam Ki da dUtfc tra Iai (trfin danh nghia) vdo ngay 8-8-1945, Mgi eo g i n g do eho thay CMnh phu Tran Trgng Kim mong rauS'n "thd'ng nhfi't chii quyen lanh tho", mud'n thodt khoi sU anh hudng eiia eae thfi' life ngoai bang.
Ve gido due: T r i n Trgng Kim von la radt nhd gido due, nMlu ndra ldm hifiu trudng quan ly 10 trUbng tilu hgc tie em trai d Hd Ngi thdi Phdp cbn dd h&. T r k Trgng Kira da ed l l n phe phdn cMnh sach giao due cua Phdp d Ddng Duong. Trong mdt bao cao tong kfi't nam hoc (1940 -1941) gufi Toan quyen Phdp d DSng Duong Si^ da nfiu rd "Tfl hon 20 nam nay khdng cd bat cil mgt thay doi ndo ddng ke trong cae trUdng tieu hge hodn eMnh d Dong DUtfng"^.Vi vay kM tham gia lam Thii tudng, dufrig dau noi cdc, T r i n Trgng Kim da chfl trgng de'n viec cai to hfi thong gido due, b i t dau sfl dung tie'ng Viet lam ngdn ngtt trong giang day.
Ngfldi thflc tM vige eai t l gido due Id Hodng Xufin Han - B& trUdng B& Gido due - Mi
Li Thi Thu Huong - Bdn them ve nhdn si trong n$i cdc Trdn Trong Kim.. 57
thudt. Ong khdng nhflhg la mdt nhd khoa hgc ma cbn Id mgt hgc gid uyfin bde. Vd'n la thae si todn hge, tfl Phdp ve nfldc nam 1936, Hoang Xufin H a n da tijfng day trung hgc tai tnfdng Budi. Dau nhuhg ndm 40 cua t h l M XX day bdc dai hge tai tnidng Cao d S i ^ Khoa hge. Hodng Xudn Han la tri thflc duge ddo tao tfl nhd tnfdng Phap nhUhg Iai Id mgt hge gia uyen thfim v l ngdn ngfl Hdn Ndm, tha tMet vdi n i n vdn hda dan t&e. Trfldc dd dng da ed ede cdng trtnh nhu "Vdn Qudc ngd dgy theo phiiang phdp mdi" (1938); "Danh tii khoa hgc"
(1942) vd dfi'n ndm 1945, vdi vm trd la B&
trudng BS Gido due - Mi thudt, Sng da hoach dinh xdy dUhg m&t nen qud'e hpc trfin ed sd dfin t&c, tieh bg vdi cdng trinh
"Chuang trinh trung hgc Hodng Xudn Han". He t h i n g va chfldng trinh gido due do Hoang Xuan Han soan thao da dUdc Chinh phli nfldc Viet Nam Dan ehii Cfing hba tiep nhdn, dp dung ngay trong ndm hgc dau tifin (1945 -1946) vd sau ndy duge ehinh li dfii ehflt vd dp dung trong nMeu ndm v l sau d ea vimg tif do vd vung dich cMfi'm ddng. Vdi nhuhg cdng lao ddng gdp eua giao sfl Hodng Xuan Han cho n i n gido due dfin tSe, Chinh phu nfldc C&ng Hba xa h&i ehu ngMa Vifit Nam da trao tdng cho Sng Giai thudng Ho CM Mmh ndm 2000 vd Hufin ehuong Dde lap hang nM.
Vi qudn sii: Trong boi canh chinh phii T r i n Trgng Kim vfla thdnh lap, nfi'u thifc sfl Id chinh phii tay sM eiia Nhdt tM rfi't cin dfla vdo Nhfit v l qudn sU vd phai thdnh lap Bd Qud'c phbng. NhUhg trfin thifc tfi', vfi'n d l cd nfin thdnh lap B& Qud'c phbng hay khong da duge ede tri thflc trong ndi cdc bdn bac r i t M. Trong n&i cdc ed nMlu ludt sU, dflng dau Id luat sU Phan
Anh - Bd trudng Bd Thanh men, ngudi am Miu lufit phdp, cd tinh t h i n trdch nMfim vdi dat nUdc nfin da di d i n qnye't dinh sang suot khong thdnh ldp B6 Quoc phdng de khdng bi Nhfit ISi keo thara gia vdo cu&e CMfi'n t r a n h the gidi thfl hai md chi thdnh ldp Boon Thanh niin Tiin Tuyin. Ludt sU Phan Anh, ngUbi da tiftig Id Hgi tnfdng cua T i n g hdi Sinh vien Ddng Dflcftig trong nhflhg nam hge tai Trfldng Lufit d Hd Ndi, tCmg tham gia cae hoat ddng cMnh tri chong Phdp, da ed thbi gian day trUdng tU thuc Gia Long, Vdn Lang... Nam 1940, Phan Anh cung Vu Dmh Hbe, Vu Van H i l n thdnh lap bdo Thanh Nghi (1940 - 1945), Sng n l i tieng vdi nMeu bdi vifi't sfiu s i c ve van hda va phdp quyen trfin td bao ndy). Trong thdi gian gifl ehflc B& tnfdng B& Thanh mfin, lufit sU Phan Anh dd cung vdi giao su Ta Quang &jfU (huynh trudng eiia Hfldng dao sinh), sdng ldp mdt t l chflc chinh thflc d l edng khai tfip hgp vd rfin luy&n thanh mfin, sinh vifin yfiu nude Bodn Tfianh niin Tiin tuyin (ebn ed tfin ggi khde la Dodn Thanh mfin Xa hdi, Dodn Thanh mfin Phan Anh). Vdo thdng 7 ndm 1945, TrUdng Thanh mfin Tien tuyfi'n Hue chinh thflc dugc thdnh lap vdi 43 hgc vien Id nhuhg thanh Men tri thflc tfl cdc ndi tap trung v l dfiy. B l ngodi Id trfldng Id eiia ehinh phu T r i n Trgng Kim, nhung bfin trong lai la cdi ndi ddo tao can bg quan sU phuc vu eho sU ngMfip giai phdng dfin tfic.
Trudng thdnh Ifip bdi nhiihg nha tri thflc yfiu nudc, trong bdi canh phong trao each mang do Viet Minh lanh dao dang phdt t r i l n manh, ede hgc vifin cua tnfdng da nhanh chong Meu dUtfc trdch nMfim phung Slf T l quoc, hg deu tham gia cae boat ddng yfiu nUde dUdi sfl lanh dao eua Vifit Minh,
58 Nghien cdu Dong Nam A 5/2015 •!1 cua l l n h iiy Thfla TMen - Hue vd XU uy
Trung Ki. Trong nhiftig ngay Tong khdi nghia thdng Tdm gianh chinh quyen 6 Hue', hpe vifin cua trfldng Thanh men T i l n tuyfi'n da treo cb do sao vang trfin Ky dM trUde Ngg MSn, bao vfi buoi thu fin M i m cua vua Bao Dai. Tfl trudng Thanh mfin Tiln tuye'n Hue, each mang da ed hai b&
tnfdng B& Qud'e phbng (Phan Anh va Ta Quang BflU), tdm vi tfldng, nMlu nhd khoa hge vd nhd quan ly cd iry tin.
Vifie khdng thdnh lap B& Qud'c phbng Id m&t ehu trUOhg khdn kheo ciia chinh phu T r i n Trgng Kim ma dflhg d i u Id BS trudng B& Thanh mfin Phan Anh. Vific ldm ndy dd giup eho nMeu ngUbi Viet, nhat Id t i n g ldp thanh Men Y\et Nam khfing bi ldi kfio vdo euge cMe'n da de'n ngay tan cua ngudi Nhdt, khdi phai che't oan uong vd mang tieng Id theo phe phdt xit. TrUdng Thanh mfin Tiln tuyfi'n rfi't hop vdi Nghi quyfi't eua Dang b& (Vifit Minh) ThUa TMen Hue hgp md rgng ngdy 23-5-1945 d dam Clu Hai. Theo Lieh sii Dang bg Thfla TMfin Hue' tM cM sau radt thang hau nhfl todn trfldng da "hudng thanh Men theo Mdt tifin \ ^ ? t Minh". Vdi nhuhg viec lam ciia Bd trudng B& Thanh mfin Phan Anh cho t h i y "dng thflc thdi chfl khdng bao gib xu thdi, khSng bao gid n h i m vao muc dich vinh thfin pM gia". Chinh vi vay md sau kM mang thdng Tam bimg no, chinh phu Tran Trpng Kim phai giai t h l tM Phan Anh da vui ve nhan nMem vu md Chu tich Ho CM Minh giao cho Id thdnh lap va gifl chflc Chu tich Hdi dong Mfi'n tMe't quoe gia, tdp hop hau hfi't ede tri thflc tien b& eua Ha Ndi lue dd. Sau cu&e Tong Myln cfl ngay 6- l-1946,.trong Chinh phii Lifin Mfip, luat sU Phan Anh da dflgc mdi ldm B& trfldng B&
Qud'e phbng. Trong thdi ki "ngdn cdn treo sgi tdc" - mdt ndm d i u sau Cdch mang thdng Tdm, vdi Bd trudng P h a n Anh, life Ifltfng vu trang cua edeh mang da thu hiit nMlu tri thflc yfiu nfldc, tuoi tre tdi eao vdo cdc vi tri quan trgng: Hodng Dao Thuy - Chinh tri Cue trfldng; P h a n Tfl Lang (ngfldi Mfiu tnfdng tnfbng Thanh mfin Tien tuyfi'n - Hue) gifl ehflc Qudn ehinh Cue tnfdng; Vu Anh - Che tao Cue trudng; Vu Vdn Can - Qudn Y Cue trUdng... tat ca nhiJhg nhdn vdt ndy kM mdi gia nhdp quan ddi diu chUa la dang vifin nhUng da mang s i n trong minh bau mau nong phung sfl chinh ngMa, vi dgc lap tU do ciia To Qud'c.
Vl tu phdp: Do de nghi ciia Bd trUcmg tfl phdp Trinh Dinh Thao, Thu tUdng Trin Trgng Kim luc dd da M Nghi dinh d'n %k ngdy 2-5-1945, vdi lfinh "Tha ngay t i t ca cdc tu nhdn chinh tri", trong s l dd cd nMeu ngudi Id cdn bd eiia Vifit Minh, day la co hSi tS't b l sung ngu&n cdn bfi eho cdch mang trong nhiftig ngdy T i n g khdi nghia thdng Tdm. Ngdy 8-5-1945 thdnh lap Uy ban soan thao Hifi'n phdp trfin cdn ban thong nhat xfl sd, eae quyen tU do ehinh tri, tdn giao va ngMfip doan.
Vi chinh tri: Vdi chu tnfdng "hgp nhat t i t ca cdc p h l n tfl qud'c dan de cung c5' d&c ldp cua quS'c gia vd gay manh cai tinh than yfiu nUdc trong mgi giM tang xa hdi", Dodn Thanh mfin Tien tuyfi'n da cd anh hUdng ldn trong thanh mfin hgc sinh, sinh vien vd cdc t i n g ldp khdc thfing qua cde buii lfi vinh danh cdc anh hflng dan tde d ede thdnh phd ldn nhU Hd Ndi, Sai Gbn. Cdc thu Unh phong trao Thanh Mfin diu Id nhflhg tri thflc yfiu nfldc (Blc Ki cd Hoang Dao Thuy; Trung Ky ed Ta Quang BflU;
Li Thi Thu Huong - Bdn them ve nfidn sT trong noi cdc Trdn Trgng Kim.., 59
Nam Ki cd P h a m Nggc Thach). "Tai Sdi Gdn - Gia Dinh, life Ifltfng Thanh mfin Tiln phong da nMlu lan t l ehflc d i l n thuyg't, tuyen the vdo thdng 7-1945 tai vubn hoa 6 n g ThUdng (vUdn hoa Tao Ddn ngdy nay) thu hut hdng van ngUdi tham gia trong dd chii yeu Id thanh Mfin. Sau ldi Tuyfin thg
"Trung thdnh vdi T l quS'e; Trung thdnh vdi nhfin dfin; Gifl ^n pham chat cao dep tM cdc bM hdt cua nhac si LUU HOU PhUdc lai vang len-''^°. Cung da cd m&t s l quan m | m eho rang dfiy la trb "mi ddn" cua Nhat kM chflng d l ta to ehflc cdc buii mit tinh 1^
mgm ede anh hung dfin tSc. Tuy nMen, mdt thflc tfi' la thdng qua cdc cugc mit tinh, ky Mem dd da thu hut dong ddo thanh men tham gia, khieh le tinh than phung sfl T l qud'e trong thfi' hg tre.
(^t bd dnh hiidng cua Phdp, khich IS tinh thdn ddn tpc: Vdi tinh t h i n yfiu nUdc, b l n g tri thfle va Meu biet cua minh, mdt sS' tri thflc trong eMnh phu T r i n Trpng Kim tham gia vao eai cdch hdnh cMnh, thay t h l anh hfldng ciia ngubi Phdp. Tifiu bilu Id bdc si T r i n Vdn Lai- ngudi tri thflc Hd N&i da cd cdng ldn trong vific ddt lai ten phd' cho Hd Nfii. Bde si T r i n Van Lai duge chinh phu Tran Trgng Kim mdi r a gifl chflc Doe H Hd N&i (tfltfng dUtfng vdi chflc Thi tnfdng). Ong trd thdnh Thi tnfdng ngUbi Vi&t d i u tifin ciia Hd Ngi (thdi Phdp cdc Thi trudng diu Id ngudi Phap). Tuy cM n l m quyln trong m&t thbi gian n g i n i^ui (tfl 20-7-1945 dfi'n 19-8-1945) nhung vdi t i m nhin cMfi'n lUdc eua m&t nhfin si yfiu nfldc, dng da ddt tfin lai eho ede dflbng phd' eiia Hd N&i, eho giat d l h l u hfi't ede tugng md tiiifc ddn Phdp dflng Ifin d Hd Ngi nhU:
tfldng Jean Dupuis dflbng bb sSng, tugng bd d i m xod d vUdn hoa Cfla Nam, dM Id
mfim Unh kho xanh d phd' Hdng Trong, tugng Si Cong NSng ThUtfng d vUdn hoa Canh Ndng (nay Id vUbn hoa VI.Lfimn);
tfltfng Toan quyln Paul Bert d vudn hoa Paul Bert (nay la vUdn hoa Ly Thai To).
Bflc tugng Ntt t h i n tif do md ngUdi dfin quen ggi la "mu d i m xbe"... Vdi vai trb la Thi tnfdng, bdc si T r i n Van Lai cbn tifi'n hdnh doi m&t loat tfin phd' Hd Ndi, d l tra lai cho cdc dia danh Hd N&i nhOhg gid tri lich sfl vd'n cd, d l Hd N&i Id m&t thdnh p h i hoan todn eiia Vifit Nam. Ld ngUdi r i t say mfi Uch sfl dan t&c va danh sfl ngfldng mg ddc bifit vdi cdc anh hung cd edng trong sif ngMfip dau tianh gidi phong ddn t&c, Thi trudng Tran Vdn Lai da dung ten ciia hg ddt ten pho: tfl Ngo Quyen, de'n Ly ThUdng Kifit, T r i n HUng Dao, Bui Thi Xudn, Hoang Hoa Thdm, Nguyen Thdi Hgc.Cdch ddt tfin phd' ciia TM tnfdng Tran Van Lai ciing rfi't khoa hgc, dfi nhd, de lifin tUdng tdi cde trieu dai vd nhiing ngUdi cd cdng trong Uch sfl dfin tdc...
Vdo gifla thdng tam ndra 1945 kM phdt xit Nhdt diu hdng Dong minh, CMfi'n tranh thfi' gidi thfl hai ke't thuc, lUc lUdng phdt xit Nh$t d Ddng Duong hoang mang cue d&, Nh$t yeu clu chinh phu Tran Trpng Kim phdi "bao v& chinh phu va duy tri trdt t u cho dfi'n kM qufin Dong minh d i n thay" nhuhg T r i n Trpng Kim da tU chfii. Mdc db chinh phii Tran Trgng Kim mdi thdnh Ifip trong mdt thbi ngin, chUa Mp cd qufin dpi nhuhg T r i n Trgng Kim da khdng nhd dfi'n quan d&i Nhat can tMfip.
TrUdc kM thfi' cdch mang ciia quan chung trong nhflhg ngdy thang Tam, Khara sai B l c Bg la P h a n Kfi' Toai ttt ehflc, nMeu ngudi trong n&i ede da td ro thdi d& iing h&
Vifit Minh, kinh trgng vd khfim phue H&
60 Nghien cihi Ddng Nam A 5/2015 CM Minh. Vi vdy, vigc chuyin giao ehinh
quyen cho Viet Minh d Hd N&i diln ra nhe nhdng, khfing cd su d l mdu. Mat trdn Vifit Minh da khfing nhuhg k h S i ^ bat bd hay tia thu m&t ngUdi ndo trong ehinh phu T r i n Trgng Kim, md ebn ISi cuon dfltfc m&t s l BS trfldng tham gia vdo Chinh phu Lien hiep sau ndy. Vdi ban chat yfiu dan yeu nfldc, lai dugc H i CM Minh tin dung, nMlu tri thfle lue dd lai tiep tuc ddng gdp tdi sflc cua minh eho dan, eho nflde.
Vdi nhflng vific ldm md nhuhg tri thflc trong n&i cde T r i n Trgng Kim da ldm cho thfi'y, Nhfit muon dflhg len mgt chinh phii bu nhm, ed Itfi cho Nhdt, nhflhg ra&t ndi ede g i m ehu y l u Id nhfin si, tri thfle da bifi't lgi dung ehinh phii dd de lam cae cdng vific ed Itfi cho dfin cho nfldc. Ndm 1989, da ed l l n Phan Anh tra ldi phong v l n efla nhd sfl hgc Na Uy Stein Tennesson kM nhd bdo ndy hoi dng "Chinh phii T r i n Trgng Kim ed phai Id ehinh phu bu nMn khdng?", Ong da trd ldi: "Liy tU cdch Id thdnh vifin chinh phu T r i n Trpng Kim, tSi ndi vdi Sng r i n g chung tdi tuy&t ddl khdng ed ao vgng gi v l ngUdi Nhat. Tinh t h l dd diJt khodt roi. Phai Id ke difin radi di hgp tde vdi Nhdt. Cd nhttng ngUdi dien, nhflng ehung tdi Id tri thflc, ehung tdi tham gia ehinh phii Id d l phung sU..." ^^.
Vd tu tudng "phung sU T l qud'e, phung sif nhfin ddn" cua nhiJng tri thflc da ttftig tham gia ndi cdc Tran Trpng Kim da dugc ehflhg minh trong hai eude khang eMfi'n chfi'ng Phap, did'ng Mi vd xfiy dung dfi't nUdc sau ndy.
NMn iih$n lai mgt so' vifie ldm ciia nhflng ngudi t r i thfle trong ehinh phii Tran Trpng Kim ndm 1945 va nhflhg vi&e Idra ciia hg sau kM cdch mang thdnh eong
d l t h i y duge bdn chfi't cua nhtthg ngudi tri thflc chfin cMnh. Dong thdi cbn thfi'y dugc m i m t m cua Dang vd Bac Ho vdo luc lUdng tri thflc, tinh tiian dai dodn ke't ddn t&e da dua cdch m a n g Vifit Nam vUdt qua muon van khfi khdn, thfl thdch. Bdi hoc Mnh ngMfim do de'n nay van cbn nguyen gid tri./.
TAI L I | ; U T H A M K H A O
1. 6, 10. Dmh Xudn Lam (cb), (2011), Ludt sU Phan Anh, NXB CSng an Nhan ddn, HN, tr. 124, ti.521, tr.l04.
2. Le Xuan Khoa ViSt Nam 1945 -1995, Niib Tien R6ng, Hoa Ki, 2004.
3. Ddng C&ng sdn Vifit Nam V&n ki^n Ddng todn t&p, t&p 7 (1940 -1945).
4. Trin Trong Kim (1969), Mdt can gid bifi, tr.51. NXB Vtnh Son, Sdi Gbn.
5. Trinh Dinh Khdi, Decolonisation du Vietnam: Un Avocat T moigne - Cdng cudc gi&i thuc d&n cua ViSt Nam - Mdt lu&t sU, hSi ky , Pari: L'Harmattan,1994),ti. 62, (Tdc gid cuin hli k^ blng Phdp vdn ndy IS ludt su Trinh K n h Thdo, vilt sau nam 1975 vd tnfdc kM ong m i t ndm 1986 nhung tdi ndm 1994 mdi xuat bdn & Phdp, do tnfdng nam ciia Sng Id Trinh Dinh Kh^
dflng tfin tdc gid)
7. Phdng van phdng B&o Dgi, h6 sa s6 1821, Tnmg tam Luu trfi: Quic gia I 8. Ph&ng Tda Ddc li Hd Ndi, h6 sa 3485,
Trung tdm Luu trfl Quoc gia I.
9. Uy ban Nhfin dan thdnh p h i Hd Nai (2010), Bdch khoa thU Hd. Ndi, t&p 8, NXB Thdi Dai, HN, tr. 148.
11. Diiu mdu chdt Id Chu tick Ho Chl Minh tin tri thdc- Tap cbi 5&a vd Nay B6 thdng 8 ndm 2001.
