Ttr GOC DO DAO DlTC

BAO VE MOI TRUONG

•

Ttr GOC DO DAO DlTC

NGUYfeN VAN PHtJC'*'

Bdi viet xem xet, phdn tich vd'n di bdo ve moi triidng tii goc do dgo ddc. Theo tdc gid, du the cua bdo ve mdi triidng tii phUdng dien dgo ddc Id sii tii gidc, dgc biet Id sii tii nguyen cua cdc chii the (cd nhdn, nhom xd hgi, cgng dong, quo'c gia) - diiu md cdc phUctng dien khdc (kinh te - ky thugt, phdp lugt) khdng co dUgc. TU do, tdc gid cho rdng cdn thie't phdi xdy diing dgo ddc mdi trUdng nhdm diiu chinh hdnh vi cua con ngUcfi trong moi quan he vdi tii nhien; rdng, thiic hien dgo dUc mdi trUdng la bon phdn cua tdt cd moi ngUdi, ciia todn nhdn logi.

e tfl ntfa sau the' ky XX den nay, bao ve mdi trfldng trd thanh mdt trong

<^^ nhflng van de cd tinh toan cau.

Nhflng quan diem va cac phUdng an phat trien thien lech, chie'n tranh, ldi sd'ng tieu thu thai qud... khien cho van de mdi trfldng vdn da cap thie't lai cang trd nen cip thie't hdn. De bao ve mdi trfldng, trong may thap ky qua, n h a n loai da cd nhflng nd lflc r a t ldn ca ve mat nhan thflc l i n ve mat h a n h ddng. Hang loat hgi nghi qud'c te (bao gdm cae Hdi nghi thUdng dinh) da dfldc td chflc n h i m tao sfl thd'ng n h a t ve n h a n thflc va ky ket cac cdng fldc, cac thoa t h u a n bao ve mdi trUdng. Cac phong trao bao ve mdi trfldng, nhieu td chflc tdn giao... da cd nhflng boat ddng r a t tich cflc. Trong bdi canh nd lflc chung ciia n h a n loai, nhflng tieng ndi tfl gdc do dao dflc xuat hien.

Vdi luan diem ndi tieng: "Hanh ddng td't la hanh ddng n h i m bao ve sfl toan ven, sfl dn dinh va ve dep cua cdng ddng sinh vat, cdn ngflde lai thi dd la hanh ddng xa'u", Aldo Leopold dfldc coi la ngfldi d i u

tien dUa ra danh gia quan he cua con ngfldi ddi vdi tfl nhien ve mat dao dflc.

Luan diem nay dfldc dng trinh bay trong tieu luan The Land Ethic dang tren Nien giam A Sand county Almanac nam 1949.

Tfl dd den nay, da cd rat nhieu cdng trinh ban ve quan he dao dflc gifla con ngfldi va mdi trfldng; tflng bflde hinh tbanb mdt linh vflc dao dflc bgc chuyen biet - dgo ddc hgc moi trUdng.

La mgt linh vUc mdi xuat hien, dao dflc hgc mdi trfldng chfla cd dfldc mdt quan niem thd'ng nhat. Mdi khuynh hudng khac nhau cd each ly giai va pham vi bao quat khac nhau. Khuynh hUdng duy sinh vdt (biocentric ethics) vdi dai dien la P.Taylor xem xet cdng ddng dao dflc trong khudn khd gidi hflu sinh.

Khuynh hfldng duy sinh thdi (ecocentric ethics) vdi dai dien la A.Leopold va khuynh hfldng sinh thdi hgc be sdu (deep ecology) vdi dai dien la A.Naess md rgng (*) Pho giao sU, tien si. Vien Triei hpc, Vien Khoa hoc xa hoi Viet Nam.

NGUYEN VAN PHUC

cdng ddng dao dflc r a toan -vu tru, nhin nhan vfl tru nhfl mdt todn the song.

Diem thd'ng n h a t ciia cac khuynh hfldng nay la d chd cho rang, con ngfldi c i n tfl bd quan niem ve flu the ciia minh so vdi tfl nhien vd'n dfldc hinh thanh tfl 3 truyen thd'ng tfl tfldng ciia n h a n loai: chu nghla nhdn vdn Hy Lgp cd dgi, quan niim Cd ddc gido vi chudi hdu the ldn (The great chain of beings), thuyet nhi nguyen lugn cua Decdctd(l). Vdi sfl chi phdi cua 3 truyen thd'ng nay, nhan loai da xac lap mdt quan he cd tinh chu - td ddi vdi tfl nhien, mac sflc khai thac va hiiy diet tfl nhien vi ldi ich cd tinh vi ky chung loai cua minh. Con ngfldi da va dang phai tra gia cho nhflng sai J a m dd.

De giai quye't van de mdi trfldng, c i n phai xay dflng lai mdi quan he vdi mdi trfldng tren cd sd mdt dinh de: mgi sinh the, mgi vdt the deu cd gid tri ngi tgi;

nghia la, thfla n h a n gia tri va sfl binh dang ciia van vat, trong dd eon ngfldi chi la mdt hflu the nhfl mgi hflu the khac.

Vdi each nhin nhfl vay, dao dflc mdi trfldng (va dao dflc bgc mdi trfldng) la mdt nen dao dflc hodn toan mdi, ddi lap va cao hdn dao dflc truyen thd'ng vd'n bi coi la dam tinh vi ky nhan loai.

Trai vdi nhflng khuynh hfldng tren, khuynh hfldng sinh thdi hgc xd hgi vdi dai dien la Murray Bookchin lai phu nhan quan niem ve gia tri ndi tai ciia van vat; ddng thdi, khang dinh flu the cua eon ngfldi so vdi gidi tfl nhien. Uu the dd the hien d ly tinh, tinh ehii the, nang lflc sang tao va do dd, d nang lflc dao dflc cua con ngUdi, loai ngUdi. Do vay, ddi vdi khuynh hfldmg nay, dao dflc mdi trfldng khdng phai la mdt linh vflc biet lap va cao hdn

truyen thd'ng dao dflc ciia n h a n loai, la mdt phfldng dien, mdt linh -vflc dae thu cua dao dflc trong dieu kien xa hdi hien dai(2).

Chung tdi ehia se tinh hdp li cua khuynh hfldng sinh thai hoc xa hdi va cho r i n g , van de khdng ddn gian chi d chd, tfl trfldc tdi nay, n h a n loai da nhin nhan mgt each sai l i m ve quan he gifla con ngfldi va tfl nhien. Cd' nhien, khdng the phu nhan rang, trong nhieu trfldng hdp, nhan loai da khdng n h a n thflc dfldc mdi quan he qua lai, tinh quy dinh lan nhau gifla con ngfldi va tfl nhien. Nhflng d i n g sau nhan td' n h a n thflc, can phai thay tinh quy dinh, xet tdi eung, ciia cac nhan td kinh te - xa hdi. C i n thay r i n g , van de b i o ve mdi trfldng nay sinh la do sfl phat trien cua san xuat, cdng nghe, ldi sd'ng...

trong dieu kien eiia xa hdi hien dai. Ro rang, trong dieu kien cua van minh ndng nghiep, bao ve mdi trfldng hoan toan khdng phai la va'n de cd y nghia sd'ng cdn ddi vdi sfl phat trien. Qua trinh cdng nghiep hda, hien dai boa vfla cd nhu ciu, vfla tao ra kha nang khai thac tfl nhien vfldt khdi kha n a n g tfl dieu chinh cua tfl nhien. Sfl tan pha mdi trfldng tfl nhien da lam phfldng hai de'n ldi ieh ciia con ngfldi tren nhflng phfldng dien ehu yeu sau: thd nhd't, gay r a nhflng thiet hai kinh te do han ban, lut ldi, can kiet tai nguyen, sa mac hoa dat ndng nghiep, d nhiem mdi trfldng nudi thuy hai san; thd hai, lam ma't can bang ve mat tfl nhien - sinh hgc gifla con ngfldi va mdi trfldng sd'ng, tac ddng bat ldi tdi sflc khoe eon ngfldi, tham

(1) Xem: D. Schmidtz, E. Willott. Environmental Ethics, Oxford University press, 2002, p. 83-96.

(2) Xem: D. Schmidtz, E. Willott. Sdd., p. 126-137.

chi cd nguy cd tieu diet loai ngUdi; thd ha, d i n den sU phat trien khdng ben vflng, lam thiet hai ldi ich eua cac the he tUdng lai; thii tu, trong dieu kien phdt trien khdng ddng deu tren the gidi hien nay, -viec gia tang khai thac tfl nhien va phat trien kinh te d cac qud'c gia phat trien lam thiet hai den ldi ich cua cac qud'c gia cham phat trien. Cac nUdc cham phat trien trd thanh ndi chfla chat thai va sd dung cac cdng nghe lac hau gay d nhiem mdi trfldng.

Nhfl vay, qua trinh khai thac tU nhien bat hdp ly, tham chi trong nhieu trfldng hdp la tan pha tfl nhien da anh hfldng bat ldi den ldi ich eua nhan loai ndi chung, cac dan tgc, cac the he ndi rieng. Bao ve mdi trfldng trd t h a n h van de ciia phat trien, van de cd tinh chat toan ciu. De bao ve mdi trfldng dam bao cho sfl phat trien ben vflng, nhan loai can phai cd nhiing sfl dieu chinh nhat dinb trong phat trien ndi chung, trong quan ly va khai thac tfl nhien ndi rieng. ThUc chdt cua nhdng sU diiu chinh dy chinh Id dieu chinh ldi ich: gifla ldi ich trfldc mat va ldi ich lau dai, gifla ldi ieh ddn tdc nay vdi ldi ich dan tgc kia, gifla ldi ich cua the he hdm nay vdi ldi ich cua the' he mai sau.

Tren hinh dien phdp ly, sU dieu chinb ldi ich gifla cac qud'c gia dUdc thflc hien thdng qua cdc dieu fldc qud'c te, eac nghi dinh thu, luat qud'c te ve mdi trfldng. Sfl dieu chinh Idi ich trong pham -vi qud'c gia dfldc thflc hien thdng qua cae quy dinh cd tinh phap quy, Iuat mdi trfldng ciia qud'c gia.

Trin binh diin dgo dUc, sfl dieu chinh Idi ich gifla cdc dan tgc, cac qud'c gia, gifla cac the he dfldc thflc hien thdng qua tdc

ddng cua cac chudn mflc dao dflc mang tinh tfl giac, tfl nguyen. Nhflng chuan mflc nay chinh la sfl phan anb nhflng yeu c i u cua phat trien ben -vflng, cua viec bao ve mdi trfldng. Dgo ddc moi trUdng, do vgy. Id mgt phUdng diin cua dgo dUc noi chung, Id sU thi hiin vd thUc hiin dgo ddc cua con ngUdi, lodi ngUdi trong Unh vtXc quan hi giUa con ngUdi vd tU nhien.

Khdng cd va khdng c i n thie't cd mgt thfl dao dflc mdi trfldng ddi lap va cao hdn nhflng gia tri dao dflc truyen thd'ng cua nhan loai. Nhflng c i n phai xay dflng dao dflc mdi trfldng vi d i n g sau quan he dao dflc gifla con ngfldi va mdi trfldng la quan he dao dflc gifla ngfldi va ngfldi. De bao ve mdi trfldng thi sfl dieu chinh b i n g cac cdng udc, luat mdi trfldng bay cac quy cbe la c i n thiet nhUng chfla du. Dao dflc cd vai trd to ldn va khdng the thieu dUdc trong viec dieu chinh mgi hanh vi, mgi quan he ngUdi. Su dieu chinh bang dao dflc la sfl dieu chinh khdng cbi tfl giac ma cdn tfl nguyen, dieu ma sfl dieu chinh bang phap ly khdng cd dfldc. Dae biet la trong cac quan he qud'c te, luat mdi trfldng bay cac cdng fldc chi cd tac dung khi cac qud'c gia ky ket va tit nguyen tuan thii. ThUc te cho thay, bat chap nhflng nd lflc d i y tri tue dien ra trong may chuc nam qua, bat chap cac cdng fldc qud'c te ve mdi trUdng, bat chap cac td chflc phi chinh phu dang ra sflc tim mgi each ngan can sfl tan pha mdi trfldng..., nhieu tap doan kinh te' da qud'c gia tren the gidi van tiep tuc ngang nhien pha hoai mdi trUdng de thoa man nhflng ldi ich rieng, cue bg ciia minh. Cflng nhfl vay, mdt sd qudc gia, dae biet la cac qud'c gia phat trien, vi ldi ich rieng, da thie'u trach nhiem trong viec

NGUYEN VAN PHUC

bao ve mdi trUdng. Chang ban. My la qud'c gia thai nhieu nhat chat thai cdng nghiep vao khi quyen nhUng lai khflde tfl ky vao Nghi dinh thU Kyoto (1997) - nghi dinh thfl quy dinb mflc thai cha't thai cdng nghiep cho tflng qud'c gia nha't dinh.

Chinh vi vay, tinh trang mdi trfldng khdng nhflng khdng dfldc cai thien ma ngay cang tdi te hdn. Chi rieng viec bien ddi khi hau da gay ra nhflng bau qua va nhflng mdi lo ngai dang bao ddng. Ngay 21/ 10/ 2009, tai Hdi nghi qud'c te ve bien ddi kbi hau td chflc d Luan Don, tbu tudng Anh G.Brown da canh bao rang, neu khdng ngan chan dfldc nhflng i-ic ddng tdi te cua bien ddi khi hau thi nhan loai se phai ganh chiu nhflng tham boa rat ldn ve con ngfldi va kinh te. Mdi nam chung ta se mat di hang tram ngan sinh mang do han ban, bao lut; cdn ve mat kinh te thi GDP toan c i u se giam 20%, mflc thiet hai ndy ldn hdn tdn tba't do 2 cudc chie'n tranh the' gidi va cugc khiing hoang dai suy thoai gay nen(3).

Trong bdi canb nhfl vay, vai trb cua dgo dUc moi trUdng cdng trd nin quan trgng. Vai trd nay ddi hdi ta't ca cac quo'c gia, cac td chflc kinh te, xa bdi, cung nhfl mdi cdng dan, mdi con ngfldi can phai tfl nguyen neu cao trach nhiem dao dflc trong viec bao ve mdi trfldng. Bao ve mdi trfldng khdng cd nghia la ngflng hoac han che khai thac tfl nhien, ma la khai thac tfl nhien mdt each bdp ly. Khai thac tfl nhien mdt each hdp ly tflc la duy tri mdt quan he hdi hod gida tU nhien vd con ngUdi (xd hgi). Dieu dd ddi hdi nhan loai phai cd mgt sfl hieu biet ngay cang day du hdn ve mdi quan he, tinh quy dinh l i n nhau gifla con ngfldi va tfl nhien trong

phat trien. Hieu biet dd, mdt mat, tao dieu kien cbo sU phat trien tinh yeu va trach nhiem bao ve tfl nhien; mat khdc, tao ed sd eho viec hoach dinh cac chien Ifldc, eac dfl an p h a t trien khdng chi con ngfldi, xa hdi ma ca tfl nhien nhfl mgt chinh the thd'ng nhat, mdt he thd'ng hflu ed con ngUdi - xd hgi - tU nhien.

Nhfl vay, -viec bao ve tfl nhien khong tfl gidi b a n trong quan be trflc tiep gifla con ngfldi va tfl nhien, ma bao gdm ca quan be gifla eon ngfldi va eon ngfldi. Do dd, dao dflc mdi trfldng cung khdng chi gidi ban trong quan he trflc tie'p gifla con ngfldi va mdi trfldng, ma cdn dfldc the bien trong quan be gifla con ngfldi va con ngfldi. Vdi quan hi giUa con ngUdi vd tii nhien, dao dflc mdi trfldng ddi hdi, trong sfl phat trien ciia minh, con ngfldi phai yeu quy va b i o ve tU nhien, tdn trgng sfl da dang sinh hgc. Tuy nhien, de bao ve tfl nhien, con ngfldi lai phai giai quye't thoa dang nhflng van de kinh te' - xa hgi, nhflng quan hi gida con ngUdi vdi con ngUdi tren tat ca cac pham vi: cdng ddng, dan tdc, toan n h a n loai. C h i n g ban, de khac phuc tinh trang dd't rflng, can td chflc dinh canb, phat trien kinh te' - xa hdi cho ddng bao du canb; de b i o ve voi Nam Phi c i n tao cdng an viec lam cho nhflng ngfldi dan chuyen sd'ng b i n g nghe san bat voi; de phat trien tinb cam dao dflc cua con ngfldi vdi tfl nhien, cin giao due nang cao dan tri va y thflc mdi trfldng; de bao ve mdi trfldng, cac nfldc giau can cd trach nhiem giup cac nfldc ngheo trong chuyen giao va sd dung cong

(3) Xem: http://www.vnexpress.net/GLKhoa-hpc/

m6i-trUdng/2009

nghe sach; ngan chan chien tranh, bao ve hoa binh, binb d i n g trong phat trien, tdn trgng sU da dang van boa... deu la nhflng yeu cau lien quan den bao ve mdi trUdng. Ndng nhdng yiu cdu dd lin thdnh cdc yiu cdu dgo dUc, thiic hien chung mgt cdch tU gidc, tii nguyin la bon phgn dgo ddc cua tdt cd mgi ngUdi, mgi

cgng ddng, mgi qud'c gia.

Nhfl vay, theo nghia rdng, dao dflc mdi trfldng hien dien trong tat ca cac phfldng dien cua cudc sd'ng con ngfldi, loai ngfldi;

thflc hien dao dflc mdi trfldng la bdn phan ciia ta't ca mgi ngfldi, cua toan nhan loai.

Trong nhflng nd lflc thflc te' va hdp ly , Hiep hdi qud'c te' ve bao ve tbien nhien (lUCN), ChUdng trinh mdi trfldng Lien Hdp Qud'c (UNEP), Quy the gidi ve bao ve dgng vat hoang da (WWF) da phdi hdp soan thio va de xuat mdt Chiin lUdc cho cugc sdng hin vdng dfldi tieu de "CUu lay trdi ddt" cdng bd'nam 1991. De soan thao chie'n lUdc nay, cac tac gia eiia Chie'n Ifldc da ke thfla nhflng gia tri dao dflc, dae biet la nghia vu quan tam den ngfldi khac, quan tam, tdn trgng tfl nhien ma nhieu nen van boa cflng nhfl tdn giao da nhan thflc dfldc tfl nhieu the ky trUdc. De cflu trai da't, tflc la bao ve mdi trfldng sd'ng va cugc sd'ng cua nhan loai, c i n xay dflng mgt cudc sd'ng ben vflng tren pham vi toan c i u vdi nhflng nguyen tac mang tinh dao dflc sau: 1, Ton trgng vd quan tdm din cugc sd'ng cgng ddng. 2, Cdi thiin chdt lUdng cugc sdng con ngUdi. 3, Bdo ve sU song vd tinh da dgng cua trdi ddt. 4, Hgn chi den mUc thdp nhdt viic ldm suy gidm ngudn tdi nguyen khong tdi tgo dUdc. 5, Giic vdng khd ndng chiu dUng ciia trdi ddt. 6, Thay ddi thdi do vd thdi

quen cu cua mdi ngUdi. 7, Cdc cdng dong tu qudn ly lay moi trUdng cua minh. 8, Tgo ra mdt cd cdu quo'c gia thd'ng nhdt thudn ldi cho viic phdt tnen vd bdo ve moi trudng. 9, Kiin tgo mgt cd cdu liin minh todn cdu(4).

Chie'n Ifldc cflu lay trai dat hfldng sfl chu y trfldc bet den cac nha lanh dao quo'c gia, tflc la nhflng nha hoach dinh cac chinh sach phat trien, nhflng ngfldi co vai trd va trach nhiem ldn lao ddi vdi sfl phat trien va ddi vdi tinh trang mdi trfldng sd'ng cua nhan loai. Ddng thdi, chien Ifldc cung khang dinh, cUu lay trdi ddt Id cong viic cua td't cd mgi ngUdi.

Tfl nhflng nguyen tac neu tren, co the thiy, van de bao ve mdi trfldng lien quan den ta't ca cac phfldng dien cua cugc sd'ng nhan loai; cbi cd the thflc hien cd hieu qua viec bao ve mdi trfldng trong khudn khd chung cua viec xay dflng mdt cugc sd'ng ben vflng.

Cung vdi tinh than do, nhan Le ky niem ngay mdi trfldng the gidi, 25 nam thanh lap Chfldng trinh mdi trfldng Lien Hdp Qud'c (UNEP), va 5 nam Hgi nghi thfldng dinh Rid ve mdi trfldng va phat trien, UNEP cflng Cbinh phu Han Qud'c da td chflc Hdi nghi ban trdn ve dao dflc mdi trfldng vao ngay 4/6/1997 tai Xdun.

Cac ben tham gia Hdi nghi da ky ban Tuyen bd'Xdun ve dgo dUc moi trUdng.

Tuyen bd Xdun k h i n g dinh ring, dieu ed't yeu la chflng ta phai thfla nhan rang, con ngfldi va tfl nhien phu thudc lan nhau va la nhflng bd phan ciia mdt thflc the rdng ldn bdn, mdt hi thd'ng - sU sd'ng tdng

(4) Cii:u lay trdi ddt. Nxb Khoa hpc ky thuat. Ha Noi, 1993, tr. 9-12.

NGUYEN VAN PHUC

the; xa bdi loai ngfldi c i n phai nhan thflc rd hdn ve minh nhfl mdt thflc the trong tdng the vdi ldi ich g i n ket va phu thudc vao Idi ich cac yeu td' cau t b a n b khac, nhfl vdn hod, ddn tdc, qud'c gialld the hi.

Do vay, cac quyet dinh quan trgng c i n phai dfldc xac dinh b i n g y thflc ciia chung ta ve sflc manh tinh t h i n , tam hdn cao thfldng va sfl t r a n trgng cudc sd'ng; chflng ta c i n cd mdt khudn mau dao dflc dfla tren cdng bang xa hdi, t r a n trgng sfl da dang va binh dang trong hdp tac cung nbu chia se trach nhiem nham bao tdn sU thd'ng n h a t cua he thd'ng - sU sd'ng tdng the.

Tren nen t i n g quan diem chung dd, Tuyen bd' Xdun de xua't 4 nguyen tac dao dflc mdi trfldng, bao gdm: 1, Xdy dUng nin vdn hod tinh thdn; nguyen tac nay ddi hdi phai tim ra sfl can bang gifla cac muc tieu vat chat vdi cac nbu c i u tinh than nham lam cho cudc sdng d i y du y nghia bdn. 2, VUdn tdi binh ddng ve mdi trUdng; nguyen tac nay ddi hdi sfl binh dang gifla cac qud'c gia, cdc tde ngfldi va cac the he nhan loai trong phan chia cac ldi ich kinh te, xa hdi cua mdi trfldng trai da't, ddng thdi cung chia se trach nhiem bao ve mdi trfldng. 3, Xanh hod khoa hgc vd cdng nghi; nguyen tac nay dinb hfldng cho sfl phat trien va sfl dung cdng nghe. Theo dd, c i n khuyen khich cac cdng nghe than thien vdi mdi trfldng.

Ngoai ra, c i n tham dinh chat che trfldc va sau kbi flng dung cdng nghe n h i m tranh nhflng tdn hai khdng the k h i c phuc dfldc ve mdi trfldng. 4, Chia se trdch nhiem; nguyen t i c ndy ddi hdi mgi thanh -vien cua xa hgi (ca nhan, nhdm xa hdi, chinh phu, gidi cdng nghiep, doanb

nghiep, cae td chflc phi chinh phii) deu phai cd trach nhiem duy tri sfl toan ven ciia mdi trfldng toan c i u nhfl mdt he thd'ng - sfl sd'ng tdng the, thdng qua nhflng chinh sach thich hdp va sU phoi hdp bdp tac de thflc hien cd hieu qua.

Tuyen bd' cung de xuat cae dinh hfldng h a n h ddng cu the ddi vdi cac chinh phu, cae cdng dan, cae cdng ddng tdn giao, cac td chflc phi chinb phu, khu viic cdng nghiep va kinh doanh, cac to chflc qud'c te, cac cd quan nghien cflu ban lam, va cac phfldng tien truyen thdng dai chung(5). .,->•.."

Nhfl vay, theo nghia rdng, dgo ddc moi trUdng chinh Id dgo ddc cua cudc sdng ben vUng, la muc tieu va ddng lflc ciia cudc sd'ng ben vflng, cudc sd'ng gan ket toan nhan loai va gidi tfl nhien tbanb mgt chinh the, trong dd con ngfldi la trung tam. Cd the coi nhflng yeu td' dao dflc the gidi ve cudc sd'ng ben vflng dfldc de xua't bdi lUCN, UNEP, WWF cung nhU nhflng nguyen tac, nhflng dinh hfldng hanh ddng cua Tuyen bd' Xdun la ndi dung chii yeu, nhflng yeu c i u ehii yeu cua dao dflc mdi trfldng trong dieu kien hien nay. Mdi dan tgc, mdi qud'c gia cd the can cfl vao nhflng yeu c i u chung dd va dfla vao nhflng dieu kien cu the ve kinh te', xa hdi, van boa va tu nhien cua minh de xay dflng mdt he thd'ng cac chudn mflc dao dflc mdi trfldng phfl hdp n h i m dieu chinh toan bd cac boat ddng sd'ng theo tinh than eua xa hdi ben vflng, cudc sd'ng ben vflng.

O nfldc ta, mac du nen kinh te thi trUdng va qua trinh cdng nghiep boa, hien dai hoa dUde thflc hien chfla lau,

(5) Xem: http:/www.nyo.unep. org/wed_eth.htm

nhflng khdng it van de mdi trfldng da xuat hien va dang tac ddng tieu cflc den phat trien. Hien nay, nhflng van de mdi trfldng d nfldc ta h a u nhfl chfla dfldc giai quye't, hoae giai quye't chfla dfldc thoa dang. Tai nguyen thien nhien lien tuc bi tan pha. Nhieu thanh phan mdi sinh cung vdi ngudn nfldc mat va ngudn nfldc ngim bi suy thodi, d nhiem, can kiet.

Nfldc thai, khi thai, chat thai r i n . . . khdng dfldc quan ly hdp ly, dae biet la trong cac dd thi va cac khu cdng nghiep.

Ve sinh mdi trfldng ndng thdn qua tha'p kem. An toan lao ddng hi vi pham, dae biet nang ne d kbu vflc kinh te' tfl nhan.

An toan thflc pham khdng dam bao va ngay mgt nguy hiem hdn. Bien cung dang b i t d i u bi d nhiem va cd chieu hudng tang len. Cac sU cd' ve mdi trUdng ngay mgt nhieu them.

Tinh trang dang bao ddng ve mdi trfldng d nfldc ta hien nay cd ca nguyen nhan khach quan lan nguyen nhan chu quan, nghia la cd nguyen nhan thudc ve trinh do phat trien kinh te - xa hdi, cd nguyen nhdn thudc ve quan ly, nhan thflc...

Tfl mdt qud'c gia ngheo va kem phat trien, chung ta chuyen sang kinh te thi trfldng, day manh qua trinh cdng nghiep hoa, hien dai hoa. Nhflng yeu c i u cua qua trinh nay gia dinh boat ddng ciia nhieu thanh p h i n kinh te, nhieu chu the kinh doanh vdi quy md vd'n, cd sd ha tang, cdng nghe va nang lflc boat ddng khac nhau. Ben canh r a t it nhflng doanh nghiep cd du dieu kien de bao ve mdi trfldng trong s i n xuat, kinh doanh thi da phan cac doanh nghiep khdng du dieu kien va nang lflc dap flng d i y du cac yeu

c i u cua s i n x u i t va kinh doanh theo tieu chi hien dai ve bao ve mdi trfldng.

Cung vdi dieu dd la yeu c i u day manh va md rdng s i n xua't, nang cao chi so' tang trudng kinh te (GDP) va nhflng yeu kem trong quan ly da khien cho tinh trang mdi trfldng d nfldc ta ngay mgt t r i m trgng.

Trong so' nhflng nguyen nhan chu quan thi tinh trang vd trdch nhiim la dieu dang quan ngai nha't. Cac phfldng tien truyen thdng ludn canh bao ve tinh trang d nhiem mdi trfldng, nhflng hang loat doanh nghiep, ma cdng ty Vedan chi la mdt dien hinb, van bi mat hoac ngang nhien xa chat thai khdng qua xfl ly lam gia tang mflc do d nhiem mdi trfldng, gia tang sd' Ifldng nhflng ddng sdng chet. Ddi vdi nhflng doanh ngbiep dd, lgi ich cue bg da giet chet trach nhiem dao dflc trong -viec bao ve mdi trfldng. Dieu dd cang cho tha'y, ben canh nhflng giai phap kinh te, cdng nghe, phap ly, v i n de xay dflng dao dflc mdi trfldng, dae biet la trdch nhiem dgo ddc mdi trUdng la mdt tat yeu, mgt van de cap bach hien nay.

Tat nhien, van de bao ve mdi trfldng chi cd the thflc hien dfldc trgn ven trong khudn khd chung cua sfl phat trien ben vflng. Bao cao chinh tri tai Dai hdi Dang l i n thfl VIII da nhan manb: "Tang trfldng kinh te g i n lien vdi tien bd va cdng bing xa bdi, gifl gin va phat huy ban sic van hoa dan tdc, b i o ve mdi trfldng sinh thai"(6).

Trong khudn khd chung dd, tren binh dien dao dflc, chflng ta c i n day manb viec

(6) Dang Cpng san Viet Nam. Vdn Men Dgi hgi dgi bieu todn qudc ldn thU VIII. Nxb Chinh tri Quoc gia, Ha Noi, 1998, tr.72.

NGUYEN VAN PHUC

xay dflng dao dflc mdi trfldng, bien cac chuan mflc dao dflc mdi trfldng t h a n h sflc manh ndi tam ciia mdi ngfldi de nhflng chuan mflc dd thdi thue chung ta tren t a t ca cac c i p do, eac linh -vflc boat ddng n h i m xay diing mdt xa hdi ben vflng, cudc sd'ng ben vflng.

Trong viec xay dflng dao dflc mdi trfldng, chung ta c i n diia tren cd sd ly luan la triet bgc Mae - Lenin. Triet hgc Mac - Lenin k h i n g dinh tinh thdng n h i t vat c h i t cua the gidi, k h i n g dinb con ngfldi la s i n pham cua sU phat trien ciia tu nhien, khang dinh mdi quan he bien chflng gifla con ngfldi (xa hdi) va tfl nhien. Cflng vdi nhflng quan diem cd tinh phfldng phap luan cua chii nghia Mac, tU tfldng Hd Chi Minh, cae quan diem cua Dang Cdng san Viet Nam ve quan he gifla con ngfldi vd tfl nhien, ve phat trien ben -vflng eung la nhflng can cfl ly luan de xay diing dao dflc mdi trfldng. Tren cd sd dd, ke thfla truyen thd'ng boa hdp vdi tfl nhien trong triet ly phfldng Ddng va Viet Nam, tie'p thu cd chgn lgc, ddng thdi cu the hoa nhflng tfl tfldng hien dai eua nhan loai ve dao dflc mdi trfldng, chflng ta c i n day manh qua trinb xay diing dao dflc mdi trfldng nham bao ve mdi trfldng, bao ve trai da't, nghia Id bao ve chinh cudc sd'ng cua chung ta.

De xay diing dao dflc mdi trfldng, viec xac dinh, truyen ba, giao due nhflng yeu ciu, nhflng chuan mUc dao dflc mdi trfldng la he't sflc can thie't. Bdi nhflng chuan miic dao dflc mdi trfldng khdng chi dinh hfldng con ngfldi ve mat gia tri ndi chung, md cdn la sU the hien mdt each cu the nhflng yeu cau ciia -viec bao ve mdi trfldng trong qua trinh phat trien xa hdi

vd cudc sd'ng con ngfldi trong dieu kien hien nay d nfldc ta.

Cung n h u chuan mflc dao dflc ndi chung, chuan mflc dao dfle mdi trfldng cd nhflng hinh thflc va nhflng c i p do bieu hien da dang; tfl cap do can ban den nhflng cap do eu the hdn. Trong dieu kien hien nay, theo chung tdi, nhflng chuan miic sau day cd the coi Id nhflng chuan mflc can ban nha't: 1, Tdn trgng vd bdo ve tinh da dgng cua tU nhiin. 2, Sd dung tdi nguyen tiet kiim vd cd hieu qud. 3, Tu gidc vd tu nguyen tudn thu cdc yeu cdu ve

bdo vi mdi trUdng trong cdc hogt dgng sdn xudt, khai thdc, y te, du lich... dUdc the hiin trong Ludt mdi trUdng cua nUdc Cdng hod xd hdi chu nghla Viit Nam. 4, De cao tinh thdn trdch nhiim vd phdi hdp hdnh ddng gidi quye't cdc sU cd' moi trUdng. 5, Gid gin mdi trUdng sd'ng xanh, sgch, dep trong ddi sd'ng cd nhdn, cdng dong. 6, Khdng dd'i xii tdn hgo dd'i vdi thu vdt. 7, Ddy mgnh viic thUc hdnh ldi sdng vdn hod the hiin quan hi dung mdc, hdi hod gida miic sd'ng vd y nghla cugc sd'ng.

Nhflng chuan mflc tren day can dfldc cu the hoa hdn nfla ddi vdi cac chu the dao dflc (ca nhan, gia dinh, lang xdm; cac cd sd y te', giao due, cdng sd...) vd cac linh vUc boat ddng: ndng nghiep, cdng nghiep, du lich...

Lam cho chien Ifldc cung nhfl mdi dfl an phat trien deu the hien dUde cac chuan mflc ciia dao dflc mdi trfldng, lam eho mdi ngfldi dan thau hieu va quan triet dfldc nhflng chuan mflc dao dflc mdi trfldng trong mgi boat ddng sd'ng - dd la yeu c i u ciia phat trien, ddng thdi la muc tieu cua dgo ddc vd dgo ddc hgc moi trudng d nUdc ta hien nay.Q