8-20
22-
3132- 44 53-
77 81-
8384-
8787-
9396-146 152-187 190-198 203 -
232238 - 289
Die tabel
wys
uit dathede
en verlede nieomvangsgewys
naastenby gelykberegtigword nie. Dieelfgedeeltesindiehede
deknetminder as’nkwartvandie teks, endietien terugflitse
meer
asdriekwartdaarvan Die langste hedegedeeltes is die eerste hoofstuk van7V
bladsye, die gedeeltevanpp. 45-53 (amper9 bladsye) endie slothoofstukvan lOV^bladsye.
Van
die hedegedeeltes isbaiekort.Op
p. 32isditminder as ’nbladsyenop p. 87 net16 reëls. Dieanderwissel tussen3 en 6 bladsye.
Gaan
’nmens
nadieterugflitse, isdie kortstesrondom
die6 bladsyeen vandie langstestotongeveer 50bladsye.Die verskil in
omvang
tussen hedeverhaal en verledeverhaal kan in die eerste plekgemotiveerworduitdieperiodeswathulleonderskeidelik dek:dieeenstrekoorvyfdae, dieanderoor29jaar.
Daar
isdus ’n duidelike korrelasietussendie verteltyd endieverteldetyd.Dit iseintliklogiesdatdieaksent opdieverledeverhaal sal val,want die hele togisvirSaul’nuitersemosiebelaaidegebeurteniswat
hom
sterkin die verlede laat leef. Het die verlede oníbreek, het ons hier bloot ’njagverhaal
gehad waar
die eenjagter die ander probeer voorspring, en soudiegeheelafgestroopgeraakhettotspanningsverhaal. Dieterugflitsegeedieeintlikeverhaal;dit isdiépassasieswatdiepteenresonansieaan diegeheelgee.
Dit
gaan
egter nie netdaaroor ofons hiermet ’n funksionele tegniektemake
hetnie,maar
veralofdiétegniekopeffektiewewyse
gebruik word.Dieterugflitseword reedsopp.3 voorberei
waar
vanSaulgesê word“ditvoel vir
hom
hy loop agteruit in homself in”.Op
p. 8 begin die eerste terugflits.Dié gedeelte rapporteerSaul se geboorte.Ditdek’ngebeurtenis van 29 jaar tevore; die begin van Saul se lewe. Daar is ’n duidelike tydsbreuk in die vertelling self, en die leserishoegenaamd
nie in enige twyfeldathyterugverplaasword nadieverledenie.Hy
word ooktipografies opdietydsverskuiwing voorbereideur’nwit reëltussendiehedegedeelte endieverledegedeelte. Dieterugflitsstrekoor’nhoofstukbreuk(p.14)en eindigopp.20.’nReëlwitberei dieleserop’noorgang nadiehedeverhaal voor.Op
p. 22berei’n reëlwitweer
eensdieleservoorop’noorgang na die verledeverhaal.Dit is nie nodig
om
hierdie patroon verder uit testippel nie,maar
as ’nmens
dieroman
ondersoek,vindjydatditvolgehouword.Oorgange
vanhede
na verlede en van verlede nahede
word tipografies aangedui, ófdeur’n reëlwit ófdeur’n hoofstukbreuk.
Ons
het hiertedoen
met’n tipografiese aangeleentheid,maar
een wat deurdieskrywerselfgeskepisom
virdie leseropvallendeaanduidingstegee
datdaarvandiehede
nadieverledeenlaterweer
terug nadiehede beweeg
word.Dieskrywer volstaanniemethierdiemarkanteaanduidingsnie.
Sy
versterk die kontras tussen terugflits en hedeverhaal verder deurdat sy eers-genoemde
hoofsaaklikindieverledetydsvorm aanbied,enlaasgenoemde
in die historiese presens. Dit lyk onnodig,
omdat
die oorgange reeds tipografiessosterkaangeduiis.Ditsouooknatuurlikergewees
hetom
by die taamlikalgemene
konvensie te houom
die historiese presens ook redelikkonsekwentinterugflitsetegebruik.’n Laasteaspek vandiehanteringvandieterugflitse inhierdie
roman
wataandag moet
kry, raakdievolgordevandieterugflitse.Die
roman
hou niedaarmee
rekening dat ’n terugdink aan die verlede baiedikwelsafgevuurword deurassosiasiesnie;’nprikkelvandieeenofanderaard
wek
’n bepaalde herinnering. Sulke herinneringekom
feitlik willekeurig en beslis nie in streng chronologiese volgorde nie. Dit isbyvoorbeeld reedsuitdieeerste bladsyevandie
roman
duidelikdatSaul baieontsteldis.Gegee
syemosioneletoestandisdituitersonwaarskynlik datdieterugflitse op so’nsuiwer chronologiesewyse
uitsygemoed
sal ontspringensylewensloop sosaldekdatsy verhaalindieverledeendie verhaalindiehede
asparallellechronologiesestrukture ontwikkel.Verderis die oorgangetussen
hede
en verlede dikwels baie willekeurig enword
die emosionele noodwendigheid vir ’n sekere oorgang op ’nbepaalde punt nie deurgaans goed gemotiveer nie. Dieervarende Saul se gemoedstoestand in die hede word ook nie altyd deurgevoer na die terugflits nie.
’nOpvallendevoorbeeldvan so’n gemanipuleerde oorgang
kom
voorby die hoofstukbreukopp.32. Diékortgedeeltehedeverhaalopp. 32 wordvoorafgegaan deur’nterugflitsvan ongeveer10 bladsye waarin hoofsaaklik
’nbeskrywing
gegee
word vandievernietigendeuitwerkingwatdie uitsleep van diewaenhout
op diejong seungehad
het.Dan
is daarop p. 32 ’nterugkeervanagtparagrawelanknadie
hede
vandieverhaal,en hierna hervatdie terugflits presieswaar
hyopgehou
hetsonderdat daarin die oorgang vanhede
naverlede enige skakeltebespeuris.Daarisnieenige emosionele noodwendigheidindieverhaal virdieplasingvandiéstukkie hedeverhaalop hierdieplekin dieteksnie.Dit behoort uit bostaande duidelik te
wees
hoe ’n belangrike plek die terugflits in Kringein ’nbos inneem. Die terugflitsis Dalene Matthee se sentraletegniese greep.DitisookdiebelangrikstetegniekinElsa Joubert seOns wag op
die kaptein,waarby
vervolgensstilgestaan word.3
Ons wag op
diekapteinis die verhaalvan ’n groepie persone inAngola wat deur opstandige swartesgevange geneem
en opgesluit word. Die teks lewer verslag van die grootste gedeelte van ’n enkeledag
terwyl hullehulverhoorafwag.Ditwordveralverhaaluitdiegesigspuntvandie Portugesevrou Ana-Paula.Sy
is’nonvervuldepersoonmet’ngrief:teenoor haar omgewing, haarman
ensy basterkindersenoorhaarkinderloosheid.Sy
hetook persoonlikheidsgebreke wataanleiding geetot die spanning tussendiegesinslede.Dié kort
roman
is ’nverdere goeievoorbeeld van’n verhaalwaarin daar op uitgebreide skaalvandiechronologieseaanbiedingvandiemateriaal afgewykword. In werklikheid word twee verhale, wat nou metmekaar
skakel, aangebied, naamlik een in die
hede
watoor ongeveereendag
strek,en’nanderwat deurmiddelvan’naantalterugflitseopgeroep
word
engeselekteerde gedeeltesgeeuit’nperiodevanetlikejareuitAna-Paula sevroeër lewe.Ons
kry dus hier presies dieselfde situasie as in Kringe in ’n bos: die hedeverhaal dek ’n kort gedeelte verteldetyd, en die verledeverhaal ’nlangperiode.Inhaarskakelingtussenhede-enverledeverhaal
gaan
Elsa Joubert egter heeltemal anderstewerk as DaleneMatthee.Waar
allesinKringein’nbosófhedeverhaalóf terugflitsis,verloopsekeregedeeltesin
Ons wag op
diekapteinnóg indiehede, nóg indieverlede. Hierdiekort gedeeltesis assosiatiewetydsoorgange. letsgebeur indie hede, ofdie personasie ervaariets,endithettotgevolg dat’nassosiasiegevorm word
wat’n natuurlikeen spontaneoorskakeling nadieverledebewerkstellig.As
jydieroman
intydseenhede opdeel, vindjydat dieeersteen laaste hoofstukkeindiehede vandieverhaalafspeel,maar
datdaarinhoofstukke 2 tot5 tallesulkeeenhede
uitgewyskan word. In hoofstuk2 isdaaragt sulke eenhede. Drie is indiehede
vandie verhaal, drie isterugflitse en twee istydsoorgange. In hoofstuk 3isdaarook agt,maar
twee isin die hede,drieisterugflitseendrieistydsoorgange.Ook
in hoofstuk4isdaaragt:vierindiehede,tweeterugflitseen tweetydsoorgange.Inhoofstuk 5
is daar
nege waarvan
vier in diehede
is, drie terugflitse en vier tydsoorgange.Ditisdusnodig
om
drieonderskeidingstemaak
asjydie tydinOns wag
opdiekaptein ondersoek. Eerstensisdaardiehedeverhaal,tweedens
’n aantalterugflitseen derdensassosiatiewetydsoorgangeofbrugpassasies.Daar wordvervolgensgekykhoedié driesoortein
Ons wag
opdiekaptein gebruik word.Die verhaal indie
hede
geemomente
uitdie betrokkedag chronologies weer. Ditsluitonderanderebelangrike gedeeltesuitdiegebeure vandie dag in, byvoorbeeld dieaankoms
van die swartesen lateregroepe, diedood
vandie basterkinders, ensomeer.Dit behelsookgedeelteswatnie ophandelingsvlaksobelangrikisnie,maar
welvandiepersonasies,veral Ana-Paula, karakteriseer.VergelykbyvoorbeeldAna-Paula se gesprekke metdie hond endiétussen haarenCarlos(pp. 115-117).Dieelf terugflitseis van wisselende lengteendek
saam
ongeveervyftig bladsye verteltyd, terwyl ongeveer tagtig bladsye verteltyd in diehede
vandieverhaalverloop. Dieterugflitsverhaalsevolgorde word,anders asin Kringein ’nbos,deuranderfaktoreas die logikavandie chronologie bepaal.
Sake
word byvoorbeeld op bepaalde oomblikke navore gebringom
eksposisioneleredes,omdat
ditnodigisvirdiespanningspatroonvan die verhaal enomdat
dit indaardie stadium emosioneel belangrik is virAna-Paula, uitwie se
bewussyn
al hierdie terugflitsegeskied.Sodoende
word episodes in die hedeverklaar ofsinvollergemaak
deur ditop die een ofanderwyse
teskakel metsituasies in dieverlede. Dieterugflitsedek
hoofmomente
uitAna-Paula se lewe enbinne elke hoofstukvorm
die verskillendeterugflitse’neenheidomdat
dieselfdeonderwerpinalmalna vore gebring word.In hoofstuk 2 is dit ’n kernsaak in die hede, naamlik
Ana-Paula
se verhoudingmet Brandao, wat deurdiegroepterugflitsegedek
word. Diégegewens
word heeleersteom
eksposisioneleredes navoregebring:’n verklaringisnodigoorwieBrandaois,omdat
Ana-Paulaaandiebegininhaar nood dink Brandao sal hulle
kom
red. Hoofstuk 3 se terugflitse lêeerste in die chronologie en behandel haar lewe in Portugal,
koms
naAfrika, bewuswording van Carlosse basterkinderstydensdieseereisen dieeerstestroefhedetussenhaarenhaarman. Dieterugflitseinhoofstuk 4dekdie volgende stadium in diechronologie; dit handel oor Carlos se basterkinders en die stryd tussen haar en Carlos oor die kinders. Die terugflitseinhoofstukke3 en 4bringhoofsaaklikdiédingeinhaarverlede wataanleiding
gegee
hettotdieverhoudingmetBrandao:diedisharmonie tussenhaarenCarlosasgevolgvanpersoonlikheidsverskilleenhaar haat teenoor sy basterkinders. In hoofstuk 5 se terugflitseword
haar kinderloosheidnavoregebring. Ditisdiediepstelaagwatonthulword,endaarom
worddittotaandieeindeteruggehou.Dierolvandiehond-
haar“kind”
- moet
hieringeskakelword.Vervolgens word gekyk na die skrywer se hantering van tydsoorgange.
Twee
daarvan dien as voorbeelde; die eerste, en dan die langste, wat heelwatlaterindieverhaallê.Die eerstetydsoorgang is op p. 29
waar
die afbranding van die skuur assosiatiefQueimada
naAna-Paula terugbring.Sy
ruikeers brand, en danword
daar’nduidelikeoorgangspassasiegeskryf:“Syraakverward.Sy
kandiebeeldeinhaar gedagtesniekeernie, diehede
endieverlede loop inmekaar. Diehardegekraakvandievlamme
hoorsynoú en hoorsyinhaar geheue,diereukvanvuurbrand haarneusgate noúen brandditin dieverlede. Dis
Queimada
... dinksy ... disQueimada
...Brandao
is by Carlos... dis diegrasbrandewatekruik...Sy
roeronrustig ... sywildie veldin ... sykan nielangerhiersolê nie.”Die tydskuif
kom
hier net na diewoorde
“brand dit in die verlede”.Waarskynlik
omdat
dit virdie leser dieeerste kennismaking met hierdie tegniesegreepindieverhaalis,word hydeeglikvoorbereiopdieoorgang.Daar word pertinentgesêdat
hede
enverledeinAna-Paula se gedagtes inmekaarloop;datdie reukvanvuurhaarneusgate nou brandenookin die verlede. Die oorgang lê egter binne ’n paragraaf en word glad nie tipografiesopvallendaangedui soosindiegevalvan Kringein’nbos
nie.Qp
pp.82-84isdaar’nbesonderlangtydsoorgang(ditbeginopp.82met
“Haar gedagteslooprond ...”enstrektotnetvoor“Ditis’n kleinhartbees- sinkdakhuis-dorpie...”opp.84). Hierdiegedeelteisindieeerste plek lank
omdat
Ana-Paula vermoeid is: ditbegin metdiewoorde
“Haar gedagtes loop rond, stadig, wantsyhet niemeer
dieenergievanvroeërindiedagnie.”
Maar
dit isookuitgebreidomdat
dit ’nintenseintrospeksieiswaarin daarinAna-Paula sebewussyn
“’n hele sleepsel herinneringe(uitkom)...watsy te
skaam
isom
aan te dink, watsy jare, jare reeds diep onder weggestoot het”. (p. 83) Ditmoet
ook motivering biedvir ’ntraumatiesedaad
watsy bereidisom
tedoen, naamlikom
die priestertegaan
spreek oorhaarkinderloosheid. Ditloopdanoorin ’nterugflitswaarinvertelword
vandiebesoek aandie priester.Hierdietwee voorbeelde
wys
uitdatJoubertsetegniekverfynderen ook natuurlikerisasdiévanMatthee. Dit stelgrotereiseaan die leseras wat Matthee sewerkwyse
vereis,maar
dit skep tog nie werklik komplekse interpretasieproblemenie.4
Die tydshantering in Kringe in ’n bos en
Ons wag op
die kapteinkom
ooreenin diesindatdaarinalbeihierdiewerke opuitgebreideskaalvanterugflitse gebruik
gemaak
word. Kyk jy egter na diewyse waarop
die twee skrywersdithanteer, vindjygrootverskille.Die terugverwysings in Kringein ’n bosis funksioneel in die sin dat dit
verantwoordbaar is,
maar
daar is terselfdertyd ’n opvallendheiden
oorbeklemtoning in die
wyse waarop
dit gerealiseer word. ’nMens
het egterhiermet’ntoeganklikeroman
tedoen,endaarom moet
toeskietliker geoordeel wordoorhierdieaspek.Ditisverstaanbaar datdieskrywernie haarwerk tegniesonnodigwou beswaar
nie,want dan sousyvan haar potensiëlelesers vervreemhet. Ditbly egter’nvraagofdiewerknie net so toeganklik sougewees
het as sy dié saak effens minder nadruklik gehanteerhetnie.Gestel hierteenoor is die tydshantering in
Ons wag op
die kaptein avontuurlikerenookmeer
geraffineerd. Dithangveralsaam
metdiewyse waarop
brugpassasies geskryfiswat die oorgang vanhede
naverlede motiveer. Dietydsaspekinhierdieroman
word nogmeer
kompleksomdat
daarook van vooruitwysings gebruikgemaak
word. Dietitelmotiefword telkens indie loopvan dieverhaal navore gebringenskepal hoemeer
dieverwagting datdie
koms
vandiekaptein’ningrypendeenverreikende gebeurtenisindie lewe vandie helegroep-
wit, halfbloedenswart-
salwees.
Wanneer
diekapteinteen dieeindekom, isdiékoms
deeglikdeur hierdievooruitwysings voorberei. lets hiervan is ook in Kringe in ’n bos teenwoordig deurdieafwagtingwatgeskep worddat SaulvirOupoot
sal vind,maar
dit word nie so spesifiek as motief ontwikkel soos wat Eisa Joubertmet haartitelmotiefdoen nie.Dietyd kan nogveel
meer
verwikkeld gehanteer word asin hierdietwee romans, soos gesien kanword inwerke soos ChrisBarnard se Mahaia, HenrietteGrové seDiekêreivandiePêreien Alexander Strachan seDie jakkaisjagter,om maar
net enkele van die opvallendste voorbeelde inAfrikaans te
noem.
Dit kan egter niemisgekyk word
nie dat die tydshantering in sowel Kringe in ’n bos asOns wag
op diekaptein die struktuurvan
diewerke
verryken
’n grootbydrae
lewer tot die interessantheiden ook geslaagdheid vandietweetekste.Bronnelys
Bal,Mieke.1980^(1978).Detheoríevanvertellenenverhalen. Inleidlngindenarratologie.
Muiderberg: Dick Coutinho.
Genette, Gérard. 1979. Tijdsaspecteninde roman:volgorde, duur, herhaling.Assen:Van Gorcum.
Universiteít
van
StellenboschNuwe Afrikaanse publikasies Januarie
totMaart 1996
Dramas
VANSTRATEN,A.S.Pendoring&seun:diederdehoorspelindie Pendoring-trilogie.
-H &R, 1995.(s/b) R34,95
Heruitgawes
DUPISANIE,SARAH.LiefsteKoos.-VanderWalt,1996. (2deuitg.) R34,95 HEYNS, CHRIS. Geenterugkeer (Sakformaatuitg.).-Ametis,1994 R34,99 LINGUA,
SUSANNA
M. Die stormisverby.-VanderWalt, 1996.(2deuitg.) R34,95SCHOEMAN,
KAREL.Nadiegeliefdeland(Sakformaatuitg.).-Ametis, 1994. . R34,99 UYS,LIESBET. Nimf vandie berg.-VanderWalt,1995. (2deuitg.) R34,95 Kinder-en jeugverhaieGREEFF,ELSA.Almal dra’njas.-Waterkant,1995 R34,50 KOTZE,MARIANNE.Fredmaak’nplan.-Shuter&Shooter, 1995.(s/b)
(DieM.U.I.S.vanV.U.I.S.-Boek3) R10,95
—
:Vinniger,hoër, sterker.-Shuter&Shooter,1995.(s/b)(Vankattotskat-Boek2) R10,95
LINDEOUE, COR.Snoerkie-hulleindieOkkiebokkiebosveld.
-VanderWalt, 1996 R26,95
SNYMAN,MARITHA.Skelmstrekeenkattekwaad.-Perskor,1995.(s/b)
(Reënboogrant-maats1) R24,95
VAN HEERDEN, MARIANNE.Roerjouboude, Bekkie.-Waterkant,1995 VANNIEKERK,LOUIS.Watborrelindiepot? Perskor, 1995.(s/b)
(Monstermaan1 ) R24,95
WÝBENGA,
GRETEL.MalieMaggie endiemaerkersfees.-Tafelberg, 1995.(s/b)
Kinder-enjeugverhale: vertaai
BROWN,
AMANDA.J.MoestafaTau;vertaaldeur LindaRode.-Tafelberg,1995.(s/b) R39,95
COPLANS,PETA.Katenhond;vertaaldeurJalnaSchumann-Tafelberg,1995.
DISNEY,WALT. Diearistokatte;vertaaldeurLieselEiselen (Versamelaars-uitgawe).-Struik,1995.(s/b)
—
:Bambi,vertaaldeurMargaCollings.-Struik,1995 R19,99—
:Pinocchio;vertaaldeurLieselEiselen (Versamelaars-uitgawe).-Struik,1995.(s/b)
ISADORA,RACHEL. Oordiegroen heuwels;vertaaldeurH.J.M.Retief
-DaanRetief/KennisOnbeperk,1995 R34,99
LEIGH,SUSANNAH.Avontureinwonderwêreld:drieraaiselstoriesvirjonglesers;
vertaaldeurJanSchaafsma.-H &R, 1995.(s/b) R49,95
MACDONALD,AMY.KleinBewerendieeggo;vertaaldeurLindaRode.
-H &R,1995.(s/b) R29,95
MCDONNEL,FLORA.Ek hou vanbote; vertaaldeurElsaNaudé.H&R,
1996.(s/b) R29,95
MHLOPHE,GCINA.’nMaop soeknastories;vertaalderu H.J.M.Retief.
-DaanRetief/KennisOnbeperk, 1995 R34,95
SHARP, ALLEN. Nagvandiekomeet.-Tafelberg,1995.(s/b)(Snuffelstories)... R29,95 STEWART,DIANNE.Dieroepvandie tarentaal.-Garamond,1995.
WADDELL,MARTIN. Dievarkindie poel; vertaaldeur LindaRode.
-H &R,1995.(s/b) R29,95
WALTON,ANN.Hemelliggies;vertaaldeur Annalie Greef.
-GeckoBooks, 1995.(s/b) R29,95
Kortverhale,essays,briewe, ens.
AUCAMP, HENNIE.Gekaaptetyd: ’nkladboek.
-Tafelberg,1996.(s/b) R59,95
BASSON,SEBASTIAAN.Poetoepap enpotpourri:Kampvuurverhale.
-BienedellUitgewers,1995.
COETZEE,JAPIE.Askies,meneerdieSpeaker.-Waterkant, 1995.(s/b) R18,50 LINDA,ENGELA.Huisenhart.-Orion, 1995.(s/b) R24,96 MARAIS, GERT,red.Duwweltjie (FinansiesenTegniek).
-VanSchaik, 1996.(s/b) R39,95
MARITZ,EMPIE. Bloeiselsaan’nwintertakkie(Grootdruk)-DaanRetief/
KennisOnbeperk,1995 R49,99
NEL, JAN.Laataandstoriesensulkedinge.-VanSchaik,1995 R44,95 OELKE,JULIUS.Uitdie hartvandievuur; vertaaldeur LindaRode.
-Tafelberg, 1995.(s/b)
VANNIEKERK,A.A.J.Asdieskoolkloklui(Grootdruk).-Makro, 1995.(s/b) R35,34
—
:Soos twee windswaels(Grootdruk).-Makro, 1995.(s/b)VANZYL, IRNA.Grootmensspeletjies.Oueillerie,1995. (s/b) R35,04 Poësie
ABRAHAMS,WILLIAMP.[etal].Onskomvanver.-Prog, 1995.(s/b) R45,60 DUPLESSIS,KOOS.Skinknog’nuurinmyglas:nagelateverse.
-Oueillerie,1995. (s/b) R44,95
LOMBARD, THEUNISC.C.Soetsonappelwitwatwas.-VanSchaik,1995.
ROUSSEAU,INA.’nOnbekendejaartal.-H &R,1995 R39,95 SNYMAN,N.J.(samest.)Onderdiereënboog:’npoësiebloemlesing.
-Tafelberg,1995.(s/b)
Romans
ANTHONY,LEN.Nagvandieduiwel (Grootdruk).-Makro, 1995.(s/b) R35,34 BEKKER,MARIAM. Dienagislank(Grootdruk).-Makro,1995 R35,34