Die aandeel van die sentrale regering in die Suid–Afrikaanse onderwysstelsel vir blankes

HOOFSTUK VIII

BUITENGEWONE ONDERWYS

A. OMSKRYWING VAN BUITENGEWONE ONDERWYS.

Alvorens daar gelet word op die betekenis en inboud van die begrip "buitengewone onderwys" en verwante begrippe soos

11spesiale skole" en ¹¹gestremde kind" 9 is dit belangrik dat

daarvan kennis geneem word dat buitengewone onderwys ook wette-

regtelik~ en voortvloeiende uit die bepalings van die Grondwet 9

as boer onderwys gereken word. Dit is bekend dat die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika₉ 1961 (Wet No. 32 van 1961) bepaal dat boer onderwys die verantwoordelikbeid van die

Sentrale Regering is.1

) In artikel 17 van

di~

Konsolidasie- en Wysigingswet op Finansiele Verhoudings ₉ 19459 soos gewysig deur Wet No. 41 van 1967 ₉2) word gespesifiseer wat presies deur die uitdrukking hoer onderwys omvat word. In bierdie omskrywing word buitengewone onderwys onder sub-artikel (d) ingesluit.

Die praktiese implikasies van die bogenoemde gegewens is dat die Departement van Nasionale Opvoeding volgens grond- wetlike bepaling vir buitengewone onderwys verantwoordelik is.

Hierdie feit vorm.dan ook die basis van die verdere behande- ling van buitengewone onderwys in hierdie hoofstuk.

Voor Unifikasie bet die vier provinsies elk sy eie wette 9

ordonnansies of proklamasies ui tgevaardig wa.arin bui tengewone onderwys bepaal en gereel is. Na Unifikasie bet die Wet op Geestesgebreke verskyn. 3 ) Di t het meer eenvormigheid teweeg-- gebring maar bet nogtans nie •n bevredigende oplossing vir die reeling van hierdie soort onderwys gebied nie.

In die Wet op Beroepsonderwys en spesiale skole van 1928 (Wet No. 29· van 1928) is die beheer oor spesiale skole perti- nent aan die Minister van Onderwys opgedra en daarin is

1) Wet No. 32 van 19619 artike1 84 (ooreenstemmend met artike1 85(iii) van die Suid-Afrika Wet van 1909).

2) Wet No. 41 van 1967₉ artike1 44.

3) Wet No. 38 van 1916.

ook •n omskrywing gegee van wat as spesiale skole beskou word ten einde •n duidelike klassifisering ten opsigte van hierdie soort skole te gee.4) Die o:mskrywing was betreklik wyd gestel maar het die doel gedien om die ondervzys aan alle gestremde kinders onder die Wet te betrek.

In die jongste wetgewing oor spesiale skole5 ) word sorg- vuldige omskrywings gegee om die terrein van buitengewone onderwys af te baken.

Kortliks saamgevat kan gese word dat die Minister- van Nasionale Opvoeding verantwoordelik is vir buitengewone onder- wys? dit wil se ondervzys vir gestremde kinders soos wat in

spesiale skole gegee word. Soos te begrype is ₉ omvat hierdie soort onderwys heelwat :meer as die vir kinders in die gewone skole. In die Wet op Onderwysdienste van l967 (Wet No. 4l ·van l967) word buitengewone onderwys beskryf as~

11 • • • die onderwys van ·•n gespesialiseerde aard 9 die

mediese? tandheelkundige en terapeu.tiese behandeling

(met inbegrip van die uitvoer van operasies) ₉ voorsiening van kunsmatige mediese hulpmiddels 9 versorging in •n

hospi taal en in •n skoolkoshuis ₉ vervoer en begeleiding 9

en die verskaffing van die ander dienste wat ₉ na die oordeel van .die Minister, nodig is qm in die behoeftes van •n gestremde kind te voorsien.¹¹6}

::Sogenoemde oms-krywing dui c;a,an welke aspekte deur buiten- gewone onderwys ingesluit word ₉ maar dit dui nog nie aan welke kinders en welke soorte skole hierby betrokke is nie. Duidelik- heid hieroor kan verkry word deur te let op die omskrywing van

•n gestremde kind in .die Wet op Onderwysdienste ~ Di t is •n kind onder die ou.derdom van l8 jaar wat na die oordeel van die Sekretaris van Nasionale Opvoeding in s6 •n mate afwykend is ten opsigte van liggaam9 verstand of gedrag dat hy -

4) Artikel l.

5) Wet op Onderwysdienste₉ l967 (Wet No. 4l van l967).

6) Artikel l(vi). .

skaf word nie;

I

(b) ondervcys. van •n gespesialiseerde aard nodig het om sy aanpassing by die gemeenskap te.vergemaklik; en (c) nie •n gewone klas in ·n gewone skool behoort by te

woon nie 9 omdat sodanige bywoning vir hom.of vir

7) ander leerlinge in daard.ie klas skadelik kan wees .¹¹ Gestremde kinders soos hierbo bedoel en wat ipso facto na spesiale skole onder die beheer van die Departement van Nasio- nale Opvoeding moet gaan ₉ is die volgende:

l . Dowe kinders

2. Hardhorende kinders

3.

Blinde kinders

4o Swaksiende kinders

5.

Epileptiese kinders

6. Serebraal-verlamde kinders

7.

Liggaamlik-gestremde kinders

8.

Kinders wat ly aan •n gebrek en wat deur die Minister9

in oorleg met die Administrateurs 9 aangevcys word as gestremde kinders vir wie voorsiening kragtens die Wet op Onderwysdienste gemaak moet word.8)

Kinders wat buitengewone onderwys ontvang₉ kan dit op •n voltydse of ·n deeltydse basis doen en die skole waarby hulle ingeskryf is9 kan of volle staatskole of staatsondersteunde

skol~

^wees.

9 )

Die meerderheid van die spesiale skole onder die Departement se beheer was nogal die jare 9 en is vandag nog9 staatsondersteunde skole. Die eerste staatskool is eers so laat as

1950

in die lewe geroep en tans is daar maar vier staatsbeheerde spesiale skole teenoor twintig staatsonder- steunde spesiale skole.

7)

Artikel l(ix).

8)

Wet op Onder1Jizysdienste ₉

1967

9 Bylae l .

9)

Wet op Onderwysdienste 9

1967

9 artikel l(xxvii).

B. BUITENGEWONE ONDERVITS VOOR 1925.

Bu.itengewone onderwys in Suid-Afrika het inderdaad met •n agterstand begin - die eerste skool vir gestremde kinders is twee honderd jaar na die eerste skool vir normale kinders gest ig ~ Di t was toe die Dominikaanse Grimley--skool in 1863 as n skool vir dowes in Kaapstad begin is deur 6 Ierse Domini- kaanse susters onder leiding van Biskop Grimley. Die skool het aanvanklik bekend gestaan as. die "Grimley Institute for the Deaf and Dumb" 10 ) en is begin as •n

liefd~digheidsonder­

neming. Vanaf 1900 het die Kaapse Onderwysdepartement begin om die skool finansieel by te staan deur die helfte van die

- . ll)

onderwyspersoneel se salarisse te betaal.

Bogenoemde baanbrekevsdaad is opgevolg deur die N.G.

Kerk9 van wie die inisiatief uitgegaan het vir die stigting van die "Doofstom- en Blinderinstituut" op Worcester in 1881.

Die skool het op heeltemal beskeie- wyse met een blinc1e leerling in-t•n gEilhuu.r,de kamer van •n pFivate waning l:Degin;12

) Die instituut het- egtert vinnig geg:troe;!."- en is in: 1905 geskei in· twee a.J;Jarte., se\lfstandi~e-inrigtin~s~ die Skool vir Blindes en die Skool vir Dowes. 3)

Na die stigting van die Grimley- en Worcester-skole₉ is die volgende skole vir blindes en dowes opgerig~

l. Die Klooster. :kool vir Dowes te King Williamstown. Hierdie skool het as •n privaat-onderneming in 1886 pegin. In

1934 is d·i t egter na Johannesburg oorgeplaas waar di t met

•n klein skooltjie in die St. George Rer:);gebou saamgesmelt het om die St. Vincent Skool vir Dowes te vorm. Die skool het in 1949 •n staatsondersteu.nde spesiale skool geword ^o 14 ) 10)

11 )' 12) 13) 14.)

Di.e gebruik het te herbenoem na bemeester is om gebruik.

later ontstaan om skole vir ~,~·doofstommesn

skole vir ¹¹dowes" ₉ na gelang die tegnieke doofstommes te leer om;_hu.lle spraak te Verslag van die Inter-departementele komitee oor afwykende kiriders (U?G. 30-1945) ₉ p.4.

13iesenbach. !lie Blinde-Insti tuut te Worcester ⁰ •h Histo~-

riese en teoretiese.studie? p.47.

Verslag van die Konferensie oor·~ie onderwys van blindes en swaksiendes' ₉ Worcester; ·1964; p.'2-3. -

Su.ster Ligouri. St. Vincent Skool vir Dowes. Rehabili- tasie in· Suid-Afrika? Ju.nie--1972' (Vol. 16 No. 2) ₉ p.59.

2. Skole vir nie~blanke dowes en blindes te Bellville, Kaapstad en Worcester.1

5)

In 1921 het die Unie-Qnderwysdepartement hom vir die

eerste keer op die gebied van buitengewone onderWys begewe toe hy •n amptenaar benoem het wat verantwoordelik sou wees vir die organisasie van onderwysgeriewe vir swaksinnige kinders en vir die administratiewe en inspeksiedienste in verband met die Kinderbeskermingswet van 1913 (Wet No. 25 van 1913).16

) In 1925 word in die verslag van die Hofmeyr-onderwys- kommissie gemeld dat die vernaamste inrigting in die Unie vir die onderwys van blindes en doofsto:mmes die skool te Worcester is? met 180 leerlinge.l7) Afgesien van twee klein skole vir dowes, een waarvan verbonde aan die St. Mary's.

klooster van die Sacred Heart te Kingwilliamstovm (ook deu.r die Provinsiale Administrasie ondersteun) ₉ was die skool te Worcester in hierd~e stadium die enigste van sy soort in die

U . 18)

nle ^{0 •}

Dit is interessant om te let op die basis van subsidiering wat in hierdie stadium (dit wil ·se pas voor oorname deur die Unie-Onderwysdepartement) deu.r die Provinsiale Administrasie toegepas is.

Die subsidiering is naamlik gedoen op die basis van~

l. £50 tot die salaris van die superintendent;

2. £21 hoofdelike toelae vir elke leerling wat behoeftig is en nie kan betaal nie;

3. die helfte van die onderwysers se salarisse.

In hierdie stadium was die besoldiging en pensioen van die onderwysers volgens bogeno erode verslag op •n laer skaal as die van onderwysers in gewone dagskole ₉ ofskoon die werk moeiliker was en •n hoer trap van spesiale opleiding veronderstel het .19)

15) U.G. 30-1945, P..5.

16) Ibicl. .7 p. 7.

17) Hofmeyr-verslag, par. 22.

18) Ibid., par. 24.

19) . Ibid. 9 par. 22.

Hierdie subsidiebasis bet nqg •n swaar finansiele las op die inrigting gelaat 1 wat des te meer besef word wanneer dit vergelyk word met toestande vandag? in aanmerking genome dat meer as·negentig persent van bierdie soort inrigtings se uitgawes deur die Staat gedek word.20

)

Selfs nadat die Administrasie na die £-vir-£-subsidie- basis oorgeskakel het ₉ was die subsidie blykbaar nog ontoe- reikend en bet die skoo1 te Worcester daaroor gek1a. Dit was

dan ook met groot verligting dat die skool verneem bet dat die Unie-Onderwysdepartement die finansiele verantwoordelikbeid vir bierdie skool ·by die provinsies sou oorneem.21)

C. :SUITENGEWONE ONDERWYS. NA OORN.AIVIE DEUR DIE UNIE-ONDERWYSDEPARTE- IVIENT IN 1925.

1 .. Die oorname.

Vanaf 1 April 1925 bet die Unie-Onderwysdepartement die finansiele verantwoordelikbeid, sover dit subsidiering betref?

van die provinsiale owerbede oorgeneem. Spesiale skole is nie oorgeneem in .diese1fde sin as die beroepskole nie? want daar was geen staatskole by die oorname nie₉ maar slegs staatsonder- steunde skole. Die subsidiering bet nietemin onder sekere voorwaardes geskied wat n sekere mate van regeringsbemoeienis meegebring bet.

•n Gunstiger basis van subsidiering vir spesiale skole bet vanaf l April 1926 in werking getree; vanaf bierdie datum sou die sub~idie soos volg wees~

20) 21) 22)

a. Twee derdes van alle goedgekeurde salarisse;

b .. £-vir-£ ten opsigte van rente en aflossingsge1de .. op , goedgekeurde lenings of van buurgelde;

c. £-vir-£ ten opsigte van al1e ander goedgekeurde uit- ga\lVes; en

d. •n onderboudstoel~~&? van £21 per jaar vir elke goedge- keurde 1eerling. ¹

Vergelyk die jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys 1 1968? p.23.

:Siesenbacb? op.cit.? p.lll.

Ibid.? p.575.

Vanaf l April 1928 het nog gunstiger subsidiering gevolg, wat o.a. die volgende behels het~

a. Die Unie-Onderwysdepartement sou die volle salarisse van die skoolpersoneel betaal;

b. die staatsdienspensioenregulasies het van toepassing geword op die skoolpersoneel;

c. ou.er lede van die skoolpersoneel op wie die regulasies nie van to.epassing was nie sou ook deu.r die Departe:ment tege:moet gekom word betreffende pensioen.23

)

Die bogenoemde basis van subsidiering bet vir 25 jaar onveranderd gebly en is eers in 1952 deur •n nuwe vervang.

2. Wet No. 29 van 1928 bring meer eenvor:migbeid in die bebeer oor spesiale skole.

Die Wet op Beroepsonderwys en Spesiale Skole (Wet No. 29 van 1928) het •n dubbele doel gedien₉ soos die titel ook aan- du.i: dit bet eerstens voorsiening gemaak vir beter kontrole en administrasie van beroepsonderWys en tweedens het dit in

•n groot leemte voorsien wat die onderwys vir gestremdes betref.

Die Wet bet ook •n einde gemaak aan die toestand van be- sluiteloosbeid ten opsigte van die onderwys vir kinders met

verstandelike·e~

liggaamlike gebreke.24) Vir die eerste keer is daar nou. statutere voorsiening daarvoor gemaak dat die Regering self spesiale skole kon instel en administreer of ander spesiale skole kon subsidieer. 2

5) Eintlik het •n de facto si tu.asie nou. in •n sekere sin •n de jure si tu.asie geword ₉ want die Unie-Onderwysdepartement bet reeds sedert 1925 die finan- siele verantwoordelikbeid vir bierdie skole aanvaar.

Die skole wat sedert 1925 tot in hierdie stadium deur die Departement gesubsidieer is₉ was:

23) Ibid., p.575-577.

24) U.G. 30- 1945₉ p.9. Vergelyk ook Smuts, op.cit. ₉ p.93.

25) Jaarverslag van die Unie-Onderwysdepartement₉ 1927₉ p.65.

Skool vir Blindes, Worcester Skool vir Tiowes, Worcester

Tiie Grimley-skool vir Tiowes₉ Kaapstad.

Tiie Kloosterskool vir Tiowes ₉ Kingwilliamstown.26 )

Later het nog •n skool₉ die te Athlone ₉ Kaapprovinsie, bygekom.

Bogenoemde skole was almal privaatskole maar ten opsigte van die Worcester-skole is •n uitsondering gemaak in die opsig dat die Tiepartement sekere voorwaardes ten opsigte van verteen- woordiging in die skoolkomitees en die diensvoorwaardes van die personeel gestel het. 27)

Tiie voorwaardes wat die Tiepartement gestel het 9 was soos

volg~

a. Tiie inrigting sal mutatis mutandis •n deel ui t:maak van die nasionale stelsel van beroepsonderwYs.

b. Tiie Minister benoem twee lede van die skoolbestu.ur.

c. S.ekere voorskrifte is gestel in verband met die vergade- rings·,van d.ie ·) bestuur.

d. Geouditeerde state van inkomste en uitgawes moet aan die Tieparte:ment voorgele word.

e. Tiie skoolpersoneel sal deu.r die skoolbestuur aangestel word onderhewig aan die goedkeuring van die Minister.

f. Tiie diensvoorwaardes van die skoolpersoneel sal deu.r die Tiepartement bepaal word.

g. Tiie Tieparte:ment sal inspeksie van die inrigting ondernee:m en indien die bevindinge nie bevredigend is nie, sal die

b .d. . d 28)

su. s1 1e verm1n er word.

Uit bogenoemde voorwaardes is dit opvallend dat die Tiepar- tement ingrypende magte ten opsigte van die betrokke skole ge- kry het 9 al het hy self nie die skooladministrasie behartig nie.

26) Ibid., p.65-66.

27) Ibid., p.66.

28) Biesenbach, op.cit., p.576-577.

:Oie nuwe bedeling het goeie vrugte opgelewer want ons lees van die uenorme groei en ontwikkeling van die :Ooofstomme- en Blinde-Instituut (te Worcester) sedert l April 1928. 112 9) :Oie ¹; oorneem" van die genoemde spesiale skole E:m die opvolging

daarvan deur die ingebruikneming van Wet No. 29 van 1928 het die beskeie begin gevorm van •n nuwe en meer doeltreffende stel- sel van buitengewone onderveys. :Oie woorde van die destydse Sekretaris van Unie-Onderwys was soos volg in hierdie verband~

"These schools are intended to form the nucleus of a national system of special education for physically and mentally defective children9 which it is prqposed to develop with the powers given by the Act."30)

Wet No. 29 van 1928. het •n gunstiger bedeling vir spesiale skole i.u:gelu.i. Meer aandag is nou ook aan die versorging van gestremde kinders geskenk; in November 1928 is ~ inter-depar- t ement·ele komi tee in sake swaksinnigheid in die lewe geroep

en in die volgende jaar is twee rade aangestel~ die Nasionale Raad vir :Oowes en die Nasionale Raad vir Blindes. :Oie aan-

stelling van genoemde twee rade was inderdaad •n wYSe stap want in 1945 rapporteer die Inter-departementele komitee oor af- wykende kinders dat die Rade baie bygedra bet tot die verbete- ring van die onderwys vir blindes en dawes deur bulle inisia- tief en voortdurende vertoe tot die Regering.3l)

:O:Le.~ge,uoemde, komi te~ insake swaksinnigheid wat in 1930 verslag gedoen het ₉ bet rn probleem probeer oplos wat nie deur Wet No. 29 van 1928 opgeklaar is nie. · :Oit het·naamlik aanbe- veel dat die Unie-OnderwYsdepartement verantwoordelik moet wees vir kinders wat weens swak verstandsvermoens nie in die gewone klasse tereg kan kom nie. 32 ) Hierdie aanbeveling is egter nie ten ui-!Jvoer gebring nie en die onsekerheid oor wie vir die onderwys van verstandelik-gestremdes verantwoordelik moet wees 9 het voortgeduu.r.

29) Ibid. 9 p.577.

30) Jaarverslag van die Unie-Onderwysdeparte.ment, 1927₉ p.66.

31) U.G. 30 - 1945₉ p.l2.

32) Ibid. ₉ ·p.10.

Die wetgewing van 1928 het die ontstaan van •n aantal spesiale skole tot gevolg gehad soos die Hope Tehu.ise vir kreupeles in Johannesburg; die Meerhof-skool; die Isipingo Strand-skool? die Opelu.gskool in Durban en die Jan Kriel- skool vir epileptici te.Ku.ilsrivier. 33 )

In 1934 het •n amptenaar van die Unie-Onderwysdepartemerrt daarop gewys dat die toestand met betrekking tot buitengewone onderwys in Su.id-Afrika onbevredigend is. 34 ) Drie jaar later het die Sentrale Regering egter stappe gedoen om eerstens te verseker dat kinders wat daarvoor gekwalifiseer het in staat gestel word om die voordeel van die beskikbare fasiliteite met betrekking tot bu.i tengewone onderwys te ge.niet en tweedens om die verdeling van die beheer oor buitengewone onderwys op

•n vaste basis te plaas. Die stappe was die volgende ~

33) 34) 35) 36)

a. Wetgewing is aangeneem3 5)wat ou.ers verplig het om •n kind wat weens liggaamlike9 verstandelike 9 of gedrags- afwykings en -tekortkominge nie in staat is om voldoende voordeel te trek u.it die onderrig en opleiding wat aan

gewone skole verskaf word nie ₉ by •n spesiale skool te laat inskryf.36)

b. N~ aanleiding van die aanbevelings van die Provinsiale Adviserende Komitee is ooreengekom -

(1) dat die provinsiale onderwysdepartemente in die toekoms verantwoordelik sal wees vir die onderwys van su.bnormales en nie-sertifiseerbare swaksinniges9

hardhorendes ₉ swaksigtiges ₉ en kreupel kinders ₉ in- sluitende hartlyers;

(2) dat die Unie-Onderwysdepartement steeds verantwoorde- lik sal bly vir die onderwys van dowes ₉ blindes en epileptici; en

Behr en MacMillan₉ op.cit. ₉ p.313.

Van Schalkwyk. Special Education for handicapped in the United States and tn Canada₁ p.ll7.

Kinderwet 9 1937 (Wet No. 31 van 1937).

Vide die bepalings van die Kinderwet van 1937.

children

(3) dat die Unie-Onderwysdepartement aan die provinsiale administrasies •n spesiale per kapi ta-toelae sal toe- ken9 gelykstaande aan die helfte van die addisionele koste bo die van gewone onderwys.37)

Uit bierdie reelings bet voortgevloei dat die provinsiale onderwysdepartemente vir die onderwys van verstandelik-ge-

stremdes en kreu.peles verantwoordelik sou wees. Die ondervvys van kreu.pel kinders is later deur die sentrale onderwysdeparte- ment oorgeneem, dog die ondervzys van verstandelik-gestremde kinders ressorteer vandag nog onder die provinsies.

In 1931 is •n nu:we soort skool vir liggaamlik-gestremdes geopen toe die Jan Kriel-skool vir Epileptici deur ds. en mev. Kriel te Ku.ilsrivier in die Kaapprovinsie begin is.38

)

•n Klompie jare later (1946) 9 net na afloop van die Tweede Wereldoorlog, is die Liggaamlike Opvoedingsbrigade vanaf die Departement van Verdediging na die Unie-Onderwysdepartement oorgeplaas. Die inrigting sou voortaan as ¹¹ suiwer opvoedkun- dige .inrigting¹¹ belas wees met die spesiale taak om seu.ns

tu.ssen 12 en 17 jaar, wat aan sekere berstelbare liggaamsgebre- ke ly, liggaamlik te rebabiliteer. 39 ) Hierdie skool was· dus nog •n toevoeging tot die skole vir liggaam1ik-gestremdes.

In 1942 is •n inter-departemente1e komi tee opdrag gegee om

•n opname te maak van die aanta1 afwykende kinders in die Unie, asook om op sekere aspekte van bierdie aange1eentbeid in te gaan. Die bevindinge en aanbeve1ings van bierdie komitee, die Inter-departemente1e komitee oor afwykende kinders, wat in 1945 vers1ag gedoen bet, bet ge1ei tot die ontstaan van die Wet op Buitengewone Onderwys van l948.40)

3. Die bebeer oor buiten ewone onder~. sword verstewi na die inwerkingtreding van Wet No. 9 van 194 .

Voor 1948 is gestremde kinders bebandel ingevo1ge Wet

No. 29 van 1928, of in die geva1 van gedragsafvzykin~e ingevo1ge 37) U.G. 30 - 1945, p.11-l2.

38) Ibid., p.l4.

39) Jaarverslag van die Unie-Onderwysdepartement, 194-6 -· 1947 9

p.l4 •.

40) Wet No. 9 van 1948.

die Kinderwet van 1937. Volgens die Sekretaris van Onderwys in sy jaarverslag van 1948₉ het albei genoemde wette egter tekortkomings gehad wat die behandeling van die gestremde kind nadelig getref het.4l) Vanwee hierdie leemtes en ander vraag-

stukke in verband met afwykende kinders is n ~inter-departsmento~

le komitee gedu.rende die veertigerjare aangestel om ondersoek in te stel insake die onderwys van afwykende kinders in die Unie. Die Komi tee het •n deu.rtastende ondersoek ingestel en in 1945 verslag gedoen.42

) Nie alleen het die Komitee hee1wat aanbevelings gedoen insake •n groot verskeidenheid van aspekte rakende afwykende kinders nie maar hy het ook •n konsepwets- ontwerp opgestel wat •n nuwe wet op bu.i tengewone onderwys (Wet No. 9 van 1948) tot gevo1g gehad het.

Die Komitee was.die mening toegedaan dat wetgewing rakende bu.itengewone onderwys geskei moet word van wetgewing rakende beroepsonderwys (op daardie stadium was die bestaande wet-

gewing oor hierdie twee soorte onderwys gekombineer in Wet No •. 29 van 1928). Hy het sy standpu.nt soos vo1g gemotiveer:

n(a)

(b)

(c)

(d)

J3uitengewone ondervvys vertoon meer verskil- as ooreenkomspunte met beroepsonderwys.

Die aard en die strekking van Wet No. 29 van 1928 toon du.ide1ik dat dit in· eerste instansie opgeste1 is om aan die vereistes van beroepsonderwys te voldoen.

Terwyl die bepalings oor buitengewone onderwys in die bestaande Unie-wet ook die provinsies affekteer 9

is dit nie die geval met die bepa1ings oor beroeps- onderwys nie.

Die groot meerderheid van beroepskole is deur die staat self opgerig. Aan die ander kant ₉ is daar geen enkele spesiale skool wat deu.r die Unie·-

Onderwysdepartement self₉ ing~vo1ge die bestaande wetgewing ₉ opgerig is nie. ¹¹ 43 J

Ingevolge artikel 3(4) van die Wet van 1948· kan die

Minister of Administrateur spesiale skole goedkeu.r en wanneer goedkeu.ring verleen word₉ kan voorwaardes gestel word in ver- band met die kwa1ifikasies van die onderwysers ₉ die diens- 41)

42) 43)

Report of the Secretary for Education₉ Arts and Science?

19489 p.4.

Verslag van die Intor.,.departementele Komitoe oor afwykende kinders (U.G. 30-1945).

Ibid. ⁹ p.260.

voorwaardes van onderwysers~ die metode en medium van onder- rig9 die erkenning van die geloofsoortuiging van die ouers 9

.en in die algemeen met betrekking tot die voorsiening van die soort van spesiale onderwys wat beoog word. Verder word be- paal dat rn bulptoelaag aan so •n goedgekeurde spesiale skool betaal mag word onder sodanige voorwaardes as wat by regula- sies voorgeskryf mag word.44)

•n Go edgekeurde skool kan ook met die toe stemming van

die bestuur deur die Minister of .Administrateur oorgeneem word onderworpe aan sekere voorwaardes. Di t sal dan •n s)esiale staatskool of. •n provinsiale.. spesiale. skole wees. 45

Uit bogenoemde gegewens blyk. dit dat daar •n sekere mate van dubbelslagtigbeid ten opsigte van die behe.er van spesiale skole is; die goedkeuring_{9 .} subsidiering _of oorna:o;te kan deur of die Staat (Departement van Onderwys₉ Kuns en Wetenskap) of •n provinsiale owerbeid gedoen word. Die reeling is verder gevoer in n Wysigingswet van 1951 ingevolge waarvan die pro- vinsies bebeer oor gesertifiseerde subnormale kinders en die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap bebeer oor gekGm- mitteerde subnormale kinders verkry bet.46

)

Tot 1950 was daar net staatsondersteu.nde spesiale skole onder die bebeer van die Departement van Onderwys ₉ Kuns en Wetenskap. Die grootste deel van bierdie skole se inkomste bet dan ook van staatswee gekom: Die Unie-regering bet twee derdes van bulle kapitale koste bygedra; van twee derdes tot die volle koste van

magtigde uitgawes.

tige kinders.47)

salarisse, ~sook die belfte van alle ge- Losiestoelaes is ook betaal aan beboef-·

In 1952 bet •n nu.we subsidieformu.le ten opsigte van staats- ondersteunde spesiale skole in werking getree. Die nuwe for- mule is op die vo1gende basis vasgeste1~

44) Wet No. 9 van 1948 9 artikel 3(5) en (6).

45) Wet No. 9 van 1948₉ artike1 4.

46) Wet No. 15 van 1951.

47) Jaarboek van die Unie van Suid-Afrika₉ 1948₉ p.357.

a. Die valle salarisse en toelaes van goedgekeurde onder- vvyspersoneel;

b. twee-derdes van die salarisse 9 lone en toelaes van ander goedgekeurde personeel;

c. •n onderhou.dstoelae van hoogstens £40 per jaar per blanke en £23 per jaar per nie-blanke behoeftige leer- ling wat in •n skoolkoshu.is loseer of die mindere toelae wat die Departement bepaal .na gelang daarvan of die ou.ers na sy mening kan bydra;

d. die valle vervoerkoste van behoeftige inwonende leer- linge en hu.lle begeleiers by toelating en ontslag ge- durende Julie- en Desembervakansies of •n gedeelte van die koste na gelang daarvan of die ouers na die Departe- ment se mening sodanige gedeelte kan bydra;

e. die valle vervoerkoste van behoeftige nie-inwonende dagleerlinge of •n gedeelte daarvan as die ou.ers self sodanige gedeelte na die Departement se mening· kan bydra;

· f. 50 persent van ander goedgekeu.rde u.i tgawe;

g. twee-derdes van die koste van goedgekeu.rde gebou.e 9 met inbegrip van veranderings aan bestaande gebou.e9

argiteksgelde₉ opmetingsgelde 9 die verkryging.van ter- reine vir gebou.e en die omheining daarvan9 rente op en delging van goedgekeu.rde private of staatslenings en huurgelde 9 mi ts •n skoal sy eie bydrae van een derde beskikbaar het voordat die Regering sy aandeel bydra.

Ondanks die voorgaande kan die Departement die toekenning wat ooreenkomstig hierdie basisse bereken word9 vermin- der met enige ander bedrag wat die Regering van die skoal ontvang. 48 )

I:Iierdie su.bsidieformu.le het 9 soos opgemerk kan word₉ ru.im voorsiening gemaak vir staatsondersteuning en het tot in 1966 van krag gebly.

48) Jaarverslag van die Departement van Onderwys ₉ Ku.ns en Wetenskap9 1953-19549 p.l4.

Op 1 April 1950 het die Tiepartement van Onderwys, Kuns en Wetenskap die eerste drie spesiale staatskole vir

liggaamlik-afw.Ykendes kragtens die Wet op Sp_esiale Skole te Kimberley gestig. Waar.die spesiale skole vir blindes, dowes

en epileptici voorheen staatsondersteunde skole was, was

·hierdie drie skolo die eerste spesiale skole wat ten volle deu.r dio. Staat beheer en onderhou. is. 49) Weens reorganisasie is daar later met een van hierdie ·skole weggedoen souat op

1 April 1954 slegs die volgende twee skole (albei te Kimberley) oorgebly_ het~50)

Elizabeth Conradie-skool

Hoer Beroepskool vir Liggaamlik-afwykendes.5l)

Tiie jare wat gevolg het is gekenmerk deu.r u.itbreiding en konsolidering. Inskrywings het toegeneem, bestaande skole is vergroot en nu.wes' is gesti,g. 52) ·

Geskiedenis is gemaak toe die eerste staatsondersteu.nde spesiale skool in 1954 gestig is ten opsigte waarvan die Regering ook stigtersinisiatief geopenbaar hot. Tiit was toe die Trans-Oranje-skool vir Tiowes in Pretoria op l April met 12 leerlinge in die kleu.terafdeling begin het. Tiaar was •n groot behoefte vir die stigting van so •n skool in die Noorde omdat die Skool vir Tiowes te Worcester vir jare lank die enigste skool van sy aard vir Afrikaanssprokende leerlinge was. 53 ) •n Jaar later ( 19 55) is drie skole vir serebraalver- lamde kinP.ers deu.r die Departement as st.aatsondersteu.nde skole erken ~

49) 50) 51)

52) 53)

Ibidq p.l7.

Ibid.

Hierdie skool het uit die Liggaamlike Opvoedingsbrigade ontstaan wat vroeer onder die Tiepartement van Verdediging geressorteer het en wat op 1 April 1946 deur die Unie- Onderwysdeparteroent oorgen·eem is.

Behr en MacMillan, op.cit., p.316.

Tiie Trans-Oranje-skool vir Tiowes in amptenaar, (September 1956), p.33.

Jaarverslag van die Tiepartement van Wetenskap, 1953-1954, p.l2.

Pretoria, Tiie Staats- Vergelyk ook die Onderwys , Ku.ns en

a. Die Kaapse Skoal vir Serebraal Verlamde Kinders, Kaapstad.

b. Die Pretoriase Skoal ·vir Serebraalkreupeles~

Pretoria.

c •. Die Forest· Town-skool e-g-

4 behandelingsentrum vir spastici, Johannesburg. J

In 195~ is die derde spesiale staatskool gestig, t.w. die Alexanderfonteinskool vir epileptiese kinders te Kimberley. Twee jaar later is die Hoer Beroepskool vir Seuns egter geslu.i t. •n Gedeel te van die vakopleiding is na die Eli-

zabeth GonPadie-skool oorgeplaas sodat die skoal na dese derhalwe voorsiening gemaak het vir akademiese sowel as vako.pleiding vir liggaam.lik-afwykende seuns en dogters. 55 )

•n Wysigingswet in 1960 het di t m.oontlik gem.aak om bu.i ten- gewone onderwys vir nie-blankes vanaf die Departem.ent van Onderwys, Kuns en Wetenskap na die Departem.ente van Kleu.rling- sake en Bantoe-onderwys oor te dra. 56 ) Gevolglik is die

verantwoordelikheid vir Bantoes in 1961 na die Departem.ent van Bantoe-Onderwys en die vir Kleurlinge en Asiate ook in

dieselfde jaar na die Departem.ent van Kleurlingsake oorgeplaas.

Bu.itengewone onderwys vir Asiate is later na die nuu.tgestigte Departement van Indiersake oorgeplaas.57)

Nuwe subsidieformules vir inrigtings wat deur die De- partement van OnderW'JS, Kuns en Wetenskap gesubsidieer word, het in 1966 in werking getree. Staatsondersteu.nde skole vir bu.itengewone onderwys het finansieel baie gebaat by die verbe- tering van die su.bsidiegrondslag. Die subsidie het die vol- gende behels ^~

54) -55)

56)

57)

Jaarverslag van die Departement Wetenskap, 1955 1 p.l3.

Jaarverslag van die Departement Wetenskap, 1960, p.9.

Wet No. 45 van 1960.

Jaarverslag van die Departement Wetenskap 9 1966, p.ll.

van Ondervzys, Kuns en van Onderwys ₉ Kuns en van Onderwys 9 Kuns en

- 100 persent-subsidie van die salarisse van blanke personeel;

- 100 persent-su.bsidie op leermidde1e;

90 persent op a1le gebou.e en u.itru.sting;

75 persent op alle ander uitgawes; en

- 100 persent op die vervoer na en van die skoal van alle dagskoliere.5 8 )

Dieselfde su.bsidieformu.ie was in 1971 nag in werking volgens die jaarverslag van die Sekretaris vir die jaar. 59 ) Die volledige formu.le word in by1ae V weergegee. Hierdie basis van ·subsidiering was •n groat verbetering op .die vorige een en het die Staat se bydrae tot meer as negentig persent opge~

stoot. 60 )

D. ENKELE ASPEKTE VAN DIE WET OP ONDERWYSDIENSTE9 1967 MET BETREKKING TOT BUITENGEWONE ONDERWYS.

l. Verklaring van inrigtings tot ondersteunde sko1e.

Die Minister van Nasionale Opvoeding kan sekere inrigtings 6' ) wat hoer onderwys verskaf tot ondersteu.nde sko1e verklaar • ..~..

Aangesien bu.itengewone onderwys oak vir die doeleindes van die grondwet van die Repub1iek as hoer onderwys geag word, kan inrigtings wat bona fide buitengewone ondervvys verskaf derha1we by die Departement van Nasionale Opvoeding aansoek doen om tot staatsondersteunde spesiale skole verklaar te word ten einde vir •n hu.1ptoelo.e van staatswee in aanmerking te kom. •n Onder- steu.nde spesiale skoal moet oak sekere voorwac:-"rdes nakom ter:...

wyl hy •n su.bsidie ontvang anders word di t opgE:.iskort. Bestu.urs- liggame van hierdie skole kan oak vir 1enings toegestaan deur die staat in aanmerking kom9 onderhewig aan sekere voor-

waardes.62) 58)

59) 60) 6.1) 62)

Jaarverslag van die Departement Wetenskap₉ 1966₉ p.l1.

Jaarverslag van die Departement

197~9 p.3.

van Onderwys., Ku.ns e.n van Nasionale Opvoeding9

Jaarverslag van die Departement van Nasionale Opvoeding9

1968 ⁹ p.23.

Wet op Ondervvysdienste 9 1967 (Wet No. 41 van 1967) ₉ artikel 5(1).

Artikel 5(4).

:Oie instandhouding, bestuur en beheer van staatsonder- steunde spesia1e sko1e kan ingevo1ge artike1 6(1) van die Wet aan die Regering oorgedra word. Hierdie bepa1ing maak voorsiening vir die oorname van staatsondersteunde spesia1e sko1e as vo11e staatsko1e.

2. :Oiensvoorwaardes van personee1 by staatsondersteunde sko1e.

Die diensstaat by •n staatsondersteunde spesia1e skoo1 word deur die Minister bepaa1. Die Minister het verder ook die bevoegdheid om •n persoon by so •n skoo1 aan te ste1 9 om sy sa1aris en sa1arisskaa1 te bepaa1, om hom te bevorder, oor te p1aas of te onts1aan. Kortom, a11e diensvoorwaardes van persone in diens by hierdie sko1e word deur die Minister · bepaa1. 63 )

.3. Inspeksie.

Die. Sekretaris van Nasiona1e Opvoeding, of iemand deur hom daartoe gemagtig, kan •n staatsondersteunde spesia1e skoo1

( sowe1 as •n departemente1e skoo1 uit die aard van die saak) inspekteer met betrekking tot a11e aange1eenthede rakende die toe1ating en versorging van 1eer1inge ₉ die verskaffing van onderwys, die geboue en koshuise, die u.itrusting en voorrade, die finansies van •n ondersteunde skoo1₇ asook enige stukke en aange1eenthede wat hy nodig ag. 6 4)

4. Eevoegdhede van die Departement van Nasiona1e Opvoeding met betrekking tot gestremde kinders.

Die Sekretaris van Nasionale Opvoeding kan •n kind wat ingevo1ge die een of ander wetsbepaling aan skoo1p1ig onder- worpe is en nie •n spesia1e skoo1 bywoon nie, en wat, na hy

· vermoed, •n gsstremde kind is ₇ 1aat ondersoek. Die ouer kan we1 na die Minister appelleer indien hy nie saamstem dat die kind •n gestremde kind is nie. Indien egter finaal deu.r die

63) Artike1 18(1).

64) Artike1 34(1).

Minister beslis word dat die kind •n gestremde kind is, is die ou.er verplig om die kind na •n spesiale skool te stuur. Sou die ou.er egter in gebreke bly om dit te doen~ kan die Sekreta- ris die kind~ na die verstryking van •n vasgestelde tyd, na

•n spes_iale skool laat neem. 65) 5. Samevattinst•

Die Wet op Onderwysdienste1 l967 (Wet No. 4l van l967) het alle vorige wetgewing rakende bu.itengewone onderwys ver- vang, dit wil se 9 die Wet op Bu.itengewone Onderwys9 l948

(Wet No. 9 van l948) ₉ asook die wysigingswette op bu.itengewone onderwys wat in l95l₉ l960 en in l96l u.itgereik is.66)

Uit die bepalings in Wet No.· 4l van l967 rakende bu.iten- gewone onderwys9 waarvan sommige kortliks vermeld is9 blyk die volgende:

a. Daar is •n du.idelike omskrywing. en SJfbaklening vran be- grippe soos "buitengewone onderwys" 9 11spesiale skool¹¹ en "gestremde kind" 5 sodat die funksieverdeling van die Departement van Nasionale Opvoeding enersyds ₉ en die provinsiale onderwysdepartemente andersyds 9 weinig on- sekerheid laat. Die status g_uo in soverre dit die onderwys van verstandelik-gestremdes betref₉ is deur die Wet onve~anderd gelaat~ dit bly die verantwoorde- likheid van die provinsies.

b. Die Wet maak voorsiening vir die instelling van spesiale skole ₉ asook die oorname van die bestuur₉ beheer en

instandhouding van staatsondersteunde spesiale skole.

Die realisering van die bepalings van die Wet op Nasio- nale Onderwysbeleid9 l967 (Wet No. 39 van l967) sover dit buitengewone onderwys aangaan, word hierdeu.r moont- lik gemaak.

c. Daar bestaan geen twyfel dat die Wet voorsiening maak vir ferme beheer deur die Staat oor al die skole wat buitengewone.onderwys verskaf nie. Sodoende word ook 65) Artikel 36(l)9(4).

66) Wet No. 4l van l9679 Bylae 3.

raamwerk van •n nasionale onderwysbeleid geskiedo Bene- wens die bevoegdhede ingevolge die Wet aan hom verleen, het die Minister ook die mag om regu.lasies rakende

n wye verskeidenheid aangeleenthede met betrekking tot buitengewone onderwys uit te vaardig wat ook op die staatsondersteunde skole bindend is.

d. Alhoewel baie van die bepalings van Wet No.

41

van

1967

rakende bui tengewone ond.erwys bloat· •n herbevestiging van vorige wetgewing in hierdie vorband is, het dit tog nou •n nuwe porspe~tief gekry in die· bree konsep van •n nasionale onderwysbeleid. Waar die Inter-departementele Komitee oor.afwykende kinqers in

1945

hom daarvan oor- tuig gevoel het dat wetgewing insake buitengewone onderwys van die insake beroepsonderwys geskei moet wees9 het dit in

1967,

in n.veranderde onderwyspatroon, wenslik geblyk te wees om wetgewing rakende alle onder- wysdienste in een wet saam te snoer.

e. Uit die bepalings van Wet No.

41

van

1967

in die geheel gesien, is dit ook duidelik dat die Tiepartement van Nasionale Opvoeding slegs vir die onderveys van liggaam- lik-gestrerndes verantwoordelik is. Sy funksies begin by skooltoelating en eindig by skoolverlating. Tiit dien gemeld te word dat die Tiepartement van Arbeid die opneem van gestremdes in die beroepswerold behartig deur middel van sy uitgebreide rehabiliteringsdiens. 6 5) E. SKOLE WAT BUITENGEWONE ONTIERWYS VERSKAF.

1. Inleiding.

Wanneer van buitengewone onderwys en spesiale skole ge- praat word, moet daarop gelet word, soos ook in Afdeling A aangedui is, dat spesiale skole vir verstandelik-gestremdo ltinders bui te rekening gelaat word o Hierdio soort skole is die verantwoo.rdelikheid van die provinsiale onderwysdeparte- mente en die Tiepartemertt van Nasionale Opvoeding het niks daarmee te doen nie.

65)

Redaksioneel. Rehabilitasie van gestremde persone. Ro- habilitasie in Suid-Afrika, Junie

1971

(Vol.

15

No.

2"};"

p.4l.

Sover dit die onderwys vir verstandelik-gestremde leer- linge betref9 maak die provinsiale onderwysdepartemente voor- siening vir spesiale klasse in die primere skole vir leerlinge

wat~ afgesien van hulle verstandelike gebreke, fisies normaal is. Hulle het hulle eie spesiale sillabusse9 hulle eie spe- siaal opgeleide onderwysers _{9 ·} asook hulle eie eksamens. Na voltooiing van st. 5₉ of in sommige gevalle aan die einde van die jaar waarin hulle 13 word₉ word hulle na spesiale sekondere akole gestuur waar hulle •n algemene opleiding met •n sterk

beroepsgerigte strekking ontvang. Sommige van hierdie spe- siale skole het ook n volle primere afdeling.66)

Daar is egter ook provinsiale spesiale skole vir kinders met gedragsafwykinge. Nou. mag dit lyk asof hierdie soort

skole dalk die eweknie van die nywerheidskole is; die verskil.

is egter dat die gedragsafwykende kinders in hierdie skole nie gekommiteerde kinders 9 dit wil se Kinderwet-gevalle is nie₉ terwyl dit in die nywerheidskole wel die geva~ is.

In die gewone provinsiale skole word daar voorsiening gemaak vir remedieringsdienste aan semi-gestremde leerlinge 9

soos byvoorbeeld die hardhorendes en diegene met spraakpro- bleme9 hoofsaaklik deur die werk van terapeute₉ maar daar is ook spesiale sentrums waarheen sulke kinders periodiek gestuur word. 67 ) Met ander woorde daar is wel provinsiale spesiale

skole wat spesiaal voorsiening vir liggaamlik-af!Ykende kinders maak. In die verslag van amptenare van die Transvaalse·Onder- wysdepartement oor •n sending na oorsese lande ₉ word spesiaal hiervan melding gemaak. Daar·word byvoorbeeld spesifiek ver- wys na twee sodanige skole 9 t.w. die Hope Homes skool vir ortopediese gevalle en die Meerhof-skool vir kardiakgevalle en vir ander ernstige liggaamlik-afwykendes. Albei die skole is in Transvaal.68) In die genoemde verslag word voorts gemeld dat daar ook op die gebied van spesiale onderwys ver- 66)

67) 68)

Human Sciences Research Council. Education in the Re- public· of South Africa 9 p .15-16.

Ibidq p.32.

Transvaalse Onderwysdepartement.. Verslag van •n sending na oorsese lande 9 Deel I: Die grondwetlike beheer oor

die onderwys 9 p.97.

deling van beheer op die junior en sekondere vlak bestaan.

In hierdie verband kwalifiseer die verslag die probleem wat u.it hierdie situasie voortvloei~ soos vclg:

"Allerlei vrae ontstaan.dan ook op die gebied:van die spes i.ale ,onderwys ~ naamlik-:

(a) Wanneer is •n leer ling hardhorend en wanneer is hy do of?

(b) Wanneer is n leerling swaksigtig en wanneer is hy blind?

As al hierdie vorms van onderwys onder een en dieselfde beheer val, sal bogenoemde vrae, ten opsigte van die klassifikasie van leerlinge baie minder moeilikhede oplewer as tans~ omdat dit dan slegs ten opsigte van die afdeling van ⁿ bepaalde spesiale skool waarin •n leerling geplaas moet word9 beantwoord moet word en nie ook nog ten opsigt·e van di~ departement waarheen die leerling moet gaan nie ." 69) .

In ooreenstemming met die nasionale onderwysbe1eid en ooreenkomstig die·· bedoe1ing van artike1 2 van die Wet ^op

Nasionale Ondervzysbeleid, 1967 (Wet No. 39 van 1967) 9 is daar reeds •n begin gemaak met die oorname van sekere spesiale

skole vanaf die provinsiale onderwysdepartemente. Die flussies genoemde twee spesia1e skole (die Meerhof-s~oo1 en die Hope Homes Skool) is onder andere byvoorbee1d in 1969 deur die Departement van Hoer Onderwys oorgeneem - eersgenoemde as 'n

departemente1e skool en laasgenoemde as 'n staatsondersteunde skoal. 70 ) Di t moet gesien word as •n paging van die Regering om die beheer oor buitengewone onderwys onder die Departement van Nasionale Opvoeding te sentraliseer en. om sodoende die prob1eme spruitend uit die verdeelde beheer oor buitengewone onderwys, soos vermeld by monde van die genoemde oorsese sen- ding, ipso facto uit te skakel.

69) Ibid.

70) Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys, 19691

p.26.

Die Departement van Nasionale Opvoeding is verantwoorde- lik vir spesiale skole wat in twee hoofkategoriee val, nl.

departementele skole en staatsondersteunde skole. Eersgenoem- de is skole wat net soos byvoorbeeld die nywerheid- en verbete- ringskole regstreeks deur die Departement beheer word. Die Staat het volle finansiele verantwoordolikheid vir hierdio skole.

Die staatsondersteundo skole vorm die grootste groep van die spesiale skole. Hierdie skole word deur bestuurslig:- game bestuur en word volgens ·n bepaalde subsidieformule deur die Staat gesubsidieer. Die subsidies beloop in so.mmige ge- valle tot 96 persent van die totale goedgekeurde uitgawes van die

~kole.

⁷¹

)

Die:volgende tabel dui aan wat die getalle van die vol- tydse blanke leerlinge in die verskillende soorte spesiale skole in 1970 was~

TABEL XXIII: SPESIALE SKOLE : AANTAL VOLTYDSE LEERLINGE S:OOS OP._ DIE EERSTE JDINSDAG IN MAART 1970.

Staats-

Departementele

ondersteunde Totaal

skole skole

Dowes • a • • o • • o • • a e • o o 596 596

Blindes, swaksiendes 405 405

Serebraalverlamdes

. .

^{670 670}

Epileptici • • • • 0 0 0 0 • 0 102 102 204

Liggaamlik-gestremdes 189 432 621

1962 534 2496 72 -)

Uit die totale is dit in· die eerste plek duidelik dat die oorgrote meerderheid leerlinge in staatsondersteunde skole tereg komo Verder blyk dit dat die Staat regstreeks verant- woordelikheid vir net twee soorte gestremde leerlinge het, t.w. epileptici en liggaamlik-gestremdes. Die serebraalver- lamdes vorm die grootste enkele groep en die epileptici die k1einste groep van a1 die 1eer1inge in spesia1e sko1e.

71) 72).

Jaarvers1ag van p.23.

Jaarvers1ag van 1971 ~

p.ru·.

die Departement van Hoer OnderwYs, 1968, die Departement van Nasionale Opvoeding,

Die volgende spesiale skole bestaan tans in die Republiek:

·Departementele spesiale skole.

Skole vir liggaamlik-gestremdes.

Elizabeth Oonradieskool, Pk. Diskobolos, oor Kimberley.

Opelu.g Staatskool, Durban.

Meerhof Spesiale Skool ₉ Hartebeespoort, oor Pretoria.

Skool vir epileptici.

W.K. du. Plessis-skool, Springs.

Staatsondersteunde spesiale skole.

Gesiggestremdes (blindes).

Skool vir Blindes, Worcester.

Swaksigtiges en kleu.terblindes.

Prinshof-skool vir Swaksiendes en Voorbereidingskool vir Blindes ₉ Pretoria.

Gehoorgestremdes.

Dominikaanse Grimley-skool vir Dowes, Kaapstad.

Skool vir Dowes, Worcester.

Fulton-skool vir Dowes, Gillets 9 Natal.

Trans-Oranje-skool vir Dowes 9 Pretoria St. Vincent Skool vir D0wes ₉ Johannesburg.

Epileptici.

Jan Kriel-skool vir Epi·leptici ₉ Kuilsri vier 9 K .P.

Serebraalverlamdes en breinbeskadigde kinders.

Vista Nova Skool vir Serebraal Verlamdes ₉ Kaapstad.

Kaap-Receife-skool vir Serebraal Verlamdes, Kaapstad&

Oos-Kaaplandse Skool~vir Serebraal Verlamdes 9 Port Elizabeth.

Brown-skool vir Serebraal Verlamde Kinders 9 Du.rban.

Marthie du. Plessis-skool vir Serebraal Verlamdes ₉ Bloem- fontein.

Pretoria-skoal vir Serebraal Verl~mdes, Pretoria.

Nuwe Hoop-skool vir Serebraal Verlamde Kinders ₉ Pretoria.

Forest Town-skool vir Serebraal Verlamde Kinders 9

Johannesburg.

Muriel Brand-skool vir Serebraal Verlam.des, Brakpan.

Suidrandse Skool vir Serebraal Verlamde Kinders9

Johannesburg.

Wesrandse Skool vir Serebraal Verlamdes9 Krugersdorp.

Liggaamlik-gestremde kinders.

Hope Skool en Tehu.ise, Johannesburgo73) 2. Departementele.spesiale skole.

a. Skole vir neurologies-gestremde kinders.

Neurologies-gestremdes sluit in~ serebraal-ver- lamdes, epileptici en liggaamlik-gestremdes. Die oudste departementele skool van hierdie aard is die Elizabeth Conradie-skool vir liggaamlik-gestremde kinders te Kim- berley. Hierdie skool en die Alexanderfontein-skool vir epileptici was vir baie jare die enigste twee de-- partementele spesial_e skole, albei te Kimberley.

In 1967 is daar in die Wet op Ondervzysdienste (Wet No. 41 van 1967) daarvoor voorsiening gemaak dat die departement sekere staatsondersteu.nde skole kan

oorneem. 74 ) In 1969 is dan ook van hierdie voorsiening gebruik gemaak toe twee skole vir neurologies-gestremde kinders oorgeneem is t.w.:

- Die Meerhof-spesiale Skool te Hartebeespoortdam;

en

-Die Opelug-Spesiale Skool te Durban.75)

In hierdie skole word omvattende opvoedkundige en rehabiliteringsdienste verskaf. Die personeel van die skole bestaan uit medici, para-medici (arbeid-9

73) Erudita Pu.blikasies, op.citq p.l09-ll3.

74) Wet No. 41 van 1967, artikel 6.

75) Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys, 1969, p.26.

spraak- en fisioterapeu.te), kinetiese terapeu.te 9 ver- pleegsters, gespesialiseerde onderwysers en versorgings- personeel. Daar word ook voorsiening gemaak vir

kleu.ter-1 primere, en ook vir sekondere onderwys vir leerlinge wat verder as st. 6 kan vorder.76)

b. Skool vir epileptiese kinders.

Daar bestaan net een departementele skool vir

epileptici9 nl. die W.K. du. Plessis-skool vir Epileptici te Springs. Hierdie skool was vroeer bekend as die

Alexanderfonteinskool vir Epileptici te Kimberley., Die skool is egter in 1968 na Springs oorgeplaas en herdoop na die W.K. du Plessis-skool77) (vernoem na die hu.idige Direkteur van Onderwys van die Departement van Nasionale Opvoeding). Behalwe die skool is daar net een ander

skool vir epileptici, t.w. die Jan Kriel:...skool te Kuils- rivier ₉ Kaapprovinsie ₉ •n staatsondersteunde skool wat reeds sedert 1937 bestaan.

3. Staatsondersteunde spesiale skole.

76) 77) 78)

a. Skole vir neurologies-gestremde kinders.

Hierdie soort skole vorm die grootste groep van die spesiale skole en die aanvraag na hierdie soort onderwys neem steeds toe. Namate die resu.ltate wat in die skole behaal is, bekend word9 wil steeds meer ou.ers bulle kinders soontoe stuu.r. In sy jaarverslag van 1971 meld die Sekretaris van Nasionale Opvoeding dat daar selfs reeds onkele ouers was wat as immigrante na Suid- Afrika verhu.is het om·hulle gestremde kinders in hierdie skole te plaas. 78 )

Deur die snelle groei in die aanvraag na hierdie soort sko1e het daar in die· ver1ede n tekort aan onder,...

wysgeriewe in hierdie vorband ontstaan. Die Wet op

Jaarvers1ag van die Departement van Nasiona1e Opvoeding₉ 1970, p.22.

Jaarvers1ag van die Departement van Hoer Onderwys, 1968~

p.20.,

Jaarvers1ag van die Departement van Nasionale Opvoeding, 1971, p. 27 ^{0 .}

79) 80) 81)

Onderwysdienste maak dit egter vir die Departement moontlik om sekere skole vir bu.itenge:wone onderwys as staatsondersteunde skole te verklaar. Gedurende 1969 is drie sulke skole deur die Departement as staatsonder~

steunde spesiale skole ^verklaar~

Die Martie Du Plessis-skool te Bloemfontein -

•n skool vir serebraal-verlamde kinders.

- Die Hope-skool en -tehuise te Johannesburg - ^~ skool vir liggaamlik-gestremde kinders.

- Die Uplands-skoo1 te Pietermari tzburg - •n skool vir 1iggaam1ik-gestremde kinders.79)

In:middels was daar gedu.rende die afgelope paar jaar bou.program:me by haas alle skole vir serebraal-ver1amde kinders, dog 1eerlinge word so vinnig toegelaat dat

nu.we gebou.e gevu.1 word sodra hulle vo1tooi is en verdero aansoeke om toe1ating word deurentyd ontvang.

In 1971 was daar 17 sko1e vir neuro1ogies-gestremde kinders. Dit het die volgende ingesluit~ tien skole vir serebraal-verlamdes9 vier vir liggaamlik-afwykendes en drie skole vir epileptici. •n Nu.we skool 9 die Trans- Oranje-skool vir Epileptici in Pretoria is in aanbou. en vertoe is ook reeds tot die Departe:ment gerig vir die

stigting van nog •n skool vir serebraal-verlamdes.80 ) b. Skole vir sintuiglik-~estre:mde kinders.

(1) Al~emeen.

Al die skole vir sintu.iglik-gestremde kinders word deur kerklike besture onder toesig van die Departement beheer. Die skole word finansiee1 ru.im deur die Departement gesubsidieer; in sommige go- valle is die subsidie gemiddeld tot se1fs 96 persent van die totale goedgekeurde jaarlikse uitgawes.8l) Jaarverslag van die Departe:ment van Hoer Onderwys 9 1969, p.26.

Jaarverslag van die Departement van Nasiona1e Opvoeding, 19719 p.27. Die skool vir epileptici is in 1972 in ge- bruik geneem.

Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys, 19689

p.23.

82) 83) 84)

•n Groot verskeidenheid van die modernste appa- raat word as onderwyshu.lpmiddels in hierdie skole aangewend terwyl daar steeds navorsing gedoen word in verbandmet die doelmatigste gebru.ik van be- proefde apparaat. Personeellede word deu.r hulle besture finansieel daartoe in staat gestel om inter- nasionale konferensies oor die opvoeding van gesigs- en gehoorgestremdes by te woon en om skole wat

buitengewone onderwys vir sintuiglik-gestremdes in die bu.iteland aanbied, te besoek.82

)

Volgens blyke van internasionale erkende oar- sese deskundiges wat Su.id-Afrika gedu.rende die af- gelope jare besoek het, vergelyk die onderwys van

doof~blindes en swaksiendes, en die Departement ~e

personeelvoorsiening ten opsigte van die sielkundige en voorligtingsdienste aan hierdio skole gunstig met die beste op hierdie gebied.83)

(2) Skole vir gehoorgestremdes~

D~ar bestaan tans vyf skole vir gehoorgestremde kinders in die Republiek. Al vyf is staatsonder-.

steunde skole. Hierdie skole is almal residensiele skole.

Met die u.itsondering van die Fulton-skoal vir Dowes in Natal wat slegs vir die opvoeding van jong dowe kinders voorsiening maak, bied al die skole onderrig aan gehoorgestremde kinders vanaf die kleu.terstadium tot st. X.

Vanwee hu.lle besondere gebreke en ooreenkomstig hu.lle bekwaamhede, aanleg en belangstelling ontvang die leerlinge opleiding in akademiese 9 tegnieso en handelsvakke, terwyl die dogters ook in hu.ishoudkunde onderrig word.84) Die standerdverdeling van voltydse leerlinge by hierdie skole was in 1970 soos volg:

Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys₉ 1969 ⁹ p.29-30.

Ibid., p. 30.

Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys₉ 1968, p.20.