•
DIE VESTIGING EN UITBREIDING VAN PLAASLIKE BESTUUR IN VANDERBIJLPARK GEDURENDE 1952- 1959
Retha van Niekerk Hons. B.A.
Verhandeling voorgele vir die graad Magister Artiurn in Geskiedenis in die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte aan die Potchefstroomse
Universiteit vir Christelike Hoer Onderwys.
Studieleier: Dr. P.J.J. Prinsloo
Vanderbijipark April 1992
. .. .
Die finansiele bystand van die lnstituut vir Navorsingsontwikkeling van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing ten opsigte van hierdie navorsing word hierrnee erken. Die menings wat in hierdie publikasie gehuldig word, asook die gevolgtrekkings wat gemaak word, is die van die outeur en weerspieel nie nood- wendig die standpunte van die lnstituut vir Navorsingsontwikkeling of die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing nie.
VOORWOORD
Graag wil ek die volgende persone en instansies beclank:
• Dr. P.J.J. Prinsloo vir sy ondersteuning en Ieiding.
• Mev. S. Opperman vir die hulp met die kontrolering van bronverwysings.
• Mev. M.H. Wybenga vir die taalkundige versorging.
• Mev. P.R. KOhne vir die tikwerk.
• Die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing vir die beurs aan my toegeken.
• Vanderbijlpark Stadsraad vir hulpvaardigheid en die gebruik van dokumente en ander navorsingsmateriaal.
• Die personeel van Ferdinand Postma Biblioteek, PU vir CHO.
• Aile ander persone vir hulle ondersteuning en aanmoediging.
R. VAN NIEKERK April 1992
VOORWOORD
ABSTRACT
The objective of this paper is to make a contribution to scientific historiography of this region by recording a facet of the history of Vanderbijlpark. This study concentrates on the establishment and expansion of local government in Vanderbijlpark during 1952-1959.
Dr. H.J. van der Bijl (1887-1948) is regarded as the founder of Vanderbijlpark. Dr. H.J.
van der Bijl's career in the industry in South Africa, as well as the expansion of the steel industry, has been used as the point of departure, as this is the background against which the settlement of Vanderbijlpark took place. Thorough townplanning in Vanderbijlpark followed after the lscor sheet mill started production in 1943. In December 1944 the Vanderbijlpark Estate Company (Vesco) was registered so as to support H.J. van der Bijl in realising his ideal. This company was responsible for townplanning and establishing the necessary infrastructures.
The town expanded rapidly and the residents regarded some form of local government as essential. A Vigilance Committee was established by the residents in 1943. Thereafter an appointed Health Committee followed in 1946 and in 1950 this Committee was replaced by a partially elected Health Committee. In 1952 Vanderbijlpark received full municipal status which gave it the status of a town '>vith an elected town council. They also commenced with the establishment of a symbolism peculiar to the town's history. This manifested itself in a coat of arms. the mayor and mayoress's chains of office and the statue of Origin.
The task and function of the outline for local management, in Vanderbijlpark are analysed and described in view of similar studies. Aspects which are referred to in the study is the place of local government within the government hierarchy.
Definition of policy, organisation, financing, personnel administration, responsibility and management are discussed under municipal administration. Local government functions within a community, with the result that emphasis has been placed on community representation by elected council members and the election of a mayor and deputy mayor. However, the elected municipal councillors also have certain tasks and powers which come to the fore in their work, e.g. the powers of the municipal council, compiling and implementing municipal by-laws and decisions.
The procedure which has to be adhered to at council meetings, and the type of ma- nagement system which has been implemented, are also discussed. A municipal council also contributes its share to the community by electing representatives to public bodies and organisations, and through direct public liaison.
ABSTRACT
The major task of any local government is, however, to deliver services to the community. In this respect the local government of Vanderbijlpark was unique.
because it carne to an Essential-services-agreement with Vesco in 1946. According to this agreement, Vesco was largely responsible for supplying services, e.g. water and electricity supply, sanitation, maintenance of roads, pavements and drainage. the development of parks, recreation and sports grounds. Co-ordination of these services sometimes resulted in disputes between the Health Committee, the eventual Town Council and Vesco. The additional and supporting services that were supplied by the Health Committee and the eventual Town Council were the following: traffic control, licensing, health services, library services, cemetery and crematory, trans- port services, fire-brigade and ambulance services and the conservation of the environment.
This settlement phase of local government in Vanderbijlpark lent itself to further re- search through describing e.g. the history of management after 1959. In the period after 1959, the responsibilities of the Town Council were expanded as the Council took over all the services after the Essential-services-agreement had been dissolved. Since 1960 ·the input of constitutional developments and government commissions have also affected the development and governing of local authorities, and furthermore it also influenced the functioning of the Vanderbijlpark Town Council.
ABSTRACT
lnhoudsopgawe
INLEIDING . . . 1
HOOFSTUK 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
DIE BESLAGGEWING VAN VANDERBIJLPARK EN DIE VESTIGING VAN PLAASLIKE BESTUUR 8 1.1 HENDRIK JOHANNES VANDER BIJL: 'N LEWENSKETS . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2 IDEALE VAN H.J. VANDER BIJL VIR VANDERBIJLPARK .... .. . . .... 14
1.3 'N OORSIG VAN DIE BESTUURSGESKIEDENIS EN DIE SIMBOLIEK VAN VANDERBIJL- PARK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.4 KOMMISSIES VAN ONDERSOEK ... ... .. . . ... .. . . 29
1.4.1 DIE FLOYD-KOMMISSIE VAN ONDERSOEK NA 'N DORPSBEPLANNINGSKEMA VIR VANDERBIJLPARK, 1952 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.4.1.1 DIE NOODSAAKLIKHEID VAN 'N DORPSBEPLANNINGSKEMA VIR VANDER- BIJLPARK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.4.2 DIE MARAIS-KOMMISSIE VAN ONDERSOEK NA PLAASLIKE BESTUUR IN TRANS- VAAL, 1953 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.4.3 DIE MENTZ-KOMMISSIE SE ONDERSOEK NA SWART WOONGEBIEDE, 1954 40 1.4.4 DIE DE WET-KOMMISSIE SE ONDERSOEK NA NYWERHEIDSGEMEENSKAPPE. 1956 41 HOOFSTUK 2 . . . . . . . . 47
ADMINISTRATIEWE BESLAGGEWING VAN DIE PLAASLIKE OWERHEID IN VANDERBIJL- PARK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.1 OWERHEIDSHIERARGIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.2 PROVINSIALE OWERHEIDSVLAK ... ... ... ... ... .. 48
2.2.1 PROVINSIALE RADE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.2.2 BEVOEGDHEDE VAN PROVINSIALE RADE . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.2.3 REGSKRAG VAN PROVINSIALE ORDONNANSIES ... .. . . .. . ... 50
2.2.4 PROVINSIALE FINANSIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.2.5 PROVINSIALE ADMINISTRASIE ... .. . . .... .... ... . ... 51
2.2.5.1 DIE ADMINISTRATEUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.2.5.2 UITVOERENDE KOMITEE EN ADMINISTRASIE . . . ... .. ... 52
2.3 MUNISIPALE ADMINISTRASIE .. . . .... ... .. .... .. . 53
2.3.1 BELEIDSBEPALING . . . .... . . ... . . ... ... ... . .. ... 54
2.3.2 ORGANISASIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.3.3 FINANSIERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.3.4 PERSONEELADMINISTRASIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
2.3.4.1 PERSONEELADVISERENDE KOMITEE . . . ... .... ... .. ... . . 74
2.3.4.2 KONGRESSE EN KONFERENSIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.3.4.3 DEPARTEMENTE, WERKSAAMHEDE EN PERSONEEL ... ... ... . 76
2.3.4.4 KWALIFIKASIES EN OPLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.4 BEHEER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
HOOFSTUK 3 . . . . . . . . . . 81
GEMEENSKAPSVERTEENWOORDIGING IN DIE VANDERBIJLPARKSE STADSRAAD . . . 81
3.1 INLEIDING ... ... .. . . .. . . ... . . .... .. ... .. 81
3.2 PLAASLIKE OWERHEDE EN GEMEENSKAPSVERTEENWOORDIGING . . . . . 82
3.2.1 STEMREG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
3.2.2 KIESERSL YSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.2.3 KIESWYKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.2.4 MUNISIPALE VERKIESINGS . . . ... .. . . ... ... ... . . . 87
3.2.5 MUNISIPALE VERKIESINGS TE VANDERBIJLPARK ... .... ... .... ... 89
3.2.6 DIE 1958 MUNISIPALE VERKIESING .... .... . . .... . . ... ... 99
3.3 VERPLIGTINGE EN FUNKSIES VAN RAADSLEDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.3.1 VOORWAARDES WAARONDER RAADSLEDE OlEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.3.2 FUNKSIES VAN 'N RAADSLID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.3.3 AMPSDRAERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3.3.3.1 BURGEMEESTER EN ONDERBURGEMEESTER . . . . . . . . . . . . . . 102
3.3.4 MAGTE VAN MUNISIPALE RADE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.3.5 MUNISIPALE VERORDENINGE EN BESLUITE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.3.6 PROSEDURE BY RAADSVERGADERINGS . . . . . . . . . . . . . . 108
3.3.7 KOMITEESTELSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.3.8. OPENBARE SKAKELING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
lnhoudsopgawe
HOOFSTUK 4 . . . . . . . . . . . . . 123
DIENSU;:WERING VAN DIE VANDERBIJLPARKSE STADSRAAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4.1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4.2 AGTERGRONDSKETS TOT DIE DIENSLEWERING VAN DIE VANDERBIJLPARKSE ST ADSRAAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4.3 DIENSLEWERING VAN DIE VANDERBIJLPARKSE STADSRAAD . . . . . . . . . . . . . . 129
4.3.1 DIENSTE WAT DIREK DEUR DIE NOODSAAKLIKHEIDSDJENSTEOOREENKOMS GERAAK IS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.3.1.1 WATER .. ... .. .. . . .. .. .... . . .. ... .... ... 129
4.3.1.2 ELEKTRISITEIT . . . . . . . . . . . . . 132
4.3.1.3 VULLIS- EN NAGVUILVERWYDERING (RIOLERING) . . . . . . . . . . 134
4.3.1.4 STRATE, SYPAADJIES EN STORMWATERDREINERING . . . . . . . . . . . . . . 138
4.3.1.5 PARKE, ONTSPANNINGSGRONDE EN SPORTGRONDE . . . . . . . . . . . . 143
4.3.2 ONDERSTEUNENDE DIENSTE WAT DIE LEWENSSTANDAARD VAN DIE GEMEENS- KAP VERHOOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4.3.2.1 VERKEERSBEHEER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4.3.2.2 LISENSIERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
4.3.2.3 GESONDHEIDSDIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
4.3.2.4 BIBLIOTEEKDIENS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.3.2.5 BEGRAAFPLASE EN KREMATORIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4.3.2.6 OPENBARE VERVOERDIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
4.3.2.7. BRANDWEER- EN AMBULANSDIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
4.3.2.8 BEWARING VAN DIE OMGEWING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
SLOT . . . 171
BYLAES . . . 175
BYLAE A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
'N VOORBEELD VAN 'N MAANDVERSLAG VAN DIE HOOFDE VAN DEPARTEMENTE VAN DIE RAAD VIR DIE MAAND, MAART 1954 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
BYLAE B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
'N VOORBEELD VAN MAANDUITGAWES VIR SALARISSE, LONE, TOELAES, REKENINGE, MAART 1955 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
BYLAE C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
VANDERBIJLPARK STADSRAAD: HOOFAMPTENARE, 1952-1959 . . . . . . . . . . . . 184
1952- 1953 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
1953 - 1954 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
1 954 - 1 955 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
1955 - 1 956 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
1956- 1957 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1957- 1958 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1958- 1959 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
BYLAE D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
OPGAWEVORM VIR DIE TERUGEIS VAN VERKIESINGSONKOSTE . . . . . . . . 186
BYLAE E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
BENOEMING VAN RAADSLEDE OP KOMITEES VAN DIE RAAD, 1952-1959 . . . . . 188
Raad van 13 November 1952- November 1953. . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Raad van 9 November 1953- November 1954. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Raad van 4 November 1954- November 1955 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Raad van 7 November 1955- November 1956 . . . . . . . . . . . . . 190
Raad van 6 November 1956- November 1957 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Raad van 7 November 1957- November 1958 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Raad van 6 November 1958- November 1959 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Raad van 10 November 1959- November 1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
BYLAE F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
BURGEMEESTERS, ONDERBURGEMEESTERS EN RAADSLEDE VIR VANDERBIJLPARK RAAD, 1952-1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
BYLAE G . .... ... ... .... .. .. ... .... .. .... .... .. . . .... ... ... .. 202
UITTREKSEL UIT VERSLAG VAN ORGANISASIES WAT VAN DIE RAAD SE FONDSINSAMELINGSGELEENTHEID GEBRUIK GEMAAK HET VIR, 1955 . . . . . . . . . 202
BYLAE H ... .. ... ... .. . . .. . . .... .. ... ... ... .... ... ... 206
VOORBEELD VAN 'N SAKEL YS VIR 'N RAADSVERGADERING, 17 MAART 1955 . . . . . . . 206
BYLAE I .. .. . . ... ... .... ... .... . . ... .... ... 209
UITTREKSEL VAN 'N GESONDHEIDSMAANDVERSLAG, 1 MEl 1958 .... . . .... .. 209
lnhoudsopgawe ii
BYLAE J . . . 217
TABELLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
GRAFIEKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
FOTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
SPOTPRENTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
KAARTE .. ... ... .. . . .. . . .... .. . . ... .. .. .. .... 221
BRONNE . . . · . . . 222
1. ONGEPUBLISEERDE ARGIVALE BRONNE . . . .. . . .... 222
1.1 ELEKTRISITEITSVOORSIENINGSKOMMISSIE (ESCOM), MEGAWATTPARK .. .... 222
1.1.1 H.J. VANDER BIJL-VERSAMELING . . . ... . . ... 222
1.2 SENTRALE ARGIEFBEWAARPLEK (SAB), PRETORIA ... .. . . ... 222
1.2.1 DEPARTEMENT VAN HANDEL EN NYWERHETD (HEN), 1910-1972 . . . 222
1.2.2 SECRETARY OF THE DEPARTMENT OF MINES AND INDUSTRIES (MNW), 1902-1950 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
1.3 TRANSVAALSE ARGIEFBEWAARPLEK (TAB), PRETORIA .... .. . . ... 222
1.3.1 DIREKTEUR VAN PLAASLIKE BESTUUR TRANSVAAL (TPB), 1873-1973 . . . 222
1.4 VANDERBIJLPARK STADSRAAD .. . . ... 223
1.4.1 DEPARTEMENT VAN DIE ST ADSINGENIEUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
1.4.2 DEPARTEMENT VAN DIE STADSTESOURIER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
1.4.3 FINANSIELE EN GESAMENTLIKE KOMITEE . . . . . . . . . . . . . . . 223
1.4.4 GESONDHEIDSKOMITEE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1.4.5 KANTOOR VAN DIE OPENBARE SKAKELBEAMPTE . . . . . . . . . . . . . 224
1.4.6 KORRESPONDENSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1.4.7 OPENBARE BIBLIOTEEK . . . ... .... .. .. . . .... . ... 224
1.4.8 ST ADSRAAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
1.5 VEREENIGING MUSEUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
1.5.1 F.A.V. DAYVERSAMELING ... ... ... ... .. . . ... ... . ... 225
1.6 VANDERBIJL PARK EIENDOMSMAATSKAPPY (VESCO) . . . . . . . . . . . . . . 225
1.6.1 VESCOVERSAMELING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2. REGERINGSPUBLIKASIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
3. ONDERHOUDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
4. PROEFSKRIFTE EN VERHANDELINGE . . . . . . . . . . . . . . . 226
5. KOERANTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
6. TYDSKRIFARTIKELS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7. JAARBOEKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
8. GEPUBLISEERDE WERKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
9. ONGEPUBLISEERDE WERKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
lnhoudsopgawe iii
IN LEIDING
Die doel van hierdie verhandeling is om 'n wetenskaplike studie oar die vestiging en uitbouing van plaaslike bestuur in Vanderbijlpark gedurende die periode 1952-1959 te doen. Hierdie studie is noodsaaklik omdat daar nog nie voorheen so 'n ondersoek gedoen is nie.
Die navorsingsterrein van hierdie verhandeling word ook onder die bree terrein van plaaslike en streekgeskiedenis gereken. Laasgenoemde word as 'n deeldissipline van geskiedenis beskou.1 Verskeie pogings is al aangewend om hierdie deeldissipline te definieer, "In die ruimste betekenis van die woord is plaaslike- en streekgeskiedenis die rekonstruksie van die ontstaan, groei, agteruitgang en verval van 'n plaaslike of streekgemeenskap. Dit is in werklikheid 'n reeks vlakby-opnarnes en 'n totaalbeeld van die enkeling of groep wat histories in sy ryke verskeidenheid geteken word. Kortom is dit die verhaal van menslike prestasies en mislukkings in gemeenskapverband, in sarnehang en vergelyking met ander eenhede of groepe.'"2
lndien die bovermelde uitgangspunt as grondslag vir die beskrywing van plaaslike geskiedenis aanvaar word, is die gebruik van ander vakdissiplines vir die bestu- dering van plaaslike en streeksgeskiedenis bykans onontbeerlik. Dit kan navorsingvelde soos die volgende insluit: ekonomie, stedelike geografie, staatsleer.
publieke administrasie, sosiale antropologie, sosiologie, sosiale psigologie, demografie, gesondheidsdienste, armblankesorg, epidemies en rampe, grondbesit.
onderwys en opleiding, grondgebruik, landbou geskiedenis, rassekonflik, etnisiteit.
geloofslewe, publieke dienste, werkloosheid, vestigingspatrone, behu ising.
lewensornstandighecle, burgerregte, industrialisasie en verstedeliking. Hierdie navorsingsvelde en vakdissiplines kom navore in die ontleding oor plaaslike- en streeksgeskiedenis wat deur F.A. van Jaarsveld, in sy studie Stedelike geskiedenis as navorsingsve/d vir die Suid-Afrikaanse historikus en V. Skipp, in sy studie Local history: a new definition, gedoen is.3
1 P.L. Scholtz, Streeksgeskiedenis: 'n fassinerende mikrokosmos (ongep. intreerede, publikasie van die Universiteit van Wes-l<aapland, reeks A, no. 26, 1978), p.5.
2 Anon., ·Redaksioneel·, Contree, no. 21, Januarie 1987, p.3; kyk oak P.L. Scholtz, Streeksgeskiedenis ... , p.5.
3 F.A. van Jaarsveld, Stedelike geskiedenis as navorsingve/d vir die Suid-Afrikaanse historikus (ongep.
referaat gelewer tydens 'n simposium oar 'Die opkoms van die Afrikaner aan die Witwatersrand', Departement Geskiedenis, RAU, 26 Februarie 1972), pp.7,79; V. Skipp, ·Local history: a new definition·, part 1, Local Historian, val. 14, no. 6, 1981, p.329.
IN LEIDING
Die dissipline van plaaslike en streekgeskiedenis kan dus as die uitbeelding van die mens se totale lewe in al sy fasette beskou word. Met die navorsing en skryf van plaaslike en streekgeskiedenis word gepoog om 'n geheelbeeld van die ontstaan en ontwikkeling van 'n bepaalde dorp of streek te skep.4
Die dissipline van plaaslike en streekgeskiedenis leen homself oak daartoe dat kleiner en afgebakende terreine in diepte ondersoek kan word.5
Die keuse van die navorsingsterrein vir hierdie verhandeling word teen die agtergrond van die bogenoernde uiteensetting, op die ontwikkeling van plaaslike be- stuur in Vanderbijlpark geclurende die periode 1952 tot 1959 afgespits.
Die navorsingsontwerp van hierclie terna bestaan uit die volgende aspekte: die visie van die dorpstigter dr. H.J. van der Bijl, die redes vir dorpstigting asook die bree ontwikkelingsriglyne van die staalbedryf wat agtergrond vir hierdie studie verskaf.
Naas hierdi.e agtergrondskets het die studie oar die ontwikkeling van die plaaslike bestuursopset die aanwending van sekere teoretiese aspekte van die vakdissipline Publieke Administrasie genoodsaak. Die gebruikmaking van hierdie vakdissipline kon 'n breer perspektief oar die ontwikkeling van die plaaslike bestuur in Vanderbijl- park verskaf.
Die volgencle werkswyse is in hierdie studie gevolg ten einde die bogenoemde aan- wending van die twee vakdissiplines- Geskiedenis en Publieke Administrasie- sinvol toe te pas. Daar is eerstens 'n oorsigtelike geheelbeeld van die bestl.Jursgeskiedenis van Vanderbijlpark gegee. Tweedens is die funksionering van die bestuursopset aan die hand van studies in die vakdissipline Publieke Administrasie beskryf en ontleed. Die ontplooiing van die navorsingstema in die bepaalde hoofstukvolgorde illustreer die breer en vollediger geheelbeeld wat uit die sarnevoeging van die bogenoernde vakdissiplines verkry is.
4 P.H.R. Snyman, ~Redaksioneel~. Contree, no. 27, April 1990, p.4.
s A.G. Oberholzer, ~Redaksioneer·. Contree, no. 28, Oktober 1990, p.4.
INLEIDING
2
Die meegaande grafiese uiteensetting van die hoofstukke illustreer hierdie werkswyse wat gevolg is:
-~) Hoofstuk 1
>
Hoofstuk 4
l
Funksionele werksaamhede (noodsaaklikheidsdienste - ooreenl<oms met Vesco en die funksies wat aan die gemeenskap gelewer is.
Aan die hand van hierdie hoofstuk kan vasgestel word of daar aan die visie wat met die beslaggewihg van die dorp gestel is, voldoen is.)
Beslaggewing (Stigter, staalbedryf, dorpsbeplanning, vestiging,
plaaslike bestuur en simboliek, kommissies van ondersoek).
Hoofstuk 2
l
Administrasie van plaaslike bestuur (provinsiale
owerheid, finansies, beleid, personeel, departemente, beheer).
.( Hoofstuk 3 ...:<~-
Gemeenskapsverteenwoordiging (mu nisipale verkiesings, raadslede, Burgemeest8r, Onder-Burgemeester, taak van die Munisipale Raad, komiteestelsel, openbare skakeling).
Die bronne wat vir hierdie verhandeling gebruik is, illustreer eweneens die interdissiplinere aard van die studie.
'n Groep primere bronne wat vir die streekshistorikus onontbeerlik is, is die argiewe van die plaaslike owerhede soos stadsrade, munisipaliteite, gesondheidskomitees en plaaslike gebiedskomitees.5 Navorsingswerk vir hierdie verhandeling is hoofsaaklik in die Vanderbijlparkse Gesondheidskomitee en Stadsraad se argiefgroep gedoen. Hierdie argiefgroep bestaan uit notules, verslae en korrespondensie.' Navorsing is verder uit argiefgroepe in die Sentrale Argiefbewaarplek te Pretoria aangevul.
s Vgl. oak Anon., ~Redaksioneel~, Con tree, no. 9, Januarie 1981, p.3.
7 Vgl. oak Anon., "Redaksioneel", Contree, no. 9, p.3.
INLEIDING 3
Sekondere bronne vir hierdie studie is in provinsiale ordonnansies, munisipale reg- lemente, munisipale jaarboeke, gedenkuitgawes en pamflette oor Vanderbijlpark, tydskrif- en koerantartikels, knipsels van koerantberigte uit die F.A.V. Day- koerantknipsel versameling, H.J. van der Bijl koerantknipselversameling en ander algemene werke, gevind.
Die volgende publikasies het lig op Vanderbijlpark se geskiedenis gewerp:
Anon., Vanderbijlpark Eiendomsmaatskappy (geskiedenis en vooruitsigte) (1952).
Anon., Vanderbijlpark the planned industrial city (1948).
Anon., Vanderbijlpark 21 years of progress (1964).
Anon., Vanderbijlpark: gestig vir vooruitgang beplan vir mense (s.j.).
Jacobs, A., South African heritage: a biography of H.J. van der Bijl (1948).
Reyburn, G., "Vanderbijl Park", (1950).
Van der Bijl, H.J., The creation and planning of Vanderbijl Park (unp. paper, IMTR conference, 6 May 1947).
Van Heerden, E., '"n Staalstad vier sy mondigwording", (1965).
Gepubliseerde werke oor publieke administrasie wat vir die teoretiese agtergrond oor plaaslike bestuur gebruik is, is soos volg:
Adlem, W.L.J. & Du Pisani, A., Stedelike po/itiek en administrasie: 'n inleiding (1982).
Cloete, J.J.N., lnleiding tot publieke administrasie (1980).
Cloete, J.J.N., Munisipale regering en administrasie in Said-Afrika (1976).
Cloete, J.J.N., Sentrale, provinsiale en munisipale instellings van Suid-Afrika (1973).
Cloete, J.J.N., Sentrale, regionale en plaaslike owerheidsinstellings van Suid-Afrikn ( 1986).
Cloete, J.J.N., Towns and cities: their government and administration (1986).
Kot.ze, H.J.N. e.a., Aspekte van munisipale regering en administrasie (1984).
Dit is opvallend dat die meerderheid van die nagraadse studies wat in hierdie navorsingsterrein gedoen is, onder die vakdissiplines Publieke Administrasie of Staatsleer val. Die nagraadse studies in Geskiedenis wat oor die onderwerp handel, het min uit die werke van die vakdissipline Publieke Administrasie geput.
Die volgende verhandelinge en proefskrifte kan as noodsaaklike basiese werke vir agtergrondskennis beskou word en dit verstewig die historiografie van hierdie navorsi ngsterrei n:
Appel, A., Die distrik Oudtshoorn tot die tagtigerjare van die 19de eeu: 'n sosio- ekonomiese studie (ongep. D. Phil.-proefskrif, UPE, 1980).
INLEIDING 4
Appelgryn, M.S., Die ontwikkeling van plaaslike bestuur in Johannesburg, 1886-1899 (ongep. M.A.-verhandeling, RAU, 1972).
Berlyn, J.D., Central and provincial government control over local authorities in Transvaal (unp. M.A.-dissertation, UNISA, 1985).
Cloete, J.J.N., Die ontstaan en ontwikkeling van die munisipale bestuur en admi- nistrasie van Pretoria tot 1910 (ongep. D.Phil.-proefskrif, UP, 1957).
Coetzer, J.S., Die geskiedenis van Wolmaransstad tot met Uniewording, 1910 (ongep.
M.A.-verhandeling, PU vir CHO, 1986).
Drake, M.F., The iron and steel, metal and engineering industry in the Pretoria - Witwatersrand- Vereeniging region (unp. M.A.-dissertation, UW, 1971).
Du Preez, A.J.J., Die geskiedenis van Standerton tot 1900 (ongep. M.A.-verhandeling, PU vir CHO, 1977).
Hoffman, B~. Produktiwiteitsmeting in plaaslike bestuur (ongep. M.A.-verhandeling, PU vir CHO, 1983).
Peacock, R., Die geskiedenis van Pretoria, 1855-1902 (ongep. D.Phil.-proefskrif. UP, 1955).
Potgieter, A.J., Die ontwikkeling van stedelike bestuur in Johannesburg, 1900-1910 (ongep. M.A.-verhandeling, RAU, 1976).
Richards, C.S., The iron and steel industry in South Africa (unp. D.Sc.-thesis, Rahd University College (UNISA), 1941).
Sharnley, E.J., Die invloed van staatkundige ontwikkeling op die organisatoriese reiHings vir plaas/ike owerhede in die Republiek van Suid-Afrika, 1910-1986 (ongep.
M.A.-verhandeling, UPE, 1987).
Vir die voltooiing van hierdie verhandeling is aanvaarde vakkundige navorsingsrnetodes en tegnieke wat in die ses bekende dissiplinere stappe of fases vir die geskiedskrywingsproses beliggaarn is, gebruik.8
Die volgende begrippe en woordbepalings is in hierdie verhandeling gebruik:
Administrasie: die wyse waarop beheer en bestuur uitgeoefen word;
s Kyk F.A. van Jaarsveld, 'n lnleiding tot die studie van geskiedenis, p.63.
INLEIDING 5
Amptenaar: 'n persoon wat indiens van 'n plaaslike owerheid is;
Ampsketting: 'n ketting wat die Burgermeester by amptelike geleenthede dra;
Begroting: die berekening van verwagte inkomste en uitgawe van 'n plaaslike owerheid;
Beleid: die program wat die bestuur van 'n plaaslike owerheid uitwerk en waarvol- gens doelwitte bereik word;
Burgermeester: die eerste burger van 'n stad of dorp wat as seremoniele hoof en as voorsitter by munisipale vergaderings optree;
Dienslewering: die dienste wat aan 'n gemeenskap gelewer word deur 'n plaaslike owerheid om die lewensomstandighede van die gemeenskap te verbeter;
FinansHHe jaar: dit is die boekjaar waar die finansiele verrnoe van die plaaslike owerheid weergegee word;
Funksie: 'n taak wat iemand moet verrig vanwee ampsverpligtinge;
Gemeenskap: die inwoners wat binne die grense van 'n bepaalde owerheidsgebied woonagtig is;
Kandidaat: 'n persoon wat hom aanmeld om by 'n verkiesing as lid van 'n verteenwoordigende liggaarn verkies te word, byvoorbeeld 'n raadslid;
Kiesbeampte: die amptenaar onder wie se toesig 'n rnunisipale verkiesing plaasvind (by rnunisipale verkiesings tree die Stadsklerk gewoonlik in hierdie hoedanigheid op);
Kworum: die minimum aantal stemhebbende lede wat benodig word om 'n wettige besluit te neem;
Ordonnansie: die wyse waarop sake by wyse van Provinsiale Ordonnansie deur middel van voorskrifte, verordeninge en amptelike dekrete gereel word;
Organisasie: die wyse waarop handelinge/werkverrigtinge georganiseer word om doelwitte te bereik;
Raad: 'n adviserencle of besturende liggaam wat volgens ordonnansie sekere verantwoordelikhede oor 'n bepaalde plaaslike gebied uitoefen;
INLEIDING 6
Raadsverkiesing: die verkiesing van raadslede deur stemgeregtigde kiesers om as hu lie verteenwoordigers op te tree;
Raadsverslag: 'n verslag wat deur n raad aanvaar is as die mening van die hele raad, dit staan oak as die notule van 'n raadsvergadering bekend;
Stadsraad: 'n stadsbestuur of munisipaliteit bestaande uit verteenwoordigers deur belastingbetalers verkies;
Stadsraadslid of Raadslid: 'n persoon 'Nat op die munisipale kieserslys geregistreer is en as lid van 'n stadsraad verkies is:
Stadsklerk: hoofuitvoerende amptenc:;::r van 'n munisipale stadsraad;
Stadstesourier: 'n beampte wat be!2:: is met die verantwoordelikheid om na die geldsake van 'n stad/dorp om te sien:
Regulasies: die wyse waarop vocrs:o;rifte, wetlike bepalings en reglemente van plaaslike besture gereE:d word en ook so in staatskoerante aangekondig word.9
In hierdie verhandeling word die vestiging en uitbreiding van Vanderbijlparkse plaaslike bestuur tot 1959 beskryf. Die verdere uitbouing van die plaaslike bestuurs- opset na 1960 behoort in 'n opvolgstudie beskryf te word.
9 Kyk F.F. Odendaal e.a. (red.), Verklarende handwoordeboek van die Afrikaanse taa/, pp.46-1359; H.J.
Kotze & J.J. van Wyk, Basiese konsepte in die politiek, pp.41-201.
IN LEIDING 7
Foto no. 1: H.,l. van der Bijl, (1887-1948).
Bran: Vanderbijlpark Sladsraad, Openbare Biblioteek, Fotoversameling.
7
