3 x 8 U B P TIJ, 'URUEH Z u E A e s l a q nyy y pa-y
r
ps E q l a sEKSTRWKSI
MlNYAK
KELAPA
SECARA
EBZIMATIS
:
AHALISIS
SBFAT
FliSlKQ
K%FiillA
MINYAR
SER'FA
EVALUASI
SlFAT FUNGSEONWL
DAN HILAl 6121
RESIDU
PADBaTAW
O I e h :
NIKEN UTARI
F
22.
1421
1 9 8 9
FAKULTAS TEKBQEOGI PERTANIAN
INSTHT'UK PERTANIAN BOGOR
N i k e n U t a r i . F 2 2 . 1 4 2 1 . E k s t r a k s i M i n y a k K e l a p a S e c a r a E n z i m a t i s : A n a l i s i s S i f a t F i s i k o K i m i a M i n y a k ' s e r t a E v a -
l u a s i S i f a t F u n g s i o n a l d a n N i l a i G i z i R e s i d u P a d a t a n . D i
b a w a h b i m b i n g a n D e d d y M u c h t a d i .
RINGKASAN
T u j u s n d a r i p e n e l i t i a n i n i a d a l a h u n t u k m e n g e t a h u i
s i f a t f i s i k o k i m i a m i n y a k s e r t a s i f a t f u n g s i o n a l d a n n i l a i
g i z i p r o t e i n r e s i d u p a d a t a n y a n g d i p e r o l e h d a r i e k s t r a k s i
s e c a r a e n z i m a t i s . E k s t r a k s i m i n y a k s e c a r a e n z i m a t i s m e r u -
p a k a n s a l a h s a t u u p a y a u n t u k m e n d a p a t k a n m i n y a k k e l a p a
y a n g b e r m u t u t i n g g i d a n s e k a l i g u s r e s i d u y a n g d a p a t
d i m a n f a a t k a n s e b a g a i s u m b e r p r o t e i n m a n u s i a .
E k s t r a k s i m i n y a k s e e a r a e n z i m a t i s d i l a k u k a n m e l a l u i
t a h a p - t a h a p : ( 1 ) p e n g h i l a n g a n s e r a b u t , t e m p u r u n g d a n t e s - t a b u a h k e l a p a , ( 2 ) p e n g e p i n g a n , p e n c u e i a n d a n p e m a r u t a n
k e l a p a , ( 3 ) p e n c a m p u r a n p a r u t a n k e l a p a d a n a i r d e n g a n p e r -
b a n d i n g a n 1 : 4 , ( 4 ) p e n g a t u r a n e m u l s i p a d a pH 5 . 5 , ( 5 )
p e n a m b a h a n e n z i m d - a m i l a s e ( 0 . 5 % ) , b r o m e l i n ( O . 5 % ) , p e k t i -
n a s e ( 0 . 1 % ) d a n s e l u l a s e ( 0 . 1 5 % ) , ( 6 ) p r o s e s e k s t r a k s i p a -
d a s u h u 5 5 ' ~ d a n w a k t u 6 0 m e n i t , ( 7 ) s e n t r i f u s e 1 0 0 0 0
rpm, 3 0 m e n i t d a n 1 5 O C m e n g h a s i l k a n m i n y a k a i r d a n r e s i d u
p a d a t a n .
Rendemen m i n y a k k e l a p a y a n g d i h a s i l k a n p a d a e k s t r a k s i
e n z i m a t i s t e r s e b u t d i s t a s a d a l a h 8 5 . 1 5 % . R e s i d u p a d a t a n
p r o t e i n k a s a r 2 1 . 6 X , t o t a l g u l a 3 2 . 4 X , s e r a t k a s a r 17.1%
k a r b o h i d r a t l a i n ( by d i f f e r e n c e ) 1 7 . 0 2 Z, dan rendemen 2 6 . 6 8 X .
S i f a t f i s i k o k i m i a minyak h a s i l e k s t r a k s i s e c a r a
e n z i m a t i s a d a l a h : mempunyai warna j e r n i h , bau d a n rasa a g a k t e n g i k , k a d a r a i r 1 . 8 3 X , k a d a r asam lemak b e b a s 4 . 6 6
%, b i l a n g a n TBA 0 . 0 5 5 , b i l a n g a n I o d 8 . 1 d a n b i l a n g a n pe-
nyabunan 2 5 2 .
S i f a t f u n g s i o n a l r e s i d u p a d a t a n a d a l a h s e b a g a i b e r i -
k u t : d a y a b u i h 9 . 2 1 %, d a y a s e r a p a i r 2 . 8 3 X , d a y a s e r a p
minyak 2 . 8 8 X , d a y a pembentukan g e l p a d a k o n s e n t r a s i 1 6 %,
PDI 2 . 8 8 , k e l a r u t a n b a h a n 3 5 . 9 6 X dan d e n s i t a s kamba
0 . 2 2 6 5 1 . A k t i v i t a s dan s t a b i l i t a s e m u l s i r e s i d u
p a d a t a n t e r t i n g g i d i p e r o l e h p a d a pH 3 . 0 y a i t u 30 X d a n 5 % .
Daya c e r n a p r o t e i n
in
y i f i r ~ r e s i d u p a d a t a n a d a l a h7 8 . 3 7 %. A s a m amino p e m b a t a s n y a y a i t u m e t i o n i n d a n s i s t i n
d e n g a n s k o r k i m i a 6 9 , s e d a n g k a n n i l a i C-PER r e s i d u p a d a t a n
EKSTRAKSI MINYAK KELAPA SECARA ENZIMATIS :
ANALISIS SIFAT FISIKO K I H I A N I N Y A K
SERTA EVALUASI SIFAT FUNGSIONAL
DAN NILAh G I Z I RESIDU PADATAN
O l e h :
NIKEN UTARI
F.
22.1421SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u syarat u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1989
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
EKSTRAKSI MINYAK KELAPA SECARA ENZIHATIS :
ANALISIS SIFAT FISIKO K I M I A H I N Y A K
SERTA EVALUASI SIFAT FUNGSIONAL
DAN NILAI G I Z I RESIDU PADATAN
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k n e n p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h :
NIKEN UTARI
F 2 2 1 4 2 1
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 11 J u l i 1 9 6 6
d i Y o g y a k a r t a
T a n g g a l l u l u s : 9 Desember 1 9 8 9
D i s e t u j u i ,
o g o r , Desember 1 9 8 9
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT
k a r e n a h a n y a d e n g a n r a h m a t d a n h i d a y a t - N y a , s k r i p s i i n i
d a p a t p e n u l i s s e l e s a i k a n .
S k r i p s i i n i merupakan l a p o r a n d a n pembahasan h a s i l
p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n d a r i b u l a n Mei
-
S e p t e m b e r1989 d a n m e r u p a k a n s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh
g e l a r S a r j a n a T e k n o l o g i P e r t a n i a n p a d a J u r u s a n T e k n o l o g i
P a n g a n d a n G i z i , IPB.
P a d a k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s mengucapkan terima k a s i h
y a n g s e b e s a r - b e s a r n y a k e p a d a :
1. B a p a k Dr.Ir. Deddy M u c h t a d i , MS s e l a k u d o s e n pembimbing
u t a m a , a t a s s e m u a b a n t u a n , s a r a n , d a n b i n b i n g a n n y a s e -
lama p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n h i n g g a t e r s u s u n n y a s k r i p s i
i n i .
2 . P i m p i n a n d a n s t a f B a l a i P e n e l i t i a n K e l a p a , Pakuwon, SU-
kabumi y a n g t e l a h b a n y a k m e m b e r i b a n t u a n d a l a n h a 1 p e -
n y e d i a a n b a h a n b a k u .
3 . S e l u r u h s t a f L a b o r a t o r i u m BPPHP-IPB y a n g t e l a h b a n y a k
membantu s e l a m a p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n .
4 . Semua p i h a k y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n b a i k n o r i l
maupun m a t e r i i l k e p a d a p e n u l i s .
P e n u l i s n e n y a d a r i bahwa s k r i p s i i n i masi
s e m p u r n a s e h i n g g a k r i t i k d a n s a r a n y a n g m
p e n u l i s h a r a p k a n . A k h i r k a t a , p e n u l i s b e r h a r a p s e n o g a
s k r i p s i i n i b e r m a n f a a t b a g i s e n u a p i h a k yang n e n e r l u k a n n y a
DAFTAR IS1
halaman
. .
KATA PENGANTAR
...
ill
DAFTAR IS1
...
vDAFTAR TABEL
...*...
viii
DAFTAR GAMBAR
...
xDAFTAR LAMPIRAN
...
xi...
I
.
PENDAHULUAN
I
...
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
5
A
.
KELAPA
...
5...
1
.
Tinjauan Umum Kelapa
5 2.
Komposisi Kimia dan Nilai Gizi Buah Kelapa
...
7
...
3
.
Minyak Kelapa
10
...
B
.
PENGOLAHAN MINYAK KELAPA
-14
...
1
.
Cara Pengolahan Kering
14
2.
Cara Pengolahan Basah
...
16
...
C
.
PEMANFAATAN KELAPA SEBAGAI SUMBER PROTEIN
21
D
.ENZIM d-AMILASE, BROMELIN, PEKTINASE. SELULASE
. . . .
23
...
E
.
SIFAT FUNGSIONAL DAN NILAI GIZI PROTEIN
27
1.
Sifat Fungsional
...
27
2
.
Nilai Gizi Protein
. . .
31
halaman
...
2
.
P e n e l i t i a n Utama 36...
C
.
ANALISIS 38.
1 Rendemen Minyak K e l a p a
...
2
.
Rendemen Residu P a d a t a n. . .
39...
3
.
Kadar A i r 394
.
Kadar Abu...
40...
5
.
Kadar Lemak K a s a r 4 06
.
Kadar P r o t e i n K a s a r...
4 1...
7
.
Kadar N Non P r o t e i n 4 18
.
Radar T o t a l G u l a...
42...
9
.
Kadar S e r a t Kasar 4210 . D e n s i t a s Kamba
...
-4311
.
K e l a r u t a n Bahan...
4 3...
1 2
.
Daya Buih 4 4...
1 3
.
Daya Pembentukan G e l 4 514
.
Daya S e r a p A i r d a n Minyak. . .
4 51 5
.
S i f a t Pengemulsi. . .
461 6
.
PDI ( P r o t e i n D i s p e r s i b i l i t y I n d e x )...
4 71 7
.
Daya C e r n a P r o t e i nin
yiijx Dengan T e k n i k. . .
M u l t i Enzim 47
. . .
1 8 . A n a l i s i s Asam Amino 4 8
. . .
1 9 . B i l a n g a n Asam 50
. . .
20
.
B i l a n g a n Penyabunan 5 12 1
.
B i l a n g a n Iod. . .
5 13 x 8 U B P TIJ, 'URUEH Z u E A e s l a q nyy y pa-y
r
ps E q l a sEKSTRWKSI
MlNYAK
KELAPA
SECARA
EBZIMATIS
:
AHALISIS
SBFAT
FliSlKQ
K%FiillA
MINYAR
SER'FA
EVALUASI
SlFAT FUNGSEONWL
DAN HILAl 6121
RESIDU
PADBaTAW
O I e h :
NIKEN UTARI
F
22.
1421
1 9 8 9
FAKULTAS TEKBQEOGI PERTANIAN
INSTHT'UK PERTANIAN BOGOR
N i k e n U t a r i . F 2 2 . 1 4 2 1 . E k s t r a k s i M i n y a k K e l a p a S e c a r a E n z i m a t i s : A n a l i s i s S i f a t F i s i k o K i m i a M i n y a k ' s e r t a E v a -
l u a s i S i f a t F u n g s i o n a l d a n N i l a i G i z i R e s i d u P a d a t a n . D i
b a w a h b i m b i n g a n D e d d y M u c h t a d i .
RINGKASAN
T u j u s n d a r i p e n e l i t i a n i n i a d a l a h u n t u k m e n g e t a h u i
s i f a t f i s i k o k i m i a m i n y a k s e r t a s i f a t f u n g s i o n a l d a n n i l a i
g i z i p r o t e i n r e s i d u p a d a t a n y a n g d i p e r o l e h d a r i e k s t r a k s i
s e c a r a e n z i m a t i s . E k s t r a k s i m i n y a k s e c a r a e n z i m a t i s m e r u -
p a k a n s a l a h s a t u u p a y a u n t u k m e n d a p a t k a n m i n y a k k e l a p a
y a n g b e r m u t u t i n g g i d a n s e k a l i g u s r e s i d u y a n g d a p a t
d i m a n f a a t k a n s e b a g a i s u m b e r p r o t e i n m a n u s i a .
E k s t r a k s i m i n y a k s e e a r a e n z i m a t i s d i l a k u k a n m e l a l u i
t a h a p - t a h a p : ( 1 ) p e n g h i l a n g a n s e r a b u t , t e m p u r u n g d a n t e s - t a b u a h k e l a p a , ( 2 ) p e n g e p i n g a n , p e n c u e i a n d a n p e m a r u t a n
k e l a p a , ( 3 ) p e n c a m p u r a n p a r u t a n k e l a p a d a n a i r d e n g a n p e r -
b a n d i n g a n 1 : 4 , ( 4 ) p e n g a t u r a n e m u l s i p a d a pH 5 . 5 , ( 5 )
p e n a m b a h a n e n z i m d - a m i l a s e ( 0 . 5 % ) , b r o m e l i n ( O . 5 % ) , p e k t i -
n a s e ( 0 . 1 % ) d a n s e l u l a s e ( 0 . 1 5 % ) , ( 6 ) p r o s e s e k s t r a k s i p a -
d a s u h u 5 5 ' ~ d a n w a k t u 6 0 m e n i t , ( 7 ) s e n t r i f u s e 1 0 0 0 0
rpm, 3 0 m e n i t d a n 1 5 O C m e n g h a s i l k a n m i n y a k a i r d a n r e s i d u
p a d a t a n .
Rendemen m i n y a k k e l a p a y a n g d i h a s i l k a n p a d a e k s t r a k s i
e n z i m a t i s t e r s e b u t d i s t a s a d a l a h 8 5 . 1 5 % . R e s i d u p a d a t a n
p r o t e i n k a s a r 2 1 . 6 X , t o t a l g u l a 3 2 . 4 X , s e r a t k a s a r 17.1%
k a r b o h i d r a t l a i n ( by d i f f e r e n c e ) 1 7 . 0 2 Z, dan rendemen 2 6 . 6 8 X .
S i f a t f i s i k o k i m i a minyak h a s i l e k s t r a k s i s e c a r a
e n z i m a t i s a d a l a h : mempunyai warna j e r n i h , bau d a n rasa a g a k t e n g i k , k a d a r a i r 1 . 8 3 X , k a d a r asam lemak b e b a s 4 . 6 6
%, b i l a n g a n TBA 0 . 0 5 5 , b i l a n g a n I o d 8 . 1 d a n b i l a n g a n pe-
nyabunan 2 5 2 .
S i f a t f u n g s i o n a l r e s i d u p a d a t a n a d a l a h s e b a g a i b e r i -
k u t : d a y a b u i h 9 . 2 1 %, d a y a s e r a p a i r 2 . 8 3 X , d a y a s e r a p
minyak 2 . 8 8 X , d a y a pembentukan g e l p a d a k o n s e n t r a s i 1 6 %,
PDI 2 . 8 8 , k e l a r u t a n b a h a n 3 5 . 9 6 X dan d e n s i t a s kamba
0 . 2 2 6 5 1 . A k t i v i t a s dan s t a b i l i t a s e m u l s i r e s i d u
p a d a t a n t e r t i n g g i d i p e r o l e h p a d a pH 3 . 0 y a i t u 30 X d a n 5 % .
Daya c e r n a p r o t e i n
in
y i f i r ~ r e s i d u p a d a t a n a d a l a h7 8 . 3 7 %. A s a m amino p e m b a t a s n y a y a i t u m e t i o n i n d a n s i s t i n
d e n g a n s k o r k i m i a 6 9 , s e d a n g k a n n i l a i C-PER r e s i d u p a d a t a n
EKSTRAKSI MINYAK KELAPA SECARA ENZIMATIS :
ANALISIS SIFAT FISIKO K I H I A N I N Y A K
SERTA EVALUASI SIFAT FUNGSIONAL
DAN NILAh G I Z I RESIDU PADATAN
O l e h :
NIKEN UTARI
F.
22.1421SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u syarat u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1989
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
EKSTRAKSI MINYAK KELAPA SECARA ENZIHATIS :
ANALISIS SIFAT FISIKO K I M I A H I N Y A K
SERTA EVALUASI SIFAT FUNGSIONAL
DAN NILAI G I Z I RESIDU PADATAN
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k n e n p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h :
NIKEN UTARI
F 2 2 1 4 2 1
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 11 J u l i 1 9 6 6
d i Y o g y a k a r t a
T a n g g a l l u l u s : 9 Desember 1 9 8 9
D i s e t u j u i ,
o g o r , Desember 1 9 8 9
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT
k a r e n a h a n y a d e n g a n r a h m a t d a n h i d a y a t - N y a , s k r i p s i i n i
d a p a t p e n u l i s s e l e s a i k a n .
S k r i p s i i n i merupakan l a p o r a n d a n pembahasan h a s i l
p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n d a r i b u l a n Mei
-
S e p t e m b e r1989 d a n m e r u p a k a n s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh
g e l a r S a r j a n a T e k n o l o g i P e r t a n i a n p a d a J u r u s a n T e k n o l o g i
P a n g a n d a n G i z i , IPB.
P a d a k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s mengucapkan terima k a s i h
y a n g s e b e s a r - b e s a r n y a k e p a d a :
1. B a p a k Dr.Ir. Deddy M u c h t a d i , MS s e l a k u d o s e n pembimbing
u t a m a , a t a s s e m u a b a n t u a n , s a r a n , d a n b i n b i n g a n n y a s e -
lama p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n h i n g g a t e r s u s u n n y a s k r i p s i
i n i .
2 . P i m p i n a n d a n s t a f B a l a i P e n e l i t i a n K e l a p a , Pakuwon, SU-
kabumi y a n g t e l a h b a n y a k m e m b e r i b a n t u a n d a l a n h a 1 p e -
n y e d i a a n b a h a n b a k u .
3 . S e l u r u h s t a f L a b o r a t o r i u m BPPHP-IPB y a n g t e l a h b a n y a k
membantu s e l a m a p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n .
4 . Semua p i h a k y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n b a i k n o r i l
maupun m a t e r i i l k e p a d a p e n u l i s .
P e n u l i s n e n y a d a r i bahwa s k r i p s i i n i masi
s e m p u r n a s e h i n g g a k r i t i k d a n s a r a n y a n g m
p e n u l i s h a r a p k a n . A k h i r k a t a , p e n u l i s b e r h a r a p s e n o g a
s k r i p s i i n i b e r m a n f a a t b a g i s e n u a p i h a k yang n e n e r l u k a n n y a
DAFTAR IS1
halaman
. .
KATA PENGANTAR
...
ill
DAFTAR IS1
...
vDAFTAR TABEL
...*...
viii
DAFTAR GAMBAR
...
xDAFTAR LAMPIRAN
...
xi...
I
.
PENDAHULUAN
I
...
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
5
A
.
KELAPA
...
5...
1
.
Tinjauan Umum Kelapa
5 2.
Komposisi Kimia dan Nilai Gizi Buah Kelapa
...
7
...
3
.
Minyak Kelapa
10
...
B
.
PENGOLAHAN MINYAK KELAPA
-14
...
1
.
Cara Pengolahan Kering
14
2.
Cara Pengolahan Basah
...
16
...
C
.
PEMANFAATAN KELAPA SEBAGAI SUMBER PROTEIN
21
D
.ENZIM d-AMILASE, BROMELIN, PEKTINASE. SELULASE
. . . .
23
...
E
.
SIFAT FUNGSIONAL DAN NILAI GIZI PROTEIN
27
1.
Sifat Fungsional
...
27
2
.
Nilai Gizi Protein
. . .
31
halaman
...
2
.
P e n e l i t i a n Utama 36...
C
.
ANALISIS 38.
1 Rendemen Minyak K e l a p a
...
2
.
Rendemen Residu P a d a t a n. . .
39...
3
.
Kadar A i r 394
.
Kadar Abu...
40...
5
.
Kadar Lemak K a s a r 4 06
.
Kadar P r o t e i n K a s a r...
4 1...
7
.
Kadar N Non P r o t e i n 4 18
.
Radar T o t a l G u l a...
42...
9
.
Kadar S e r a t Kasar 4210 . D e n s i t a s Kamba
...
-4311
.
K e l a r u t a n Bahan...
4 3...
1 2
.
Daya Buih 4 4...
1 3
.
Daya Pembentukan G e l 4 514
.
Daya S e r a p A i r d a n Minyak. . .
4 51 5
.
S i f a t Pengemulsi. . .
461 6
.
PDI ( P r o t e i n D i s p e r s i b i l i t y I n d e x )...
4 71 7
.
Daya C e r n a P r o t e i nin
yiijx Dengan T e k n i k. . .
M u l t i Enzim 47
. . .
1 8 . A n a l i s i s Asam Amino 4 8
. . .
1 9 . B i l a n g a n Asam 50
. . .
20
.
B i l a n g a n Penyabunan 5 12 1
.
B i l a n g a n Iod. . .
5 1