• Tidak ada hasil yang ditemukan

Peningkatan Kekebalan Ikan Lele (Clarias batrachus, L) dengan Penyuntikan Vaksin Aeromonas hydrophila secara Intrapetorial

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Peningkatan Kekebalan Ikan Lele (Clarias batrachus, L) dengan Penyuntikan Vaksin Aeromonas hydrophila secara Intrapetorial"

Copied!
90
0
0

Teks penuh

(1)
(2)

"?"

PEWINGKWTWN KEKEBALAN IRAN LELE (Clarias batrachus,

-- -- --

L)

DENGAH PENYUNTIKAN

VAKSlSd

Aeromonas hydrophila

SECARA INTRAPERITOHIAL

KARYA lLMlAH

Oleh

FAKULTAS PERIKAMAN

INSTITUT PERTAhllAN BOGOR

(3)

BINGKASAN

INDRATNO JATIASMORO. C. 21 1979. Peningkatan Kekebalan

Ikan

L e l e ( ~ l a r i a s b a t r a c h u s , L) dengan Penyuntikan Vaksin,

Aeromonas h y d r o p h i l a S e c a r a I n t r a p e x i t o n i a l . Dibawah bim-

b i n g a n SRI LESTARI

ANGKA

s e b a g a i k e t u a dan DAYAT BASTIAWAN

s e b a g a i anggota.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengetahui pengaruh

tLga s e d i a a n dengan masing-masing t i g a d o s i s v a k s i n b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a untuk pencegahan p e n y a k i t i n f e k s i bak-

t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a t e r h a d a p kelangsungan h i d u p dan

t i t e r a n t i b o d i pada i k a n l e l e . P e n e l i t i a n i n i d i l a k s a n a -

k a n d i

I n s t a l a s i

B a l a i P e n e l i t i a n Perikanan A i r Tawar

C i j e r u k , Bogor, mulai t a n g g a l 2 1 maret sampai 28 A p r i l

1988.

Rancangan percobaan yang digunakan a d a l a h Rancangan

Acak Lengkap (RAL) f a k t o r i a l

3

x

4

dengan t i g a ulangan. F a k t o r A m e l i p u t i t i g a d o s i s v a k s i n y a i t u 0,2 ml/ekor i k a n ,

0.3 ml/ekor i k a n dan 0 , 4 ml/ekor ikan. Yaktor B m e l i p u t i

t i g a s e d i a a n v a k s i n dan k o n t r o l y a i t u llwhole c e l l I 1 , "kese-

l u r u h a n " , l l s u p e r n a t a n l l dan PBS s t e r i l .

Ikan u j i yang digungkan a d a l a h i k a n l e l e ( C l a r i a s

b a t r a c h u s , L) yang berukuran 8

-

11 cm dengan b e r a t rata-

r a t a 5.72 gram. makanan i k a n u j i berupa makanan b u a t a n

dengan merek dagang I n d o f e e d , d i b e r i k a n

5

% d a r i bobot

i k a n p e r h a r i dengan f r e k u e n s i pemberian pakan t i g a k a l i

(4)

b e r u p a kolam b e t o n b e r u k u r a n 2

x

5

x

1 m3 sebanyak

4

buah dan masing-masing kolam d i s e k a t dengan p l a s t i k k a s a menja-

d i

9

buah, s e h i n g g a menjadi 36 b a g i a n kolam b e r u k u r a n 1 , 5

x

3

0,67

x

1 m

.

Wadah d i i s i a i r dengan kedalaman d i p e r t a h a n -

kan

25

cm. P a d a t penebaran awal 25 e k o r i k a n p e r wadah.

Empat kelompok i k a n d i v a k s i n a s i dengan s e d i a a n v a k s i n

"whole c e l l " , " k e s e l u r u h a n " ,%upernatan" dan PBS s e b a g a i

k o n t r o l , masing-masing dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0.4 m l /

e k o r i k a n . Kepadatan b a k t e r i yang d i b u a t v a k s i n a d a l a h

9

1 , 2

x

1 0 s e l b a k t e r i p e r ml. S e t e l a h 1 5 h a r i pemberian

v a k s i n d i l a k u k a n u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas

h y d r o p h i l a v i r u l e n sebanyak 0 , l ml/ekor i k a n dengan kepa-

8

d a t a b a k t e r i 2.0

x

1 0 s e l p e r m l . Pemberian v a k s i n dan

u j i t a n t a n g b a k t e r i d i l a k u k a n dengan s u n t i k a n s e c a r a i n t r a -

p e r i t o n i a l . Pengukuran t i t e r a n t i b o d i d i l a k u k a n pada h a r i

k e 1 5 dan 30 s e t e l a h pemberian v a k s i n .

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n yang d i b e r i

v a k s i n dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0 , 4 ml/ekor i k a n u n t u k

k o n t r o l yang d i s u n t i k dengan PBS b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h

76.00

96,

77.33

%

dan 76

%;

v a k s i n "whole c e l l " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 7 3 , 3 3

%,

74,67

%

dan 78,67

96;

v a k s i n " k e s e l u -

r u h a n N b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 66,67 %, 72,OO

%

dan 65,33

%;

v a k s i n " s u p e r n a t a n " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 6 9 , 3 3

%,

70,67

96,

dan 70,67

%.

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n gang

d i b e r i v a k s i n dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0 , 4 m l j e k o r i k a n ,

s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a

,

(5)

l a h 15,35

%,

1 2 , 6 1

%

dan 26.57

96;

v a k s i n Itwhole c e l l " b e r - t u r u t - t u r u t a d a l a h 3 9 , 9 6 ' % , 54.26 % dan 45,36

%;

v a k s i n " k e s e l u r u h a n " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 36.11

%,

44,85

%

dan 36,60

96;

v a k s i n f f s u p e r n a t a n f l b e r t u r u t - t u m t a d a l a h 9 , 2 6

%,

1 8 , 5 8

%

dan 30.17

%.

Hasil analisis ragam menunjukkan bahwa t i n g k a t pembe-

r i a n t i g a d o s i s v a k s i n memberikan pengaruh yang sama t e r -

hadap kelangsungan h i d u p i k a n pada sebelum dan s e t e l a h u j i

t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 , 0 5 ) .

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n

"whole c e l l f 1 dan k o n t r o l l e b i h b e s a r d a r i p a d a kelompok i k a n

yang d i b e r i v a k s i n " k e s e l u r u h a n f f ( P

<

0,051. P e r l a k u a n

an-

tara

kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l f f dan kon-

t r o l , v a k s i n Ifwhole c e l l T f dan l f k e s e l u r u h a n n , .I-aksin "kese-

l u r u h a n " &an " s u p e r n a t a n " s e r t a v a k s i n f l s u p e r n a t a n l t dan

k o n t r o l memberikan p e n g a r u h yang sama t e r h a d a p kelangsungan

h i d u p i k a n ( P ) 0 , 0 5 ) . Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok

i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l M dan " k e s e l u r u h a n "

l e -

b i h b e s a r d a r i p a d a kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n f t s u p e r -

n a t a n f f dan k o n t r o l , s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

<

0 . 0 5 ) . P e r l a k u a n a n t a r a kelompok

i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l f 1 dan I1keseluruhan", ju-

g a v a k s i n "supernatan11 dan k o n t r o l , memberikan p e n g a r u h

yang

sama

t e r h a d a p kelangsungan hidup i k a n s e t e l a h u j i t a n -

t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 ~ 0 5 ) . I n t e r -
(6)

memberikan pengaruh yang sama t e r h a d a p kelangsungan h i d u p

i k a n pada sebelum dan s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 , 0 5 ) .

D a r i pengukuran t i t e r a n t i b o d i dengan u j i a g l u t i n a s i ,

kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l l 1 , " k e s e l u r u -

hann

,

s u p e r n a t a n " dan k o n t r o l b e r t u r u t - t u r u t d i d a p a t k a n

pengenceran serum t e r t i n g g i y a i t u ke-128 (pada d o s i s 0 , 3

dap 0 , 4 ml/ekor i k a n ) , ke-128 ( p a d a d o s i s 0.3 dan 0 , 4 m l /

e k o r i k a n ) , ke-64 (pada d o s i s 0 , 4 ml/ekor i k a n ) dan ke-4

( p a d a d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0,4 ml/ekor i k a n ) .

Hasil pengukuran parameter f i s i k a - k i m i a a i r (suhu,

pH, oksigen t e r l a r u t , C02 b e b a s , ammonia dan a l k a l i n i t a s )

menunjukkan bahwa n i l a i - n i l a i t e r s e b u t b e r a d a pada k i s a r a n

yang l a y a k u n t u k kehidupan i k a n l e l e .

Bardasarkan h a s i l p e n e l i t i a n i n i d a p a t disimpulkan

bahwa pemberian v a k s i n l'whole c e l l t 1 dan n k e s e l u r u h a n l t da-

p a t meningkatkan kelangsungan h i d u p i k a n l e l e t e r h a d a p

i n f e k s i dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a . H a s i l pengu-

kuran t i t e r a n t i b o d i menunjukkan p r o d u k s i a n t i b o d i yang

(7)

PENINGKATAN KEKEBALAN IKAN LELE ( C l a r i a s b a t r a c h u s , L)

DENGAN PENYUNTIKAN VAKSIN Aeromonas h y d r o p h i l a

SECARA INTRAPERITONIAL

W Y A ILMIAH

Sebagai S a l a h S a t u S y a r a t untuk Memperoleh

Gelar S a r j a n a pada F a k u l t a s Perikanan

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh:

INDRBTNO JATIASMORO

C 21. 1979

Mengetahui

P a n i t i a U j i a n ,

Menyetu j u i

Do en Pembimbing,

n

TANGGAL LULUS UJIAN

Drs

.

DAYAT BASTIAWAN, S .U

.

(8)

RIWAYAT

HIDUP

P e n u l i s d i l a h i r k a n d i Sragen pada t a n g g a l 17 September

1965, s e b a g a i p u t r a k e t u j u h d a r i s e b e l a s b e r s a u d a r a d a r i

k e l u a r g a Ibnu Soeparno H.S.

Pendidikan yang t e l a h d i l a l u i a d a l a h TK Kenanga V ,

l u l u s tahun 1972, Sekolah Dasar Negeri X I 1 1 Sragen pada

tahun 1972

-

1977, S e k o l a h Menengah Pertama N e g e r i I Sragen

pada tahun 1978

-

1981,

S e k o l a h Menengah A t a s Negeri

I1

Sragen pada tahun

1981

-

1984.

P e n u l i s d i t e r i m a d i I n s t i t u t

P e r t a n i a n Bogor pada t a h u n 1984 m e l a l u i P r o s e s P e n e l u s u r a n

Minat dan Kemampuan (PMTK). S e t e l a h menyelesaikan pendidik-

an d i T i n g k a t P e r s i a p a n B,reama, tahun 1985 p e n u l i s d i t e r i -

m a d i F a k u l t a s P e r i k a n a n kemudian tahun 1986 memilih j u m -

(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)

"?"

PEWINGKWTWN KEKEBALAN IRAN LELE (Clarias batrachus,

-- -- --

L)

DENGAH PENYUNTIKAN

VAKSlSd

Aeromonas hydrophila

SECARA INTRAPERITOHIAL

KARYA lLMlAH

Oleh

FAKULTAS PERIKAMAN

INSTITUT PERTAhllAN BOGOR

(83)

BINGKASAN

INDRATNO JATIASMORO. C. 21 1979. Peningkatan Kekebalan

Ikan

L e l e ( ~ l a r i a s b a t r a c h u s , L) dengan Penyuntikan Vaksin,

Aeromonas h y d r o p h i l a S e c a r a I n t r a p e x i t o n i a l . Dibawah bim-

b i n g a n SRI LESTARI

ANGKA

s e b a g a i k e t u a dan DAYAT BASTIAWAN

s e b a g a i anggota.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengetahui pengaruh

tLga s e d i a a n dengan masing-masing t i g a d o s i s v a k s i n b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a untuk pencegahan p e n y a k i t i n f e k s i bak-

t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a t e r h a d a p kelangsungan h i d u p dan

t i t e r a n t i b o d i pada i k a n l e l e . P e n e l i t i a n i n i d i l a k s a n a -

k a n d i

I n s t a l a s i

B a l a i P e n e l i t i a n Perikanan A i r Tawar

C i j e r u k , Bogor, mulai t a n g g a l 2 1 maret sampai 28 A p r i l

1988.

Rancangan percobaan yang digunakan a d a l a h Rancangan

Acak Lengkap (RAL) f a k t o r i a l

3

x

4

dengan t i g a ulangan. F a k t o r A m e l i p u t i t i g a d o s i s v a k s i n y a i t u 0,2 ml/ekor i k a n ,

0.3 ml/ekor i k a n dan 0 , 4 ml/ekor ikan. Yaktor B m e l i p u t i

t i g a s e d i a a n v a k s i n dan k o n t r o l y a i t u llwhole c e l l I 1 , "kese-

l u r u h a n " , l l s u p e r n a t a n l l dan PBS s t e r i l .

Ikan u j i yang digungkan a d a l a h i k a n l e l e ( C l a r i a s

b a t r a c h u s , L) yang berukuran 8

-

11 cm dengan b e r a t rata-

r a t a 5.72 gram. makanan i k a n u j i berupa makanan b u a t a n

dengan merek dagang I n d o f e e d , d i b e r i k a n

5

% d a r i bobot

i k a n p e r h a r i dengan f r e k u e n s i pemberian pakan t i g a k a l i

(84)

b e r u p a kolam b e t o n b e r u k u r a n 2

x

5

x

1 m3 sebanyak

4

buah dan masing-masing kolam d i s e k a t dengan p l a s t i k k a s a menja-

d i

9

buah, s e h i n g g a menjadi 36 b a g i a n kolam b e r u k u r a n 1 , 5

x

3

0,67

x

1 m

.

Wadah d i i s i a i r dengan kedalaman d i p e r t a h a n -

kan

25

cm. P a d a t penebaran awal 25 e k o r i k a n p e r wadah.

Empat kelompok i k a n d i v a k s i n a s i dengan s e d i a a n v a k s i n

"whole c e l l " , " k e s e l u r u h a n " ,%upernatan" dan PBS s e b a g a i

k o n t r o l , masing-masing dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0.4 m l /

e k o r i k a n . Kepadatan b a k t e r i yang d i b u a t v a k s i n a d a l a h

9

1 , 2

x

1 0 s e l b a k t e r i p e r ml. S e t e l a h 1 5 h a r i pemberian

v a k s i n d i l a k u k a n u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas

h y d r o p h i l a v i r u l e n sebanyak 0 , l ml/ekor i k a n dengan kepa-

8

d a t a b a k t e r i 2.0

x

1 0 s e l p e r m l . Pemberian v a k s i n dan

u j i t a n t a n g b a k t e r i d i l a k u k a n dengan s u n t i k a n s e c a r a i n t r a -

p e r i t o n i a l . Pengukuran t i t e r a n t i b o d i d i l a k u k a n pada h a r i

k e 1 5 dan 30 s e t e l a h pemberian v a k s i n .

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n yang d i b e r i

v a k s i n dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0 , 4 ml/ekor i k a n u n t u k

k o n t r o l yang d i s u n t i k dengan PBS b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h

76.00

96,

77.33

%

dan 76

%;

v a k s i n "whole c e l l " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 7 3 , 3 3

%,

74,67

%

dan 78,67

96;

v a k s i n " k e s e l u -

r u h a n N b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 66,67 %, 72,OO

%

dan 65,33

%;

v a k s i n " s u p e r n a t a n " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 6 9 , 3 3

%,

70,67

96,

dan 70,67

%.

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n gang

d i b e r i v a k s i n dengan d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0 , 4 m l j e k o r i k a n ,

s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a

,

(85)

l a h 15,35

%,

1 2 , 6 1

%

dan 26.57

96;

v a k s i n Itwhole c e l l " b e r - t u r u t - t u r u t a d a l a h 3 9 , 9 6 ' % , 54.26 % dan 45,36

%;

v a k s i n " k e s e l u r u h a n " b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 36.11

%,

44,85

%

dan 36,60

96;

v a k s i n f f s u p e r n a t a n f l b e r t u r u t - t u m t a d a l a h 9 , 2 6

%,

1 8 , 5 8

%

dan 30.17

%.

Hasil analisis ragam menunjukkan bahwa t i n g k a t pembe-

r i a n t i g a d o s i s v a k s i n memberikan pengaruh yang sama t e r -

hadap kelangsungan h i d u p i k a n pada sebelum dan s e t e l a h u j i

t a n t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 , 0 5 ) .

Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n

"whole c e l l f 1 dan k o n t r o l l e b i h b e s a r d a r i p a d a kelompok i k a n

yang d i b e r i v a k s i n " k e s e l u r u h a n f f ( P

<

0,051. P e r l a k u a n

an-

tara

kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l f f dan kon-

t r o l , v a k s i n Ifwhole c e l l T f dan l f k e s e l u r u h a n n , .I-aksin "kese-

l u r u h a n " &an " s u p e r n a t a n " s e r t a v a k s i n f l s u p e r n a t a n l t dan

k o n t r o l memberikan p e n g a r u h yang sama t e r h a d a p kelangsungan

h i d u p i k a n ( P ) 0 , 0 5 ) . Kelangsungan h i d u p d a r i kelompok

i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l M dan " k e s e l u r u h a n "

l e -

b i h b e s a r d a r i p a d a kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n f t s u p e r -

n a t a n f f dan k o n t r o l , s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

<

0 . 0 5 ) . P e r l a k u a n a n t a r a kelompok

i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l f 1 dan I1keseluruhan", ju-

g a v a k s i n "supernatan11 dan k o n t r o l , memberikan p e n g a r u h

yang

sama

t e r h a d a p kelangsungan hidup i k a n s e t e l a h u j i t a n -

t a n g dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 ~ 0 5 ) . I n t e r -
(86)

memberikan pengaruh yang sama t e r h a d a p kelangsungan h i d u p

i k a n pada sebelum dan s e t e l a h u j i t a n t a n g dengan b a k t e r i

Aeromonas h y d r o p h i l a ( P

>

0 , 0 5 ) .

D a r i pengukuran t i t e r a n t i b o d i dengan u j i a g l u t i n a s i ,

kelompok i k a n yang d i b e r i v a k s i n "whole c e l l l 1 , " k e s e l u r u -

hann

,

s u p e r n a t a n " dan k o n t r o l b e r t u r u t - t u r u t d i d a p a t k a n

pengenceran serum t e r t i n g g i y a i t u ke-128 (pada d o s i s 0 , 3

dap 0 , 4 ml/ekor i k a n ) , ke-128 ( p a d a d o s i s 0.3 dan 0 , 4 m l /

e k o r i k a n ) , ke-64 (pada d o s i s 0 , 4 ml/ekor i k a n ) dan ke-4

( p a d a d o s i s 0 , 2 ; 0 , 3 dan 0,4 ml/ekor i k a n ) .

Hasil pengukuran parameter f i s i k a - k i m i a a i r (suhu,

pH, oksigen t e r l a r u t , C02 b e b a s , ammonia dan a l k a l i n i t a s )

menunjukkan bahwa n i l a i - n i l a i t e r s e b u t b e r a d a pada k i s a r a n

yang l a y a k u n t u k kehidupan i k a n l e l e .

Bardasarkan h a s i l p e n e l i t i a n i n i d a p a t disimpulkan

bahwa pemberian v a k s i n l'whole c e l l t 1 dan n k e s e l u r u h a n l t da-

p a t meningkatkan kelangsungan h i d u p i k a n l e l e t e r h a d a p

i n f e k s i dengan b a k t e r i Aeromonas h y d r o p h i l a . H a s i l pengu-

kuran t i t e r a n t i b o d i menunjukkan p r o d u k s i a n t i b o d i yang

(87)

PENINGKATAN KEKEBALAN IKAN LELE ( C l a r i a s b a t r a c h u s , L)

DENGAN PENYUNTIKAN VAKSIN Aeromonas h y d r o p h i l a

SECARA INTRAPERITONIAL

W Y A ILMIAH

Sebagai S a l a h S a t u S y a r a t untuk Memperoleh

Gelar S a r j a n a pada F a k u l t a s Perikanan

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh:

INDRBTNO JATIASMORO

C 21. 1979

Mengetahui

P a n i t i a U j i a n ,

Menyetu j u i

Do en Pembimbing,

n

TANGGAL LULUS UJIAN

Drs

.

DAYAT BASTIAWAN, S .U

.

(88)

RIWAYAT

HIDUP

P e n u l i s d i l a h i r k a n d i Sragen pada t a n g g a l 17 September

1965, s e b a g a i p u t r a k e t u j u h d a r i s e b e l a s b e r s a u d a r a d a r i

k e l u a r g a Ibnu Soeparno H.S.

Pendidikan yang t e l a h d i l a l u i a d a l a h TK Kenanga V ,

l u l u s tahun 1972, Sekolah Dasar Negeri X I 1 1 Sragen pada

tahun 1972

-

1977, S e k o l a h Menengah Pertama N e g e r i I Sragen

pada tahun 1978

-

1981,

S e k o l a h Menengah A t a s Negeri

I1

Sragen pada tahun

1981

-

1984.

P e n u l i s d i t e r i m a d i I n s t i t u t

P e r t a n i a n Bogor pada t a h u n 1984 m e l a l u i P r o s e s P e n e l u s u r a n

Minat dan Kemampuan (PMTK). S e t e l a h menyelesaikan pendidik-

an d i T i n g k a t P e r s i a p a n B,reama, tahun 1985 p e n u l i s d i t e r i -

m a d i F a k u l t a s P e r i k a n a n kemudian tahun 1986 memilih j u m -

(89)
(90)

Referensi

Dokumen terkait

10. Jika Anda mendapati rasa/bau yang tidak enak saat minum air dari Unilever Pureit Marvella Hot, matikan Valve Diverter, matikan daya, cabut steker, dan kosongkan tangki

Pada metode Cross Section arah Barat-Timur memiliki persen kesalahan sebesar 0,90% pada variasi jarak 30-40 meter yang artinya memiliki tingkat keakurasian dalam

Dalam perkara TPPU yang berasal dari Tindak Pidana Korupsi, TPPU sebagai kejahatan yang berdiri sendiri belum diterapkan secara murni, mengingat suatu dugaan TPPU,

Asfiksia neonaturum dapat terjadi pada bayi baru lahir dengan jenis persalinan. apapun, khususnya pada persalinan pervaginam.Pada persalinan

5 ilmu sekarang ini yang mampu memahami sifat fisika dan kimia nanopartikel telah menarik perhatian peneliti untuk mengguna nanopartikel emas dalam kajian yang lebih luas,

Jika M adalah sebuah bilangan sedemikian sehingga tidak terdapat anggota himpunan yang lebih besar dari M tetapi terdapat sedikitnya satu anggota yang lebih besar daripada

Belat laut dalam dioperasikan sebelum pasang purnama yaitu pada waktu 11 hari bulan sampai 13 hari bulan dan dioperasikan pada saat air pasang tinggi dalam