RANGANGAN DAN
UJI
BEKNIS
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl
MEKANIS
1986
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
Ahmad Subhan As'ady.
P
17.0319. kancangan d a n u j i t e k n i s p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis. G i bawah bimbing-an
H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani. Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n ada- l a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat
s l a t
penepung i k a n semi mekanis. Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i b a g i a n b a ~ pengumpanan d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggi- l i n g a n s e r t a p e n g a t u r j a r a k a n t a r g e r i n d a.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a . Unit penepung mudah d i - p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u - nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n - cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah. K o n d i s i i n i menghasilkan p e r - bandingan jumlah tepung menurut ukuran
>
32 mesh, ukuran 32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :22.4 : 5.3, sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe- sar 6.5 kg/jam. Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan. Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9 , 14.5 dan 20
Yb
b a s i s Dasah menghasilkan rende-Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS
'
hDYF
17.0319S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI PEI!'rAIII!~i!
INSTITUT PERTANIAN BOGOR BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4
1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN
,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961 d i J e p a r a
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
o g o r , 20
Juni
1986
Ir.
Sutrisno
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t , atas r a h m t d a n petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
s k r i p s i i n i .
Terima k a s i h s e t u l u s r i y a p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r . Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing utama,
2. M o h m a d S a l e h ,
MSc.
dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem- birnbing pendamping,3 .
Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yangt e l a h me~nberi b a n t u a n d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top, p a r a t e k n i s i bengkel Iyekanisasi P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~ p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembang- a n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umum- nya.
KATA PENGNlbAi2
. . .
DPF'I' Al? TABEL
. . .
DAFTN? tiAMBAl7
. . .
DAlTkR LAisfPI RAN
. . .
1
.
PZNUAHULIJAN. . .
A
.
Ln'l'i~i? BELAKAITG. . .
.
. . .
B T U J U A N PENELITIAN
.
. . .
11 TINJ'UAIU PUSTAKA
.
. . .
A 'I'EPUNG I K A N
1
.
Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan. .
2.
Kandungan. Pungsi clan Kegunaan.
.
U
.
PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG. . . .
.
. . .
1 P e n g g i l i n g P a l u
.
. . .
2 P e n g g i l i n g P i r i n g
. . .
.
C SUMBER TENAGA
I11
.
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S.
A
.
KRITERI A RANCANGAN. . .
. . .
.
B RANCANGAN FUNGSIONAL
1
.
Pengumpanan. . .
. . .
.
2 Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . .
.
3
P e n g a t u r "ClearanceIf. . .
.
4
Sistern Transrnisi. . .
.
c
RANCAI'TGAN STRUKTURAL1
.
Corong Pertgui~~panan. . .
Hal aman
iii v i i
2
.
Ruang P e n g g i l i n g a n. . .
. . . .
3
.
P e n g a t u r C e l a i ~ a n t a r G e r i n d a4
.
Kangka. . .
.
I V ANALISA TEKNlK
. . .
.
. . .
A W S I T A S ALAT
B
.
E;EBUTUHAN TENAGA. . .
. . .
.
C KEHILANGAN TENAGA
.
D SISTl$M THANSMISI
. . .
.
E PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1
.
R o d a g i l a. . .
2
.
P o r o s. . .
Y
.
PMNGUJ 18il ALAY. . .
.
. . . *
A BAHAiil DAN A L A ~
.
6 TEMPAT DAN
W W U
. . .
.
C !&Y ODA
. . .
.
D PROSEIIUR
. . .
.
Y I HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A
.
PRW OT IEE ALAT. . .
. . .
1
.
K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan2
.
K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n. . .
3
.
K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i.
. . .
4
K o d a g i l a.
B PkIVGUJUN ALkY
. . .
1
.
Pengaruh C e l a k ~ a n t a r G e r i n d a d a n L i nt a s a n
. . .
H a l a m a n
. . .
.
3 K a p a s i t a s A l a t 64
4
.
R e n d e m e n. . .
65. . .
V I I.
AWALlSA EKUNOMI 67 A.
BIAYA PEMBUATAN ALAT. . .
67B
.
A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I'. . .
69. . .
C.
A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' 69 V I I I.
KESlYi€'ULAN DAN SARAN. . .
72
A
.
KkSIIViYULAN. . .
72
B
.
SARAN. . .
73
LAMTIRAN
. . .
74
DAFTAR TABEL
Iialaman
T a b e l
Tab e l T a b e l
Perkembangan volume impor dan n i l a i
impor t e p u n g i k a n 1978
-
1982. . . .
2P e r k i r a a n kebutuhan tepung i k a n untuk
p e t e r n a k a n dan p e r i k a n a n selama P e l i t a I V
3
. . . .
V a r i a s i k o m p o s i s i tepung i k a n 1 2 P e r a l a t a n p e r e d u k s i p a r t i k e l k o m e r s i a l
dan penggunaannya dalam pengolahan pangan
19
Jumlah t e n a g a yang d i k e l u a r k a n u n t uk ma-sing-masing a n g g o t a badan p e r s a t u a n
waktu
. . .
20T i n g k a t beban k e r j a menurut v a r i a b e l f a a l 2 1 ICombinasi f a k t o r t t s h o c k t ' dan
"
f a t i q u e "untuk momen l e n t u r dan momen t o r s i pada
. . . .
pembebanan yang berbeda-beda. 47
Pengaruh l e b a r c e l a h d a n l i n t a s a n t e r h a -
. . .
d a p p e r f o r m a n s i t e p u n g . 5 9
T i n g k a t k e r j a d a n fenomena n ~ e t a b o l i s r o e
.
61 Pengaruh k a d a r a i r bahan baku t e r h a d a p 61 p e r f o r m a n s i t e p u n g t e n g d i h a s i l k a n d a n [image:11.498.43.465.131.514.2]RANGANGAN DAN
UJI
BEKNIS
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl
MEKANIS
1986
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
Ahmad Subhan As'ady.
P
17.0319. kancangan d a n u j i t e k n i s p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis. G i bawah bimbing-an
H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani. Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n ada- l a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat
s l a t
penepung i k a n semi mekanis. Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i b a g i a n b a ~ pengumpanan d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggi- l i n g a n s e r t a p e n g a t u r j a r a k a n t a r g e r i n d a.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a . Unit penepung mudah d i - p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u - nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n - cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah. K o n d i s i i n i menghasilkan p e r - bandingan jumlah tepung menurut ukuran
>
32 mesh, ukuran 32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :22.4 : 5.3, sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe- sar 6.5 kg/jam. Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan. Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9 , 14.5 dan 20
Yb
b a s i s Dasah menghasilkan rende-Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS
'
hDYF
17.0319S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI PEI!'rAIII!~i!
INSTITUT PERTANIAN BOGOR BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4
1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN
,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961 d i J e p a r a
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
o g o r , 20
Juni
1986
Ir.
Sutrisno
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t , atas r a h m t d a n petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
s k r i p s i i n i .
Terima k a s i h s e t u l u s r i y a p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r . Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing utama,
2. M o h m a d S a l e h ,
MSc.
dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem- birnbing pendamping,3 .
Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yangt e l a h me~nberi b a n t u a n d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top, p a r a t e k n i s i bengkel Iyekanisasi P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~ p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembang- a n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umum- nya.
KATA PENGNlbAi2
. . .
DPF'I' Al? TABEL
. . .
DAFTN? tiAMBAl7
. . .
DAlTkR LAisfPI RAN
. . .
1
.
PZNUAHULIJAN. . .
A
.
Ln'l'i~i? BELAKAITG. . .
.
. . .
B T U J U A N PENELITIAN
.
. . .
11 TINJ'UAIU PUSTAKA
.
. . .
A 'I'EPUNG I K A N
1
.
Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan. .
2.
Kandungan. Pungsi clan Kegunaan.
.
U
.
PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG. . . .
.
. . .
1 P e n g g i l i n g P a l u
.
. . .
2 P e n g g i l i n g P i r i n g
. . .
.
C SUMBER TENAGA
I11
.
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S.
A
.
KRITERI A RANCANGAN. . .
. . .
.
B RANCANGAN FUNGSIONAL
1
.
Pengumpanan. . .
. . .
.
2 Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . .
.
3
P e n g a t u r "ClearanceIf. . .
.
4
Sistern Transrnisi. . .
.
c
RANCAI'TGAN STRUKTURAL1
.
Corong Pertgui~~panan. . .
Hal aman
iii v i i
2
.
Ruang P e n g g i l i n g a n. . .
. . . .
3
.
P e n g a t u r C e l a i ~ a n t a r G e r i n d a4
.
Kangka. . .
.
I V ANALISA TEKNlK
. . .
.
. . .
A W S I T A S ALAT
B
.
E;EBUTUHAN TENAGA. . .
. . .
.
C KEHILANGAN TENAGA
.
D SISTl$M THANSMISI
. . .
.
E PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1
.
R o d a g i l a. . .
2
.
P o r o s. . .
Y
.
PMNGUJ 18il ALAY. . .
.
. . . *
A BAHAiil DAN A L A ~
.
6 TEMPAT DAN
W W U
. . .
.
C !&Y ODA
. . .
.
D PROSEIIUR
. . .
.
Y I HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A
.
PRW OT IEE ALAT. . .
. . .
1
.
K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan2
.
K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n. . .
3
.
K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i.
. . .
4
K o d a g i l a.
B PkIVGUJUN ALkY
. . .
1
.
Pengaruh C e l a k ~ a n t a r G e r i n d a d a n L i nt a s a n
. . .
H a l a m a n
. . .
.
3 K a p a s i t a s A l a t 64
4
.
R e n d e m e n. . .
65. . .
V I I.
AWALlSA EKUNOMI 67 A.
BIAYA PEMBUATAN ALAT. . .
67B
.
A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I'. . .
69. . .
C.
A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' 69 V I I I.
KESlYi€'ULAN DAN SARAN. . .
72
A
.
KkSIIViYULAN. . .
72
B
.
SARAN. . .
73
LAMTIRAN
. . .
74