• Tidak ada hasil yang ditemukan

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)"

Copied!
10
0
0

Teks penuh

(1)

WARNA (VARIASI) BASA BALI

RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

N. P. Febri Yuliani

1

, I. K. Paramarta

1

, G. Artawan

2

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Universitas Pendidikan Ganesha

Singaraja, Indonesia

e-mail:

{febriyuliani29@yahoo.com

,

ketutgembel@yahoo.co.id

gartawan@yahoo.com,}@undiksha.ac.id

Kuub

Tetilikan sane mamurda Warna (Variasi) Basa Bali ring Sesuratan Kwaca (Baju

Kaos) puniki madue tetujon mangda uning ngenenin indik kawentenan warna (variasi) basa ring sesuratan kwaca (baju kaos), teges ring sesuratan kwaca (baju kaos), lan kawigunan sesuratan ring kwaca (baju kaos). Soroh data sane

kaanggen ring tetilikane puniki inggih punika data deskriptif kualitatif. Jejring ring tetilikan puniki, sesuratan ring kwaca (baju kaos). Panandang ring tetilikan puniki inggih punika warna (variasi) basa ring sesuratan kwaca (baju kaos).Kramaning sane kaanggen mupulang data inggih punika kramaning observasi, lan kramaning dokumentasi. Kramaning seseleh data sane kaanggen ring tetilikane puniki boya sios wantah reduksi data, klasifikasi data, deskripsi data, lan pamicutet. Pepolih tetilikan puniki prasida nyihnayang, (1) warna (variasi) basa manut segi penutur. warna (variasi) basa profesi, pekerjaan utawi tugas penutur, warna (variasi) basa sosiolek, warna (variasi) basa idiolek, warna (variasi) basa manut yusa, warna (variasi) basa manut dialek. (2) ngenenin indik teges sane wenten ring sesuratan kwaca (baju kaos) ngamolihang teges sane mapaiketan sareng parilaksana lan budaya soang-soang krama, (3) ngenenin indik kawigunan sesuratan sane wenten ring sesuratan kwaca (baju kaos) kawigunan

interaktif lan kawigunan informatif.

Kruna Pangalih: variasi basa, baju kaos Abstrak

Penelitian yang berjudul Variasi Bahasa Bali di Tulisan Baju Kaos ini bertujuan untuk mengetahui keberadaan variasi bahasa di baju kaos, arti tulisan di baju kaos, dan fungsi dari tulisan yang ada di baju kaos. Subjek di penelitian ini adalah tulisan yang ada di baju kaos. Objek di penelitian ini adalah variasi bahasa yang ada di baju kaos.Metode pengumpulan data yang digunakan adalah metode observasi dan metode dokumentasi. Teknik analisis data yang digunakan dalam penelitian ini tidak lain adalah reduksi data, klasifikasi data, deskripsi data, dan kesimpulan. Hasil penelitian ini menunjukkan, (1) variasi bahasa berdasarkan segi penutur, variasi bahasa berdasarkan profesi, pekerjaan atau tugas penutur, variasi bahasa berdasarkan sosiolek, variasi bahasa berdasarkan idiolek, variasi bahasa berdasarkan usia, dan variasi bahasa berdasarkan dialek. (2) tentang arti dari tulisan yang ada di baju kaos mendapat arti yang berkaitan dengan prilaku dan budaya masing-masing masyarakat. (3)

(2)

manfaat dari tulisan yang ada di baju kaos mengandung manfaat interaktif dan manfaat informatif.

Kata Kunci: variasi bahasa, baju kaos Abstract

This research entitled Variasi Bahasa Bali di Tulisan Baju Kaos aimed to know the existence of language variation on shirt, the meaning of written words on T-shirt, and the function of the written words on T-shirt. This research used descriptive qualitative data. The subject of this research was the written word on T-shirt. The object of this research was language variation on T-shirt. The methods of this research were observation and documentation. Data analysis techniques which were used in this research were data reduction, data classification, data descriptive, and conclusion. The result showed that (1) language variation based on speaker, language variation based on profession, vocation or speaker’s job, sosiolek language variation, language variation based on idiolect, variation based on age, and dialect language variation. (2) The meaning of written word on T-shirt had relation to the behavior and culture of society. (3) The benefits of written words on T-shirt contained of interactive benefits and informative benefits.

Keywords: language variation, T-shirt

PURWAKA

Basa inggih punika piranti sane kaanggen saling sillur atur uning ring sajeroning mabebaosan (lisan) lan sesuratan (tulisan) ring kauripan jadma sarahina-rahina. Basa kabaosang piranti anggen mabebaosan krana basa punika maguna pisan sakadi titi panyambung paturu manusa ring pakraman. Malarapan basa, manusa prasida nyihnayang guna cita (alam pikir), budhi daya, tata susila lan ngarumaketang paiketan paturu manusa, antuk nguningayang tetamian para leluhure rihin, ngamargiang kauripan ring aab jagate kadi mangkin lan pangrencana kauripan sane jagi rauh.

Basa stata nglimbak manut galah lan genah. Basa punika nglimbak nginutin panglimbak ring kauripan sarahina-rahina. Pantaraning basa, budaya, lan kauripan krama sarahina-rahina mapaiketan pisan. Yening krama lan budaya nglimbak utawi magentos majantenan basa punika taler nglimbak utawi magentos (Sudjiantoro lan Dahidi, 2004: 209).

Ring Bali, basa Bali pinaka basa Ibu utawi basa kapertama sane iraga anggen mabebaosan sarahina-rahina. Wenten sane maosang basa punika banget mapaiketan sareng kabudayan santukan basa punika

sane nyinahang kabudayaan. Ring Bali akeh wenten basa sane malianan sareng desa sane tiosan punika kawasatanin dialek utawi warna (variasi) basa.

Warna (variasi bahasa) utawi ragam basa inggih punika daging pabligbagan ring

studi sosiolinguistik. Basa punika kadadosang akeh lan mawarna (bervariasi) penuturnyane sane nenten homogen

nanging pamargin interaksi sosial sane ipun laksanayang banget beragam. Manut panganggenyane, basa punika kaanggen antuk napi, ring bidang napi, napi jalur lan pirantinyane, lan sapunapi keformalannyane.

Kocap ragam basa pepes iraga panggih ring wewidangan sosiolinguistik. Ragam basa inggih punika warna (variasi) basa manut penganggenyane, matiosan sareng topic sane karaosang, manut

hubungan pembicara, kawan bicara, jadma

sane karaosang, muah medium pembicara (Bachman, 1990). Ragam basa olih penuturnyane kaanggap dados ragam sane becik, sane prasida kaanggen ring kalangan terdidik, ring karya ilmiah, ring kawentenan resmi, utawi ring surat menyurat resmi, disebut ragam baku utawi

(3)

Ragam basa, utamannyane ragam basa jurnalistik lan hukum, nenten tertutup prasida kaanggen wangun kosakata ragam basa baku mangda prasida dados anutan sareng parikrama pangangge basa

Indonesia. Dadosnyane mabuat (perlu)

kauratiang kaidah ngenenin indik norma sane kaanggen lan mapaiketan sareng sang sane mabebaosan (Fishman ed., 1968; Spradley, 1980).

Warna (variasi) basa yening manut genahnyane ngamolihang sane kawastanin

dialek regional, manut galah ngamolihang

warna (variasi) basa sane kawastanin

dialek temporal, kacingakin saking panutur

ngamolihang sane kawastanin glosalalia,

idiolek, manut kelamin, monolingual, status sosial, lan manut yusa.

Ring Bali, akeh wenteh warna

(variasi) basa lan akeh madue undagan

basa sane mawasta sor singgih basa Bali. Basa Bali kocap unik lan madue undagan

kesopanan sane tegeh. Jadma Bali rikala

mabebaosan patut nyingakin kawentenan genah. Sareng sira mabebaosan lan rikala

situasi napi. Indike puniki sampun kadabdabang ring basa Bali antuk situasi sane mabinayan, jadma sane mabinayan, lan basa sane kaanggen taler mabinayan. Indike puniki, wenten uger-ugernyane yadiastun nenten tertulis. Uger-uger puniki nenten dados dilanggar utawi kaanggen

asal-asalan. Yening indike puniki sampun

kamargiang, nilai etika sane wenten ring bebaosan punika jagi ical. Tinggen, (1978: 1) maosang basa Bali inggih punika basa sane unik pisan santukan madaging tata

krama sane banget tegeh. Ring pernyataan

punika prasida kacutetang kocap basa Bali punika madue peran sane mabuat pisan ring kauripan parikrama Bali, lianan nika taler antuk nyaga hubungan sane becik, taler antuk nyaga tata krama sane sampun kabanggaang olih jadma Bali.

Ragam basa Bali punika madue makudang-kudang versi, sane kapertama

versi saking “Majalah Pustaka” sane

kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana (1984) imbanyane,

irika katakenin kocap corak (ragam) basa Bali punika prasida kabinayang dados kalih, luire bsa kasar lan basa alus. Mabinayan sareng Dinas Pengajaran Daerah Provinsi

Bali (1971: 61) kocap ragam basa Bali

prasida kabinayang dados tiga, luire basa alus sor, basa alus madia, lan basa alus singgih. Paindikan sane matiosan taler kabaosang olih J. Kersten SVD ring bukunyane sane mamurda “Garis Besar

Tata Bahasa Bali” sane kocap raga basa

Bali punika prasida kabinayang dados lima, luire basa alus singgiih, basa alus madia, basa alus sor, basa alus mider, lan basa kasar. Simpen AB (ring Tinggen, 1087: 4) maosang kocap basa Bali prasida kabinayang antuk basa alus, basa kapara, lan basa kasar. Ring buku sane mamurda

“Imba Mabebaosan Nganggen Basa Bali,

sane kasusun olih Dinas Kabudayaan

Provinsi Bali (2003: 13) katakenin kocap

ragam basa Bali prasida kabinayang dados basa alus sane prasida kakepah malih antuk basa alus singgih, alus madia, alus sor lan alus mider, lan basa kapara lan basa kasar.

Tata cara mabebaosan ring Bali wenten pabinayan, yening mabebaosan sareng jadma lingsir saputnyane lebih

menghormati, yening mabebaosan sareng

jadma sane sebaya ketahnyane nenten nganggen anggah ungguhing basa Bali. Yening mabebaosan sareng sawitra sane sampun akrab ketahnyane nganggen basa kasar, nanging basa kasar puniki nenten ja kaanggen magerengan nanging kaanggen mabebaosan taler magegonjakan. Yening mabebaosan sareng Pedanda saputnyane nganggen basa alus santukan Pedanda punika jadma sane suci lan Pemuka

Agama. Punika sane kawastanin konsep

warna (varisasi) basa ring Bali.

Basa Bali ring kauripan krama Bali sakadi mangkin nenten ja kaangge mabebaosan (lisan) kemanaten, nanging mangkin basa Bali taler kaanggen ring sesuratan kwaca (baju kaos) sane akeh kaanggen olih para yowanane. Basa Bali nenten ja kaanggen mabebaosan (lisan) manten, nanging sampun kaadungang

(dipadukan) ring sajeroning sesuratan ring

kwaca (baju kaos) maka cihna basa Bali stata nglimbak manut panglimbak ring kauripan sarahina-rahina.

Kwaca (baju kaos) sane madaging sesuratan basa Bali madue arti sane prasida ngicenin tatulud (motivasi) sane becik pamekas ring para yowanane. Sadurung mabligbagang ngenenin indik

(4)

teges (makna), raris mabligbagang dumun ngenin indik kruna teges (makna) (kata

makna) manut kamus basa Indonesia

(Djajasudharma, 1999: 1) inggih punika (1)

arti, maksud, (2) maksud pembicaraan atau penulis. Teges kruna (Kata makna) yening

kacingakin saking pendekatan analistik utawi refrensial maarti pendekatan sane nyelehin suksma (esensi makna) antuk tata cara nelatarang unsur-unsur utama. Teges

(makna) maarti nilai hakiki ketahnyane

mapaiketan sareng budaya lan parisolah soang-soang pakraman. Teges mapaiketan sareng wangun lan kawigunan budaya sane kaanggen. Teges madue arti, kadadosang arti bebaosan utawi sesuratan sane kaicen olih suatu pembahasan, makna denotasi

makna kata atau kelompok kata sane

kadasarin antuk hubungan lugas antara

satuan bahasa dan wujud luar bahasa.

Nanging ring sajeroning teges sane maarti arti, maksud imbanyane nguningin lafal lan artinyane. Bermakna maarti madaging arti sane mabuat. Memaknai maarti nelatarang arti kruna lan muah sane lianan. Makna sane dimaksudkan ring tetilikan puniki inggih punika ngenenin indik teges sane wenten ring sesuratan ring kwaca (baju

kaos). Manut praktiasa (observasi awal)

rihin sane kamargiang olih panilik, akeh pisan krama Bali sane nganggen kwaca

(baju kaos) sane madaging sesuratan basa

Bali minakadi anak alit, truna-truni, lan anak lingsir.

Teori kawigunan basa inggih punika

teori sane kaanggen nelebin asapunapi

unit-unit basa ngamargiang

kawigunannyane. Indike puniki maarti teori punika taler prasida kaanggen dasar rikala nelatarang kawigunan-kawigunan beragam

leksikon ring BB evolusi saking etimon-etimon PAN ngenenin indik lingkungan.

Halliday (1973) maosang tiga kawigunan basa sane ka sejajarang sareng pangangge basa, kawigunan informatif, kawigunan interaktif, lan kawigunan

imajinatif utawi estetik. Maka tiga kawigunan punika karasayang pateh sareng makudang-kudang kawigunan basa sane karaosang olih makudang-kudang para ahli. Kawigunan basa sane karaosang olih Halliday madaging tiga indik sane utama, inggih punika (1) basa kaanggen maosang samian objek

(informative-narative-representational) dadosnyane Halliday nelatarang istilah kawigunan

informatif sane berorientasi ring isi/pesan (content), (2) basa madue kawigunan interaktif kaanggen antuk tatujon ”saya lan anda” (me and you), ngamedalang

sadaging pikayun (mengekspresikan) raga lan ngiyusin (mempengaruhi) jadma sane lianan (exspresive, conative, active) sane kawastanin kawigunan interaktif, lan (3) basa kaanggen antuk tatujon imajinatif utawi estetik (magis, ritual, poetic).

Panutur basa Bali kantun tresna ring basa Bali, yadiastun aab jagate sampun nglimbak kadi mangkin, krama Bali akeh sane seneng lan nganggen kwaca (baju

kaos) sane madaging sesuratan mawinan

kwaca punika lais ring pasar. Yadiastun wenten kwaca (baju kaos) sane sampun kasub arannyane sakadi Joger, Billabong,

Rip Curl krama Bali kantun akeh sane

seneng lan nnumbas kwaca (baju kaos) sane wenten (merk) sesuratan basa Bali. Kawigunan basa Bali matekepan pisan indike sinalih tunggilnyane pinaka piranti ngamedalang sadaging pikayun

(mengekspresikan) antuk mawigunayang

sesuratan basa Bali ring kwaca (baju kaos). Indike punika taler nujuang panutur basa Bali pamekas para yowane stata tumbuh guna daya (kreatifitas) sajeroning ngalestariang lan nglimbakang basa Bali.

Krama Bali sane nganggen kwaca

(baju kaos) majanten kadasarin antuk arti

sane wenten ring sesuratan basa Bali sane karasayang adung sareng kajatian kauripan sarahina-rahina sakadi sampun kabaos sadurungnyane kwaca (baju kaos) sane madaging sesuratan basa Bali madue arti sane prasida ngicenin tatulud (motivasi) sane becik pamekas ring para yowanane. Mungguing indike punika, sang sane makarya kwaca (baju kaos) wantah

terinspirasi saking kauripan jadma sarahina-rahina. Ring pikenohnyane ngamedalang guna daya (kreatifitas) kruna-kruna sane dados lengkara sane kasurat ring kwaca (baju kaos). Kwaca (baju kaos) punika ka produksi olih Garmen Shaman. Garmen Shaman punika genah makarya makudang-kudang kwaca (baju kaos) silih tunggilnyane kwaca (baju kaos) sane madaging sesuratan basa Bali.

(5)

Tetilikan puniki boya ja tetilikan sane kapertama ngenenin indik warna (variasi) basa. Tetilikan sane masaih sampun wenten kalaksanayang sadurungnyane sakadi (1) olih Luh Putu Vitri Wulandari 2013, sane mamurda Analisis Penggunaan

Ragam Bahasa Hormat (Keigo) dalam Manga Meichan No Shitsuji 18. (2) olih

Yessi Andriani sane mamurda Variasi

Bahasa SMS (Short Message Service) Dalam Surat Kabar Padang Ekspres: Tinjauan Sosiolinguistik (2011).

Malarapan antuk punika, tetilikan puniki kalaksanayang mangda prasida nguningin warna (variasi) basa Bali sane kaangen sesuratan kwaca (baju kaos). Wit saking asapunika, tetilikan puniki pacang nilikin indik Warna (Variasi) Basa Bali ring Sesuratan Kwaca (Baju Kaos).

Dadalan pikobet ring sajeroning tetilikan puniki inggih punika (1) Sapunapi warna (variasi) basa Bali sane kaanggen ring sesuratan kwaca (baju kaos)? (2) Sapunapi manten teges sesuratan kwaca

(baju kaos) basa Bali ring kwaca (baju kaos) punika. (3) sapunapi kawigunan

sesuratan basa Bali ring Kwaca (baju kaos). Tetujon ring tetilikan puniki inggih punika (1) Mangda uning warna (variasi) basa napi manten sane kaanggen sesuratan basa Bali ring kwaca (baju kaos) punika. (2) Mangda uning napi teges sesuratan basa Bali ring kwaca (baju kaos) punika. (3) Mangda uning napi kawigunan sesuratan basa Bali ring kwaca (baju kaos) punika.

KRAMANING TETILIKAN

Kramaning tetilikan pinaka piranti sane ngawantu mangda prasida nuju tatujon. Ngamolihang utawi nenten ring sajeroning nglaksanayang tetilik, punika manut kramaning sane kaanggen.

Manut Wendra (2011: 52) kramaning tetilikan inggih punika tata cara sane katempuh ring sajeroning tetilikan. Tata cara sane pacang kalaksanayang utawi katempuh ri tatkala tetilik puniki polih katelatarang indik (1) palihan tetilikan, (2) jejering lan panandang tetilikan, (3) mupulang data, (4) piranti tetilikan, (5) data tureksa.

Palihan tetilikan ring tetilikan puniki inggih punika nganggen palihan tetilikan

deskriptif kualitatif santukan ngawedarang

data sane kapolihang antuk kruna-kruna. Data sane kabahbahang (kadeskripsiang) marupa warna (variasi) basa ring sesuratan sane wenten ring kwaca (baju kaos). data punika pacang katelatarang ngenenin indik sesuratan sane wenten ring sajeroning kwaca (baju kaos).

Jejering ring tetilikan puniki boya ja nenten tios wantah sesuratan sane wenten ring kwaca (baju kaos). Santukan punika sane pinaka genah nyenengnyane pikobet ring tetilikan puniki. Panandang ring tetilikan puniki inggih punika warna (variasi) basa Bali sane wenten ring kwaca (baju kaos). Manut Satori lan Komariah (2013: 46)

sampel inggih punika pahan sane rumpit (bagian kecil) saking populasi sane kambil

manut uger-uger sane prasida ngangganin

populasi punika. Yening populasinyane

akeh, lan panilik nenten prasida nilikin makesami sane wenten ring populasi, umpainyane duaning keterbatasan dana, bayu (tenaga), lan galah, dadosnyane panilik prasida nganggen sampel sane kaambil saking populasi (Sugiyono, 2013: 118). Malarapan antuk panampen punika panilik nganggen sampel ri tatkala nilikin

tetilikan punika. Ring sajeroning penyampelan tetilikan ngamargiang teknik robability sampling. Manut Sugiyono (2013:

120) teknik probability sampling inggih punika teknik ngambil sampel sane ngicenin peluang sane pateh majeng makesami anggota populasi sane anggen

anggota sampel. Wenten makudang-kudang teknin probability sampling,

minakadi, simple random sampling, proportionate stratified random sampling, disproportionate stratified random, lan sampling area. Saking makudang-kudang teknik punika ring tetilikan puniki panilik

nganggen simple random sampling.

Sugiyono (2013: 120) maosang simple

random sampling inggih punika

pengambilan sampel kalaksanayang antuk

clogcag (acak). Tata cara puniki kamargiang yening anggota populasinyane pateh (hogen). Puniki awinan ring tetilikan puniki ngamargiang simple random sampling.

Kramaning mupulang data ring tetilikan puniki inggih punika (1) kramaning

(6)

(1) Kramaning observasi kaanggen antuk utawi nyingakin langsung kawentenan kwaca (baju kaos) sane madaging sasuratan ring krama (masyarakat). Panilik prasida uning asapunapi kawentenan kwaca (baju kaos) utamannyane kwaca

(baju kaos) sane madaging sasuratan

nganggen basa Bali. Observasi kalaksanayang mangda prasida ngamolihang sasuratan-sasuratan ring kwaca (baju kaos) sane pinih becik sane jagi kaselehin. Observasi pinaka dudonan kapertama sane kalaksanayang sadurung ngamolihang sesuratan sane patut anggen tetilik. Iriki panilik ngamolihang makudang-kudang sasuratan sane pinih becik sane pacang kaselehin. (2) kramaning

dokumentasi kaanggen antuk ngarereh

foto-foto kwaca (baju kaos) sane madaging sasuratan sane wenten ring krama

(masyarakat). Dokumentasi punika dahat

ngawantu pisan majeng ring panilik ring sajeroning mupulang data.

Ri tatkala mupulang data panilik nganggen piranti sane marupa kartu data. Kartu data punika kaanggen nyatet sesuratan warna (variasi) basa Bali sane wenten ring kwaca (baju kaos) ring sajeroning krama.

Sugiyono (2009: 335) maosang data tureksa inggih punika proses ngarereh tur nyusun data sane kapolihang saking wawancara, catatan lapangan, lan dokumentasi mangda sistematis antuk nyorohang data ring soang-soang kategori, nglaksanayang sintesa, nyusun ring sajeroning pola, milihin data sane mautama sane pacang kaplajahin, tur ngaryanin pacutetan. Madasar antuk teori data tureksa, tetilikan puniki nganggen tata cara minakadi.

Mereduksi data inggih punika nyutetang, milihin unteng sane kautamayang tur ngicalang sane nenten manut ring tetilikan (Sugiyono, 2006: 338). Data sane kareduksi inggih punika data sane nenten kaanggen duaning nenten manut sekadi ring tetujon. Data sane kapolihang saking metode observasi, metode dokumentasi.

Nyoroh-nyorohang data manut tetujon ipun pinaka penglompokan data, tegesnyane data sane sampun kapupulang selanturnyane kaklompokang madasar

antuk soroh data. Nyoroh-nyorohang dan puniki kalaksanayang majeng ring pikenoh utawi pikeneh dokumentasi, observasi, lan

wawancara. Nyoroh-nyorohang puniki kalaksanayang manut saking pikobet sane katilikin.

Nelatarang indik data inggih punika pikenoh makudang-kudang pupulan data sane sampun kasusun manut ring dudonan sane anut (sistematis). Sesampune data punika kasorohang, selanturnyane kalanturang antuk deskripsi data. Data-data sane sane sampun kapilah utawi kasorohang kauwah malih ring wangun sane sampun gampil (rapi) tur nenten marupa patinget sane kasar.

Sesampune reduksi data, klasifikasi data miwah deskripsi data kamargiang penyutetan data sane pinaka pamargin sane kaping untat. Sugiyono (2006: 345) maosang, penyutet ring ajeng sane sampun kawentenang sampun madue kaanan ajebos tur jagi mauwah rikalaning wenten bukti-bukti sane anyar, sane kuat nukung ring pamupulang data selanturnyane. PEPOLIH lan PABLIGBAGAN

Data sane ngranjing ring warna

(variasi) basa manut profesi, pekerjaan

utawi tugas penutur inggih punika sakadi

sing peteng sing mulih. Lengkara sing peteng sing mulih, adi kene hidup cange, bedik ngomong bedik pelih, ngranjing ring

warna (variasi) basa sosiolek.

Salanturnyane lengkara demen melali

engsap mulih, diastun selem yang penting kalem, sakit keneh cang ulian ci, biar bodo yang penting sukses ngranjing ring warna (variasi) basa idiolek. Lengkara ulian nyai cang galau, gradag-grudug yang penting happy ngranjing ring warna (variasi) basa

manut yusa. Lengkara sane kaping untat inggih punika sing kasar sing akrab ngranjing ring warna (variasi) basa dialek.

Lengkara sane kapertama inggih punika sing peteng sing mulih ngranjing ring warna (variasi) basa manut segi penutur soroh profesi, pekerjaan utawi tugas penutur. Lengkara punika ngranjing ring warna (variasi) basa manut profesi

santukan lengkara punika ketahnayne maceciren nyinahang para janane sane jemet makarya. Sakadi anak sane makarya dados supir truck ketahnyane para jana

(7)

sane makarya sakadi asapunika nenten ja nguratiang lemah peteng makta bias utawi batu ring genah sane doh. Samjar (2013) maosang warna (variasi) basa sane mapaiketan sareng soroh profesi, pekerjaan lan tugas sane nganggen basa punika, sakadi warna (variasi) basa sane kaangggen olih para buruh, guru, dokter muah sane lianan taler madue pabinayan warna (variasi) basanyane.

Lengkara salanturnyane sane ngranjing ring warna (variasi) basa manut segi penutur soroh sosiolek inggih punika adi kene idup cange. Lengkara punika ngranjing ring warna (variasi) basa manut segi penutur soroh sosiolek santukan nyinahang jadma sane kahanan kauripannyane kirang. Ipun meled ngrasayang dados jadma sugih, nanging durung mrasidayang santukan kahanan kauripannyane kari kirang utawi tiwas.

Lengkara sane ngranjing ring warna

(variasi) basa manut yusa inggih punika

ulian nyai cang galau ngranjing ring warna

(variasi) basa manut yusa. Santukan

lengkara punika nyinahang jadma sane madue pikobet sareng gegelan ipune sane ngranayang yowana punika galau. Yening telebin malih kruna sane ketah kaanggen olih para yowana sane kantun madue pikobet ring manahnyane manawi sareng sawitra utawi gegelan ipune. Punika sane ngawinang lengkara ulian nyai cang galau ngranjing ring warna (variasi) manut yusa santukan kruna galau punika ketah kaanggen olih jadma sane sampun truna.

Lengkara sane ngranjing ring warna

(variasi) basa dialek inggih punika sing

kasar sing akrab. Santukan lengkara punika nyinahang kawentenan pagubugan para janane ring kabupaten Buleleng. Ketahnyane para jana sane sampun rumaket masawitra nganggen basa sane kasar ri tatkala mabebaosan. Indike punika nenten ja kaon sakewanten wantah pinaka

keakraban ri tatkala para janane punika

mabebaosan. Sakadi wenten sawitra sane wau rauh kaorahang cicinge ne mara teka. Matiosan taler ring genah sane tiosan basa sakadi punika kasengguh basa kasar sane kaanggen ri tatkala mauyutan. Manut Samjar (2013) warna (variasi) basa dialek inggih punika warna (variasi bahasa) saking

kelompok penutur sane akehnyane relatif,

sane wenten ring genah, wilayah, utawi

area tertentu. Imbanyane, basa Jawa dialek Banyumas, Pekalongan, Surabaya, miwah

sane lianan.

Ragam basa tulis inggih punika basa sane kapolihang kawigunan sesuratan antuk aksara dados unsur dasarnyane. Ring ragam tulis, mapaiketan sareng tata cara panyuratan (ejaan) lan aspek tata basa lan kosakata. Ring ragam basa tulis, iraga kaaptiang nguratiang indik kajangkepan unsur tata basa minakadi wangun kruna utawi susunan lengkara, kacumawisang palihan kruna, pangangge

ejaan sane becik, lan pangangge tanda

baca ring ngamedalang pamineh. Ring lengkara puniki samian ngranjing ring ragam basa tulis.

Sesuratan sane wenten ring kwaca

(baju kaos) inggih punika sakadi: 1) Sing Peteng Sing Mulih, 2) Demen Melali Engsap Mulih, 3) Adi Kene Hidup Cange, 4) Ulian Nyai Cang Galau, 5) Diastun Selem Yang Penting Kalem, 6) Gradag-grudug Yang Penting Happy, 7) Sakit Keneh Cang Ulian Ci, 8) Biar Bodo Yang Penting Sukses, 9) Bedik Ngomong Bedik Pelih, 10) Sing Kasar Sing Akrab.

Lengkara sane kapertama inggih punika sing peteng sing mulih. Yening selehin ring rasa basa krunanyane pikolih sane kapertama prasida kaparakang sakadi sesorohan puniki. Sing (Bk) peteng (Bk) sing (Bk) mulih (Bk)

Kruna-kruna sane wenten ring pikolih kapertama makesami ngranjing ring basa kapara (Bk). Makesami kruna sane wenten ring pikolih sane kapertama ngranjing ring basa kapara, santukan kruna-kruna punika wantah kaanggen ring para janane ri tatkala mabebaosan nenten wenten nyinggihang utawi ngasorang raga. Punika taler kruna-kruna punika taler kaaanggen ring sajeroning bebaosan pantaraning wangsa sudra. Ring buku Imba Mabebaosan

Nganggen Basa Bali, sane kasusun olih Dinas Kebudayaan Provinsi Bali (2003: 13)

basa kasamen kaanggen olih samian golongan nenten nyinggihang rasa, nanging nenten taler ngasorang rasa ri tatkala mabebaosan.

Lengkara sane kaping kalih inggih punika ulian nyai cang galau. Yening selehin ring rasa basa krunanyane pepolih

(8)

sane kaping kalih prasida kaparakang sakadi sesorohan puniki. Ulian (Bk) nyai (Bks) cang (Bks) galau (-).

Kruna-kruna sane wenten ring pikolih kaping kalih wenten sane ngranjing ring basa kapara (Bk) taler wenten ngranjing ring basa kasar (Bks). Santukan kruna-kruna punika wantah kaanggen ri tatkala magerengan sareng jadma sane tiosan. lianan ring punika prasida taler kaanggen ring sang sane sampun rumaket masawitra sakadi parajanane sane nyeneng ring Buleleng. Ring buku Imba Mabebaosan

Nganggen Basa Bali, sane kasusun olih Dinas Kebudayaan Provinsi Bali (2003: 13)

basa kasar inggih punika basa sane kaanggen ri tatkala jadma punika mamisuh lan magerengan sapunika taler basa puniki kaanggen ri tatkala magegonjakan sareng sawitra sane sampun rumaket masawitra.

Teges sane wenten ring sesuratan kwaca (baju kaos) inggih punika sakadi: 1)

Sing peteng sing mulih madue kalih teges

inggih punika sane kapertama mateges ngenenin indik jadma sane ngarereh pangupa jiwa ngantos peteng, teges sane kaping kalih inggih punika mateges jadma sane lali budal krana maseneng-seneng sareng sawitrannyane sakadi, minum-minum, matuakan, muah sane lianan, 2) Demen melali engsap mulih lengkara punika mateges indik jadma sane demen melali ngantos engsap mulih, 3) Adi kene hidup cange mateges indik jadma sane

mengeluh ring kauripannyane, 4) Ulian nyai

cang galau mateges yowanane sane madue pangrasa sane matungkasan ring manahnyane, 5) Diastun selem yang penting kalem mateges jadma sane selem nanging parilaksananyane kalem, 6) Gradag-grudug yang penting happy mateges para yowana sane kantun seneng malancaran utawi gradag grudug sareng sawitranyane, 7) Sakit keneh cang ulian ci mateges jadma sane madue pikobet sareng jadma sane tiosan, 8) Biar bodo yang penting sukses mateges jadma sane bodo nanging sukses, 9) Bedik ngomong bedik pelih mateges para janane sane madue papineh yening akeh ngaraos nenten ja parilaksanan sane becik, 10) Sing kasar sing akrab mateges yening durung kasar durung akrab.

Lengkara sane kapertama inggih punika bedik ngomong bedik pelih mateges para janane sane madue papineh yening akeh ngaraos nenten ja parilaksanan sane becik. Indike punika kra ring aab sakadi mangkin akehan para janane gelis salah tampi ri tatkala ngaresepang bebaosan anak tiosan. Sakadi wenten anak sane mageguyonan karesepang ipun nyimbingin parilaksananyane. Dadosnyane nika sane ngawinag para janane mapapineh akidik ngraos akidik taler iwangnyane. Dadosnyane sampun anut sareng panampen Djajasudharma (1999: 1) sane maosang teges punika sampun nyinahang parisolah soang-soang kramane.

Lengkara sane kaping kalih inggih punika demen melali engsap mulih mateges jadma sane kantun seneng melali utawi malancaran ngantos ipun engsap budal. Jadma sane demen melali engsap mulih akehan jadma sane alit lan jadma sane sampun truna. Jadma sane sakadi puniki sampun keni ius sareng sawitranyane sane tiosan. Yening sampun demen melali

engsap mulih ipun nenten ja engsap budal

kemanten, nanging ipun taler ngengsapang swadharma sane sapatutnyane kalaksanayang. Dadosnyane sampun anut sareng panampen Djajasudharma (1999:1) sane maosang teges punika sampun nyinahang parisolah soang-soang kramane Lengkara sane kaping lima inggih punika diastun selem yang penting kalem sane mateges jadma sane madue kulit selem nanging parilaksananyane kalem utawi becik. Ring indike puniki parisolah jadmane punika sampun matilesang raga antuk kahanan deweknyane. Parilaksana punika becik pisan kalaksanayang mangda nenten kasengguh jele goba jele ati. Dadosnyane sampun anut sareng panampen Djajasudharma (1999: 1) sane maosang ring teges punika sampun nyinahang parisolah soang-soang kramane.

Data sane ngranjing ring kawigunan

interaktif inggih punika sakadi: 1)

Sing peteng sing mulih, 2) Demen melali engsap

mulih, 3) Adi kene hidup cange, 4) Ulian nyai cang galau, 5) Gradag-grudug yang penting happy, 6) Sakit keneh cang ulian ci, 7) Sing kasar sing akrab. Lan data sane ngranjing ring kawigunan informatif inggih

(9)

punika 8) Diastun selem yang penting kalem, 9) Biar bodo yang penting sukses, 10) Bedik ngomong bedik pelih.

Lengkara sane kapertama inggih punika ulian nyai cang galau ngranjing ring kawigunan interaktif santukan saking lengkara punika nyinahang para janane sane ngawedarang sadaging pikayunnyane (mengekspresikan) rasa sane sebet lan inguh krana mauyutan sareng gegelannyane. Ketahnyane aab sakadi mangkin para janane sane galau kasinahang ring sajeroning media sosial sakadi facebook, bbm (black berry messenger), lan kwaca (baju kaos) muah sane tiosan pinaka genah punika taler sarana nyinahang sadaging pikayun. Dadosnyane sampun anut sareng panampen Halliday (1973) sane maosang kawigunan iteraktif punika kaanggen antuk tetujon saya lan anda ngamedalang sadaging pikayun sadaging pikayun (mengekspresikan) raga lan ngiyusin jadma sane lianan.

Lengkara sane kaping kalih inggih punika biar bodo yang penting sukses lengkara punika ngranjing ring kawigunan

informatif santukan lengkara punika nelatarang pabesen majeng ring para janane yadiastun nenten jegeg utawi bagus sakadi anak tiosan mangda prasida taler iraga mautsaha tur ngamolihang labdakarya ring kauripan. Yening maosang indik kajegegan lan kabagusan ring jagate puniki nenten ja nika sane mautama sakemaon kaweruhan punika taler utsaha sane jemet musti karuruh ring jagate nglaksanayang kauripan cutetnyane nincapang kaweruhan punika sane mautama ring jagate mangda prasida iraga ngruruh napi sane kaaptiang. Dadosnyane sampun anut sareng panampen Halliday (1973) sane maosang kawigunan informatif nelatarang samian objek sane madaging pesan utawi pabesen majeng ring jadmane.

PAMUPUT

Saking napi sane kawedar ring duur, dadosnyane prasida kaambil makudang-kudang pamicutet inggih punika, Warna

(variasi) basa sane kapolihang ring tetilikan

puniki inggih punika warna (variasi) basa manut profesi, pekerjaan utawi tugas

penutur ngenenin indik pabinayan warna

(variasi) basa sane kaanggen olih dokter

miwah buruh, warna (variasi) basa sosiolek ngenenin indik pikobet para panuturnyane sakdi keadaan sosial ekonomi, warna

(variasi) basa idiolek ngenenin indik warna (variasi) basa sane mapaiketan sareng idiolek soang-soang jadma, warna (variasi)

basa manut yusa ngenenin indik warna

(variasi) basa sane kaanggen jadma sane

kari alit lan sane sampun truna mabinayan, lan warna (variasi) basa dialek ngenenin indik warna (variasi) basa sane kaanggen ring pagubugan tertentu. Ring sesuratan punika nganggen sor singgih basa Bali. Basa sane pinih akeh kaanggen inggih punika basa kapara lan basa kasar. Santukan basa kapara punika dados kaanggen olih samian golongan sapunika taler basa kasar kaanggen ri tatkala magegonjakan lan magerengan.

Teges sane kapolihang ring tetilikan puniki inggih punika wenten teges sane sampun nyihnayang parisolah soang-soang kramane lan teges sane sampun nyihnayang budaya soang-soang kramane. Dadosnyane, teges sane nyihnayang parisolah soang-soang kramane sane pinih akeh kapolihang ring tetilikan puniki.

Kawigunan sane kapolihang ring tetilikan puniki inggih punika kawigunan

interaktif ngenenin indik ngamedalang

sadaging pikayun (mengekspresikan) lan ngiusin (mempengaruhi) jadma sane lianan, lan kawigunan informatif ngenenin indik ngicenin pabesen sareng jadma sane lianan.

KAPUSTAKAAN

Andriani, Yessi. 2011. Variasi Bahasa Pada

SMS (Short Message Service)

Dalam Surat Kabar Padang

Ekspres: Tinjauan Sosiolinguistik. Skripsi (tidak diterbitkan). Padang:

Universitas Andalas.

Djajasudharma. 1999. Kamus Bahasa

Indonesia. Jakarta.

Halliday, MAK. 1973. Ekplorations in the

Funcions of Language. London:

Edward Arnold.

Sudjianto dan Ahmad Dahidi. 2004.

Pengantar Linguistik. Jakarta: Kesiant

Blanc.

Sugiyono. 2005. Memahami Penelitian

(10)

dan Laporan Penelitian. Bandung:

Alfabeta.

Satori, Djam’an dan Aan Komariah. 2013.

Metodologi Penelitian Kualitatif.

Bandung: Alfebeta

Tinggen, I Nengah. 1987. Sor Singgih Basa

Bali. Eka Cipta: Singaraja.

Wendra, I Wayan. 2011. Buku Ajar

Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja:

Undiksha.

Wulandari, Luh Putu Vitri. 2013. “Analisis Penggunaan Ragam Bahasa Hormat (Keigo) Dalam Manga Meichan Shithuji 18”. Tugas Akhir

(tidak diterbitkan). Singaraja: Undiksha.

Referensi

Dokumen terkait

(2013) juga tidak sejalan dengan penelitian yang dilakukan oleh Ranto (2014) dengan hasil penelitian bahwa citra merek tidak berpengaruh signifikan terhadap keputusan pembelian

Dalam pembahasan kali ini lebih difokuskan pada analisa kekuatan struktur dari FPSO sevan marine yang outputnya berupa hasil tegangan maksimum yang diperoleh

Metode yang dilakukan dalam penelitian ini adalah penelitian pengembangan (Research and Development). Instrumen yang digunakan untuk mengumpulkan data yaitu 1)

Secara umum untuk mengatasi kemikinan di Samigaluh yang terjadi karena aspek ekonomi, kerentanan, keterisolasian dan ketidakberdayaan dapat dilakukan dengan berbagai solusi seperti

Dengan menerapkan aplikasi Odoo modul purchase management pada perusahaan, maka proses bisnis perusahaan akan berjalan lebih optimal dan efektif karena PO yang di buat

--- Menimbang bahwa setelah mempelajari perkara ini secara seksama, maka menurut Majelis Hakim pengadilan Tinggi Medan, pihak Pembanding/Tergugat-IV telah

Produktivitas kerja adalah tingkah laku kerja karyawan yang dipengaruhi oleh pola disiplin kerja, tingkat absensi dan disiplin kerja yang ada pada perusahaan,

--- Menimbang bahwa memori banding beserta tambahan memori banding yang dikemukakan oleh pihak Tergugat/Pembanding yang ternyata tidak ada hal-hal yang baru yang perlu