A N G R A T O N I A L A M K A R A H A Y O N
“ If you don’ t car e f or t he root s of t he pl ant , you cannot expect t he f l ower
t o bl ossom beaut if ul l y” . Rerangken sesot ya ingkang rineka dening Thomas
Dinan, priyant un Amerika ingkang kasengsem dhat eng budaya Jaw i, punika
wau nyandhi wewangening kandha bil ih manawi kit a sampun bot en kersa
ngupakara oyot ipun, mokal kit a badhe saged nyawang asrining sekar
ingkang anj rah mekar ngrembaka. Manawi oyot ingkang t inandur punika
namung badhe dipun l ebur, dipun rer abuk namung badhe di pun remuk,
dipun rumpaka namung badhe dipun praw asa, punapa budaya Jawi
minangka oyot ipun t iyang Jaw i punika l aj eng kedah siningid ing weca
kal anggengan? Saeba cuwa l an kuciwa manah punika manaw i t iyang Jaw i
ngant os kical an kibl at ing pangl uru, t undhonipun namung nyancang ewoning
pangangen-angen ingkang t uml awung t umangsang ing korining mendhung
ngenguwung. Bakal l ungkrah sakabehing r asa sumarah yen j iw a Jaw i kl akon
ngant i bubrah.
Il a-il a dina sinabet na ing il a duni t inebihna t ul ak sari k dhumawahing
t aw ang-t ow ang. Para pr iyagung hanung-hanung l ebda ing sal wiring r eh
menggahing kawruh l an kaut aman, kal il anana manaw i ing ri ki kul a nekad
t umut nj egur mak byur ing t uking kaweruh l umant ar andharan ing
ngandhap punika, l aj eng cecibl on penak seger munyer-munyer sinambi
t et embangan hambarang j ant ur t uwin hambal ang gondhang t ut ur,
rengeng-rengeng angegidung pamel ing dhiri kangge hanggondhel i w erdi ingkang
kuwawi nedhahaken samukal ir kibl at ing pangl uru kant hi kumawant un
anggel ar gul ung medhar weri t ing perkawis Ji wa Jaw i punika
kacundhukaken kal iyan kabet ahan samangke t anpa nil ar piwul ang kina
ingkang ngemu aj i l anggeng.
Kumal ancang kul a adhapur anyerep-nyer epaken l inggih sal ehing Ji wa Jaw i
hing ngarsa panj enengan punika sayekt osipun namung saderma hanet epi
darmaning ngagesang wont en ing samadyaning bebrayan. Kul a rumaos
kaj ibah t umut hambundhel i sart a mul at edi endahing budaya l an sast r a
anggen kul a angegungngl uhuraken kabudayan piyambak amr ih l est ari
widada sal aras kal iyan kayekt osan mekar mungkaring j aman. Ing pangaj ab,
mugi andharan kul a punika sageda muj udaken sat unggal ing bab ingkang
kenging kangge ubarampening imbal wacana supados w awan rembag
punika l angkung ment hes l an mikant uki. Jer waj ibing t iyang gesang punika
rak namung kal ih, inggih punika sinau l an mul ang, t amt unipun kant hi
wicaksana inggih punika sageda ngrumaosi l an manger t osi dhat eng
cacading dhiri sar t a mbudidaya kepr ipun amrih karaos manis, mat is, pant es
l an sakeca t anpa nyampyok pangreksaning darbeking l iyan.
Dikot omi l aw as anyar, kuna modher en, sing modher en kudu digondhel i
rapet sing t radhisional kudu di t inggal gl anggang ut aw i kosokwangsul ipun,
punapa dene “ romant isasi masa l al u” vs “ nguri-uri budaya” , udreg-udregan
perkawis punika badhe t ansah wont en l an sah-sah kemawon, kapar a mal ah
sae amargi saged sangsaya nj embaraken waw asan kit a, saengga kit a saged
mahyakaken pamikiran-pamikiran ki t a kant hi l angkung pat it is l an ment hes
saha saged kat ampi dening nal ar. Tuwuhipun mawarni-w arni pamanggih,
kal ebet sadaya panyaruwe ingkang kawedal saking l at hi, punika rak
sampun nama l imrah. Pramil a ki t a sampun was sumel ang mal ih, ingkang
baken ki t a kedah j ej eg, j aj ag, j umuj ug anggen kit a sami l el umban t umut
andhudhuk, andhudhah, adamel mekar ngrembaka budaya Jawi. Sikep
t ol er an dhat eng di kot omi punika ugi perl u kangge gl adhen ol ah r asa
supados ki t a t ansah waspada, t ansah ngangge pet ungan ing sabarang
t umindak, nora kena den awur ing sat emah sasar susur.
Tembung waspada piyambak mengku t eges “ t ansah awas ing pada” .
Manaw i padane punika “ pada l ingsa” (t andha koma ing aksara Jaw i), inggi h
kedah w ont en l et -l et ane, ambegan rumiyin saw et awis l aj eng l umampah
mal ih. Semant en ugi manaw i padane punika “ pada l ungsi” (t andha t i t ik),
inggih kedah purun mandheg mak sssst , direm sampun ngant os babl as
mindhak kadr aw asan mangke. Wont en ing j agad pakel iran, sinambi
ndhodhog kot hak ki dhal ang asr ing par ing sasmit a “ kadya kukil a mung
weng gant angan". Para niyaga, wiraswar a, l an waranggana sadaya sampun
nggel ar sampak sakarepe udel e dhewe (sing arepe mangan udel e dhew e
kaya cak sapt a ya sapa cak), amargi sasmit a wau minangka t andha manaw i
sampun wancinipun nabuh gendhing Per kut ut Manggung.
Sapunika sumangga kit a gagas-gagas, kit a sadaya punika r ak ‘ korban’
saking prast aw a sej arah t a? Pramil a kangge ngadhepi mangsa samangke l an
ingkang badhe kal ampahaken, prayogi nipun kit a kedah purun nol eh
mawingking supados bot en kesampar kesandhung anggen kit a badhe
t umapak l umampah mangaj eng manggihi karahayoning bebrayan ing al am
sawegung. Ning kosokwangsul ipun, kul a ugi bot en kuwawi angl uput aken
sat unggal ing pamanggih ingkang mrat el akaken bil ih punj ering kaw igat osan
ing sal abet ipun kit a t umandang damel , punika kedah ml igi t umuj u ing riki
l an ing wekdal samangke. Pamanggih punika manawi kamamah l embut
inggih pancen wont en l er esipun, sauger pamanggih makat en wau bot en
pisan-pisan angl irw akaken dhat eng sadaya kedadosan ingkang sampun nat e
gumel ar, nanging t et ep dipun kant heni kaweruh saking pundi sangkan ki t a
punika l an daya pangari baw a saking prast awa sej arah ingkang pundi
ingkang handadosaken ki t a kados sapunika. Rumangsa mel u handarbeni,
waj ib mel u hanggondhel i, mul at sarir a hangrasa w ani.
Sant ayana, sal ah sat unggal ing f il osof saki ng sabrang Kil enan ugi nat e asung
wew arah, kint en-kint en makat en ungel ipun "Those who don't know t hei r
own hi st or y ar e condemned t o r epeat i t . " [ Sok sint ena ingkang bot en
ngawuningani sej arahipun, padat anipun l aj eng angambal i pr ast awani pun. ]
Ancasipun angrikat aken anggenipun badhe anggayuh kamaj engan,
gumregah enggal t at a-t at a murugi ingkang saweg dados saw angan, bebasan
nginanga durung abang ngidua durung asad, mak j l eg sampun dumugi ing
pucuk. Nanging sarehning sampun kical an ingkang saged dados pancadan,
bot en sanes inggih punika budaya Jawi minangka per angan j at i dhirinipun
piyambak--ingkang sami di pun singkiri kapar a mal ah kaasor aken
draj at ipun--t emahan ing sat engahing margi ingkang pinanggih namung
reribed, j ebul mal ah dharedhah t ansah panca bakah kal iyan bangsanipun
piyambak. "Kasmaran angimpun kawrin, ngaran Sul uk Sangkan Paran, amr ih
angandika Kanj eng Rasul , sapa kang wruh ing sar ira, sayekt i wruh Hyang
Widdhi, pest hi ananing manungsa, kadis punika pakone pan nora kuwasa
nora, manungsa ngawruhana, inya ingkang nedya weruh, wruh babarir a
kamul yan. . . . "
Ingkang dados sedyaning manah kul a, inggih punika namung badhe maw as
sal ah sat unggal ing wat aking manungsa ingkang ing wekdal samangke perl u
sanget kagesangaken. Manungsa punika kasinungan wat ak saged nat a.
Sint en ingkang ngl irwakaken t amt u badhe manggihi kapit unan ageng bot en
saged angrat oni al am karahayonipun. Gesangipun manungsa punika saged
kat it ik saking cipt a, rasa, l an karsani pun. Sipat ing gesangipun manungsa
warni t iga w au kenging kul a t embungaken daya-dayaning Gust i ingkang
wont en ing manungsa.
[ 1] Cipt a punika kepl asipun dhat eng kaweruh. Ananging manungsa kedah
enget dhat eng w et ing kodrat , bil ih kaw eruh wau kedah t umuj u dhat eng
pangurbanan, inggih punika sepi ing pamrih karenan l ereming reh rahayu,
dados t umuj u dhat eng karahayon.
[ 2] Karsa punika pent okipun dhat eng panguwasa, amargi manungsa punika
manawi sampun saged mr anat a badhanipun piyambak, inggih saged
mranat a dhat eng kiw a t engenipun. Namung kemawon, kaw asa ingkang
sampun kasar ira dening manungsa punika wau kedah kangge angayomi.
[ 3] Rasa punika kepl asipun dhat eng kat r esnan, dados kedah maw i
kekiyat aning raos.
Wat ak punika dumunung wont en ing ut ek, naminipun pamikir. Sadaya
ingkang medal saking w ew engkon punika nami pikiran. Samangsa manungsa
gadhah pi kaj eng, pamikir l aj eng kat aman dhat eng dayaning pikaj eng wau,
l aj eng ebah. Lha ebahing pami kir puni ka ingkang di pun wast ani mikir,
sanes mikir-mi kir. Dene bent enipun, t i yang mikir punika mest i wont en
ancas t uj uwanipun. Pikiran sat unggal l an sat unggal i pun ingkang j umedhul
perl unipun ngupadi pamanggih ingkang mikant uki dhumat eng ingkang
ngebahaken pi kir an wau.
Tiyang mikir punika kados dene t iyang ml ampah: dumugi ing prasekawanan
bot en sumer ab l aj enging l ampahipun, punapa mangiwa punapa manengen.
Samangsa t iyang punika namung l inggih kemawon, t amt unipun bot en
badhe sumerab margi pundi ingkang ki nt en-kint en l er es. Bent en sanget
samangsa t iyang w au l aj eng purun menek uwi t inggil upaminipun, saged
sumerab t l at ah saki wa t engenipun. Ing inggil uwit saged angsal pamanggih,
margi pundi ingkang sakint en saged dumugi ing papan ingkang kat uj u.
Lepat l an l er esipun pamanggih w au badhe kayekt osan manawi sampun
dipun l ampahi. Kosokwangsul ipun, t iyang mikir-mikir punika namung
anampeni saben pikir an ingkang medal saking kaj engipun piyambak, bot en
wont en punt honipun, t anpa pamanggih punapa-punapa.
Dados punt honing t iyang mikir punika angsal pamanggih. Pamanggih w au
yen kacobi nembe kasumeraban l er es l an l epat ipun. Cekakipun: t iyang
purun mikir punika manawi angsal rer i bed, wuj uding kar ibedan w
arni-warni, kaj engipun namung badhe ngical i karibedan wau. Punika ingkang
dados pamr ihipun t iyang mikir, mil a wont en t et embungan yen bot en
wont en l ampah t anpa pamrih t egesipun t anpa t uj u. Dene l ampahipun
kados makat en, samangsa t iyang punika manggih kar ibedan, l aj eng
pamikiripun kendel j egreg kados t iyang l umampah ingkang kaal
ang-al angan. Ing bat os wont en pikaj eng badhe ngicang-al i pepang-al ang w au.
Pamikir, kadayan saking dayaning pi kaj eng, l aj eng samekt a badhe nyambut
damel . Kar ibedan wau kapil ah-pil ah, perl unipun badhe nyumerabi sapint en
agenging kar ibedan sart a badhe kabucal mbaka sakedhik. Pil ah-pil ahan
l aj eng kawawas mbaka sat unggal , urut , bot en sapurun-purun kemawon
pamendhet ipun. Sadaya pangal amaning pamikir l aj eng kaw edal aken.
Pangal aman wau dipun got hak-gat hukaken, wiwit nyobi-nyobi pangal aman
pribadi pundi ingkang sakint en saged ngical i kar ibedan punika. Wekasaning
panyobi w au angsal pamanggih sat unggal kal ih ingkang saj ak saged
nyumerabi l eres l an bot enipun. Manawi panci l eres, nama yen pami kir an
l eres. Manaw i pamanggih w au bot en mi kant uki, nama yen pamikiranipun
l epat ut awi kl ent u.
Saged ngrumaosi l an mangert osi, punika perkawis ingkang raket keket
supeket cat hok gawel ipun kal iyan mul uring pamikir, ingkang sakawi t saged
mangert os sebab saking mikir ut awi mangert os sebab saking pangr aos.
Sadaya kempal ing pangert osan ingkang mij il saking pamikir ut awi pangraos
muj udaken undhuh-undhuhan saking wer uh, amil a l aj eng kasebat kaweruh,
amargi ingkang dados empan par aning gil ig punika inggih saking t umanduk
ing weruh. Inggih pikaj enganing manungsa ingkang kasurung dening rumaos
hambet ahaken saha niyat ipun kepingin mangert osi dhat eng samukawi s
punika ingkang dados dhasaring kaw eruh.
Saking daya pakart ining pi kir, kaw eruh punika l aj eng nuwuhaken
pangert osan. Hewadene panger t osan i ngkang t uwuh saking mul uring
pamikir ingkang dipun kant heni kekiyat aning pangraos, kepl asi pun mangke
l aj eng t umuj u dhat eng kat r esnan, t resna dhat eng sasamining ngagesang.
Tuwuhing pangert osan punika bot en cekap namung kandel-kumandel
saking moncer ing pepaking kaw eruh i l mu-il mu pangawi kan kemawon,
ut awi saking ngapal aken punapa dene ni rokaken isining buku l an rer ipt an
sanesipun, l aj eng nj aj al -nj aj al piyambak ngiras pant es nyinau nenit eni l an
nggagas-nggagas ut aw i ngl imbang-ngl imbang. , nanging ugi kedah saged
nyumerabi kawont enan sarana kersa migat osaken dhat eng kawont enan
wau, punika ingkang nama maca kahanan.
Migat osaken dhat eng kawont enan puni ka t egesipun nanggapi dhat eng
ebahing indriya, nabet saha mangert os dhat eng t abet punika saperl u
kangge nggugah raos. “ Sing sepi resepana, sanadyan sing sepa or a
muspra. ” Moncering w ej angan punika saged kangge cakot an manawi badhe
mirant osaken margi ingkang kedah dipun ambah dening para l el ampah,
murih bot en angececer wanci sar t a saged rancag dumugining
gegayuhanipun. Wohipun t iyang migat osaken kawont enan punika t amt u
kawont enan. Manawi t iyang punika sampun gesang raosi pun, padat anipun
l aj eng t uwuh niyat ipun t umut hangr erencangi kadumugening sedya
angrat oni al aming karahayon ing sal ebet i ng gesangi pun.
“ Pepindhanipun gupal a kawarsan [ reca l umut en saking l aw asipun] , punika
kangge nggambar aken manungsa ingkang gesangipun t anpa l inambaran
raos, ” makat en Rama Topo ing Pakuncen paring damar seser epan ngengingi
perkawis raos punika. “ Kudu nginang suruh, sumuruba ngant i weruh, bisoa
ngant i t ekan rosing r asa, gaduk ing r asa, candhak ing t at a. ” Ngert i punika
pancen j embar t egesipun, amil a ing bl abar aning piwul ang, pangl ant ih
sagedipun ol ah nal ar l an gineman kant hi pat i t is--t egesipun saged
nj l ent rehaken punapa ingkang sampun dipun sumerabi--punika gandheng
rent eng kal iyan piwul ang ngrembag samubarang kant hi ol ah nal ar l an
pangl ant ih ol ah cecat uran ngangge basa l an l agu ingkang becik, ngampil
basanipun ndara t uw an kol onial mungel Zaakonder wi j s ver bonden met
spr eeken ver st andsoef eni ngen.
Perkawis ol ah nal ar l an mahyakaken pamikiran arupi ser at an ut aw i
gineman kant hi pat i t is punika l aj eng ngemut aken kul a ngengingi t at a car a
ing pawiyat an nal ika j aman kol onial Wal andi, inggih punika opst el l et j e
maken kados ingkang sampun nat e kapr at el akaken ing buku anggit anipun
Rama J. B. Mangunwij aya asesirah Impi an dar i Yogyakar t a. Ing t at a cara
opst el l et j e maken punika, par a sisw a kadhawuhan kapurih adamel
reript an, l aj eng serat anipun punika kawaos ing sangaj engipun kel as.
Ingkang kaj ibah mbij i (saged ugi arupi pit akenan l angsung) punika bot en
namung guru, nanging ugi kal ebet kanca-kancanipun sesami sisw a. Kant hi
pangl ant ih nyerat l an mbabar isining serat an ing sangaj engi pun akat hah
punika, punapa mal ih manawi kat indakaken saben dint en, para sisw a w iwi t
t aksih mambu kencur sampun dipun kulinakaken mahyakaken pami
kiran-pamikiranipun kant hi pat it is l an bot en dados gampang nesu l aj eng
ngrancang reridhu anj l umat i l aku manawi pinuj u pikant uk panacad ut aw i
panyaruwe.
Kawuningana, ngel mu punika sagedipun dados kaw eruh kasunyat an kedah
kant hi l aku. Ngel mu ingkang t anpa l aku, bot en badhe saged nekseni
kasunyat anipun namung kandheg wont en ing gagasan kemawon,
rumaosipun sampun bont os kaweruhipun, garanipun sampun apil dhat eng
apal aning pi wul ang, nanging sayekt osipun dereng paj a-paj a. Yen
panj enengan kagungan Ser at Wul ang Reh, yasan dal em PB IV, ing kono
kapacak t embang kawi t an Sekar Dhadhanggul a, l ha mangga diwaos sinambi
rengeng-rengeng: "Sasmit ane ngaurip punika, mapan ewuh yen nor a
weruha, t an j umeneng ing uripe, akeh kang ngaku-aku, pangrasane sampun
udani, t ur durung wruh ing rasa, rasa kang sat uhu, rasaning rasa punika,
upayanen dar apon sampurna ugi, ing kaur ipanir a. "
Kaweruh bab ngel mu punika manaw i t aksih saking piwul angipun asanes,
ut awi pi wul angipun buku-buku, punika t aksih dereng kenging di pun
percados wet ah, j al aran piwul ang w au sayekt osipun namung ancer-ancer
minangka kangge cocogan ing t embe. Dados sadaya piwul ang punika
sagedipun t umanj a bot en cekap namung t aberi ngemba-ngemba damel
warna-warni pi t akenan, nanging kedah dipun pirsani kepriye t andang
grayange, gada git ike, l abuh l abet e mar ang t ugase, car ane pasrawungan
bisa samat -sinamat an apa ora, bisa t anggap marang kaperl uw an apa ora.
Ing Serat Wedhat ama yasan dal em Kanj eng Gust i Mangkunegar a IV wont en
t et embungan minangka gagar an t umrap para ingkang sami ngudi kaw eruh,
ungel ipun makat en: “ Ngel mu i ku kal akone kant hi l aku, l ekase l aw an kas,
t egese kas nyant osani, set ya buda pangekese dur angkar a” .
Sekar Pucung punika wosipun nyet hakaken menggah ngel mi punika
sagedipun t umama kedah maw i l ampah l an kawiw it an saking sant osaning
l ahir l an bat os. Manawi sampun t uhu bebudenipun t amt u badhe saged
hambengkas t umindak awon sart a angkarani pun. Sanadyan kagungan
ngel mu, nanging manaw i bot en kersa hangl ampahi, punika pepindhanipun
kados dene wast ra l ungset ing sampir an. Dados par a ingkang ngupadi
dhat eng kaw eruh l an kaut aman samya ngrumaosi kaj ibah nyepeng t anggel
j awab t umut l el umban aneng samodraning pakaryan nj ej egaken
geseh, mencong, menceng, serong, cengkah, punapa dene ingkang mbadal
saking pepoyaning kaut aman, supados ingkang kaest hi, ingkang kaw ij il ing
l at hi saha ingkang binabar ing t indak-t anduk l an sol ah-bawaning pakart i
sageda murakabi ing kardi.
Tiyang ingkang saya ber ag anggenipun ngudi ngel mi kasampurnaning
agesang, sat emah cahyaning wadananipun kat ingal sumunar kapr abadan
resik w eninging budinipun. Manawi t iyang punika t ansah t aberi ngudi
kasembadaning gegayuhanipun, t ansah incang-inceng l uru ngel mu,
t hrut husan sinau l inambaran ing l ampah sesirik sarwa gengsi, sat emah
badhe saged sumerab l an manger t os sayekt os kasunyat an kawont enaning
j agad nginggil l an j agad ngandhap. Jagad nginggil ingkang padhang
narawang anj og dhat eng kasuwargan. Jagad ngandhap ingkang kebak
pepet eng, r er eged l an sar wa dosa. Awit saking sanget ing pangudi ,
sat emah saged kadumugen gegayuhanipun saged nut ul kembang
sadhompol , inggih punika sekaring kasampurnan marganing asuwargan
ingkang sat uhu, ingkang rupinipun mancawarna, abramarkat a kados
manekawarninipun drij ining ast a, panj ang cel ak, ageng al i t , l an maneka
warni t uj uwan sart a pigunanipun.
Minangka j angkeping wawasan, kul a badhe mr at el akaken l ampahing
panggul awent ah gandheng kal iyan w at aking manungsa. Ing sader engipun
j abang bayi l air, punika sampun anggadhahi wew at akan ingkang dipun
wast ani dhasar ing wat ak. Anggegesang wew at akan ingkang sae saha
amej ahi wat ak ingkang kir ang prayogi punika ingkang di pun wast ani
panggul awent ah. Manawi para j uru panggul awent ahi pun bot en saged dados
pat ul adhan, l aj eng kados pundi w ew at akanipun l are ing t embe w ingking?
Kacang ora ninggal l anj aran. Anak mol ah bapa kepr adhah. Manaw i
panggul awent ahipun kl ent u, sat emah wat ak ingkang sae wau l aj eng saged
kasil ep, kat ut upan dening ngrembakaning wat ak ingkang kirang prayogi.
Amil a, pat rapipun para j uru panggul aw ent ah anggenipun nunt un dhat eng
l are kedah sar ana ngul at aken dhat eng dhasaring wewat akanipun l ar e,
supados t unt unanipun sageda l aras kal iyan ancasing l ar e.
Sanadyan kat unt un kados punapa kemawon, rancaging l ampah anggayuh
karaharj aning put ra ngant os dados t iyang pint er, nanging manaw i
kasagedan wau bot en l aras kal iyan dhedhasaring wewat akan ingkang
sumimpen ing dal em put r a wau, ing t embe t amt u badhe wont en benceng
cewengi pun t umrap w ew at akani pun, bebasan pint er e mung pint er
kebl inger bot en uninga punapa ingkang perl u kat indakaken ut aw i pundi
margi ingkang kedah kaambah amr ih saged kadumugen gesangipun. Lar e
punika j i wa ingkang gadhah l el ampahan piyambak, ingkang perl u anggayuh
sat unggal ing pakaryan ingkang sampun dados t et anggel anipun, gadhah
kew aj iban ingkang kedah karampungaken ing sal abet ing gesangipun.
Sadaya kadadosan punika rak mest hi wont en sebab-musababipun, pramil a
punika manawi kit a badhe ngundhuh woh ingkang miraos, inggih l aj eng
perl u ngenget i damel wij i ut awi sebab ingkang saged nguwoh miraos.
Mbokmanawi sampun dados wewat aking manungsa, manawi dereng wont en
l el ampahan ingkang sangsar a, l imr ahipun dereng kraos kl ent u l an sok ugi
dereng wont en niyat badhe andadosi sebabipun nandhang papa cint raka
wau. Dados nedhah-nedhahaken kasangsaran, ngert os-ngert osaken dhat eng
risaking kawont enan, bibrahing t at anan ingkang t undhonipun damel
kapi t unanan dhat eng asanes, punika perl u supados bebrayan umum saged
t umut ngraosaken l el ampahan ingkang si nandhang. Manaw i sampun saged
kraos, yakin yen sangsar a, l imr ahipun l aj eng gampil dipun aj ak mi kir
punapa t a sebabi pun l an kados pundi anggen kit a saged ngrungkeb ingkang
dados gedibal ing ont ran-ont r an, rengka-rekasaning l aku, rungsit -gawat ing
gesang ing ngal am bebrayan Nuswant ara punika.
Anggenipun bangsa ki t a ebah ngupados kamul yan t uwin kal uhuran sampun
58 warsa, ananging kedah sami dipun akeni manawi dumugi samangke
ebah-ebahan wau dereng saged muj udaken woh kados ingkang di pun
aj eng-aj eng. Pramil a ebah-ebahan w au kedah dipun sant osakaken, supados
kekiyat anipun l angkung ageng kat imbang samangke. Sadaya panj angka
ingkang dipun l ambar i kekiyat an ingkang rosa punika mest i enggal
kadumugenipun. Awit saking punika, sumangga ki t a para mudha ingkang
mawarni-w arni sampun ngant os kesupen bil ih pangudi kaweruh punika
namung sat unggal ing sarana kangge nyamekt ekaken anggenipun badhe
dados bebrayan.
Para sepuh ingkang ing wekdal samangke l el umban wont en ing
ebah-ebahaning bangsa bot en dangu mal ih badhe l engser saking
pal enggahanipun kabekt a saking sampun yuswa ut awi kekiyat anipun
sampun suda kangge nyambut damel migat osaken kabet ahanipun
bebrayan. Para t aruna ingkang samangke nedheng ing pawiyat an kedah
sami ngrumaosi gadhah waj ib anggent osi pal enggahanipun par a sepuh.
Para nem-neman punika w ewat akanipun bant er sakl iring t indak, mil a
dhat engi pun para nem-neman ing j agading ebah-ebahan badhe nj urung
l ampahipun ebah-ebahan wau, t egesipun angrikat aken badhe
kadumugening sedya. Ananging, Kanj eng Gust i Mangkunegara IV sampun
paring suka pepadhang t uwin suka pepenget , ungel ipun “ mung bae
wekasing w ang, ywa pegat t et eki” .
Sadaya t umindak punika kedah l inambar an t et eki. Tet eki ing riki t egesipun
mul at dhat eng punapa ingkang dipun t indakaken. Dados t et eki ing r iki
bot en at eges cegah dhahar l aw an gul ing, nanging t ansah mul at a dhat eng
sakat hahing t umindak, amargi t indak makat en manawi anggenipun
ngl ampahaken bot en maw i kawicaksanan, t una dungkapipun sok inggih
andrawasi. Tiyang gesang punika kedah nel angsa, t egesipun nal angsa dede
bingah dede sisah, nanging prihat in. Prihat in ing riki t egesipun t ansah
ngl anggengaken raos el ing, mangest i marang kang mest i. Wewar ah ing
inggil wau ugi cundhuk kal iyan piwul ang dal em eyang Breges Sot ya Tunggul
Negara, inggih Sinuwun P. B. V, sinawung Sekar Dhandhanggul a mungel
makat en: “ Yen t egese wong prihat in iki, ora nyirik dhahar l awan nendra,
ngemana r agamu angger, aw it pr ihat in iku, dadi waj ib l akuning urip, amri h
t emt r eming manah, dimen ora numbuk, ya iku wong ol ah padhang,
ngrasakake bener l uput al a becik, dununge kang sanyat a.
Sat unggal ing bangsa ingkang badhe anggarap sat unggal ing pakaryan agung,
kesesa supados enggal saged ngundhuh wohipun, nanging l angkung perl u
ut awi l angkung ut ami manaw i ing sal ebet ipun angudi kacepenging
gegayuhanipun wau dipun kant eni ngudi murih kawont enaning
bebrayanipun samangke punika ing t embe sageda sami nurunaken bebrayan
enggal ingkang ambegipun l ar as kal iyan kekudanganipun murih sageda
widada kawont enanipun, samangsa pancering gegayuhan wau saged
kadar be. Punika amargi sanadyan t iyang saged kadumugen sedyani pun
andarbe kawont enan ingkang endah, edi t uwin peni, nanging manaw i
ambeging bebrayan wau der eng sami r ahayu, saest u bot en saged w idada,
t el enging gegayuhan badhe muspra sabab badhe gampil r isakipun, manawi
t ew ah cocongkrahan r ebut unggul ing dal em kal anganipun piyambak.
Lir pindhane geni murub siniram l enga pat ra, bot en saged enggal hambirat
ingkang ngenggreg-enggr egi, l ha kok mal ah sangsaya ndadr a, sangsaya
angel panyirebe anggenipun sami remen nurut i hardha puwa-puwaning at i.
Kamanungsan l ebur t anpa ar an ing sat engahing pal agan ant ar ane urip l an
kanist han. Wat uk ingkang t aksih cumondhok ing wat aking bangsa punika
