Pagsusuri Ng Nobela Gapo Ni Lualhati Bautista

[0]

Pamagat:

GAPO

Nobelista:

Lualhati Bautista

Buong Pangalan: Lualhati Torres Bautista

Kapanganakan: Disyembre 2, 1946 sa Tondo, Maynila Kasalukuyang Edad: 63 taong gulang

Ama: Esteban Bautista Sila ang naka-impluwensya kay Lualhati na maging manunulat dahil

Ina: Gloria Torres tinatangkilik nila ang composing, pagkanta at pagsulat ng mga tula.

Edukasyon: Emilio Elementary School (1958) Torres High School (1962)

Lycum of the Philippines (1 taon lang sa kursong Journalism)

Trabaho: Nobelista; Manunulat sa pelikula at telibisyon

Karanasan: Siya ay naging bise presidente ng Screenwriters Guild of

the Philippines; pinuno ng Kapisanan ng mga Manunulat ng Nobelang Popular; chair ng University of the

Philippines Creative Writing Center (1986)

Parangal: - Catholic Mass Media Award para sa Sakada (una niyang screenplay noong 1976)

- Nominasyon sa Film Academy Awards para sa Kung Mahawi Man ang Ulap (1984, ika-2 pelikula)

- Star Awards at Metro Manila Film Festival para sa Bulaklak ng City Jail (1984, pinakamahusay)

- Don Carlos Palanca Memorial Award (grand prizes) noong 1980, 1983 at 1984 para sa mga nobelang Gapo, Dekada '70 at Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?

- Recognition Award mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987

- Ateneo Library of Women’s Writings (ALIWW) noong Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-8 Tanong Panayam sa Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika

Teoryang Pampanitikan:

Para sa akin ay iba’t ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang GAPO dahil na rin sa layunin nitong unti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga nakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:

1. Teoryang Humanismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang

tao ang sentro ng mundo; ay binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.

 Ang galing ni Mike sa pagtugtog ng gitara ay isa ng patunay dito. At sa kabila ng masalimuot na pamumuhay sa Olonggapo at buhul-buhol na kagaspangan ng ugali ng mga tagaroon dala na rin ng kahirapan ng buhay ay may parte pa rin sa nobela na nagpapatunay na ang tao ay may itinatagong kabaitan. Ang pagtulong ni Modesto kay Mike nang siya ay hinahabol sa Jungle, ang pakikipagkapwa-tao at pakikipagkaibigan din ni William Smith kay Modesto at miminsang tawanan at maayos na samahan nina Magda at Mike sa Apartment ay ilan lamang halimbawa nito.

2. Teoryang Realismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang

mga karanasan at nasaksisan ng may-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagka-epektibo ng kanyang sinulat.

 Sa paunang salita ng may-akdang si Lualhati Bautista, kanyang ibinahagi ang kanyang karanasan sa kanyang pananatili sa Olonggapo kasama ang dalawang kapatid na sina Marie at Lumen at pinsang si Carding. Sa kanilang pagpunta sa isang bar doon ay nakakuwentuhan nila ang iba pang kasamahan ni Carding sa Base ukol sa ilang mga lihim at mapapait na katotohan sa loob o labas man ng Olonggapo. Dito, mapapatunayan na ang nobelang Gapo ay nabigyang-buhay ng karanasang iyon.

3. Teoryang Feminismo - Ang layunin ng panitikan ay magpakilala

ng mga kalakasan at kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan at ipinamamayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.

 Ang may-akda ay isang babae at isa sa mga pangunahing tauhan na si Magdalena ay babae. Naipakita sa atin ni Lualhati na ang mga babaing tulad ni Magda ay may mga pangarap din sa buhay, may dignidad na kadalasa’y ipinagbabawalang-bahala na lang makamit lamang ang kaginhawaan. Sa pagtatapos ng nobela ay napatunayan na si Magda ay isang babaing may pagmamahal sa buhay ‘pagkat kanyang piniling huwag ipalaglag ang bata sa kanyang sinapupunan. Bagkus kanya itong bubuhayin kasama ni Mike, siya ay handing matuto at pinatutunayan ito ng kanyang handing pag-aaruga kay Jeffrey habang nasa ospital pa si Ali.

[1]

4. Teoryang Arkitaypal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga mambabasa.

 Napakaraming pangyayari sa nobela na sa unang basa’y hindi masasabing isang simbolismo subalit sa iyong patuloy na pagbabasa hanggang sa huli ay matatanto mong ang ilan sa mga ito ay may ipinahihiwatig na pangyayari sa atin. Halimbawa ay ang pamimili ni Magda ng napakaraming produktong stateside noong una at pagsasantabi ng mga produktong Pinoy. Subalit sa huli’y kanyang piniling huwag kainin ang Baby Ruth, ito’y panahan ng kanyang pagdadalantao at kanyang naalala ang mga sinabi sa kanya ni Mike na kanyang tinawan lamang noon. Ngunit, makikita nating si Magda ay talaga naming nagbago na ng pananaw sa buhay bunga na rin ng mapapait na karanasan kina Sam at Steve.

5. Teoryang Historikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang

karanasan ng isang lipi ng tao na siyang masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

 Sa nobela ay binigyang paliwanag ang ilan sa mga kadahilan ng bagay-bagay at mahahalagang kasaysayan ng bansa. Isang halimbawa nito ay ang kuwento ukol sa pagbomba sa Pearl Harbor at ang napakaraming kabuntot na epekto nito sa ating bansa at ng bansang Amerika.

A.Talasalitaan

1. Bunny – mga babaing nagpo-‘pose’ ng nakasuot ng isang parang kuneho sa mga babasahing panlalaki; kadalasang ginagawa sa ibang bansa; sa nobela’y inaakala ng mga magulang na isa itong maayos na trabaho para sa mga anak na babae, makarating lang sa ibang bansa

2. Parity Rights - Pagbibigay ng pantay na karapatan sa mga Amerikano at Pilipino na gumamit at linangin ang mga likas na yaman ng Pilipinas; ito ang kapalit ng pagbibigay bayad-pinsala sa atin ng mga Amerikano matapos ang World War II na nagkakahalagang anim na raan at dalawampung milyong dolyar; naganap ang kasunduan sa pagitan nina dating President ng Pilipinas

na si Sergio Osmeña at dating Senador ng Estados Unidos na si Milliard Tydings

3. Lay-off – ito ang pagkakatanggal sa trabaho ng mga waiter,

hostess, at iba pang nagtatrabaho sa mga club sa Gapo sa oras na umalis nang muli ang barkong Kano sapagkat hihina na ang kanilang kita at uunti ang mga parukyano kaya napipilitang magbawas ang kanilang Manager. Sila’y makakabalik muli sa pagdating ng panibagong barkong Kano sakay-sakay ang mga sundalong

Amerikano na kinapapanabikan ng mga hostess

sa kadahilanang panibagong kita na naman at maaari matupad ang kanilang pangarap na makapunta sa States.

4. Yardbird – ayon sa nobela, nakatuwaan umano ng mga

Amerikanong sundalo ang mga ibong sa tuwina’y dumadapo sa kanilang barko at kinakain ang tinapay na kanilang inihahagis dito, kaya kanila itong tinawag na ‘yardbird.’ Subalit sa hindi malamang kadahilanan ay kanila itong ibinansag sa mga Pilipinong nagtratrabaho sa base na ang ibig ipakahulugan ay ‘patay-gutom.’ Ito ang palaging ipinang-aasar ni Johnson kay Modesto na pilit niyang ipinagsasawalang-bahala at inilalabas na lamang ang lahat ng galit at tila pagkababa ng kanyang pagkalalaki sa pamamagitan ng madalas na pag-inom sa Freedom Pad.

5. Gardemet – ito ang palaging sinasabi ng sundalong Kano na si

Johnson kay Modesto sa loob ng base; sa ibang salita ay ‘ginagardemet’ o minumura sa tuwina; pinaniniwalaang ito ay may pakahulugang ‘goddamnit’;

6. Collective Bargaining Agreement - Maaaring naging matagumpay

ang isang unyon na makamit ang isang benepisyo sa pamagitan ng sama-samang tawaran (collective bargaining). Ngunit kahit ang isang benepisyo ay nakalagay na sa collective bargaining agreement (CBA), kailangan pa rin ang masusing pagbabantay ng unyon para matiyak ang lubusang pagtupad ng manedsment sa benepisyong ito. Ang anumang kapabayaan sa panig ng mga manggagawa ay maaring magbunga ng hindi kanais-nais na resulta. Ito ang nangyari sa kaso ng mga manggagawang Pinoy sa base matapos na sila’y ’mag-ingay’ at naghinaing sa mga ‘Big Boss’ ng base ukol sa hindi patas na pamamalakad sa loob tulad ng di pantay na suweldo. Bakit umano mas higit na mataas ang suweldo ng mga Kano gayong parehas lang naman sila ng bigat ng trabaho. Dahil dito, nagkasundong magkaroon ng ‘general foreman’ at ang tatayo sa puwestong ito ay isang Amerikano samantalang ang mga Pinoy ay ‘foreman 1,’ ‘foreman 2’ at ‘foreman 3,’ ibig sabihin sila ay nasa ilalim na ng pamumuno ngayon ng kapwa ka-baseng Kano.

7. Yankee – iba pang katawagan sa mga Amerikano o Kano

8. G.I. Baby – tawag sa isang batang anak ng Amerikano at isang

Pilipino; madalas na ibansag sa mga batang gaya ni Mike na kanyang pilit na itinatanggi kahit na kitang-kita na siya nga ay isang G.I. Baby sa pisikal na kaanyuaan. Ngunit, ang kanyang puso ay Pinoy na Pinoy.

9. Stateside – salitang slang para sa Estados Unidos; alinmang bagay

na galing sa Amerika tulad ng mga pagkaing stateside; iba pang salita para sa ‘imported’

[2]

10. Green Card – ibig sabihin ay permanenteng naninirahan sa

Estados Unidos; kapag umano’y tinanong ka sa US Embassy kung nasaan ang iyong green card at sumagot kang nakalimutan mo ay goodbye Amerika ka na sapagkat kung US Citizen ka talaga, hindi mo na kailangan ng green card.

B. Paksa/Tema

Ang obra maestra ni Lualhati Bautista na Gapo, bagama’t kanyang pinaka-unang nobelang ginawa, ay talaga namang matagumpay na naihain sa mambabasa ang pinakadiwa ng akda, ang mapait na katotohanan sa matamis na pagsasamahan ng dalawang bansang naging magkaibigan ‘pagkat nagtulungan noon at matapos ang ikalawang pandaigdigang digmaan – ang Estados Unidos at ang Pilipinas. Bata pa man tayo ay hindi maitatatwang napakaganda na ng imahe sa atin ng alinmang bagay, produkto o dili kaya’y tao basta galing Amerika ito. Subalit sa nobelang ito ay nabatid natin ang ilan sa mga bagay na oo, kapansin-pansin, subalit bakit di batid ng isa man sa atin. Sa sitwasyon ng mga pangunahing tauhan na sina Mike, Magda, Modesto, Ali at nating mga Pilipino na di hamak na sangkot sa istoryang ito ay tila may tumapik sa ating mga balikat, tila may kumurot sa ating mga puso at ang ating dati’y tila napakatamis na panlasa’y tila pumait, umalat. Oo, puro pala tayo tila, hindi naman pala tayo ganoon kasigurado dahil ang alam lang natin ay tanggapin ang lahat ng sa ati’y isubo. Ke sang-ayon ba tayo o hindi, ke makabubuti ba sa atin o makasasama, basta ang alam natin, ‘sila’ ang mas may higit na karanasan, kaalaman at ‘karapatan’ dahil mga Pilipino ‘lang’ tayo at sila ang mga ‘dakilang nilalang’ sa mundo.

Sa mga karanasan ni Modesto sa loob ng Base na nakakasulasok dahil sa tindi ng diskriminasyon na umabot sa puntong ang kanyang dignidad at pagkalalaki ay naitapon na’t lahat-lahat, ay wala pa ring puknat sa ‘pakikipagkapwa’ ang mga sundalong Amerikano. Ang nakakarimarim na kalagayan ng mga babaing hostess gaya ni Magda na isa lamang sa sanlibong nangarap, naanakan, umasam at iniwan. Mga batang gaya ni Mike na bunga ng mabulaklak na pananalita ng ating mga iniidolong Kano, ano ngayon at tila insektong nagkalat sa bayan. Mga taong hindi mamatay-matay, patuloy pa rin na nabubuhay sa kasalukuyan, pilit na kumakawala sa hagupit ng malasakit ng Estados Unidos. Tayo lang naman ang ‘pinagmamalasakitan,’ sino tayo para tumanggi sa ‘grasya?’

C. Tagpuan

FREEDOM PAD

 Ito ang pangalan ng bar na pinagtatrabahuan nina Magda at Mike. Dito rin sa bar na ito nagkakilala sina Modesto at Ali. Dito nakilala ni Magda si Steve, dito nagkaroon ng gulo sa pagitan ng mga Kano at Pinoy at marami pang iba na hanggang ang bandang dulong bahagi ng nobela na maituturing na ‘pagkawala ng dambuhalang galit ni Mike sa mga Kano’ ay dito naganap. .Ang Freedom Pad ang

siyang naging piping saksi sa iba’t ibang pangyayari sa buhay ng mga pangunahing tauhan.

APARTMENT NINA MAGDA AT MIKE

 Ito ang bahay na pinagsaluhan nina Dolores at Magda kasama ang noo’y maliit pang si Mike. Nang mamatay na si Dolores at binata na si Mike, mababasa sa ikalawang kabanata ng nobela ang naging pagtatalo nina Mike at Magda sa tuwina sapagkat hinihiling ng huli na lumipat na si Mike ng ibang tirahan tutal ay matanda na siya at nakatatayo na sa sariling mga paa. Ang tunay na dahilan nito ay dahil nagiging sagabal si Mike sa ‘bisnes’ ni Magda, sa kanyang pag-uuwi ng kostumer sa kanilang bahay at makikita si Mike ay inaayawan na siya nito. Siyaempre, mayroon din namang masasayang pangyayari na naganap dito na nagpapatunay na sina Magda at Mike ay may pag-aalala din sa isa’t isa bilang magkasambahay at magkaibigan. Sa huli, ang apartment na ito ay isa rin sa mahahalagang tagpuan ng Gapo.

BEACH SA OLONGAPO

 Dito nagpunta sina Modesto, Mike, Ali, Jeffrey at Igna bilang paglilibang nila kay Jeffrey. Sa dagat ay nagkakatuwaan sina Modesto, Jeffrey at Mike na animo isang masayang pamilya. Subalit si Ali ay nagmukmok lang sa kanilang nirentahang kubo sapagkat siya ay naghahanap ng isang lalaking kanyang mamahalin at handa rin naman magmahal sa kanya. Nang malapit nang lumubog ang araw at habang patuloy si Ali sa pagbuo ng kung anu-anong imahinasyon sa kanyang sarili ukol sa kanyang ‘ideal boy’ ay biglang sulpot ang napakakisig na Kano na nagpakilalang Richard Halloway. At dito nagsimula ang ‘matamis’ na pagmamahalan ng dalawa.

BASE NG MGA KANO SA OLONGAPO

 Lingid sa kaalaman ng kahit sino, matindi ang diskriminasyong nararanasan ni Modesto sa loob ng Base kapiling ang mga katrabahong mapang-alipusta tulad ni Johnson. Dito di lamang siya binubulyawan, pinagpipiyestahan at kinakantiyawan ng mga sundalong Kano, kundi natatapakan na rin ang kanyang dangal at pagkalalaki. Mabuti na lamang ay may isang William Smith na sa katulad niyang Pilipino ay marunong makisuyo, nakikipagkuwentuhan at nang-aalok ng mansanas sa bawat makatrabaho. Ngunit isang karumal-dumal na pangyayari ang dito ay naganap matapos ang ilang araw na pananahimik ni Modesto mula malaman ng anak na si Jun ang kanyang tunay na sitwasyon sa loob. Isang araw, hindi na natiis ni Modesto ang pang-aapi sa kanya ng mga sundalong Amerikano sa base militar. Nakipagsagutan siya kay Johnson at nauwi ito sa suntukan. Lamang sana si Modesto nang pagtulungan siya ng mga kasamahan ng sundalong Puti. Sa kabila ng pagpipigil at pakikiusap ni William, napatay nila si Modesto

[3]

BAHAY NI MODESTO

 Isang tagpo sa nobela ay ang pag-uwi ni Modesto sa kanyang tahanan kung saan nagbunganga na naman ang kanyang asawa ukol sa kanyang pagtatapon ng pera sa alak at bar sa halip na sa gastusing-bahay kaya naman lubog na sila sa utang. Ibinalita rin sa kanya ni Jun ang ukol sa tanggapan sa Base at ang kanyang interes na pumasok dito. Tinutulan ito ni Modesto at sinabing baka isipin ng mga kapitbahay ay masiyado silang abuso sa Base at nakakahiya. Subalit ang totoo ay natatakot lamang siyang malaman ni Jun ang kanyang kalagayan sa loob. Kaya naman nang nagpumilit si Jun ay napigti na ang kanyang pasensiya at binulyawan ito ukol sa inuutos niya ritong punuin ng tubig ang dram.

D. Mga Tauhan

1. Michael Taylor Jr. – Isang folk singer na G.I. Baby na magaling

sumuri ng tama at mali. Siya ay galit sa mga Kano dahil sa pagiging iresponsable ng mga ito at dahil isa siya sa mga naging bunga ng pambibiktima ng mga Kano sa mga Pilipina. Makabansa siya at pinagtatanggol niya ang ating bansa sa kanyang sariling paraan.

2. Magdalena – Isang mabuting kaibigan kay Dolores. Isa sa mga

babaing nag-ambisyon na makarating sa Amerika. Naapektuhan ng kolonyalismo at dahil dito ay tinatangkilik niya ang mga produktong Kano.

3. Alipio – Isang bakla na nagkagusto kay Modesto. Siya ang

nag-alaga sa kanyang pamangkin na si Jeffrey nang umalis ang kanyang kapatid na si Alice. Mapagkalinga siya ngunit ang kanyang kahinaan ay ang maaaring hindi magandang impluwensiya niya sa kanyang pamangkin dahil sa kanyang kasarian. Kaya nang dumating si Richard Halloway ay agad siyang nahulog sa bitag nito.

4. Modesto – Matatag na lalaki dahlil kinakaya niya ang masasakit

na salita ng mga Kano. Ngunit sa kabila ng katatagan niya ay mahina pa rin siya dahil ginagawa niyang panlutas ng problema ang alak.

5. Dolores – Isang babaeng nang magutom ay nagbenta na pati ng

katawan. Nabuntis ni Michael Taylor Sr. ngunit di na siya binalikan nito. Sa kabila nito ay nagpakatatag siya at isinilang si Michael Taylor Jr.

6. William Smith – Isang responsableng Kano na pinakasalan ang

isang Pilipina nang mabuntis niya. Palakaibigan siya at hindi nananapak ng ibang tao. Siya ay piping tumututol sa mga kamalian ng kanyang mga kalahi.

7. Johnson – Isang mapanlait at marahas na Kano. Minamaliit niya

ang kakayahan ng mga Pilipino.

8. Richard Halloway –Palakaibigan na Kano subalit masasabi rin na

minamaliit niay ang kakayahan at katayuan sa buhay ng mga Pilipino dahil di siya makapaniwala na mayaman ang amo ni Igna. Mapagsamantala din siya dahil ginamit niya ang kahinaan ni Ali para makuha ang mga kayamanan nito.

9. Igna – Mabait at mapagmalasakit an katulong ni Ali sa unang

bahagi ngunit nakakapoot na siya ay nasilaw din sa kinang ng pera sa huli.

10. Jeffrey – Ang pamangkin ni Ali na lumaki sa ibang bansa. Dahil

dito ay naapektuhan din ng pamumuhay doon ang kanyang pag-uugali kaya naging pasaway ito.

11. Jun – Anak ni Modesto na labis ang pagnanais na

makapagtrabaho sa Base. Siyang dahilan ng pagkapahiya ni Modesto kaya naubusan ng pagtitimpi.

12. Steve Taylor – Maituturing na kakaiba sa lahat ng Kano dahil

may pag-aalala at respeto kay Magda kaya nakasundo niya si Mike. Ngunit sa huli ay manloloko rin pala siya dahil di niya sinabi kaagad na mayroon siyang naiwang pamilya at ninais pa niyang ipalaglag ang bata sa tiyan ni Magda.

E. Banghay

Blondeng diyos. Ito ang maikling diskripsiyon kay Michael Taylor Jr., dalawampung taong gulang, isang G.I. Baby na folk singer sa Freedom Pad sa Olongapo na malaki ang galit sa mga Kano dahil sa ginawang pag-iwan ng mga ito sa kanyang inang si Dolores kaya wala siyang kinalakhang ama. Magdalena naman ang pangalan ng naging kaibigan ng kanyang ina na kinalauna’y umaruga dito hanggang sa ito’y mamatay. Sila’y namuhay na magkasama sa iisang bubong. At kabaligtaran ni Mike, si Magda na isa ring hostess gaya ni Dolores ay malaki ang pagkahumaling sa mga produktong Kano at sundalong Kano sa pag-asang makapunta sa Amerika upang guminhawa ang buhay. Sa Freedom Pad, nagkatagpo sina Alipio at Modesto na nauwi sa isang gabi ng romansa. Nagawa lamang ito ni Modesto dahil sa kanyang mapapait na karanasan sa loob ng Base at tanging alak lamang ang kanyang labasan ng sama ng loob. Si Ali naman, sa kanyang paghahanap ng makakatuwang sa pag-aaruga kay Jeffrey na kanyang pamangkin, ay agad na nahulog ang loob sa noo’y nagpakilalang si Richard Halloway nang sila ay nasa beach. Nagpatuloy ang normal na pamumuhay ng mga tauhan sa maingay na siyudad ng Olongapo hanggang sa makilala ni Magda si Steve Taylor na maituturing na kaiba sa ibang Kano. Ngunit si Modesto na sa tuwina’y mapagtimpi, ay sumabog na’t sinubukang lumaban sa mga sundalong Kano matapos malaman ng anak ang kanyang tunay na sitwasyon. Lamang sana siya ngunit siya’s pinagtulungan, at nasawing-palad.

Ang matamis naman na pag-iibigan nina Ali at Richard ay balat-kayo lang pala ‘pagkat siya’y inisahan nina Richard at Igna, ang kanyang boy sa bahay. Ninakaw ng mga ito ang kanyang pera at binugbog pa siya. Mabuti na lamang ay nasakluluhan siya ni Mike. Samantala, masaya sana si Magda na siya’y nagdadalang-tao na ngunit nang siya ay ayaw pananagutan ni Steve dahil siya ay may pamilya na sa Amerika at nang malaman ito ni Mike, isang paghulakbos ng damdamin ang naganap. Nang gabing iyon sa Freedom Pad, matapos kausapin ni Steve si Mike at sabihing ipalaglag na lang ang bata, nagbalik sa alaala ni Mike ang kalupitan ng mga Kano sa kanyang mga kaibigang sina Modesto, Ali at Magda. Sa isang iglap, pinaghahampas niya ng kanyang gitara ang ulo ni Steve hanggang sa ito’y mamatay.

[4]

Sa wakas ng nobela, nakulong si Mike at sa pagdalaw ni Magda sa kanya sa kulungan ay matatantong, si Magda na dating nahuhumaling sa mga Kano ay tuluyan nang nagbago. Ipinagbigay-alam niya kay Mike na papangalanan niya ang kanyang anak na Michael Taylor III. Bilang pagtanggap ni Mike na siya na ang tatayong ama ng bata, mahigpit niyang ginagap ang kamay ni Magda sa rehas.

F. Paggamit ng Simbolismo

1. Pagsasabi ni Mike kay Magda na kapag may dinala pa siyang Kano sa kanilang apartment ay babasagin niya sa ulo nito ang kanyang gitara.

 Ito ang nabanggit ni Mike sa unang bahagi ng nobela nang minsang mag-away sila ni Magda dahil dinala niya si Sam, ang kanyang kostumer sa kanilang apartment at sa sala pa napiling mag-‘milagro.’ Alam ni Mike na sinadya ito ni Magda upang inisin siya at nang tuluyan na siyang umalis sa bahay nila. Ngunit ayaw talaga ni Mike magpatalo dahil katwiran niya, kumikita naman siya at mahirap nang maghanap ng bahay na malilipatan. Sa hulihang bahagi ng akda, tila nagdilang-anghel si Mike sapagkat nagawa niya ngang ihampas ang kanyang gitara sa isang Kano, at kay Steve pa na natutunan na sana niyang tanggapin. Bunga na rin ito ng sunud-sunod na kawalanghiyaan ng mga Kano sa atin. Una ay ang pagpatay kay Modesto, sunod ay ang panloloko ni Richard Halloway at Igna kay Ali at ikatlo ay ang pagtatapat sa kanya ni Steve at hiling nitong ipalaglag na lang ang bata sa sinapupunan ni Magda. Nagipun-ipon ang lahat ng ito kaya naman din na niya napigilan ang kanyang sarili. Napatay niya si Steve at siya’s nakulong.

2. Pagkaputol ng isa sa mga kuwedras ng gitara habang tinutugtog ni Mike ang kanyang ikatlong kanta.

 Ito ang isa pa sa mga nagbibigay senyales na may masamang mangyayari nang gabing iyon. Noong una’y akala ni Mike ay simpleng tampuhan lamang ang namamagitan sa dalawa. Noong una’y akala niya ay maayos din kaagad ang lahat ngunit sa mga sinabi ni Steve na si Magda ay isa lamang puta, na siya ay may naiwang pamilya sa States at paninisi nito kay Magda dahil ito umano ang lumimot sa tunay nilang sitwasyon na akala niya’y nauunawaan nito una pa lang. Lahat ng ito ay tuluyang sumira na rin sa sumisibol na sanang konsiderasyon ni Mike na hindi lahat ng Puti ay masama. Ngunit punung-puno na siya. Napigtas na rin ang kanyang pasensiya, pananalig at pag-asa na may mabubuti ring Kano.

3. Pagdating ng barkong Kano at pagkakagulo ng mga tao sa Olongapo bilang paghahanda gaya ng mga hostess na kuntudo sa pagma-make-up.

 Hindi ba’t sa tuwing darating ang mga sundalong Kano ay grabe ang ginagawang paghahanda ng mga waiter, hostess, manager atbp. Aba’t sulputan ang mga iba’t ibang pampaganda, ang mga beauty salon ay nabubuhay at mabubuhay na namang muli ang pangarap ng mga hostess na makarating sa ibang bansa. Pag-asa nga bang talaga ang nais ipahiwatig nito sa atin? Mas maunlad na buhay nga ba ang sa ati’y ihahain? Para sa akin ay nagsisimbulismo lamang ito ng ating maling paniniwala na ang mga Kano ang siyang solusyon sa ating mga problema’t kahirapan. Kung pakasusuriin ay hindi ba’t higit na kaguluhan sa kapwa kababayan ang sa ati’y hatid ng ‘barkong’ ito. Dahil sa mga Kano ay di bale nang maapi ang kapwa Pilipino maipakita lang ang ating pagiging “hospitable.” Tsk. Tsk. Mga Pinoy talaga.

4. Pagsasantabi ni Magda sa mga produktong Pinoy gaya ng Mang Tomas, Bagoong Ilokano at Patis-Pambihira. Sa halip, inilagay niya sa lalagyanan ang kanyang bagong biling inported na produkto gaya ng Ruby Ruth, Corned Beef at Hersey atbp.

 Ipinahihiwatig nito ang pagtangkilik ni Magda sa mga imported na produkto sa halip na sariling atin. Ipinapakita rin nito ang pangkahalatang persepsiyon nating mga Pilipino na basta’t galing ibang bansa ay swak na sa kalidad o lasa. Pati na rin ang ating pananabik sa mga ito ay naipakita nang sabay-sabay kainin ni Magda ang kanyang pinamili. Ngunit, ewan kung dahil sa sabay-sabay niya itong kinain at naghalo ito sa kanyang tiyan, o siya’y naapektuhan sa sinabi ni Mike ukol sa balita sa London kung saan ilang katao ang sinugod sa ospital matapos kumain ng sardinas galing sa Amerika. O dili kaya’y totoo ngang may diperensiya ang mga pagkain, biglang nagsusuka si Magda sa lababo at inilabas ang lahat ng kanyang kakain pa lang. Tsk. Tsk.

5. Paggagap ni Mike sa kamay ni Magda ng mahigpit sa dulong bahagi ng nobela.

 Ito ay naganap noong nasa kulungan na si Mike matapos ang krimen at siya’y dinalaw ni Magda. Tinanong ni Magda na kung maaari ay pagtulungan nilang palakihin ang sanggol sa kanyang sinapupunan. Ginagap ni Mike ang kamay ni Magda sa pagitan ng mga rehas, tunay na nagpapahiwatig ng kanyang pagsang-ayon sa hamon ng pagiging isang ama sa kabila ng kahirapan. Ang paggagap na ito ay nangangahulugang magtutulungan sila ni Magda at magsusumikap na maging isang masayang pamilya.

6. Pagdurog ni Magda ng tsokolateng Baby Ruth sa kanyang palad habang nasa ilalim ng arko sa parke na may nakasulat na “To The Lasting Friendship of Two Great Nations.”

[5]

 Nang mga panahong ito ay tila napagisip-isip ni Magda ang

mga sinabi sa kanya ni Mike noong marami siyang pinamiling pagkaing stateside at sa mga nagyari sa kanila nitong mga nakaraang buwan at sa kanyang pagbubuntis ay makikitang nagbago na ng pananaw si Magda. Simula ngayon hindi na siya tatangkilik ng mga produktong Kano at di na aasang makapapangsawa ng isang Kano. Ang lahat ng ito ay malumanay niyang tinaggap sa kanyang sarili. At tulad ng isang tsokolateng natunaw, hindi na ito maibabalik pa sa orihinal na hugis, ang pananaw at desisyon ni Magda ay pinal na.

G. Paglalapat

Sa unang tingin, hindi mo aakalaing ang isang maliit at tila pipitsuging librong Gapo ni Lualhati Bautista ay mayroong napakaraming bagay, aral, katotohanan at kaisipan ang sa ating mambabasa’y ipapamana. Sa katotohanan, hindi ko intensiyong magbasa ng isang nobelang Tagalog noong una sapagkat nasanay na ako sa nobelang isinulat sa wikang Ingles. Pero dahil kailangan, sinimulan kong basahin ang pabalat, sa harap at sa likod. Hmmm.... Mukhang kakaiba ang tema nito ah. Sa isip ko. Kaya pagbuklat ko sa unang pahina, tila ako namahika ‘pagkat di ko na natigilan ang pagbabasa. Ang pangyayaring ito ay noong ako’y nasa ikatlong taon pa sa sekondarya, noong nakaraang taon. Oo, inuna kong basahin ang Gapo sa kadahilanang mas manipis ito. Ngunit, huwag ka. Nakaka-adik pala. Eh di sinunod ko naman ang Dekada ’70. At wow! Grabe ang laki-laki pala talaga ng librong ito. Naloko ako ah! Haha. Bago pa kung anu-anong sabihin ko dito ay nais ko lang ibahagi ang ilan sa mga napulot ko’t ibinulsang aral sa nobelang ito.

Nagising ang natutulog kong diwa, damdamin at espiritung pagka-Pilipino. Mapapansin mo naman sa kabuuan ng pagsusuring ito ay tila pinapatutsadahan ko ang bansang Amerika o ang Estados Unidos. Oo, totoo yun, bakit? Sa mas sersoyosong usapan, naramdaman kong mahal ko pala ang bansa ko, ang kapwa ko at ang sarili ko. Kasi dati, basta gawang ibang bansa, pinapanginoon natin, pero dahil sa akdang ito, mas nabigyang liwanag ang mga haka-haka. Oo, wala naman payak na patunay si Lualhati maliban sa kanyang karanasan, sa eksperiyensa ng mga taong biktima ng ‘kanilang’ kabutihang-puso.

Kung ang epekto nito sa ating bayan, sa palagay ko ay wala hangga’t hindi nakakapagbasa ng isang nobelang tulad ng Gapo. Marahil sa aming mga mag-aaral na required na basahin ito ay mayroon. Sana lang mabuti ito at magamit sa tamang paraan at hindi lamang nalaman at wala na, ibinaon na sa kung saan.

Well, sino ako para diktahan kayo sa paniniwala niyo.

Basta ako, yan ang ilan sa pinaniniwalaan ng isang batang tulad ko.

H. Kaisipan/Aral

1. Wala nang hihigit pang kadakilaan sa pag-alay ng buhay sa bayan.

-- Para sa akin, sa kanilang simpleng pamamaraan, maituturing na

bayani sina Modesto, Mike, Magda dahil inialay nila ang buhay sa ating bansa. Hindi man sa paraang pagpapakamatay, sa paraan ng pamumuhay ay naipakita nila ang tunay na ugali ng Pilipino sa mga pagsubok ng buhay. Si Modesto na pilit nagtimpi sa kabila ng mga pang-aapi, si Mike na Kano man ang panlabas na kaanyuan ay Pinoy na Pinoy ang paninindigan at si Magda na natuto sa kanyang mga pagkakamali at sa huli ay nagbao nang tuluyan. Nakakabilib hindi ba?

2. Ang taong walang kibo, nasa loob ang kulo.

-- Ito ang nangyari kay Modesto nang mapuno na siya sa mga

pinaggagawa sa kanya at higit na nang malaman ng kanyang anak ang kalagayan niya sa loob ng base. Ilang araw siyang nawalan ng kibo at nanahimik, pero isang araw bigla siyang sumabog at di na nakapagpigil. Kaya, dapat tayong mag-ingat sa pakikitungo sa kapwa natin. Matutong makipagkapwa nang maiwasan ang pagkakaroon ng kaaway at gulo.

3. Batong buhay ka man na sakdal ng tigas, sa patak ng tubig lamang naagnas.

-- Masasalamin ito sa nagyari kay Mike na animo napakatatag sa kabila ng mga kaguluhan sa Gapo at tila balewala na lang sa kanya ito. Nang sumapit ang oras na ang mga kaibigan naman niya ang nalagay sa alanganin, hindi siya nakapagpigil at bumigay ang matagal nang tinitimping galit. Parang sa tao, kahit gaano tayo kalakas, lahat tayo ay may kahinaan. Maaaring mga mahal sa buhay o mga bahay na mahalaga sa atin.