• Tidak ada hasil yang ditemukan

Jenis-jenis dan alat pembangun nilai rasa bahasa pada kalimat-kalimat dalam novel Laskar Pelangi.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Jenis-jenis dan alat pembangun nilai rasa bahasa pada kalimat-kalimat dalam novel Laskar Pelangi."

Copied!
292
0
0

Teks penuh

(1)
(2)
(3)

i S

I N E

J -JENISDANALATPEMBANGUNNILA IRASABAHASA A

D A

P KALIMAT-KALIMATDALAMNOVELLASKARPELANGI

I S P I R K S

n a k u j a i

D u kn tu MemenuhiSalahSatuSyarat h

e l o r e p m e

M GelarSajranaPendidikan m

a r g o r

P StudiPendidikanBahasaSasrtaI ndonesia

: n u s u s i D

il o B o d o T a y a R s u r o d o e h T

3 5 0 4 2 2 1 9 0

A I S E N O D N I A R T S A S A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P

I N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J

N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F

A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U

A T R A K A Y G O Y

(4)
(5)
(6)

v i

N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P R A B M E L

S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P

a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a w s i s a h a m a y a s ,i n i h a w a b i d n a g n a t a d n a tr e b g n a Y

a m a

N :Theodoru sRayaTodoBoil a

w s i s a h a m r o m o

N :091224053

n a g n a b m e g n e p i m e

D limupengetahuan,s ayamembe irkankepadaPerpustakaan :l

u d u jr e b g n a y a y a s h a i m li a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U

S I N E

J -JENISDANALATPEMBANGUNNILA IRASABAHASA T

A M I L A K A D A

P -KALIMATDALAMNOVELLASKARPELANGI

a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s n a i k i m e d n a g n e

D Perpustakaan Universtia sSanata , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m , n a p m i y n e m k u t n u k a h a m r a h D

a i d e m u a t a t e n r e t n i i d a y n n a k i s a k il b u p m e m n a d s a t a b r e t a r a c e s n a k i s u b ir t s i d n e m

n u p u a m a y a s i r a d n i z i a t n i m e m u lr e p a p n a t s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l

r e b m e

m ikan royatl ikepadasayaselama t etap mencantumkan namasayasebaga i .s

il u n e p

. a y n r a n e b e s n a g n e d t a u b a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e D

a tr a k a y g o Y i d t a u b i D

l a g g n a t a d a

P , 02Mare t2015 ,

n a k a t a y n e m g n a Y

(7)

v

N A H A B M E S R E P N A M A L A H i

n i i s p ir k

S sayapersembahkankepada:

.

1 Tuhan Yesu s Kirstu s dan Bunda Maira yang selalu dan senan itasa .

u k p u d i h h a k g n a l p a it e s i a tr e y n e m n a d , g n i b m i b m e m , n u t n u n e m .

2 Keduaorangtuaku :LebeLaurensiu sdan Katha irnaEbo Sanga ,yang itdak m

, n a k a o d n e m i t n e h h a n r e

p embimbing ,se traselalumenyayangikudengan .

(8)

i v

O T T O M

)i v o J n o B n o J ( i g u r e M a ti K t a u b m e M n a k A k a d i T i g a b r e B n a g n e D

(9)

ii v N A A T A Y N R E

P KEASLIANKARYA

i n i s il u t a y a s g n a y i s p ir k s a w h a b a y n h u g g n u s e s n a g n e d n a k a t a y n e m a y a S

n a k t u b e s i d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d it

. h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d

Yogyakatra ,02Mare t2015 s

il u n e P

(10)
(11)
(12)

x

R A T N A G N E P A T A K

s a t a , a s E a h a M g n a Y n a h u T t a ri d a h e k n a k t a j n a p s il u n e p r u k u y s n a d i j u P

n a g n u d n il r e p n a d , h i s a k , a t n i c , t a m h a r t a k r e

b -Nya sehingga penuil s dapa t

: l u d u jr e b g n a y , k i a b n a g n e d i n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e

m “Jenis-Jeni sdan Ala t

il a K a d a p a s a h a B a s a R i a li N n u g n a b m e

P m -atKa ilma t dalam Nove l Laska r

i g n a l e

P ” . Sk irpsi ii n disusun untuk memperoleh gelar Sajrana Pendidikan i

d u t S m a r g o r

P PendidikanBahasaSasrtaI ndonesia ,FakutlasKeguruan nd a lI mu v

i n U , n a k i d i d n e

P erstiasSanataDharmaYogyakatr a. u

ti g e b i r a d a y n e m s il u n e

P banyak hambatan dan kendala yang dihadap i a m a s a jr e k n a d , n a u t n a b , n a g n u k u d t a k r e b n u m a n , i n i i s p ir k s n u s u y n e m a m a l e s

n a k i a s e l e y n e m t a p a d s il u n e p a y n ri h k a k a h i p i a g a b r e

b sk irpsii ni .Oleh karena tiu

i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e m n i g n i s il u n e p i n i n a t a p m e s e k a d a

p hkepada:

.

1 Bapak Rohandi , Ph.D. , selaku Dekan Fakutla s Keguruan dan lImu .

n a k i d i d n e P .

2 Ibu Dr .Yuilana Seityaningsih ,selaku Ketua Program Stud iPendidikan Bahasa SasrtaIndonesia.

.

3 BapakProf .Dr .Pranowo ,M.Pd. ,selaku dosenpembimbingpetramayang e

m h a l e

t mbeirkan begtiu banyak limu , masukan , dan nasiha t selama .i

n i i s p ir k s n u s u y n e m .

4 BapakDr .B .Widharyanto ,M.Pd. ,selakudosenpembimbing keduayang a m a l e s t a h i s a n n a d , n a k u s a m , u m li k a y n a b u ti g e b n a k ir e b m e m h a l e t

.i n i i s p ir k s n u s u y n e m .

5 Segenap Bapak nd I ua b dosen Program Studi Pendidikan Bahasa Sasrta h

a l e t g n a y a i s e n o d n

I membeirkan li mu pengetahuan nd a wawasan selama s

il u n e

p menjadimahasiswaUniverstiasSanataDharma. .

6 Perpustakaan Universtia sSanata Dharma yang t elah menyediakan segala r

o f n i r e b m u s n a d u k u

b mas iyang penuil sbutuhkan ,guna menyelesaikan .i

n i i s p ir k s .

7 Keduaorangtuaku :BapakLebeLaurensiu sdanIbu KathairnaEboSanga , .

(13)

i x .

8 Segenap keluargaku :Bapak Pie tOla Beda dan Ibu Agne sGehin Lema .

u k i g n a y a y n e m n a d , i a t n i c n e m , k i d i d n e m u l a l e s g n a y .

9 Kedua kakaku :Jimmy Amre sdan Idaila MairaNataila In’o syang selalu .r

a j a l e b m a l a d i s a fi t o m n a d n a g n u k u d i r e b m e m . 0

1 Teman-temanku : Antonina Lein , Yohana Maira Fransiska Mudayen , n

o y a P s e n a h o Y , a m A a l O s u il u

Y g Gata ,S.T. ,Pertu sYan Klaver ,Mose s u

l u B . M s u i s a fi n o B , n a Y a l

O yang selalu seita , sabar , membeirkan .i

s a v it o m n a d n a g n u k u d . 1

1 Segenap teman-temanku yang tergabung dalam Keluarga Mahasiswa , a o d , t a g n a m e s n a k ir e b m e m u l a l e s g n a y ) Y A M K ( a tr a k a y g o Y a r a n o d A

n a

d moitvas ikepadaku. .

2

1 Teman-teman PBS I2009 ata ssegala kejrasama dan kebersamaan k tia .i

n i a m a l e s . 3

1 Semua pihak yang itdak dapat disebutkan satu pe r satu yang telah n

a k a o d n e

m nd a mendukungdalammenyelesaikansk irpsi .ii n a

w h a b a y n h u n e p e s i r a d a y n e m s il u n e

P sk irps i in i masih jauh dar i g n a y k it ir k n a d n a r a s n a k p a r a h g n e m s il u n e p u ti a n e r a k h e l O . n a a n r u p m e s e k

.i n i i s p ir k s n a k g n a b m e g n e m t a p a d g n a y n u g n a b m e m

5 1 0 2 t e r a M 2 0 , a tr a k a y g o Y

s il u n e P

(14)

ii x

I S I R A T F A D

L U D U J N A M A L A

H ... i N

A M A L A

H PERSETUJUANPEMBIMBING ... ii N

A M A L A

H PENGESAHAN ... iii H

A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P R A B M E

L ... vi

N A H A B M E S R E P N A M A L A

H ... v .... O

M T OT ... iv A

Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E

P ... v ii K

A R T S B

A ...viii T

C A R T S B

A ...i x R

A T N A G N E P A T A

K ... x R

A T F A

D IIS ... ii..x B

A

B I PENDAHULUAN ... 1 1.1LatarBelakang ... 1

n a s u m u R 2 .

1 Masalah ... 5 n

a u j u T 3 .

1 Peneilitan... 5 t

a a f n a M 4 .

1 Peneilitan ... 6 n

a s a t a B 5 .

1 Istliah ... 7 a

k it a m e t s i S 6 .

1 Penyaijan ... 7 .... I

R O E T N A S A D N A L I I B A

B ... 9 n

a v e l e R g n a Y n a it il e n e P 1 .

2 ... 9 n

a ij a K 2 .

2 Teo ir... 01 a

s a h a B a s a R i a li N 3 .

2 ... 01 s

i n e J 1 . 3 .

2 -JenisNlia iRasaBahasa ... 11 i

a li N 2 . 3 .

2 ... 13 a

n k a M 3 . 3 .

2 ... 13 4

. 3 .

2 Aspek-AspekMakna ... 14 t

a l A 4 .

2 PembangunNlia iRasaBahasa ... 15 a

it r e g n e P 1 . 4 .

(15)

ii i x n

a a s a r e P 2 . 4 .

2 ... 17 s

i n e J 3 . 4 .

2 -JenisPerasaan ... 71 l

e v o N 5 .

2 ... 02 n

a it r e g n e P 6 .

2 Bahasa ... 21 m

a g a R /i s a ir a V 1 . 6 .

2 Bahasa... 21 i

s g n u F 2 . 6 .

2 Bahasa ... 25 k

it a m g a r P 7 .

2 ... 82 k

a d n i T 1 . 7 .

2 Tutur ... 29 s

i n e J 2 . 7 .

2 -JenisTindakTutur... 32 i

s k i D 8 .

2 ... 36 a

k g n a r e K 9 .

2 Berpik ri... 83 N

A I T I L E N E P I G O L O D O T E M I I I B A

B ... 14 s

i n e J 1 .

3 Peneilitan ... 14 a

t a D r e b m u S 2 .

3 danDataPeneilitan ... 14 e

d o t e M 3 .

3 Peneilitan ... 24 n

e m u rt s n I 4 .

3 Peneilitan ... 2....4 k

i n k e T 5 .

3 PengumpulanD ata ... 34 k

i n k e T 6 .

3 Anailsi sData... 3....4 a

t a D i s a l u g n a ir T 7 .

3 ... 44 A

T A D S I S I L A N A N A D L I S A H V I B A

B ... 64 a

t a D s i s il a n A 1 .

4 ... 64 s

i n e J 1 . 1 .

4 -JenisNlia iRasaBahasa ... 64 t

a l A 2 . 1 .

4 PembangunNlia iRasaBahasa... 1....1 4 n

a s a h a b m e P 2 .

4 ... 1 55 s

i n e J 1 . 2 .

4 -JenisNlia iRasaBahasa... 1 55 t

a l A 2 . 2 .

4 PembangunNlia iRasaBahasa... 1 7.... 5 U

T U N E P V B A

B P ... 1 26 n

a l u p m i s e K 1 .

5 ... 1 26 n

a r a S 2 .

5 ... 1 36

R A T F A

D PUSTAKA ... 1 46 N

A R I P M A

(16)

v i x I

N A R I P M A

L ...166 I

I N A R I P M A

L ...188 S

I L U N E P A T A D O I

(17)

1 I B A B

N A U L U H A D N E P

1 .

1 LatarBelakang

t a fi s r e b g n a y i y n u b g n a b m a l m e t s i s u t a s h a l a d a a s a h a

B arbtirer yang

n a d i s k a r e t n ir e b k u t n u t a k a r a y s a m a t o g g n a k o p m o l e k e s h e l o n a k a n u g i d

( ir i d i s a k if it n e d i g n e

m Abdu lChae,r 2009:3 0.) Bahasamempunya iperanan yang a

i s u n a m n a p u d i h e k i g a b g n it n e p t a g n a

s baik dalam kehidupan i ndividu maupun .t

a k a r a y s a m n a g n e d i s k a r e t n

i Bahasa merupakan sarana yang itdak dapa t ,

a i s u n a m h e l o n a k l a g g n it i

d karena d i manapun manusia berada , akan selalu n

u g g n e

m akan bahasa dalam hidupnya untuk berkomunikas idengan orang lain . a

s a h a

B adalahala tatauperwujudanbudayayangdigunakanmanusiauntuksailng i

s a k i n u m o k r e

b atau berhubungan ,baik lewa ttuilsan , ilsan ,atau pun gerakan l

a d a p e k n a u a m e k u a t a i t a h d u s k a m n a k i a p m a y n e m n a u j u t n a g n e

d awanbicaranya

. n i a l g n a r o u a t

a Melalu ibahasa ,manusia dapa tmenyesuaikan dri idengan ada t t

a d a it s

i , itngkah l aku, t atakramamasyarakat ,dan sekailgu smudah membaurkan .t

a k a r a y s a m n a g n o l o g i a g a b r e b n a g n e d a y n ir i d

.i s a k i n u m o k a p n a t n a l a jr e b n a k a k a d it r e r o p m e t n o k a i s u n a m t a k a r a y s a M

t a b il r e t g n a y a k e r e M . a s a h a b n a k a n u g r e p m e m n a g n e d , i n i l a h m a l a d , i s a k i n u m o K

n a t a r a y s r e p n a k u lr e m e m i n i r e r o p m e t n o k t a k a r a y s a m i s a k i n u m o k n a g n ir a j m a l a

d

-n a t a r a y s r e P . u t n e tr e t n a t a r a y s r e

(18)
(19)
(20)
(21)

i a li

n -nliair asabahasapadakailmat-kailma tdalamnoveli ni ,dapa tdiketahu inliai -N

m a l a d a d a g n a y a j a s a p a a s a h a b a s a r i a li

n o vel Laska rPelangi karya Andrea .

a t a ri H

2 .

1 RumusanMasalah

l a s a m n a s u m u r a k a m , s a t a i d h a l a s a m g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e

B ah dalam

il e n e

p itani n iadalahs ebaga ibeirkut: .

1 Jenis-jeni snlia inliair asabahasaapasajakahyang t erdapa tpadakailmat -?

i g n a l e P r a k s a L l e v o N m a l a d t a m il a k .

2 Ala tpembangunnliair asabahasaapasajakahyangdipaka ipadakailmat r

a k s a L l e v o N t a m il a

k Pelangi?

3 .

1 TujuanPeneilitan

n a it il e n e p n a u j u t, s a t a i d h a l a s a m n a s u m u r n a d g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e B i n

i adalahs ebaga ibe irku:t

.

1 Mendesk irpsikan jenis-jeni snlia irasa bahasa pada kailmat-kailma t .i

g n a l e P r a k s a L l e v o N m a l a d .

2 Mendesk irpsikan ala tpembangun nlia irasabahasayang dipaka ipada t

a m il a

(22)

4 .

1 Manfaa tPeneil itan

:t u k ir e b i a g a b e s t a a f n a m a u d i a y n u p m e m n a k p a r a h i d i n i n a it il e n e p l i s a H

.

1 SecaraTeoreits

n a g n a b m u s n a k ir e b m e m t a p a d i n i n a it il e n e p m a l a d n a k p a r a h i D n a ij a

k terhadap nlia i rasa bahasa . Peneilitan in i juga diharapkan m

e p g n a t n e t n a u h a t e g n e p n a d i s a m r o f n i n a k ir e b m e

m akaian nlia i rasa

N m a l a d a s a h a

b ove lLaska rPelang.i .

2 SecaraPrak its

r e p i d t a p a d g n a y s it k a r p t a a f n a

M olehdar ipeneilitani ni ,yatiu:

.

a Manfaat Bag iPeneilit

Peneilitan in i dapa t menjad i acuan atau itnjauan pustaka bag i .s

i n e j e s g n a y n a it il e n e p n a g n a b m e g n e p

.

b Manfaa tBag iUniverstias

n a k p a r a h i d i n i n a it il e n e

P dapa t membeirkan pengetahuan dalam .

k it n a m e S n a d k it a m g a r P u m li n a r a j a l e b m e p

.

c Bag iPembaca

Peneilitan i n idiharapkanpembacadapa tmengetahu ipemakaiannliair asa m

a l a d a s a h a

(23)
(24)

) 6 ( , a t a d n a l u p m u g n e p k i n k e t ) 5 ( , n a it il e n e p n e m u rt s n i ) 4 ( , n a it il e n e p e d o t e m

a d s i s il a n a k i n k e

t ta ,dan( 7)t irangulas idata.

b a b a d a P . n a s a h a b m e p n a d n a it il e n e p l i s a h i s ir e b i n i n a it il e n e p m a l a d V I b a B

l i s a h n a s a h a b m e p ) 2 ( n a d , a t a d s i s il a n a l i s a h ) 1 ( , i a n e g n e m n a k i a r u i d n a k a i n i

. n a it il e n e p

g a b a d a P . p u t u n e p n a i g a b i s ir e b i n i n a it il e n e p m a l a d V b a

B ian in iakan

(25)

9 BABI I

I R O E T N A S A D N A L

: g n a t n e t n a k i a r u g n e m g n a y i r o e t n a s a d n a l n a k a k u m e k i d n a k a i n i b a b m a l a D

, n a v e l e r g n a y u l u h a d r e t n a it il e n e p i r a d a k a t s u p n a u a j n it ) 1

( dan(2 )kerangkat eor.i

n a v e l e R g n a Y n a it il e n e P 1 . 2

it il e n e p u ti a y i n i n a it il e n e p n a g n e d n a v e l e r g n a y u l u h a d r e t n a it il e n e

P an yang

h e l o n a k u k a li

d Din iSuryaniyangbe jrudu l“Nlia iRasaBahasapadaDiks idalam 2 1 0 2 r e b m e v o N n a d r e b o t k O n a l u B V T o r t e M , a w j a N a t a M i d f it k a r e t n I g o l a i

D ”.

j u

T uan dar ipeneilitan i n iyatiu (1 )Mendesk irpsikan j enis-jeni snlia irasa bahasa i

s k i d a d a

p dalam dialog i nterakit fd iMataNajwa ,Merto TV bulan Oktobe rdan ,

2 1 0 2 r e b m e v o

N ( )2 Mendesk irpsikanciir-cri inliair asabahasapadadiks idalam . 2 1 0 2 r e b m e v o N n a d r e b o t k O n a l u b V T o rt e M , a w j a N a t a M i d f it k a r e t n i g o l a i d

a d a n a k u m e n e m , i n i n a it il e n e p a d a

P 18 j eni snlia irasabahasayang t erdapa t n a d r e b o t k O n a l u b a d a p V T o rt e M i d a w j a N a t a M f it k a r e t n i g o l a li d m a l a d

i n i n a it il e n e p a d a p , a s a h a b a s a r i a li n s i n e j 8 1 n a k u m e n e m n i a l e s , 2 1 0 2 r e b m e v o N

ir i c n a k u m e n e m a g u

j -cri idiks iyangmengandung nliair asabahasapadakailmat -n a d r e b o t k O n a l u b a d a p V T o rt e M i d a w j a N a t a M f it k a r e t n i g o l a i d m a l a d t a m il a k

(26)
(27)

s i n e J 1 . 3 .

2 -Jeni sNlia iRasaBahasa

a y n i a k a m e p h e l o a s a r i a li n i k il i m e m a t a k n a i g a b e s r i p m a H

p a g g n a i d m u m u h a d u s g n a y a t a k a p a r e b e b a d A . ) 5 3 : 9 7 9 1 , a t n i m r a d a w r e o P (

a t a k n a k it n a g g n e m k u n u a s a r i a li n i r e b i d a j a g n e s g n a y a g u j a d a n a d , a s a r i a li n r e b

r e p e S . a y n a s a r i a li n k i a b g n a r u k p a g g n a i d g n a

y t igugu runtuk mengganitkan kata it

a

m (dalam petrempuran) , mengandung ¸ mengganitkan kata bun itng, yang .

n a k p a c u i d u a l a k s a t n a p k a d it p a g g n a i

d Berdasarkan anggapan atau perasaan a

t a k a k a m , a y n m u m u a d a p a s a h a b i a k a m e

p -kata yang bernlia i rasa dapa t n

a k a d e b i

d secaraumum ,yatiu:

.

1 Katar asa( perasaan .)

i s ir e b g n a y a t a k n a il a k e s p u k a c n e m i n i ) n a a s a r e p ( a s a r a t a K

, u t n e tr e t a s a r r a d a k a d a h a l e t , it r a g n i p m a s i d i d a J . a s a r r a d a k

, a n i h g n e m , i c n e b , l o k g n o d n e m , g n a n e s a s a r i tr e p e s

a t a K . b s d n a h i s a k s a l e b , n a k t a g n a y n e m , n a k h o o m e c n e m

n e g n e r e

m -rengek seatr idengan meminta, t etapi dengan nlia irasa a

b ir e

b -iba .Mondar-mandirsama aritnyadengan hiil rmudik .Pelti .

ri k i k a d a p ir a d t a g n a s h i b e l ,t a g n a s a s a r i a li n g n u d n a g n e m .

2 Katapelembu.t

a t a k h a l a i t u b m e l e p a t a

K -kata yag dipaka ikarena driasa t

a k a d a p ir a d k i a b h i b e

l a yang biasa . Kata-kata pelembu t in i :

(28)

.

a Sopan-santunpergaulan a t a k n a i a k a m e

P -kata tiu pada dasarnya soa l g

n a g g n e

t -menenggang rasa . Dengan maksud yang a

t a k l u b m it a k a m n a i k i m e

d -katayang disebu tkata horma t (katayangmemiilk ipernyataanr asahormat )seperit :wafat ,

u a il e b , t a k g n a

m .

a t a k a l u p l u c n u m , u ti n i a l e

S -kata yang disebu tkata s

u l a

h yangmengandung r asapenghargaanatauhalus( itdak

: it r e p e s ) n a p o s h i b e l , it a h i a k u l e

m suami , isteri , ayah , g

g n i n e m , n a k i m u b e k i d , h a z a n e j ,r u g u

g a,ldsb .

.

b Perasaankemasyarakatan

n a d t a k a r a y s a m a g r a w a m a s e s a d a p e k n a g n a d n a P

a t a k n a k l u b m i n e m , a y m u m u a d a p t a k a r a y s a m n a a d a e

k -kata

a t a k a d a p ir a d s a t n a p h i b e l p a g g n a i d g n a

y -kata yang biasa .

i k a l( a ir p , ) n a u p m e r e p ( a ti n a w : it r e p e

S -lak)i , karyawan

, a jr e k e p

( kul)i ,pelayan (babu) ,pemasyarakatan (penjara) , .

b s d ) r u g g n a g n e p ( a y r a k a n u t .

c Ada tdankepercayaan

m a l a d u k a lr e b n a a y a c r e p e k n a d t a d a a n e r a k h e l O

a t a k a l u p l u b m it , a s a h a b i a k a m e p n a g n u k g n il e

s -katayang

t u b e s i

d pantang (kata yang dipaka i sebaga i penggant i l

a h m a l a d g n a y u t a u s e

s -ha l tetrentu itdak boleh :i

(29)

)

a Harimau haru sdisebu tdatukatau kia i (kalau ktia )

n a t u h i d a d a r e

b .

)

b Ularpadamalamhar idisebu takar. )

c Darah oleh pemburu yang sedang berburu disebu t t

a g n ir e

k .

)

d Ai r laut disebu t getah oleh para nelayan yang .t

u a l e m g n a d e s .

3 Katakasa.r

t i k a s , i c n e b , h a r a m a y n a l a k a d A . a i s u n a m h a l a d a a i s u n a M

a s a R . b s d , l o k g n o d n e m , it a

h -rasa yang demikian dtiuangkan a

t a k m a l a d e

k -kata yangdisebu tkatakasar .Adayangkasa rkarena e

l o r a s a k p a g g n a i d h a d u

s humum ,seperit :bangsa,t t olol ,mampu ,s .r a s a k a s a r i a li n i g n a u ti d a j a g n e s g n a y a s a i b a t a k a g u j a d A . b s d

a t a

K mulu t misalnya ,katanyasendri iitdak kasa,r t etap imungkin .r

a s a k a s a r i a li n n a g n e d i a k a p i d

i a li N 2 . 3 . 2

) 1 h a l a d a i a li N ) I B B K

( Kemampuan unsu rbahasauntukmembedakan makna ,

l a k i s k e

l 2 )Nlia iadalahbanyaks ediktinyakada,rmutus uatukaryas asrta, )3 N ilia t

a fi s h a l a d

a -sfia t /hal-ha lyangpenitngataubergunabag imanusia.

3 . 3 .

2 Makna

a k ir e b i d g n a y n a it r e g n e p h a l a d a a n k a M ) 8 0 0 2 I B B K

( n kepada suatu bentuk

. n a a s a h a b e

(30)

a tr e

p utanyang adad iantaraunsur–unsur bahasa tiu sendri i t(erutamakata-kata) . :

6 7 9 1 ( r e m l a P t u r u n e m a n k a

M 30 ) hanya menyangku tinrta bahasa . Sejalan n

e p n a g n e

d dapatt ersebut ,Lyons( 1977:204 )menyebutkan bahwamengkaj iatau t u b e s r e t a t a k n a ij a k i m a h a m e m h a l a i a t a k u t a u s a n k a m n a k ir e b m e

m yang

n a g n u b u h n a g n e d n a a n e k r e

b –hubungan makna yang membua t kata tersebu t a

t a k i r a d a d e b r e

b –katal ain( FaitmahDjajasudarma ,200 .9:7 )

, a n a ji W

( Rohmad,i 2011: 4 ) makna merupakan bentuk kebahasaan yang .

a i s u n a m n a ri k i p m a l a d p e s n o k n a g n e d n a g n u b u h i k il i m e m

a n k a M k e p s A 4 . 3 . 2

, a m r a d u s a j a j D h a m it a F

( 2009: 7 )Aspek makna menuru tPalme r(1976 ) f

ir a d n a k g n a b m it r e p i d t a p a

d ungsi ,dandapa tdibedakanatas:

.

1 Sense(pengeritan)

a r a c i b m e p a r a t n a a li b a p a i a p a c i d t a p a d i n i n a it r e g n e p a n k a m k e p s A a

d n lawan bicara berbahasa sama .Makna pengeritan disebu tjuga tema , .

d u s k a m i d g n a y n a s e p u a t a e d i n a k t a b il e m g n a y .

2 Feeilng(perasaan)

a r a c i b m e p p a k i s n a g n e d n a g n u b u h r e b n a a s a r e p a n k a m k e p s A

. a r a c i b m e p i s a u ti s n a g n e d .

3 Tone(nada)

k t a b il e m i n i a d a n a n k a m k e p s

(31)

.

4 Intension t(ujuan) k a m k e p s

A nat ujuani nii alah“hi saim ,conciou so runconciou ,st he

e t o m o r p o t g n i r u o v a e d n e s i e h t c e ff

e (tujuanatau maksud ,baikdisadar i

k a d it n u p u a

m ,akiba tusaha dar ipeningkatan) .Apa yang diungkapkan .

u t n e tr e t n a u j u t i k il i m e m n a u j u t k e p s a a n k a m m a l a d

4 .

2 Ala tPembangunNlia iRasaBahasa 5 3 : 9 7 9 1 ( a t n i m r a d a w r e o P t u r u n e

M -36 ) kata-kata yang bern lia i rasa ir

i c i k il i m e

m -ciirs ebaga ibeirku:t .

1 K -atakataperasaan

, a s a r r a d a k i s ir e b g n a y a t a k n a il a k e s p u k a c n e m ) n a a s a r e p ( a s a r a t a k :i tr e p e s

, a n i h g n e m , i c n e b , l o k g n o d n e m , g n a n e s a s a

R danmencemoohkan .

.

2 Katapelembut a t a

K -katapelembut i n ibiasanya digunakan dalam beberapaaspek :i

tr e p e s , n a p u d i h e k

)

1 Sopan-santunpergaulan .

a Katahormat :wafat ,hamba ,beilau .

b Katahalus :wan tia,i tseri ,ayah )

2 Perasaankemasyarakatan .

a Wantiauntukmenggan itkankatapermpuan .

b Karyawanuntukmengganitkankatak uil .

(32)

)

3 Ada tdankepercayaan .

a Katapantang

i t n a g g n e p i a g a b e s i a k a p i d g n a y a t a k h a l a i g n a t n a p a t a K

m a l a d g n a y u t a u s e

s halt etrentu itdakbolehdiucapkan. :

a y n l a s i M

n a t u h i

D harimaudisebu tdatukatauk iai t

u b e s i d m u r a

J ildipadamalamh ari .

3 Katakasar : a y n h o t n o C

s u p m a m , l o l o t ,t a s g n a b , t o c a B

i s o m E n a it r e g n e P 1 . 4 . 2

h e l o i m a l a i d g n a y n a a s a r e p n a a d a e k u t a u s n a k a p u r e m i s o m

E seseorang

v i s e r p s k e i u l a l e m a y n a d a i u h a t e k i d t a p a d n a d u t n e tr e t i s a u ti s a d a

p erba lmaupun

n o

n -verba l(Purwo ,1992: 97) .Ekspres inon-verba ladalah ekspres imuka ,gejala ,

t a h il r e t g n a y n a h u b u t e

k gesture ,mimik dan sebagainya , sedangkan ekspres i d

g n a y i s o m

e tiamplikan secara verbal ,muncu lmelalu ikata-kata emos iyang a

t a K . n a t u k g n a s r e b g n a y u d i v i d n i h e l o n a k p a c u i

d -kata emos i memungkinkan

n a d g n a r o e s e s a t a k u t a s i u l a l e m , n a a s a r e p n a k i s p ir k s e d n e m k u t n u g n a r o e s e s

, n a u j u t ,i s n e t n i i a n e g n e m n a it r e g n e p h e l o r e p m e

m dorongan-dorongan ,setradapa t m a l a D . t a a s u t a u s a d a p i d a jr e t g n a y a p a i s o m e n a a d a e k n a k i s a t e r p r e t n i g n e m

, a i s u n a m i r a d i s o m e k e p s a i r a j a l e p m e m m a l a d a y n s u s u h k , i g o l o k i s p g n a d i b

(33)

u t n

u k mengungkapkan adanya penghayatan dan pengalaman emosi ,yakn iantara a

t a k i u l a l e m n i a

l -kataemosi.

, o w r u P ( 6 8 9 1 e r r a

H 1992: 97 ) mengatakan bahwa kata-kata emos i n a m a l a g n e p a y n k a d it a d a p a d a h r e t il a k e s n a k u t n e n e m g n a y h u r a g n e p i a y n u p m e m

. u t n e tr e t i s o m

e Secaraekstreambeilaumengatakanbahwat anpaadanyakata-kata

. a d a k a d it t u b e s r e t i s o m e n a m a l a g n e p , a y n n a k i s a t n e s e r p e r e m g n a y i s o m e

i s o m e a t a K . g n it n e p t a g n a s i s o m e i r a j a l e p m e m m a l a d a s a h a b n a n a r e P

.i s o m e n a t a y a h g n e p n a k i s e r p s k e g n e m k u t n u g n it n e p t a g n a s g n a y t a l a n a k a p u r e m

i d a j n e m g n a y s u s u h k k e p s a a d a p n a n a k e n e p n a k ir e b m e m k u t n u i s g n u fr e b a s a h a B

g n a r o e s e s n a it a h r e

p dalam s tiuas iemosit etrentu .

n a a s a r e P 2 . 4 . 2

h a l a d a n a a s a r e P ) I B B K

( rasa atau keadaan baitn sewaktu menghadap i i

a s a r e m u a t

a sesuatu .Kepekaan rasa dan emos iseirng dikatikan era tdengan a ti K . n a k n a h a tr e p i d s u r e t u lr e p i n i h a l a s a m i l a k g n a r a b n a d , a rt s a s n a r a j a g n e p

g n e

m ena l banyak sekal i fenomena dalam kehidupan manusia yang era t .

n a a s a r e p n a g n e d a y n n a g n u b u

h Mesk iperasaan tiu bersumbe rpada manusia , k u j n u n e m n a i d u m e k u ti a i s u n a m n a a s a r e p , s k e l p m o k g n a y i s i d a rt a n e r a k i p a t e t

l a h a d a

p -ha lyangl ebihkhusu sdalams etitapbudaya(Rahmanto,1988:2 0 .)

s i n e J 3 . 4 .

2 -Jeni sPerasaan

0 1 1 : 2 9 9 1 , o w r u P ( 6 8 9 1 e r r a

H -112 )mengelompokan kata-kata emos i :t

(34)

.

1 Perasaans enang )

1 “Cinta”

. h i s a k , n e m e d , g n a y a s , a t n i c , k ir a t r e t ,i t a p m i s , a k u S

)

2 “Kangen”

. g n a n e k r e t , n e g n a k , u d n i R

)

3 “Kedamaian-Kebahagiaan”

, t a m k i n , k a n e , i g n u d n il r e t , t a m a l e s , m a r e t n e t , n a m a , n a m a y n , m e d A

, a g g n a b , it a h r a s e b , g n a n e s , g n a i r , a r i b m e g , i a t n a s ,s k e li r , h a t e b , k i y s a

. g n a r i g , i a m a d , g n a n e t , m e y a , a i g a h a b

)

4 “Dicintai”

, n a k it a h r e p i d , g n u j n a s r e t ,i a l e b r e

T disayangi ,dibutuhkan ,dipercaya , .i

a t n i c i d

)

5 “Yakin-Opitmis”

. p e t n a m , p u k u c , t a u k , s i m it p o , n i k a Y

)

6 “Sehat”

.r a d a s ,t a h e s ,r a g e S

)

7 “PerasaanTerhadapMakanan” .s

u a h , r a p a l , g n a y n e K

)

8 “Keinginan”

. n i g n i , k u t n a g n , s a f a n r e B

)

9 “Meneirma”

, h a r s a p , a l e r ,s a l h k

I bersyuku .r

.

2 Perasaans edih )

1 “Malas-Acuh” h a g o , h a g o , h u c

A -ogahan,s egan ,wegah ,males ,enggan.

)

2 “Kelelahan”

, h i r e p , ti k a s , t a c u p , g n i s u p , l a g e p , s a m e l, t a n e p , h e p a c , h it e L

.r it e g , i r e y n , g n i n e p , u s e l , k u t n a g n , l a t a g , n a t u m e s e k

)

3 “Kesedihan” , u d e s , u li

P sedih ,haru ,terharu ,trenyuh ,ka ishan ,ngenes ,tergugah , .l

(35)
(36)

) 5

1 “Kekosongan”

. n i g n i d , r a b m a h , g n o s o k , a p m a H

) 6

1 “Bebas”

.s a p e lr e t , n a g n ir , g n u t n u , s a u p , g n a p a l , g n o l p , a g e L

) 7

1 “Terasing”

. g n i s a , n a k i a b a i d , n a k u a r i h i d k a t ,l i c u k r e t , g n i s a r e T

) 8

1 “Dipakasa-Dibohongin” u

r u b i d a s k a p i

D -buru ,diadu domba ,diitpu ,dikibuil ,dininabobokkan , .i

h o d o b i d

) 9

1 “RasaKecli” .l i c e k , ti p m e S

l e v o N 5 . 2

h a l a d a l e v o

N bentuk prosa yang memiilk isrtuktu ryang lebih komplek s r

u s n u i r a d n u g n a b i d n a

d -unsur R( ahmanto ,1988:70) .Katanovelberasa ldar ikata n

it a

l novellus yang dtiurunkan pula dar i kata novies yang bera tr i “baru” . a

rt s a s n a g n e d n a k g n i d n a b i d u a l a k a n e r a k u r a b n a k a t a k i

D -sasrta lainnya sepe tr i

n i a l n a d , a m a r d , i s i u

p -lain ,maka j eni snovel i n imuncu lkemudian .Dalam “The

y r a n o it c i D e g e ll o C n a c i r e m

A dapa tktiajumpa iketerangan bahwanove l adalah a r a p n a k s i k u l e m g n a y , u t n e tr e t g n a y g n a j n a p m a l a d f it k if g n a y a s o r p a ti r e c u t a u s

r u l a u t a u s m a l a d f it a t n e s e r p e r g n a y a t a y n n a p u d i h e k n a g e d a a tr e s , k a r e g , h o k o t

t u s u k u a t a u a c a k k a g a g n a y n a a d a e k u t a u s u a t

a (1960: 830) .Dalam “The

l e v o n h s il g n E t n e r r u C f o y r a n o it c i D s r n r a e L d e c n a v d

A adalah suatu certia

p a r a g g n e m g n a y , h i b e l u a t a u k u b u t a s i s i g n e m g n a j n a p p u k u c , r u l a u t a u s n a g n e d

fi t a n ij a m i g n a y a ti n a w n a d a ir p n a p u d i h e

k (1960: 853) .Nove l adalah certia a

s o r p k u t n e b r e

(37)
(38)

.

1 RagamBerdasarkanBidangWacana .

e p i h u r a g n e p m e m g n ir e s a n a c a w g n a d i b u a t a n a a r a c i b m e p k e j b

O nutu r

m a g a r n a k a n u g r e p m e m k u t n

u –ragam khusus .Dalam hubungan in idapa t n

a k a d e b i

d :

)

1 Ragam lImiah ,yatiubahasayangbiasadigunakandalamkegiatan– n a s il u t n a d , h a i m li h a m a r e c , n a h a il u k r e p : it r e p e s , h a i m li n a t a i g e

k –

d i n i m a g a R . h a i m li n a s il u

t tianda ioleh penggunaan i stliah–istliah .

k e l e t n i m u a k h e l o i tr e g n e m i d a y n a h g n a y )

2 Ragam Populer , yatiu bahasa yang digunakan dalam kegiatan o

n n limiah ,dalam pergaulan sehair–hair ,dan dalam t uilsan–tuilsan u t a u s r u t u n e p a u m e s h e l o i m a h a p i d t a p a d i n i m a g a R . r a l u p o p

. a s a h a b .

2 RagamBerdasarkanCaraBerwacana

g n u t n a g r e b a n a c a w r e b a r a c a d a p n a k r a s a d i d g n a y m a g a

R pada

.r u t u t m a l a d t a b il r e t g n a y n a p i s it r a p a r a t n a i s a l e r n a d i a k a p i d g n a y m u i d e m

m u m u a r a c e s , n a k a n u g i d g n a y a i d e m u a t a a n a c a w e b a r a c n a k r a s a d r e B

: n a k a d e b i d t a p a d

)

1 RagamTuils

g n a y a s a h a b s a t a i g a l n a k a d e b i d t a p a d h i s a m s il u t m a g a R

u b m a l a d n a k a n u g r e p i

d ku ,majalah ,sura tkabar ,surat–menyurat , .i

f a r g e l e t n a

d Ragam tetruil s biasa susunannya lebih cerma,t t

a m il a

k –kailmatnya l ebih t eratur ,dan susunan i sinya l ebih t eratu r .s

(39)

)

2 RagamLisan

h e l o g n u s g n a l n a k p a c u i d g n a y a s a h a b h a l a d a n a s il m a g a R

y n r u t u n e

p a kepada khalayak. Ragam ilsan masih dapa tdibedakan g n a y m a g a r n a d , o t a d i p , h a m a r e c , n a p a k a c r e p m a g a r s a t a i g a l

.i s i v e l e t u a t a , n o p e l e t , o i d a r i u l a l e m n a k a n u g i d .

3 RagamBerdasarkanPeran

n a k r a s a d i d g n a y a s a h a b n a i a k a m e p h a l a d a n a r e p n a k r a s a d r e b m a g a R

f a d a

p ungs isosia latau fungs ilain dar isebuah tutur .Berdasarkan peran a

r , a y n i s g n u f u a t a l a i s o

s gambahasadapa tdibedakanatas: )

1 RagamResm idanRagamTidakResmi

m a l a d n a k a n u g i d g n a y a s a h a b h a l a d a i m s e r m a g a

R stiuas i

n a u m e tr e p i tr e p e s i m s e

r –petremuan, dan perundang–undangan. i m s e r k a d it g n a y i s a u ti s m a l a d n a k a n u g i d i m s e r k a d it m a g a R

.i d a b ir p n a p a k a c r e p n a d n a l u a g r e p m a l a d , it r e p e s )

2 RagamTekni sdanNonteknis

m a l a d n a k a n u g i d g n a y a s a h a b h a l a d a s i n k e t m a g a R

u m h a i m li i r a d g n a j n e jr e b g n a y h a i m li n a t a i g e

k rn iyang bersfia t

e v it a t n e m u g r

a sampa i ke eksposis i yang sanga t popule.r g n a y m a g a r i r a d i s a ir a v r e b t a p a d s i n k e t n o n m a g a r , a y n k il a b e S

g n a y m a g a r e k a g g n i h r e l u p o p s i n k e t m a g a r h u t n e y n e m h a d u s

(40)

)

3 RagamProsadanLi irk l a d a a s o r p m a g a

R ah bahasa yang lebih mengandalkan .s

it e t s e n a h u t n e s a p n a t g n u s g n a l a s a h a

b Sebailknya ,bahasa il irk a t a k n a h il i p a y n s u s u h k , s it e t s e k e p s a h e l o i a n r a w i d k a y n a b h i b e l

. a m a ri h u n e p n a d h a d n i p a g g n a i d g n a y )

4 RagamTerbatas

s u s u h k g n a y a s a h a b h a l a d a s a t a b r e t m a g a

R digunakan

a s a h a b i tr e p e s s u s u h k t a g n a s g n a y n a t a i g e k u a t a n a t a p m e s e k m a l a d

g e l e

t ramdanaba–abadalamba irs–berba ir .s

.

4 RagamBerdasarkanFormaltia sHubungan g n u b u h s a ti l a m r o f i s n e m i d n a k r a s a d r e

B an ,bahasa dapa tdibedakan s

a t a :

)

1 RagamNertal

g n a y n a p i s it r a p a u d h e l o n a k a n u g i d a y n a s a i b l a rt e n m a g a R

. n u t n a s n a p o s h a l a s a m h u t e y n e m a p n a t , a y n t a j a r e d a m a s )

2 RagamSopan

n a g n e d a r a c i b r e b g n a r o e s e s a li b i d a jr e t n a p o s m a g a R

g n a y g n a r o u a t a a y n n a k u d u d e k i g g n it h i b e l g n a y g n a r o e s e s

.i t a m r o h i d )

3 Ragamkasar

g n a r o p a d a h r e t n a k a n u g i d g n a y a s a h a b h a l a d a r a s a k m a g a R

(41)

a s a h a B i s g n u F 2 . 6 . 2

k u t n u t a l a i tr a m a l a d , l a i s o s i s k a r e t n i k u t n u t a l a h a l a d a a s a h a b i s g n u F

: 2 0 0 2 , r e a h C ( n a a s a r e p a g u j u a t a , p e s n o k , n a s a g a g , n a ri k i p n a k i a p m a y n e

m 33) .

i s a k i n u m o k t a l a h a l a d a a s a h a b i s g n u f ) 3 3 : 2 0 0 2 , r e a h C m a l a d g h u a h d r a W (

a y n n a ti a k m a l a d i s a k i n u m o k i a g a b e s a s a h a b i s g n u f i j a k g n e m a ti k a k i J . a s i u n a m

t a p a d a ti k a k a m , i c n ir e p r e t h i b e l a r a c e s n a k i d i d n e p n a d t a k a r a y s a m n a g n e d

u f n a g n o l o g t a p m e n a k a d e b m e

m ngs ibahasa ,yatiu:

.

1 Fungs iKebudayaan

Ada itgaf ungs ibahasas ebaga ikebudayaan ,yatiu: )

1 Saranaperkembangankebudayaan. )

2 Jalu rpeneru skebudayaan. )

3 Inventair sciir-cri ikebudayaan. .

2 Fungs iKemasyarakatan

a u d i d a j n e m i g a b i d t a p a d t a k a r a y s a

M berdasarkan ruang ilngkup h a lr i h a l , u ti a n e r a k , k o p m o l e k t a k a r a y s a m n a d l a n o i s a n t a k a r a y s a m , u ti a y

( m il a H n a r m A t u r u n e M . k o p m o l e k a s a h a b n a d l a n o i s a n a s a h a

b Amran

: 2 0 0 2 , r e a h C m a l a d 0 7 9 1 m il a

H 40 ) bahasa nasiona l memiilk i fungs i :i

a g a b e s

)

1 Lambangkebanggaanbangsa. )

2 Lambangi denttia sbangsa. )

3 Sebaga iala tpenyatuanberbagais ukubangsa. )

(42)

.

3 Fungs iPerorangan y a d il l a

H (1976, via Nababan, 1986: 42 )bahasa memiilk ienam :

u ti a y , i s g n u f

)

1 Insrtumental i s g n u

F insrtumentalyatiu fungs ibahasa sebaga iala tuntuk “

) t a m il a k ( n a p a c U . u t a u s e s a t n i m e

m beirkan tiu kepada saya

k a j a i d g n a y g n a r o a d a p e k u t a u s e s a t n i m e m k u t n u d u s k a m r e b , “

. a r a c i b )

2 Menyuruh( regulatory)

h u r u y n e m k u t n u a s a h a b i s g n u f u ti a y h u r u y n e m i s g n u F

. a r a c i b m e p k u t n u u t a u s e s t a u b r e b n i a l g n a r o

: a y n h o t n o C

“letakan i n id imeja tiu “ ,bermaksud untuk menyuruh kepada .

a r a c i b k a j a i d g n a y g n a r o )

3 Interaksi

s u t a u s n a k a t p i c n e m i s g n u f u ti a y i s k a r e t n i i s g n u

F uasana

.i d a b ir p r a t n a n a g n u b u h u a t a i s a k i n u m o k i d a jr e t a g g n i h e s

: a y n h o t n o C

“apakaba r?” )

4 Kep irbadian

n a g n e d n a ti a k r e b g n a y i s g n u f u ti a y n a i d a b ir p e k i s g n u F

(43)

: a y n h o t n o C

“ enakr asanya“ ,“sayas udahngantuk“ )

5 Pemecahanmasalah( heurisitk)

g n a y a s a h a b i s g n u f u ti a y h a l a s a m n a h a c e m e p i s g n u F

n a g n e d a y n n a g n u b u h m a l a d n a ri k i p , t a p a d n e p n a g n e d n a ti a k r e b

. a y n a d a p e k n a k p a d a h i d g n a y u a t a i a p a d a h i d g n a y h a l a s a m

: a y n h o t n o C

“cobaj elaskankepadanya“ . )

6 Khayal

a s a h a b i s g n u f u ti a y l a y a h k i s g n u

F yang dikatikan dengan .

n a n a k e n e p , n a a rt i c n e p , i s a n ij a m i )

7 Informasi

n a ti a k r e b g n a y a s a h a b i s g n u f u ti a y i s a m r o f n i i s g n u F

, n i a l g n a r o a d a p e k u t a u s e s ) n a u h a ti r e b m e p ( i s a m r o f n i n a g n e d

k a n a a k it e k h a l o k e s i d n a k a n y u g i d k a y n a b i n i i s g n u

f –anak

m li u t a u s ir a j a l e p m e

m uataus esuatuhal .

.

4 Fungs iPendidikan .

m a l a d n a k a n u g i d a s a h a b u ti a y n a k i d i d n e p m a l a d a s a h a b i s g n u F

m a l a d a s a h a b i s g n u f t a p m e a d A . n a r a j a g n e p n a d n a k i d i d n e p n a t a i g e k

: u ti a y , n a k i d i d n e p

)

(44)
(45)
(46)

.

2 Tindak lIokusione r (illocuitonaryacts ) a

r e n o i s u k o li k a d n i

T dalah itndak melakukan sesuatu dengan maksud dan .

a l u p u t n e tr e t g n a y i s g n u f

h o t n o

C :

Tangankugatal

n a r u t u

T tanganku gata l yang diucapkan oleh seoran penutu r ,bukan a

t a m e

s –mata dimaksudkan untuk membertiahu kepada sang mirta tutur a

s a r t u b e s r e t n a r u t u t a y n n a k r u t u ti d t a a s a d a p a w h a

b gata l sedang

i r a d h i b e l n u m a N . r u t u n e p i s n a g n a t n a g n e l a d a p g n a r a s r e b n a d g n a r e y n e m

g n e m r u t u n e p a w h a b , u ti a y n a u m e

s inginkan mirta tutu r melakukan u a t a n a g n a t a d a p l a t a g a s a r n a g n e d n a ti a k r e b g n a y u t n e tr e t n a k a d n it

i b m a g n e m , a j a s a y n l a s i M . u ti a y n n a g n e

l lkanoba tpenghliangr asagata.l .

3 TindakPelrokusione r (perlocu itonaryacst)

( h u r a g n e p n a k h u b m u n e m k a d n it h a l a d a r e n o i s u k o lr e p k a d n i

T effect)

g n a s ir i d a d a p e

k mirtat utur . h

o t n o

C :

Tangankugatal

n a r u t u

T tangankugata ldapa tdigunakanuntukmenumbuhkanpengaruh (effect )rasa taku tkepada mirta tutur .Rasa taku t tiu muncul ,misalnya ,

i a g a b e s i s e f o r p r e b u ti n a r u t u t n a k r u t u n e m g n a d e s g n a y g n a r o a n e r a k

n a t a i g e k n a g n e d t a r e t a g n a s a y n p u d i h n a ir a h e s e k a d a p g n a y l u k u p g n a k u t

(47)

a e

S lre,1983 (Kunjana Rahardi , 2003: 27 - 37 ) menggolongkan itndak tutu r il

m a l a d e k u ti r u t u tr e b s a ti v it k a m a l a d i s u k o

li mamacambentukt uturan ,yakn i:

)

1 Aserit f (asseritves,) yakn i bentuk tutu r yang mengika t penutu r pada ,

n a k p a k g n u i d g n a y i s i s o p o r p n a r a n e b e

k misalnya saja menyatakan

(staitng) , menyarankan (suggesitng) , membua l (boasitng ,) mengeluh (complainin) ,danmengklaim( claiming .)

)

2 Driekit f(direcitves) ,yakn ibentuk t utu ryang dimaksud penuturnyauntuk r

u t u t a rt i m g n a s r a g a h u r a g n e p t a u b m e

m melakukan itndakan tetrentu , (

n a s e m e m a y n l a s i

m ordering) , memeirntah (commanding) , memohon (requesitng ,) menasehait( advising) ,danmerekomendasi( recommending .) )

3 Ekspresi f (expressives) , yakn i bentuk tuturan yang berfungs i untuk n

a k a t a y n e

m atau menunjukan sikap psikologi spenutu rterhadap suatu (

h i s a k a m ir e tr e b a y n l a s i m , n a a d a e

k congratulaitng) , meminta maa f (pardoning ,) menyalahkan (blaming) , memuj i (praising ,)dan

( a w a k g n u s a l e b r e

b condoilng .) )

4 Komisi f (commissives) , yakn i bentuk tutu r yang berfungs i untuk (

i j n a jr e b a y n l a s i m , n a r a w a n e p u a t a i j n a j n a k a t a y n e

m promising) ,

( h a p m u s r e

b vowing ,) danmenawarkans esuatu(offering .) )

5 Deklaras i(declaraitons) , yakn i bentuk tutu ryang menghubungkan is i n

a r u t u

t dengan kenyataannya ,misalnya berpasrah (resigning) ,memeca t (dismissing) , membapit s (christening) , member i nama (naming) ,

( n a k li c u g n e

(48)

2 . 7 .

2 Jeni s- Jeni sTindakTutur .

1 TindakTutu rLangsungdanTindakTutu rTidakLangsung

i d a j n e m n a k a d e b i d t a m il a k , a y n s u d o m n a k r a s a d r e b , l a m r o f a r a c e S

( a ti r e b t a m il a

k deklratfi) ,kailma tTanya( interogatfi) ,dankailma tpeirntah (imperatfi.) Secara konvensiona l kailma t bertia digunakan untuk

i s a m r o f n i( u t a u s e s n a k a ti r e b m e

m ) , kailmat Tanya untuk menanyakan ,

u t a u s e

s dan kailma t pe irntah untuk menyatakan pe irntah , ajakan, h a l a d a k u t n e b r e t g n a y r u t u t k a d n it a k a m , n a n o h o m r e p u a t a , n a a t n i m r e p

( g n u s g n a l r u t u t k a d n

it direts peechact.)

h o t n o

C :

g n i c u k r o k e a m il i k il i m e m n i d i S

t e l h a k a n a m i

D akpulauBa il?

g n i p m a s i

D ti u, untuk berbicara secara sopan , peirntah dapa t t

a m il a k u a t a a ti r e b t a m il a k n a g n e d n a k a r a t u i

d tanya aga rorang yang

n ir e p i d a y n ir i d a s a r e m k a d it h a t n ir e p i

d tah . B lia ha l in i yang tejradi , (

g n u s g n a l k a d it r u t u t k a d n it k u t n e b r e

t indirec tspeechact)( Wjiana ,1996: .)

0 3 .

2 TindakTutu rLtiera ldanTindakTutu rTidakLtieral )

1 Tindak Tutu rLtiera l(ltiera lspeech act )adalah itndak t utu ryang a

m ksudnyas ama denganmaknakata–katayangmenyusunnya. h

o t n o

C :

(49)

a d a

P contoh d iatas ,bliadiutarakan untuk maksud memuj i , n a k a r a c i b i d g n a y i y n a y n e p a r a u s n a u d r e m e k i m u g a g n e m u a t a

.l a r e ti l r u t u t k a d n it n a k a p u r e m )

2 Tindak Tutu rTidak Ltiera l(nonltiera lspeech act )adalah itndak t

a a m a s k a d it a y n d u s k a m g n a y r u t u

t au belrawanan dengan makna a

t a

k –katayangmenyusunnya . h

o t n o

C :

( ,s u g a b u m a r a u

s tetap iitdakusahnyanyis aja)

a r a u s a w h a b n a k d u s k a m e m r u t u n e p , s a t a i d h o t n o c a d a P

n a k a t a g n e m n a g n e d s u g a b k a d it a y n r u t u t n a w a

l itdakusahnyany i

, a j a

s merupakan itndakt utu ritdakl tieral(Wjiana ,1996 :32.)

.

3 Interseks iBerbagaiJ eni sTindakTutur 6

9 9 1 , a n a ji W

( : 33 –36 )Apablia itndak tutu rlangsung dan itdak (

n a k g n u g g n i s i d g n u s g n a

l diintersek iskan )dengan itndak tutu rltiera ldan k

a d n it n a k t a p a d i d n a k a , l a r e ti l k a d it r u t u t k a d n

it tutur- tindakt utu rbeirku t i

n i :

)

1 TindakTutu rLangsungLtieral( directl tierals peechact) (

l a r e ti l g n u s g n a l r u t u t k a d n i

T direc tltiera l speech act )adalah a n k a m n a d n a r u t u t s u d o m n a g n e d n a k a r a t u i d g n a y r u t u t k a d n it

d u s k a M . a y n n a a r a t u g n e p d u s k a m n a g n e d a m a s g n a

y memeirntah

n a g n e d n a k i a p m a s i

(50)

e b t a m il a

k r ,ti a dan menanyakan sesuatu dengan kailma tTanya :

6 9 9 1 , a n a ji W

( 33 .)

: h o t n o C

)

a Orang tius anga tpandai

n a k i a p m a s i d n i g n i g n a y d u s k a m , s a t a i d n a r u t u t a d a P

t a g n a s u ti g n a r o a w h a

b pinta.r

)

b Jamberapas ekarang?

, u ti a y n a k i a p m a s i d n i g n i g n a y d u s k a m , s a t a i d n a r u t u t a d a P

. u ti a k it e k a p a r e b l u k u p n a k a y n a n e m )

2 TindakTutu rTidakLangsungLtieral( indirectl tierals peechact) (

l a r e ti l g n u s g n a l k a d it r u t u t k a d n i

T indirec tltiera lspeech act ) g n a y t a m il a k s u d o m n a g n e d n a k p a k g n u i d g n a y r u t u t k a d n it h a l a d a

e p d u s k a m n a g n e d i a u s e s k a d

it ngutaraannya ,tetap imakna kata -n

a g n e d i a u s e s a y n n u s u y n e m g n a y a t a

k apa yang dimaksudkan

( r u t u n e

p Wjiana ,1996 : 43 .) :

h o t n o C

)

a Lantainyakotor ,s a t a i d n a r u t u t a d a

P maksud yang i ngin disampaikan yatiu .i

a t n a l n a k h i s r e b m e m k u t n u h a t n ir e m e m )

b D imanahanduknya.

u t a y n a k i a p m a s i d n i g n i g n a y d u s k a m , s a t a i d n a r u t u t a d a P

(51)

)

3 TindakTutu rLangsungTidakLtieral( direc tnonltierals peechact) (

l a r e ti l k a d it g n u s g n a l r u t u t k a d n i

T direc tnonltiera lspeech act ) g n a y t a m il a k s u d o m n a g n e d n a k a r a t u i d g n a y r u t u t k a d n it h a l a d a

n e d i a u s e

s ganmaksudt uturan,t etap ikata–katayangmenyusunnya g

n a y a n k a m i k il i m e m k a d

it sama dengan maksud penuturnya n

a ji W

( a ,1996: 53 .) :

h o t n o C

)

a Suaramubagus ,kok

, u ti a y s a t a i d n a r u t u t a d a p n a k i a p m a s i d n i g n i g n a y d u s k a M

a rt i m i r a d a r a u s u a l a k n a k a t a g n e m a y n r a n e b e s r u t u t n a w a l

. k e l e j a y n r u t u t )

b Kalaumakanbia rkeilhatans opan ,bukas ajamulutmu! i

r a d g n u d n a k r e t g n a y d u s k a

M tuturand iata syatiu ,penutu r n a t a h il e k r a i b n a k a m u a l a k , a w h a b n a k i a p m a y n e m n i g n i

. n a k a m a k it e k p u t u ti d s u r a h a y n t u l u m n a p o s )

4 Tindak Tutu rTidak Langsung Tidak Ltiera l(indirec tnonltiera l t

c a h c e e p

s .)

( l a r e ti l k a d it g n u s g n a l k a d it r u t u t k a d n i

T indirec tnonltiera lspeech t

c

a )adalah itndakt utu ryangdiutarakandenganmodu skailma tdan n

a g n e d i a u s e s k a d it g n a y a n k a

m maksud yang hendak diutarakan ,

a n a ji W

( 1996:3 6 .) :

h o t n o C

)

(52)
(53)
(54)

.

3 Membedakankata-katayangmiirpdalamejaannya.

e m a s i b s u r a h s il u n e p , n a s il u t h a u b e s s il u n e m m a l a

D mbedakan

a t a

k -kata yang miirp ejaannya sehingga itdak tejrad isalah paham . :

a y n l a s i

m bahwa-bawah-bawa-, i nterferensi–inferensi ,karton–kartun , i

s i s o p e r

p – propo issi ,korporas i– koperasi ,dsb . .

4 Hindarliahkata-kataciptaans endri.i n a d h u b m u t u l a l e s a s a h a

B berkembang sesua i dengan a m a tr e p a s a h a b n a g n a b m e k r e P . a y n t a k a r a y s a m m a l a d n a g n a b m e k r e

p

-k a d it u ti l a h n u m a N . u r a b a t a k h a l m u j n a h a b m a tr e p i r a d k a p m a t a m a t

. a y n k a n e e s u r a b a t a k n a k a t p i c n e m h e l o b g n a r o p a it e s a w h a b i tr a r e b

k u t n u l u c n u m a y n a s a i b u r a b a t a

K petrama kal ikarena dipaka ioleh g

n a r

o -orang t erkena lataupengarang t erkena.l .

5 Waspadalah terhadap penggunaan akhrian asing ,terutama kata-kata .t

u b e s r e t g n i s a n a ri h k a n a k a n u g g n e m g n a y g n i s a

a y n l a s i

M : favorabel–favorti , idiom–idiomaitk , progres–progresif , r

u tl u

k - kutlural .

.

6 Memperhaitkan perubahan makna yang tejrad ipada kata-kata yang .l

a n e k i d h a d u s

9 .

2 KerangkaBerpikir

s a l e jr e p m e m k u t n u r i k i p r e b a k g n a r e k a m e k s n a k a n u g g n e m i n i n a it il e n e P

ir o e t n a a n u g g n e

p -teor iyang digunakan dan j ugasebaga ipembanding keterkatian ir

o e t n a g n e d a t a d s i s il a n a l i s a h a r a t n

(55)
(56)

s i n e

J -Jeni sNlia iRasaBahasadanAla t a s a h a B a s a R i a li N n u g n a b m e P

ir o e T

a s a h a B a s a R i a li N n u g n a b m e P t a l A s

i n e

J -Jeni sNlia iRasaBahasa

n a s a h a b m e P

(57)

1 4

I I I B A B

N A I T I L E N E P I G O L O D O T E M

n a it il e n e P s i n e J 1 . 3

n i g n i g n a y n a u j u t n a g n e d i a u s e

S dicapa i dalam peneilitan ini maka u

ti a y n a k a n u g i d g n a y n a it il e n e

p peneilitan desk irpit f kualtiait.f Peneilitan a

k a p u r e m f it a ti l a u k f it p ir k s e

d n peneilitan yang menghaslikan data desk irpit f a

t a k a p u r e

b -kata tetruil satau ilsan dar iorang-orang dan perliaku yang dapa t a

d g o B ( ) h u t u ( k it s il o h a r a c e s i t a m a i

d n Tylo rdalam Maleong ,2006 :3) .Tujuan . l a h u t a u s s i s il a n a a tr e s i s p ir k s e d u a t a n a r a b m a g n a k ir e b m e m h a l a d a i n i n a it il e n e p

a t a k i s p ir k s e d h a l a d a d u s k a m i d g n a y i s p ir k s e

D -kata bukan angka-angka .Obyek p

u r e b i p a t e t a i s u n a m u k a li r e p a p u r e b n a k u b i n i n a it il e n e

p a kata ,kailmat ,dalam

a y r a K i g n a l e P r a k s a L l e v o

n Andrea Hriata .Penelti iakan mendesk irpsikan nlia i k

u t n e b m a l a d a s a h a b a s a

r k -atakata ,frasa ,kailmat ,dan paragra fdalam nove l a

y r a K i g n a l e P r a k s a

L AndreaHriata.

2 .

3 SumberDatadanDataPeneil itan k e j b u s h a l a d a a t a d r e b m u

S dar imanadata tiu diperoleh (A irkunto ,2006: a

y r a k i g n a l e P r a k s a L l e v o N h a l a d a i n i n a it il e n e p a t a d r e b m u s ) 9 2

1 AndreaHriata .

a p u r e b g n a y a t a d h a l a d a i n i n a it il e n e p m a l a d n a k a n u g i d g n a y a t a

D kailmat

-t a m il a

Referensi

Dokumen terkait

Hal itu tentu akan dapat tercapai dengan baik jika pemerintahnya secara maksimal dapat memobilisasi dana (sumber-sumber keuangan) yang berasal dari berbagai sumber untuk

Adapun sumber data dalam penelitian ini adalah subjek dari mana data dapat.. diperoleh, dengan kata lain sumber data dalam penelitian ini

Tujuan dari Memorandum Saling Pengertian (MSP) ini adalah untuk meningkatkan kerj a sama antara Para Pihak, melalui pertukaran informasi dan kegiatan lain yang berkaitan,

tersebut berada di luar kewenangan-kewenangan formal dalam mendukung pencapaian tujuan organisasi. Partisipasi dalam penyusunan kebijakan Pemerintah yang terkait dengan

Setelah uji normalitas dan uji homogenitas terpenuhi, maka dilanjutkan dengan pengujian hipotesis. Pengujian hipotesis dilakukan untuk mengetahui adanya

Hal yang menjadi masalah dalam keadilan gender antara lain masih muncul anggapan bahwa “perempuan dianggap masalah karena tidak mampu bersaing dengan tenaga kerja laki-laki”,

Dalam kompetisi memperebutkan pekerjaan ditengah-tengah situasi ekonomi yang tidak menggembirakan saat ini, di tambah lagi dengan banyaknya jumlah pencari kerja, tidak jarang

Syekh Siti Jenar (829-923 H/1348-1439 C/1426-1517 M), memiliki banyak nama : San Ali (nama kecil pemberian orangtua angkatnya, bukan Hasan Ali Anshar seperti banyak ditulis