,,.
.. . , i " 6 %.
.?.?,.',* .,-. '
-,
k
<
_.
Jf t
;.;
4 ;
;;5 :.i.,..
WBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGKAT
. .
N IBU RUMAH
TANGGA YANG BEKERJA DI SEKTOR INFORMAL
DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA
Oleh
WILDA WELIS
i,A.26 1267
JURUSAN GIZI MASYARAKAT DAN SUMBERDAYA KELUARGA
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
WILDA WELIS. Hubungan A l o k a s i Waktu dan T i n g k a t P e n d a p a t - a n I b u Rumahtangga yang B e k e r j a D i S e k t o r I n f o r m a l d e n g a n S t a t u s G i z i Anak B a l i t a ( S t u d i K a s u s Pada T i g a K e l u r a h a n d i W i l a y a h D K I J a k a r t a ) . ( D i b a w a h Bimbingan M O H A M M A D
D J E M x D J E M D J A M A L U D I N dan N I N O YAYAH SAtDIYYAH).
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h u n t u k m e n g e t a h u i :
(1) hubungan a n t a r a a l o k a s i w a k t u i b u r u m a h t a n g g a u n t u k m e n c a r i n a f k a h d i S e k t o r I n f o r m a l dengan t i n g k a t p e n d a p a t -
a n , ( 2 ) k o n t r i b u s i p e n d a p a t a n i b u rumahtangga yang b e k e r j a d i s e k t o r i n f o r m a l t e r h a d a p p e n d a p a t a n t o t a l k e l u a r g a , ( 3 ) h u b u n g a n a n t a r a t i n g k a t p e n d a p a t a n k e l u a r g a d e n g a n t i n g k a t k o n s u m s i d a n s t a t u s g i z i a n a k b a l i t a , ( 4 ) h u b u n g a n a n t a r a a l o k a s i w a k t u u n t u k a n a k d e n g a n p o l a p e n g a s u h a n , ( 5 ) hubungan a n t a r a p o l a p e n g a s u h a n dengan t i n g k a t konsum-
s i
anak b a l i t a , s e r t a ( 6 ) hubungan a n t a r a t i n g k a t k o n s u m s i dengan s t a t u s g i z i anak b a l i t a .P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d i Wilayah D K I J a k a r t a p a d a t i g a l o k a s i y a i t u (1) K e l u r a h a n Kapuk, Kecamatan C e n g k a - r e n g , J a k a r t a B a r a t , ( 2 ) K e l u r a h a n Kebun Bawang, K e c a m a t a n T a n j u n g P r i o k , J a k a r t a U t a r a d a n ( 3 ) K e l u r a h a n S u n t e r , Kecamatan T a n j u n g P r i o k , J a k a r t a U t a r a , d a r i b u l a n
J u l i
sampai S e p t e m b e r 1993.Data y a n g dikumpulkan b e r u p a d a t a p r i m e r y a n g d i p e r o - l e h m e l a l u i w a w a n c a r a , p e n g a m a t a n d a n p e n c a t a t a n . D a t a s e k u n d e r d i p e r o l e h d a r i K a n t o r S t a t i s t i k D K I J a k a r t a . Jum- l a h sampel s e b a n y a k 30 o r a n g .
A n a l i s i s d a t a d i l a k u k a n s e c a r a manual dan d e n g a n b a n - t u a n komputer p a k e t program m i c r o s t a t . Konsumsi a n a k b a - l i t a d i k o n v e r s i k e dalam e n e r g i , p r o t e i n , z a t b e s i d a n v i - t a m i n A . Kecukupan e n e r g i d a n p r o t e i n d i h i t u n g b e r d a s a r - kan a n j u r a n k o m i s i a h l i FAO/WHO/UNU (Hardinsyah & M a r t i a n - t o , 1 9 8 9 ) . Kecukupan Fe d.ar! v i t a m i n A d i h i t u n g b e r d a s a r - kan a n j u r a n Widya Karya Pangan d a n G i z i 1993 ( M u h i l a l , J u s ' a t d a n T a r w o t j o , 1993)
.
D a t a p o l a pengasuhan, t i n g k a t p e n d a p a t a n d a n lama p e n d i d i k a n d i b a g i menjadi t i g a kelom- pok. Untuk m e n g e t a h u i ada t i d a k n y a hubungan a n t a r v a r i a - b e 1 d i g u n a k a nu j i
k o r e l a s i Rank Spearman ( S i e g e l , 1 9 9 0 ) .Jumlah a n g g o t a k e l u a r q a t e r b e s a r a d a l a h 1 2 o r a n g d a n t e r k e c i l t i g a o r a n g . R a t a - r a t a b e s a r k e l u a r g a a d a l a h enam o r a n g d a n p e r s e n t a s e j u m l a h a n g g o t a k e l u a r g a t e r b e s a r
-1
5-3-t)_ a d a l a h 3 - 5 ~ m n g ~ _ S t r u k t u r
k e l u a r q a c o n t o h a d a l a h k e l u a r g a i n t i ( 5 0 % ) dan l u a s ( 5 0 % ) . Jumlah t a h u n p e n d i - d i k a n yang t e r b a n y a k ditempuh o l e h k e p a l a k e l u a r g a d a n i b u rumahtangga a d a l a h 0-
6 t a h u n ( S D ) .R a t a - r a t a p e n d a p a t a n c o n t o h y a n g b e k e r j a d i s e k t o r i n f o r m a l Rp 1 6 7 . 2 5 0 , O O p e r b u l a n d e n g a n k i s a r a n a n t a r a Rp 50.000,OO s a m p a i Rp 450.000,OO. K o n t r i b u s i p e n d a p a t a n c o n t o h t e r s e b u t t e r h a d a p p e n d a p a t a n t o t a l k e l u a r q a a n t a r a
T i n g k a t k o n t r i b u s i pendapatan c o n t o h t e r b a n y a k p a d a kelom- pok 2 6 %
-
5 0 % . R a t a - r a t a t i n g k a t p e n d a p a t a n p e r o r a n g p e r b u l a n a d a l a h Rp 82.375,OO.R a t a - r a t a p e n g e l u a r a n p a n g a n a d a l a h Rp 232.000,OO p e r b u l a n , dengan p e r s e n t a s e r a t a - r a t a 54,3 p e r s e n t e r h a -
d a p t o t a l p e n g e l u a r a n ' k e l u a r g a . S e d a n g k a n r a t a - r a t a p e n g e l u a r a n nonpangan a d a l a h Rp 191.745,OO p e r b u l a n deng- a n p e r s e n t a s e r a t a - r a t a a d a l a h 4 5 , 7 p e r s e n t e r h a d a p t o t a l p e n g e l u a r a n k e l u a r g a .
P o l a pengasuhan c o n t o h t e r h a d a p anak b a l i t a s e b a g i a n b e s a r ( 4 7 % ) a d a l a h s e d a n g . R a t a - r a t a t i n g k a t k o n s u m s i e n e r g i d a n z a t b e s i a n a k b a l i t a belum memenuhi k e c u k u p a n yang d i a n j u r k a n (masing-masing 8 5 , 7 % dan 9 5 , 5 % ) . Konsumsi p r o t e i n d a n v i t a m i n A sudah memenuhi kecukupan y a n g d i a n - j u r k a n ( 1 9 7 , 8 % d a n 1 4 0 , 8 % ) . S t a t u s g i z i a n a k b a l i t a i n d e k s T B / U 43 p e r s e n a d a l a h t e r g o l o n g b a i k d a n 7 p e r s e n b u r u k . S e b e s a r 3 3 p e r s e n a n a k b a l i t a m a s i n g - m a s i n g b e r - s t a t u s g i z i b a i k , sedang, dan k u r a n g menurut i n d e k s BB/U. T i d a k a d a a n a k b a l i t a yang b e r s t a t u s g i z i b u r u k m e n u r u t i n d e k s BB/U.
C o n t o h menggunakan waktu u n t u k mencari n a f k a h s e b e s a r 6 , 6 jam s e h a r i , s e d a n g k a n u n t u k mengasuh a n a k b a l i t a m e n g g u n a k a n w a k t u s e b e s a r 3 , 6 jam s e h a r i . U n t u k m e -
n g e r j a k a n k e g i a t a n rumahtangga c o n t o h menggunakan waktu s e b e s a r 3 , 7 jam s e h a r i . Contoh menghabiskan w a k t u u n t u k melakukan k e g i a t a n p r i b a d i r a t a - r a t a 1 0 , l jam s e h a r i .
T i d a k t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a j u m l a h wak- t u c o n t o h m e n c a r i nafkah d i s e k t o r i n f o r m a l d e n g a n t i n g k a t p e n d a p a t a n y a n g d i t e r i m a . Dan t i d a k t e r d a p a t h u b u n g a n yang n y a t a a n t a r a t i n g k a t p e n d a p a t a n p e r o r a n g p e r b u l a n d e n g a n t i n g k a t konsumsi ( k e c u a l i e n e r g i ) d a n s t a t u s g i z i anak b a l i t a .
HUBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGIOIT PENDAPATAN IBU RUMAH
TANGGA YANG BEKERJA D l SEKTOR INFORMAL
DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA
(Studi Kasus Pada Tiga ICelurahan di Wilayah DKI Jakarta)
Sltripsi
Sebagai salah satu syarat untulz memperoleh gelar
Sarjana Pertanian pada Faltultas Pertanian
Institut Pertanian Bogor
Oleh
WILDA WELTS
A.26
1267
- A p~ ~ --- A ~ - - ~~ - -A -- ~ ~ - ~
JURUSAN GIZI MASYARAICAT DAN SUMBERDAYA KELUARGAA
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Judul : HUBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGKAT PENDA- PATAN IBU RUMAHTANGGA YANG BEKERJA D I SEKTOR INFORMAL DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA (Studi Kasus Pada Tiga Kelurahan di Wilayah DKI Jakarta)
Nama Mahasiswa : WILDA WELIS Nomor Pokok : A.26 1267
Menyetujui
Dosen Pembimbing I
Ir. M.D. Djamaludin, M.Sc
NIP. 131622683
Dosen Pembimbing
I1
Ir.
NinoYayah
S
NIP.
131879336Nasoetion, M.
S
.
,,.
.. . , i " 6 %.
.?.?,.',* .,-. '
-,
k
<
_.
Jf t
;.;
4 ;
;;5 :.i.,..
WBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGKAT
. .
N IBU RUMAH
TANGGA YANG BEKERJA DI SEKTOR INFORMAL
DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA
Oleh
WILDA WELIS
i,A.26 1267
JURUSAN GIZI MASYARAKAT DAN SUMBERDAYA KELUARGA
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
WILDA WELIS. Hubungan A l o k a s i Waktu dan T i n g k a t P e n d a p a t - a n I b u Rumahtangga yang B e k e r j a D i S e k t o r I n f o r m a l d e n g a n S t a t u s G i z i Anak B a l i t a ( S t u d i K a s u s Pada T i g a K e l u r a h a n d i W i l a y a h D K I J a k a r t a ) . ( D i b a w a h Bimbingan M O H A M M A D
D J E M x D J E M D J A M A L U D I N dan N I N O YAYAH SAtDIYYAH).
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h u n t u k m e n g e t a h u i :
(1) hubungan a n t a r a a l o k a s i w a k t u i b u r u m a h t a n g g a u n t u k m e n c a r i n a f k a h d i S e k t o r I n f o r m a l dengan t i n g k a t p e n d a p a t -
a n , ( 2 ) k o n t r i b u s i p e n d a p a t a n i b u rumahtangga yang b e k e r j a d i s e k t o r i n f o r m a l t e r h a d a p p e n d a p a t a n t o t a l k e l u a r g a , ( 3 ) h u b u n g a n a n t a r a t i n g k a t p e n d a p a t a n k e l u a r g a d e n g a n t i n g k a t k o n s u m s i d a n s t a t u s g i z i a n a k b a l i t a , ( 4 ) h u b u n g a n a n t a r a a l o k a s i w a k t u u n t u k a n a k d e n g a n p o l a p e n g a s u h a n , ( 5 ) hubungan a n t a r a p o l a p e n g a s u h a n dengan t i n g k a t konsum-
s i
anak b a l i t a , s e r t a ( 6 ) hubungan a n t a r a t i n g k a t k o n s u m s i dengan s t a t u s g i z i anak b a l i t a .P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d i Wilayah D K I J a k a r t a p a d a t i g a l o k a s i y a i t u (1) K e l u r a h a n Kapuk, Kecamatan C e n g k a - r e n g , J a k a r t a B a r a t , ( 2 ) K e l u r a h a n Kebun Bawang, K e c a m a t a n T a n j u n g P r i o k , J a k a r t a U t a r a d a n ( 3 ) K e l u r a h a n S u n t e r , Kecamatan T a n j u n g P r i o k , J a k a r t a U t a r a , d a r i b u l a n
J u l i
sampai S e p t e m b e r 1993.Data y a n g dikumpulkan b e r u p a d a t a p r i m e r y a n g d i p e r o - l e h m e l a l u i w a w a n c a r a , p e n g a m a t a n d a n p e n c a t a t a n . D a t a s e k u n d e r d i p e r o l e h d a r i K a n t o r S t a t i s t i k D K I J a k a r t a . Jum- l a h sampel s e b a n y a k 30 o r a n g .
A n a l i s i s d a t a d i l a k u k a n s e c a r a manual dan d e n g a n b a n - t u a n komputer p a k e t program m i c r o s t a t . Konsumsi a n a k b a - l i t a d i k o n v e r s i k e dalam e n e r g i , p r o t e i n , z a t b e s i d a n v i - t a m i n A . Kecukupan e n e r g i d a n p r o t e i n d i h i t u n g b e r d a s a r - kan a n j u r a n k o m i s i a h l i FAO/WHO/UNU (Hardinsyah & M a r t i a n - t o , 1 9 8 9 ) . Kecukupan Fe d.ar! v i t a m i n A d i h i t u n g b e r d a s a r - kan a n j u r a n Widya Karya Pangan d a n G i z i 1993 ( M u h i l a l , J u s ' a t d a n T a r w o t j o , 1993)
.
D a t a p o l a pengasuhan, t i n g k a t p e n d a p a t a n d a n lama p e n d i d i k a n d i b a g i menjadi t i g a kelom- pok. Untuk m e n g e t a h u i ada t i d a k n y a hubungan a n t a r v a r i a - b e 1 d i g u n a k a nu j i
k o r e l a s i Rank Spearman ( S i e g e l , 1 9 9 0 ) .Jumlah a n g g o t a k e l u a r q a t e r b e s a r a d a l a h 1 2 o r a n g d a n t e r k e c i l t i g a o r a n g . R a t a - r a t a b e s a r k e l u a r g a a d a l a h enam o r a n g d a n p e r s e n t a s e j u m l a h a n g g o t a k e l u a r g a t e r b e s a r
-1
5-3-t)_ a d a l a h 3 - 5 ~ m n g ~ _ S t r u k t u r
k e l u a r q a c o n t o h a d a l a h k e l u a r g a i n t i ( 5 0 % ) dan l u a s ( 5 0 % ) . Jumlah t a h u n p e n d i - d i k a n yang t e r b a n y a k ditempuh o l e h k e p a l a k e l u a r g a d a n i b u rumahtangga a d a l a h 0-
6 t a h u n ( S D ) .R a t a - r a t a p e n d a p a t a n c o n t o h y a n g b e k e r j a d i s e k t o r i n f o r m a l Rp 1 6 7 . 2 5 0 , O O p e r b u l a n d e n g a n k i s a r a n a n t a r a Rp 50.000,OO s a m p a i Rp 450.000,OO. K o n t r i b u s i p e n d a p a t a n c o n t o h t e r s e b u t t e r h a d a p p e n d a p a t a n t o t a l k e l u a r q a a n t a r a
T i n g k a t k o n t r i b u s i pendapatan c o n t o h t e r b a n y a k p a d a kelom- pok 2 6 %
-
5 0 % . R a t a - r a t a t i n g k a t p e n d a p a t a n p e r o r a n g p e r b u l a n a d a l a h Rp 82.375,OO.R a t a - r a t a p e n g e l u a r a n p a n g a n a d a l a h Rp 232.000,OO p e r b u l a n , dengan p e r s e n t a s e r a t a - r a t a 54,3 p e r s e n t e r h a -
d a p t o t a l p e n g e l u a r a n ' k e l u a r g a . S e d a n g k a n r a t a - r a t a p e n g e l u a r a n nonpangan a d a l a h Rp 191.745,OO p e r b u l a n deng- a n p e r s e n t a s e r a t a - r a t a a d a l a h 4 5 , 7 p e r s e n t e r h a d a p t o t a l p e n g e l u a r a n k e l u a r g a .
P o l a pengasuhan c o n t o h t e r h a d a p anak b a l i t a s e b a g i a n b e s a r ( 4 7 % ) a d a l a h s e d a n g . R a t a - r a t a t i n g k a t k o n s u m s i e n e r g i d a n z a t b e s i a n a k b a l i t a belum memenuhi k e c u k u p a n yang d i a n j u r k a n (masing-masing 8 5 , 7 % dan 9 5 , 5 % ) . Konsumsi p r o t e i n d a n v i t a m i n A sudah memenuhi kecukupan y a n g d i a n - j u r k a n ( 1 9 7 , 8 % d a n 1 4 0 , 8 % ) . S t a t u s g i z i a n a k b a l i t a i n d e k s T B / U 43 p e r s e n a d a l a h t e r g o l o n g b a i k d a n 7 p e r s e n b u r u k . S e b e s a r 3 3 p e r s e n a n a k b a l i t a m a s i n g - m a s i n g b e r - s t a t u s g i z i b a i k , sedang, dan k u r a n g menurut i n d e k s BB/U. T i d a k a d a a n a k b a l i t a yang b e r s t a t u s g i z i b u r u k m e n u r u t i n d e k s BB/U.
C o n t o h menggunakan waktu u n t u k mencari n a f k a h s e b e s a r 6 , 6 jam s e h a r i , s e d a n g k a n u n t u k mengasuh a n a k b a l i t a m e n g g u n a k a n w a k t u s e b e s a r 3 , 6 jam s e h a r i . U n t u k m e -
n g e r j a k a n k e g i a t a n rumahtangga c o n t o h menggunakan waktu s e b e s a r 3 , 7 jam s e h a r i . Contoh menghabiskan w a k t u u n t u k melakukan k e g i a t a n p r i b a d i r a t a - r a t a 1 0 , l jam s e h a r i .
T i d a k t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a j u m l a h wak- t u c o n t o h m e n c a r i nafkah d i s e k t o r i n f o r m a l d e n g a n t i n g k a t p e n d a p a t a n y a n g d i t e r i m a . Dan t i d a k t e r d a p a t h u b u n g a n yang n y a t a a n t a r a t i n g k a t p e n d a p a t a n p e r o r a n g p e r b u l a n d e n g a n t i n g k a t konsumsi ( k e c u a l i e n e r g i ) d a n s t a t u s g i z i anak b a l i t a .
HUBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGIOIT PENDAPATAN IBU RUMAH
TANGGA YANG BEKERJA D l SEKTOR INFORMAL
DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA
(Studi Kasus Pada Tiga ICelurahan di Wilayah DKI Jakarta)
Sltripsi
Sebagai salah satu syarat untulz memperoleh gelar
Sarjana Pertanian pada Faltultas Pertanian
Institut Pertanian Bogor
Oleh
WILDA WELTS
A.26
1267
- A p~ ~ --- A ~ - - ~~ - -A -- ~ ~ - ~
JURUSAN GIZI MASYARAICAT DAN SUMBERDAYA KELUARGAA
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Judul : HUBUNGAN ALOKASI WAKTU DAN TINGKAT PENDA- PATAN IBU RUMAHTANGGA YANG BEKERJA D I SEKTOR INFORMAL DENGAN STATUS GIZI ANAK BALITA (Studi Kasus Pada Tiga Kelurahan di Wilayah DKI Jakarta)
Nama Mahasiswa : WILDA WELIS Nomor Pokok : A.26 1267
Menyetujui
Dosen Pembimbing I
Ir. M.D. Djamaludin, M.Sc
NIP. 131622683
Dosen Pembimbing
I1
Ir.
NinoYayah
S
NIP.
131879336Nasoetion, M.
S
.