• Tidak ada hasil yang ditemukan

Extrasi Pektin dari Pulp Kopi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Extrasi Pektin dari Pulp Kopi"

Copied!
96
0
0

Teks penuh

(1)
(2)

Harun A 1 Rasyid. F 18.0383. E k s t r a k s i P e k t i n d a r i Pulp Kopi. Mbawah bimbingan Dr.

Ir.

A. Aziz Darwis, MSc. d a n

D r .

Ir.

Bambang Djatmiko.

Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mempelajari e k s t r a k s i dan mutu p e k t i n p u l p kopi. Untuk mendapatkan k o n d i s i e k s t r a k s i

t e r b a i k dicobakan t i g a f a k t o r p e r l a k u a n , y a i t u suhu e k s t r a k -

s i , lama e k s t r a k s i dan pH l a r u t a n pengekstrak. Masing-masing f a k t o r t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f , y a i t u suhu e k s t r a k s i 80°c,

87.5'~

dan

95'~;

lama e k s t r a k s i

45

menit,

52.5

menit dan 60

menit s e r t a pH l a r u t a n pengekstrak 2.00, 2.25 dan 2.50. Pa- r a m e t e r yang d i a m a t i t e r h a d a p p e k t i n yang d i p e r o l e h a d a l a h

rendemen, k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t , k a d a r m e t o k s i l dan

v i s -

k o s i t a s r e l a t i f . Rnncangan percobaan yang digunakan a d a l a h Rancangan Acak Lenglsap dengan percobaan F a k t o r i a l .

Rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h d a r i pulp k o p i b e r k i s a r a n t a r a

0.93

-

2.25 persen, sedangkan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t b e r k i s a r a n t a r a

35.63

-

63.53

persen. Rendemen dan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h semakin t i n g g i de- ngan semakin t i n g g i n y a suhu e k s t r a k s i dan semakin rendah de- ngan semakin lamanya a a k t u e k s t r a k s i . Rendemen yang d i p e r o - l e h juga semakin t i n g g i dengan semakin rendahnya pH l a r u t a n pengekstrak, t e t a p i pada pH l a r u t a n p e n g e k ~ t r a k l e b i h k e c i l
(3)

k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h menunjukkan bahwa k a d a r asam a n h i d s o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h cende- r u n g semakin t i n g g i pada pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k yang l e b i h

b e s a r a t a u p u n l e b i h k e c i l d a r i 2.25.

Kadar m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i b e r k i s a r a n t a r a 0.85

-

1.57

p e r s e n . V i s k o s i t a s r e l a t i f yang d i p e r o l e h b e r k i s a r an- t a r a 1.02

-

1.06. Kadar m e t o k s i l yang d i p e r o l e h d i p e n g a r u h i o l e h suhu dan waktu e k s t r a k s i , sedangkan v i s k o s i t a s r e l a t i f

d i p e n g a r u h i o l e h pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k ,

K o n d i s i e k s t r a k s i o p t i m a l dalam mengekstrak p e k t i n d a r i p u l p k o p i a d a l a h pada suhu

9 5 ' ~

selama

45

menit dengan meng- gunakan l a r u t a n p e n g e k s t r a k pada pH 2.00. Rendemen, k a d a r

asam a n h i d r o u r o n a t dan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n yang d i p e r o l e h pada k o n d i s i t e r s e b u t b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 2 - 2 5 p e r s e n ,

(4)

EICSTRAKSI PZKTIN DARI PULP KOPI

Oleh

IIARUN AL

RASYID

2' 18.0383

SKRIPSI

Sebagai s a l a b s a t n s y a r a t untuk memperoleh g e l a r SAEJANA TEKNOLCGI PERTANIAN

pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n , F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,

(5)

INSTITUT PEH'~'ANIIZIJ I30GOR

FAKULTAS I'EliP!GLOGI PF213AEllAN

EKSTRAKSI PEKTiX DARI PULP i(0PI

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a i i s a t u s y a r a t untuir nicmpcroleh g o l a r SARJ;TANA TEIINGWGI PEliTANIAN

p a d a J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i P e r t n n i a n , F ~ k u l t a s T e k c o l o g i Tertania.11,

I n s t l t u t P e r t a n i a n Bogor

D i l a h i r l i a n p a d a t a n g g a l 1 2 J u n i 1 9 6 2 d i Muara Enim

T a n g g a l l u l u s :

23

i4ei I 9 8 6

D i s e t u j u i ,

-

(6)

KATA PENGANZ'AR

P u j i dan sjrukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d l i r a t Allah Svit karena b e r k a t rakhmat dan hidayahNya j u a l a h p e n u l i s dapat menyelesaikan penulisan s k r i p s i i n i .

P e n u l i s menyampaikan ucapan t e r i m a k a s i h dan pengharga- a n yang sebesar-besarnya kepada Dr. Ir. A. Aziz D a r u r i s , 14Sc. dan D r .

Ir,

Bambang Djatmiko s e b a g a i dosen pembimbing atas

bimbingan dan pengarahan-pengarahanwa. Terimz k a s i h juga p e n u l i s sanpaikan kepada Dr. Ir. S o e n a r j o , MSc, s e b a g a i M-

r e k t u r B a l a i P e n e l i t i a n Perkebunan Jember yang t e l a h membe- r i k m i z i n p e n e l i t i a n d i Balai P e n e l i t i a n Perkebunan,

Jem-

b e r dan

Ir.

Cahyo Ismayadi atas bimbingan yang d i b e r i k a n s e - lania p e n u l i s mengadakan p e n e l i t i a n .

Pada E:esenpztan i n i jaga p e n u l i s menyampikao ucapan t e r i m a k a s i h yang sebesar-besarnya kepada Bapzk, Ibu'dan adik-adik yang banyak memberikan dorongan

m o r i l ,

materil dan P e n g e r t i a n s e r t a s a h a b a t dan semua pihak yang t e l a h memberi- ken bantuan selama p e n u l i s melakukan s t u d i d i F z k u l t a s Tek- n o l o g i Pertanian-IPS.

P e n u l i s menyadari bahvia t u l i s a n i n i masih jauh d a r i senpurna. K r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s harapkan demi perbaikan t u l i s a n s e l a n j u t n y a .

Semoga s k r i p s i i n i bermanfaat b a g i pembaca semua.

(7)

Halaman mTk PEIK+AHTAR

...

E i i

...

DAFTAR TABEL u i

DAETAR GAMBAR

...

v i i

...

DArTAR LAMPIBAN i x

I

.

PENDAHULUAN

...

1

...

I1

.

TIl?JAUAI$ PUSTAKA

4

A

.

ROPI

...

4

...

1

.

SotarA

4

2

.

S i f a t E s i k dan K i m i a

...

4

3

.

Pengolahan kopi

...

...

B* Prn-TIN

1

.

Sumber P e k t i n

...

2

.

Komposisi K i m i a P e k t i n

...

...

3

.

S i f a t - s i f a t P e k t i n

...

.

4

B s s t r a k s i P e k t i n

...

5

.

Penggunaan P e k t i n

'111

.

BABAN DAN I4ETOD.4

...

A

.

EkKLN

...

B

.

mWDA

...

...

.

1 Elrstraksi P e k t i n

2

.

Pengamatan

...

...

.

C R4NCAHGAN PERCOBAAN

...

I V

.

H.&SIL DAN PEl@AHASAN

...

.

(8)

Halaman

B.

KADAR ASAM ANHIDROURONAT

...

38

C

.

KADAR METOKSIL

...

45

D

.

V I S K O S I T A S R E L A T I F

...

51

V

.

KESIMPULAN DAN SARAN

...

57

DAFTAR PUSTAKA

...

59

...

(9)

...

P e r s e n t a s e bagian-bagian buah k o p i

5

...

Komposisi kimia pulp kopi

6

Komponen organik pgda pulp k o p i

...

7

...

Kandungan m i n e r a l p u l p kopi

7

Hasil

pengamstan rendemen p e k t i n p u l p

k o p i pads berbagai k o n d i s i e k s t r a k s i

...

33

B a s i l pengamatan k a d a r asam anhidrouro- n a t p e k t i n pulp k o p i pada b e r b a g a i kon-

d i s i e k s t r a k s i

...

40

B a s i l pengamatan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i pada b e r b a g a i k o d i s i eks-

tral-si

...

46

Hasil pngamatan v i s k o s i t a s r e l a t i f pek-

t i n p u l p kopi pada b e r b a g a i k o n d i s i eks-

(10)
[image:10.492.29.450.120.751.2]

DAPTAR GAMBAR

Gambar 1 .

Gambar 2.

Garnbar

3.

Gambar

4.

Gambar

5.

Gambar

6.

Gambar

7.

Gambar 8.

Garnbar

9.

Gambar t 0.

Gambar 1 1 .

Gambar 12.

Gambar

13.

Gambar 1

4.

Gambar

15.

...

penampang membujur buah k o p i

5

Ijeraca bahan pengolahan kopi c a r a ba-

s a h

...

9

Sagian-bagian sebnah s e l

...

10 E i d r o l i s a seoyawa p k t i n di dalam buah-

buahan dar? i n t e r e l a s i n y a

...

1 1 Rumus bangun asam e( - g a l a k t u r o n a t dan

m e t i l X-galakturonat

...

1 4

...

Susunan r a n t a i senyawa p e k t i n 7

5

Pengaruh pB dan d e r a j a t e s t e r i f i k a s i t e r -

hadap kekuatan g e l

...

1 8

Skema p r o s e s e k s t r a k s i p e k t i n

...

20 Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k -

s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang diha-

s i l k a n

...

3

4

Histogram pengaruh b e r b a g a i pH l a r u t a n pengekstrak t e r h a d a p . reridemen p e k t i n

yang d i h a s i l k a n

...

3

5

Bistogram pengaruh berbagai waktu eks- t r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang d i -

h a s i l k a n

...

3

6

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k -

s i t e r h a d a p kadar AUA p e k t i n yang diha-

s i l k a n

...

41

Histogram pengaruh berbagai p3 l a r u t a n pengekstrak t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n

yang d i h a s i l k a n

...

42 Histogram pengaruh berbagai waktu eks-

t r a k s i t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n yang

d i h a s i l k a n

...

k3

Histogram pengaruh berbagai suhu eks- t r a k s i terhada? k a d a r m e t o k s i l p e k t i n

(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)

Harun A 1 Rasyid. F 18.0383. E k s t r a k s i P e k t i n d a r i Pulp Kopi. Mbawah bimbingan Dr.

Ir.

A. Aziz Darwis, MSc. d a n

D r .

Ir.

Bambang Djatmiko.

Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mempelajari e k s t r a k s i dan mutu p e k t i n p u l p kopi. Untuk mendapatkan k o n d i s i e k s t r a k s i

t e r b a i k dicobakan t i g a f a k t o r p e r l a k u a n , y a i t u suhu e k s t r a k -

s i , lama e k s t r a k s i dan pH l a r u t a n pengekstrak. Masing-masing f a k t o r t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f , y a i t u suhu e k s t r a k s i 80°c,

87.5'~

dan

95'~;

lama e k s t r a k s i

45

menit,

52.5

menit dan 60

menit s e r t a pH l a r u t a n pengekstrak 2.00, 2.25 dan 2.50. Pa- r a m e t e r yang d i a m a t i t e r h a d a p p e k t i n yang d i p e r o l e h a d a l a h

rendemen, k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t , k a d a r m e t o k s i l dan

v i s -

k o s i t a s r e l a t i f . Rnncangan percobaan yang digunakan a d a l a h Rancangan Acak Lenglsap dengan percobaan F a k t o r i a l .

Rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h d a r i pulp k o p i b e r k i s a r a n t a r a

0.93

-

2.25 persen, sedangkan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t b e r k i s a r a n t a r a

35.63

-

63.53

persen. Rendemen dan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h semakin t i n g g i de- ngan semakin t i n g g i n y a suhu e k s t r a k s i dan semakin rendah de- ngan semakin lamanya a a k t u e k s t r a k s i . Rendemen yang d i p e r o - l e h juga semakin t i n g g i dengan semakin rendahnya pH l a r u t a n pengekstrak, t e t a p i pada pH l a r u t a n p e n g e k ~ t r a k l e b i h k e c i l
(89)

k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h menunjukkan bahwa k a d a r asam a n h i d s o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h cende- r u n g semakin t i n g g i pada pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k yang l e b i h

b e s a r a t a u p u n l e b i h k e c i l d a r i 2.25.

Kadar m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i b e r k i s a r a n t a r a 0.85

-

1.57

p e r s e n . V i s k o s i t a s r e l a t i f yang d i p e r o l e h b e r k i s a r an- t a r a 1.02

-

1.06. Kadar m e t o k s i l yang d i p e r o l e h d i p e n g a r u h i o l e h suhu dan waktu e k s t r a k s i , sedangkan v i s k o s i t a s r e l a t i f

d i p e n g a r u h i o l e h pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k ,

K o n d i s i e k s t r a k s i o p t i m a l dalam mengekstrak p e k t i n d a r i p u l p k o p i a d a l a h pada suhu

9 5 ' ~

selama

45

menit dengan meng- gunakan l a r u t a n p e n g e k s t r a k pada pH 2.00. Rendemen, k a d a r

asam a n h i d r o u r o n a t dan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n yang d i p e r o l e h pada k o n d i s i t e r s e b u t b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 2 - 2 5 p e r s e n ,

(90)

EICSTRAKSI PZKTIN DARI PULP KOPI

Oleh

IIARUN AL

RASYID

2' 18.0383

SKRIPSI

Sebagai s a l a b s a t n s y a r a t untuk memperoleh g e l a r SAEJANA TEKNOLCGI PERTANIAN

pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n , F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,

(91)

INSTITUT PEH'~'ANIIZIJ I30GOR

FAKULTAS I'EliP!GLOGI PF213AEllAN

EKSTRAKSI PEKTiX DARI PULP i(0PI

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a i i s a t u s y a r a t untuir nicmpcroleh g o l a r SARJ;TANA TEIINGWGI PEliTANIAN

p a d a J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i P e r t n n i a n , F ~ k u l t a s T e k c o l o g i Tertania.11,

I n s t l t u t P e r t a n i a n Bogor

D i l a h i r l i a n p a d a t a n g g a l 1 2 J u n i 1 9 6 2 d i Muara Enim

T a n g g a l l u l u s :

23

i4ei I 9 8 6

D i s e t u j u i ,

-

(92)

KATA PENGANZ'AR

P u j i dan sjrukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d l i r a t Allah Svit karena b e r k a t rakhmat dan hidayahNya j u a l a h p e n u l i s dapat menyelesaikan penulisan s k r i p s i i n i .

P e n u l i s menyampaikan ucapan t e r i m a k a s i h dan pengharga- a n yang sebesar-besarnya kepada Dr. Ir. A. Aziz D a r u r i s , 14Sc. dan D r .

Ir,

Bambang Djatmiko s e b a g a i dosen pembimbing atas

bimbingan dan pengarahan-pengarahanwa. Terimz k a s i h juga p e n u l i s sanpaikan kepada Dr. Ir. S o e n a r j o , MSc, s e b a g a i M-

r e k t u r B a l a i P e n e l i t i a n Perkebunan Jember yang t e l a h membe- r i k m i z i n p e n e l i t i a n d i Balai P e n e l i t i a n Perkebunan,

Jem-

b e r dan

Ir.

Cahyo Ismayadi atas bimbingan yang d i b e r i k a n s e - lania p e n u l i s mengadakan p e n e l i t i a n .

Pada E:esenpztan i n i jaga p e n u l i s menyampikao ucapan t e r i m a k a s i h yang sebesar-besarnya kepada Bapzk, Ibu'dan adik-adik yang banyak memberikan dorongan

m o r i l ,

materil dan P e n g e r t i a n s e r t a s a h a b a t dan semua pihak yang t e l a h memberi- ken bantuan selama p e n u l i s melakukan s t u d i d i F z k u l t a s Tek- n o l o g i Pertanian-IPS.

P e n u l i s menyadari bahvia t u l i s a n i n i masih jauh d a r i senpurna. K r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s harapkan demi perbaikan t u l i s a n s e l a n j u t n y a .

Semoga s k r i p s i i n i bermanfaat b a g i pembaca semua.

(93)

Halaman mTk PEIK+AHTAR

...

E i i

...

DAFTAR TABEL u i

DAETAR GAMBAR

...

v i i

...

DArTAR LAMPIBAN i x

I

.

PENDAHULUAN

...

1

...

I1

.

TIl?JAUAI$ PUSTAKA

4

A

.

ROPI

...

4

...

1

.

SotarA

4

2

.

S i f a t E s i k dan K i m i a

...

4

3

.

Pengolahan kopi

...

...

B* Prn-TIN

1

.

Sumber P e k t i n

...

2

.

Komposisi K i m i a P e k t i n

...

...

3

.

S i f a t - s i f a t P e k t i n

...

.

4

B s s t r a k s i P e k t i n

...

5

.

Penggunaan P e k t i n

'111

.

BABAN DAN I4ETOD.4

...

A

.

EkKLN

...

B

.

mWDA

...

...

.

1 Elrstraksi P e k t i n

2

.

Pengamatan

...

...

.

C R4NCAHGAN PERCOBAAN

...

I V

.

H.&SIL DAN PEl@AHASAN

...

.

(94)

Halaman

B.

KADAR ASAM ANHIDROURONAT

...

38

C

.

KADAR METOKSIL

...

45

D

.

V I S K O S I T A S R E L A T I F

...

51

V

.

KESIMPULAN DAN SARAN

...

57

DAFTAR PUSTAKA

...

59

...

(95)

...

P e r s e n t a s e bagian-bagian buah k o p i

5

...

Komposisi kimia pulp kopi

6

Komponen organik pgda pulp k o p i

...

7

...

Kandungan m i n e r a l p u l p kopi

7

Hasil

pengamstan rendemen p e k t i n p u l p

k o p i pads berbagai k o n d i s i e k s t r a k s i

...

33

B a s i l pengamatan k a d a r asam anhidrouro- n a t p e k t i n pulp k o p i pada b e r b a g a i kon-

d i s i e k s t r a k s i

...

40

B a s i l pengamatan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i pada b e r b a g a i k o d i s i eks-

tral-si

...

46

Hasil pngamatan v i s k o s i t a s r e l a t i f pek-

t i n p u l p kopi pada b e r b a g a i k o n d i s i eks-

(96)
[image:96.492.29.450.120.751.2]

DAPTAR GAMBAR

Gambar 1 .

Gambar 2.

Garnbar

3.

Gambar

4.

Gambar

5.

Gambar

6.

Gambar

7.

Gambar 8.

Garnbar

9.

Gambar t 0.

Gambar 1 1 .

Gambar 12.

Gambar

13.

Gambar 1

4.

Gambar

15.

...

penampang membujur buah k o p i

5

Ijeraca bahan pengolahan kopi c a r a ba-

s a h

...

9

Sagian-bagian sebnah s e l

...

10 E i d r o l i s a seoyawa p k t i n di dalam buah-

buahan dar? i n t e r e l a s i n y a

...

1 1 Rumus bangun asam e( - g a l a k t u r o n a t dan

m e t i l X-galakturonat

...

1 4

...

Susunan r a n t a i senyawa p e k t i n 7

5

Pengaruh pB dan d e r a j a t e s t e r i f i k a s i t e r -

hadap kekuatan g e l

...

1 8

Skema p r o s e s e k s t r a k s i p e k t i n

...

20 Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k -

s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang diha-

s i l k a n

...

3

4

Histogram pengaruh b e r b a g a i pH l a r u t a n pengekstrak t e r h a d a p . reridemen p e k t i n

yang d i h a s i l k a n

...

3

5

Bistogram pengaruh berbagai waktu eks- t r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang d i -

h a s i l k a n

...

3

6

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k -

s i t e r h a d a p kadar AUA p e k t i n yang diha-

s i l k a n

...

41

Histogram pengaruh berbagai p3 l a r u t a n pengekstrak t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n

yang d i h a s i l k a n

...

42 Histogram pengaruh berbagai waktu eks-

t r a k s i t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n yang

d i h a s i l k a n

...

k3

Histogram pengaruh berbagai suhu eks- t r a k s i terhada? k a d a r m e t o k s i l p e k t i n

Gambar

Gambar 1 .  penampang membujur buah kopi
Gambar 1 .  penampang membujur buah kopi

Referensi

Dokumen terkait

Pada proses ini Dilakukan perataan hujan menggunakan metode rata-rata aljabar dari data hujan harian hasil pencatatan curah hujan dari daerah masing-masing

“Belanja pegawai merupakan kompensasi baik dalam bentuk uang maupun barang yang diberikan kepada pegawai pemerintah, baik yang bertugas di dalam maupun diluar negeri sebagai

artinya musik menjadi simbol untuk sesuatu yang lain selain suara murni, sesuatu yang bisa membuat kita tertawa atau menangis, suka atau tidak suka, tergerak atau

 Kritis  Objektif Toleran pembersih berdasarkan kebutuhan sumberdaya (bahan, peralatan, keterampilan bekerja & pasar) dan prosedur yang ditetapkannya (jenis,

,Membentuk dan memperkuat jaringan kerjasama dalam upaya perlindungan anak, baik dengan LSM, masyarakat madani, instansi pemerintah, maupun lembaga internasional, pemerintah

Berdasarkan hasil pemeriksaan laboratorium yang telah dilakukan didapatkan kadar amoniak pada kelompok perlakuan sebelum dan sesudah pengolahan pada limbah cair Rumah

Data yang digunakan dalam penelitian ini diperoleh dari Laporan Keuangan Publikasi Perusahaan Perbankan yang Tercatat di BEI Tahun 2013 yang diterbitkan oleh Bank

Berdasarkan rumusan di atas, yang menjadi objek dalam penelitian ini adalah implementasi karakter tanggung jawab dan kerja keras pada anak pedagang jamu di Desa