1f1fl
OWl
g
n~
o
Se/asa
onmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
0
Rabu
•
Kamis
0
Jumat
0
Sabtu
0
Minggu
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
20
21
22
23
@
25
26
27
28
29
30
31
---o~M-a-r~O~Ap-r-OMei
OJ~;--O--J-(tf--O~A-gs--~O~S-e-p~O~O-kt--.=-N-o-v~O~D-e-s-S
uganguru anu ngajarteh naon"Guru
lain dina.t'pakna".Kadal"
teh. A ri sihorengSaperti G uruM atem atika . nyelang ngajar m ata palajaran
'.' B ahasa/K asusastra~n. Tah apalkana istilah
"G uru K adal" teh
ti
Pa EndanSukanda basangaw angkong dina sela-sela kagiatan "Lokakarya
K urikulum B asa Sunda" Perw akilan K abupaten di Jaw a
B arat anu lum angsung di G edong 2 R ektorat A nyar LtA
K am pus U npad Puseur Jl.D ipatiukur 35 B andung (22/9).
Endan Sukanda teh guru SM A N 3 Sukabum i. N ilik
ka-sangtukang riw ayat akadem isna anu w edalan Jurusan
Sajarah IK IP B andung (U PI-8o-84) geus tangtu lain G uru
B asa Sunda. Tapi Pa Endan sok nyelang ngajar B asa
Sunda di sakolana. N um atak disebut "G uru K adal".
30
gtugeus "kacida
'li~L .ah:?ni~hjam
ettre/., ...•.
Jl);YI;?a!·r-
K apala&hgt~~~~~rill;.;jam
kanggo ah!;'c;iS,e.~~h'ge~.~nghan-m areIJ.,tahgeusg~,H §
•..\ngalt:!-ja '~, . ,,- · upa,;,paraturan re~.IJ.l!J,· ii,$,al;1ga,kan
bali' a, sastra jeungaksara SU IJ..d}t~~I11H
illli1~hirup-huripna.Jadi nurutkeun Endanj;'rag~)z~tinepng
ka-palasakola kan~;basa Sunda
tBl?9., ..
k:'lrang,*~aasup.D isdik{D inas Pendidikan jannteu negor l<'\lla kaw
-ijIac~ri~h~>G eu~puguheun cenah ngaj(tx~~un basa
§:'lIJ.4<1.· am an~iw ari m ah hesenerapna.K u m
urid-~m un.· i(tnggap 'ikam puhgan':<g8l)n.(tj~e, ;'B asa
.Sund . p'(lkeeunSiB ibi-bibiaIJ.ll· sokk~ pasar",
d~n(lH :g~:l{~M t:k~t1JkQ lpt-kolot;tnu14iiIpah ge arang
:la~gl<t~Q u· pgag\in(lk~un.bas~"s~;~i. A tuh B asa
SU lida'tebbeuki i}.yernpod w e;dijllru) ..
"-'.f;<,-.;~ ",,~"',< ,.;/ ,.. , _~ ";';~'''' :t '.'~~'
Tah A ri Pa Endan nyalira kum aha ngatik-ngadidik
para putra di bum i?
W eh, A lham dulillah cenah ge, ieu A gen M angle di
Sukabum i teh, dina sapopoena ge teuw eleh cacarita
ku B asa Sunda jeung ngajarkeun sastra katut
budaya Sunda ka para putrana. A nu m atak ulah
helok lam un
ieu guru anu kasinugrahan
H adiah
.]
"H ardjaparnekas 2008" Tingkat SM A teh,putra
ka-duana M iati Pinunjul ngarang LB SS jeung M angle
R um aja. K i tu deui si bungsu Irham N ur A di C ipta,
C arponis di C upum anik.Jadi cek G uru Endan,
"Pangaruh sepuh/kulaw arga, ageung pisan ka
m urangkalihna dina enggoning num uw uhkeun
ka-cinta kana basa sareng budaya Sunda." K itu saurna pasti.
D ina.tungturig w angkongan, ieuPam akalah"G ogog
jeungTagog=G uru B asa Sllnda D ina 'U Stim K ?inpetensi
jeung Profesibnali1?a~i-:.M etakeun K urikulllm B asaSunda
di SM A '(R upariing'R ereged K atut Tarekah N
gung-kulananaji" dinaK ongres B asa Sunda B ogor 2011, um ajak
ka para pajabat,pam arentah ti
tingkat
Lurah, C am at,B upati, W alikota nepi ka G upernur, "C ik atuh U pam i
cacarios sareng m asarakat ulah teuing direum beuy ku
basa deungeun, nya kedah ku B asa Sunda atuh. D a di
tingkat R T m ah (G uru Endan R T 3 periode) tos teu kedah
"dikukuprak" deui, da sadidintenna ge sasanggem sareng
w arga teh nagnggo basa Sunda". K itu saurna.
ASEPGP.
s a h a m ti p a s a r s a h a m d i N e g r i W a la n d a . S ja f r u d d in d in a k a h ir u p a n k a n a g a -r a a n , s a la h s a u r a n g a n u m ik ir ja u h k a h a r e u p . W a k tu R U U B a n k I n d o n e s ia k e u r d ir u m u s k e u n je u n g m e r ju a n g k e u n s a n g k a n B I n u m a n g r u p a B a n k S e n tr a l te te p ja d i le m b a g a in d e p e n d e n h e n te u s a h a n d a p e u n d o m in a s i p a m a r e n ta h s a b a b u p a m a k a k a w a s a a n p u litik n g a w e n g k u k a k a w a s a a n m a s a la h k e u a -n g a -n b is a n g a b a h a y a k e u n s ir k u la s i k e u a n g a n . K a k a r a d in a ta u n 1 9 9 9 , g a g a s a n S ja f r u d d in d ija d ik e u n le le m a h U U B a n k I n d s o n e s ia n u a n y a r d in a m a n g s a k a p r e s id e n B J . H a b ib ie ,
Jasa
u t a m aJ a s a u ta m a a lm a r h u m M r . S ja f r u d d in P r a w ir a n e g a r a n y a e ta n y a la m e tk e u n e k s is te n s i R e p u b lik I n d o n e s ia , W a k tu P r e s id e n S u k a r n o je u n g W a k iln a , M o h .H a tta s a r ta s a te n g a h tin a ju m la h K a b in e tn a d ite w a k a n k u W a la n d a ta n g g a l 1 9 D e s e m b e r 1 9 4 8 , p a m a r e n ta h m a r e n -ta h s u p a y a S ja f r u d d in P r a w ir a n e g a r a n u h a r ita ja d i M e n tr i K e m a k m u r a n R I n g a d e g k e u n p a m a r e n ta h d a r u r a t d i B u k itin g g i. T a p i te le g r a m n a h e n te u te p i s a b a b g e d o n g P T T d i J o g ja k a r ta k a b u r u d ilin d ih k u N I C A . T a p i b e r k a h in is ia tif lo k a l, je u n g p a m a r e n ta h a n d i S u m a tr a T e n g a h ( e n g k e n a d is e b u t S u m a tr a B a r a t) g e u s n g a d e g k e u n p - a m a r e n ta h d a r u r a t R e p u b lik I n d o n e s ia ( P D R I ) d i B u k itin g g i. S a te r u s n a P D R I d ir e s m ik e u n d i H a la b a n ta n g g a l 2 2 D e s e m b e r 1 9 4 8 . P a m a r e n -ta h a n a n u d ir o jo n g k u P a n g lim a B e s a r J e n d e r a l S u d ir m a n te h ja la n s a c a r a d a r u -r a t je u n g p u n d a h - p in d a h te m p a t. T i m im iti H a la b a n te r u s p in d a h k a R io w , T e lu k K u a n ta n , K ilir a n ja u , S u n g a i D a r e h , M u a r a B a n g o , s a te r u s n a n g a d e g k e u n m a r k a s d i B id a r A la m s a lila tilu s a te n g a h b u la n .
W a k tu J e n d e r a l S p o o r n e te la k e u n y e n R e p u b lik I n d o n e s ia g e u s e u w e u h , te te la S ja f r u d d in n g a b e w a r a k e u n k a d u n y a lu a r y e n R e p u b lik I n d o n e s ia a y a k u ja la n n g a d e g k e u n P a m a r e n ta h a n D a r u r a t R e p u b lik I n d o n e s ia , h a l ie u n y a b a b k e u n P B B n g a d o n g s o k W a la n d a s u p a y a b a lik d e u i k a m e ja p e r u n d in g a n . P r o s e s P e r ja n g jia n R o e m R o y e n d ila k u k e u n , ta p i P D R I m a h te u n y a h o e u n T a n g tu b a e M r .S ja f r u d d in b e n d u k u a y a n a k a w ija k a n s a r u p a k itu . P ik e u n n g a n tis ip a s i h a s il p e r u n d in g a n R o e m - R o y e n , n y a d ia y a -k e u n M u s y a w a r a h B e s a r d i S u m p u r K u d u s , S a w a h L u n to . P e m y a ta a n R o e m E o te n s a te r u s n a n u r u tk e u n N in a L u b is , d ib a d a m ik e u n je u n g H a s il M u b e s S u m p u r K u d u s d i D e s a P a d a n g J o p a n g , K a b u p a te n 5 0 K o ta ie u p is a n P e r u n d in g a n k a ja d ia n a n ta r a 6 - 8 J u li 1 9 4 9 a n ta r a S ja f r u d d in je u n g s o b a tn a
M .N a ts ir s a p a r a k a n c a . D e m i p e r s a tu a n je u n g k e s a tu a n P r e s id e n S ja f r u d d in n a -r im a p u tu s a n k u m a n a h a n u b e -r e s ih .
H a l ie u k a b a c a tin a u c a p a n S ja f r u d d in w a k tu m a s r a h k e u n m a n d a t ( a n u s a c a r a r e s m i h e n te u k u n g s i k a ta m p i k u a n je u n n a ) d in a s id a n g k a b in e t n u d ig e -la r s a c a r a r e s m i ta n g g a l 1 3 J u li 1 0 4 0 . P D R I h e n te u b o g a p a m a n g g ih n g e u n a a n p e m y a ta a n R o e m - R o y e n , ta p i k a b e h a k i-b a tn a m a h d ita n g g u n g b a b a r e n g a n . K u c a r a k ie u , S y a f r u d d in g e u s m in to n k e u n m a 'n a e tik a k a k a w a s a a n ( e th ic s o f p o w e r ) d in a k a h ir u p a n p u litik n u n y a ta .
Sjafruddin Prawiranegara Lain
Penghianat
Jeung PRRI Lain Pemberontak.
S a te r u s n a P r o f . N in a H e r lin a L u b is n g e c e s k e u n y e n tin D o k u m e n P R R I b is a k a n y a h o a n y e n w a k tu S ja f r u d d in ja d i P e r d a n a M e n tr i P a m a r e n ta h R e v o lu -s io n e r R e p u b lik I n d o n e s ia ( P R R I ) n u s a te r u s n a ja d i R e o u b lik P e r s a tu a n I n d o n e s ia ( R P I ) h e n te u b o g a m a k s u d n g a b a r u n ta k k a n a g a r a R e u b o lik I n d o n e s ia . N u r u tk e u n in te r p r e ta s i h is -to r is n u d ila k u k e u n h a r ita n u r u tk e u n N in a , g e r a k a n R P I jB P R R I te u b is a d is e -b u t p e m -b e r o n ta k a n ta p i g e r a k a n p r o te s d a e r a h k a p a m a r e n ta h a n p u s a t, h u s u s n a P r e s id e n S u k a r n o n u d ia n g g a p g e u s n g a la n g g a r k o n s titu s ije u n g c o n d o n g te u -in g k a k o m u n is .
P R R I d ib e n tu k 1 5 P e b r e u a r i 1 9 5 8 , h a r ita k a ja d ia n p e r d e b a ta n k o n s titu s i n u k a ja d ia n s a b a d a P r e s id e n S u k a r n o n g a -ja d ik e u n d ir in a F o r m a tu r k a b in e t je u n g m im iti m e ta k e u n u p a y a k a n a tu ju a n n g a w u ju d k e u n D e m o k r a s i T e r p im p in , p a d a h a l S u k a r n o n u r u tk e u n U U D S 1 9 5 0 , K e p a la N e g a r a je u n g la in K e p a la P e m e r in ta h a n ,
Ad
P R R I b e n tu k p r o te s k a n a c o n d o n g n a p a m a r e n ta h a n n u o to r i-te r . S ja f r u d d in n g a y a k e u n p e n e n ta n g a n k a n a k a m u n g k in a n m u n c u ln a h iji r e jim a n u o to r ite r je u n g s e n tr a lis tis s a r ta m u n c u ln a k a k u a ta n - k a k u a ta n a n ti a g a m a ( k o m u n is ) je u n g r e jim a n u in g k a r tin ac ita - c ita k a m e r d e k a a n b a n g s a I n d o n e s ia . M e r e d ih k a K a b in e t J u a n d a n u d ib e n tu k s a c a r a h e n te u s a h s u p a y a d ib u b a r k e u n je u n g s a te r u s n a k u d u d ig a n -ti k u K a b in e t a n y a r H a tta - H a m e n g k u B u w o n o I X . J e u n g m e r e d ih s u p a y a p r e s i-d e n m u la n g i-d e u i k a n a U U D S . J a i-d i P R R I h e n te u n g a m u s u h a n N K R I , te u b o g a m a k s u d n g a d e g k e u n n a g a r a a n y a r
T a p i h a y a n g n g o r e k s i J a k a r ta . D in a h a l ie u m a la h S ja f r u d d in n g a lih k e u n s a k o lo m p o k ja lm a a n u h a y a n g n g a d e g -k e u n n a g a r a a n y a r , -k u ja la n d ir a n g -k u l -k a P R R I . T a p i P r e s id e n S u k a r n o ta n p a k o m -p r o m i la n g s u n g n in d e s e ta g e r a k a n k u ja la n n in g g a n g a n k u b o r n te p i k a p a tu
-la y a h k o r b a n jiw a .
K u K a p u tu s a n P r e s id e n n o . 3 7 5 ta u n 1 9 6 1 ta n g g a l 1 J u li 1 9 6 1 n u s a te r u s n a d ig a n ti k u S u r a t K e p u tu s a n P r e s id e n n o . 4 4 9 ta u n 1 9 6 1 ta n g g a l 1 7 A g u s tu s 1 9 6 1 , M r .S ja f r u d d in P r a w ir a n e g a r a je u n g p a r a p e n g ik u t P R R I jR P I m e u n a n g a m n e s ti je u n g a b o lis i. D u m a s a r k a n a a b o lis i je u n g a m n e s ti e ta S ja f r u d d in P r a ir a n e g a r a d in a k a lu n g g u h a n P r e s id e n R P I ta n g g a l 1 7 A g u s tu s 1 9 6 1 n g e r n b a r k e u n m a k lu m a t p ik e u n n g e u r e u n a n s a g a la r u p a tin d a k a n p e r la w a n a n je u n g p e r m u s u h a n k a p a m a r e n ta h R e p u b lik I n d o n e s ia . H a l e ta n g a b u k tik e u n s ik e p S ja f r u d d in a n u b e n e r - b e n e r n y u m p o n a n p a n g g u p a y ti p a m a r e h n ta h , h a y a n g m u la n g k a ib u P e ttiw i. T a p i te te la S ja f r u d d in d ita h a n d i s a b a b a r a h a te m p a t, k a k a r a d ib e b a s k e u n ta u n 1 9 6 6 s a b a d a p a m a r e n ta h a n g a n ti k u O r d e u B a r u J a d i. J a d i s a c a r a h u k u m M r . S ja f r u d d in te u k u n g s i d ia n g g a p s a la h s a b a b h e n te u p e r n a h d ija g r a g k e u n k a p a n g a d ila n je u n g te u p e r n a h d ib u k tik e u n s a la h . J e la s k u a y a n a a m n e s ti je u n g a b o lis i S ja f r u d in la in p e n g h ia n a t, P R R I o g e la in p e m b e r o n ta k . N g in g e tk e u n ja s a -ja s a n a a n u g e d e k a n a g a r a je u n g b a n g s a tu r ta k a b u k tia n y e n M r . S ja f iy d d in la in p e n g h ia n a t n a g a r a a ta w a p e m b e r o n ta k , m e m a n g k a c id a p a n te s n a u p a m a M r .,S ja f r u d d in d ile le r n u g r a h a g e la r P a h la w a n N a s io n a l.
D in a n u tu p w a n g k o n g a n P r o f N in a n g e c e s k e u n " L o b a je le m a s a b u d e u r e u n u r a n g a n u g e d e ja s a n a , ta p i h e n te u m e u -n a -n g g e la r p a h la w a n , je u n g te u h a y a -n g e u -n d is e b u t p a h la w a n . T a p i h e n te u b is a d in a f ik e u n y e n n g a n s a e u tik n u b is a d id e u d e u l k u u r a n g p ik e u n d ia n g k a t ja d i p a h la w a n n a s io n a l s a b a b k r ite r ia n a n u b e u r a t je u n g k u d u n y o r a n g lu k a lik u p e r -ju a n g a n s a lu y u je u n g a n u g e u s d ig a r is -k e u n d in a U n d a n g - u n d a n g je u n g P e r a tu r a n P e m e r in ta h . N u r u tk e u n P r o f .N in a a n u d ia n g g a p p a n te s d ile le r g e la r p a h la w a n a r e k te r u s d ip e r ju a n g -k e u n , a s a n a ja n b is a ja d i a y a a n u h e n te u p a n u ju k a n a p a h la w a n a n u d ile m b a g a -k e u n ie u . N a h a k itu ? S a b a b n u r u tk e u n a n g g a p a n s im k u r in g s a p a r a k a n c a n u r u tk e u n N in a , p a h la w a n n a s io n a l te te p d ip e r e lu k e u n , s a h e n te u n a p ik e u n m e r e k a tu la d a n a n je u n g in s p ir a s i k a g e n e r a s i n g o r a , e lit p u litik je u n g m a s a r a k a t d in a u m u m n a . K u m a h a k u d u n a m e r ju a n g -k e u n k a m e r d e k a a n je u n g n g e u s ia n k a m e r d e k a a n , la in n g a n c u r k e u n n a g a r a a n u g e u s d ib a y a r k u g e tih je u n g c im a ta p a h lw a n s a p e r ti M r . S ja f r u d d in P r a w ir a n a g a r a . K itu N in a L u b is , G u r u B e s a r I lm u S e ja r a h F a k . S a s tr a
k e b o n .
K i r a - k i r a o p a t p u l u h p o e r e n g s e r n e l a k , b o n t e n g e n g g e u s b i s a d i p a n e n . B o n t e n g b i a s a n a d i p a n e n t i a p 3 - 5 p o e . s a k a l i s a l i l a s a b u l a n . L a j u , l e u n c a o g e b i a s a d i p a n e n k i r a - k i r a s a b u l a n t i r e n g s e r n e l a k . P a n e n l e u n c a b i a s a n a t i a p m i n g g u s a k a l i s a l i l a 3 - 4 b u l a n . P e p e l a k a n s e j e n a , r o a y b i a s a n a m i m i t i b i s a d i p a n e n l a m u n s i k i - s i k i n a m i m i t i r a d a g a r a r i n g , b i a s a n a k i r a - k i r a u m u r 6 - 7 b u l a n t i u m u r m e l a k . P a n a e n r o a y b i a s a n a m a n g r u p a p a m u n g k a s p a n e n s a g a l a r u p a s a y u r - s a y u r a n d i k e b u n . L a h a n u r u t k e b o n s a t e r u s n a d i i s t i r a -h a t k e u n 2 - 3 b u l a n n e p i k a a k h i r u s u m h a l o d o . L a j u , s a e n c a n a d a t a n g u s u m h u j a n , t a n e u h d i p a c u l a n d e u i p i k e u n m e l a k s a m p e u . M e l a k s a m p e u b i a s a n a d i m i m i t i a n l a m u n e n g g e u s a y a t u r u n h u j a n . M e l a k s a m p e u b i a s a n a t i a p t a n g k a l a n g g a n g n a k i r a - k i r a 1 X 1m z . P i k e u n m e l a k j e u n g n g a r a w a t k e b o n s a m p e u b i a s a n a h e n t e u k u d u g e d e m o d a l j e u n g l o b a t a n a g a , s a p e r t i m u p u k j e u n g n g o r e d . U m u r s a m p e u k i r a - k i r a 8 - 9 b u l a n b i a s a r e n g s e s a k a -b e h n a d i p a n e n . N a h , r e n g s e p a n e n s a m p e u , b i a s a n a t u n g g u l - t u n g g u l a w i s e s a n u a r a n , n g a m i m i t i a n s a r i r u n g a n d e u i . P o n k i t u d e u i t a t a n g k a l a n a n u t a d i n a d i t u t u h a n m i m i t i h a r i e u n d e u i . K u k i t u n a l a h a n u r u t m e l a k s a m p e u b i a s a n a t e r u s d i i s t i r a h a t k e u n k i r a - k i r a 3 - 6 t a u n . H a r t i n a l a h a n u r u t k e b o n t e h b i s a d i g a r a p d e u i p i k e u n n g e b o n , b a r i s a k a l i a n m a n e n a w i a n u u m u r n a e n g g e u s n i n c a k k i r a - k i r a 3 - 6 t a u n . S a r n e m e h l a h a n u r u t k e b o n b i s a d i g a r a p d e u i , p a r a p a t a n i b i s a n a n g a -g a r a p l a h a n l i a n n a , n u a r a n a w i d i w e w e n g k o n s e j e n . K u s a b a b k i t u p a r a p a t a n i d i n a n g a g a r a p t a l u n b i a s a p i n -d a h - p i n -d a h t e m p a t j i g a n g a h u m a d i l e u w e u n g , t a p i i e u m a h p i n d a h p i n -d a h n a d i t a l u n a w i . C a r a n y i a p k e u n k e b u n d i w e w e n g k o n a n y a r , s a r u a w a e s a p a r t i a n u e n g g e u s d i j e n t r e k e u n d i l u h u r t a d i . K u k i t u n a , n g a g a r a p t a l u n l a m u n d i b a n d i n g k e u n j e u n g n g a g a r a p h u m a a m p i r s a r u a . B e d a n a l a m u n d i h u m a m a h p e p e l a k a n a n u u t a -m a n a n y a e t a p a r e g o g o , t a p i d i t a l u n m a h k a c a n g r o a y a t a w a b i a s a o g e b a k o . S a l i a n t i e t a , l a m u n d i h u m a m a h e n g g e u s p a n e n p a r e , l a h a n h u m a d i i s t i r a h a t k e u n j a d i n g a w a n g u n l e u w e u n g u r u t h u m a a t a w a r e u m a . L a i n d e u i j e u n g t a l u n , b i a s a r e n g s e p a n e n r o a y , l a h a n s a t e r u s n a d i p e l a k a n s a m p e u , t a p i s a t e r u s n a d i i s t i r a h a t
-Mangle No. 2349
k e u n a n u a h i r n a p i n u h h i e u m d e u i k u t a t a n g k a l a n a w i , n y a e t a a w i t i m b u l d e u i t i n a s i r u n g a n t u n g g u l - t u n g g u l a w i u r u t n u a r . K u s a b a b k i t u , d i h u m a b i a s a n a d a u m a n y a e t a - - h u m a r e u m a -h u m a - , t a p i a r i d i t a l u n m a h n y a e t a -t a l u n - k e b o n - -t a l u n - . M a r g a l a n t a r a n r o t a s i k i t u h e n t e u h e r a n s i s t e m t a l u n b i a s a o g e d i s e b u t s i s t e m " t a l u n -k e b u n " . U m u m n a d i n a s i s t e m t a l u n a w i a t a w a t a l u n - k e b u n , k a k a y o n a n u k a c i d a p e n t i n g n a n y a e t a a w i . A w i k a c i -d a m a n g f a a t n a d i n a s i s t e m t a l u n . A w i b i a s a n a d i m a n g f a a t k e u n p i k e u n f u n g s i s o s i a l e k o n o m i b u d a y a , d i a n t a r a n a p i k e u n b a h a n p a g e r , t u t u r u s k a c a n g r o a y , p i k e u n s u l u h d a p u r t i n a u r u t t u t u r u s , j e u n g s e s a t u a r a n a w i b i s a o g e d i j u a l k a t u k a n g b i l i k . S a l i a n t i e t a , t a t a n g k a l a n a w i o g e p e n t i n g p i -k e u n f u n g s i n y u b u r k e u n t a n e u h , n y a e -t a t i n a d a u n - d a u n g a r a r i n g j a d i k o r n -p o s ; s u m b e r p u p u k j a d i l e b u s e s a n u a r a n a w i ; j e u n g p e n t i n g p i k e u n n a h a n e r o s i t a n e u h a t a w a n a h a n l o n g -s o r . S a l i a n t i e t a , t a l u n - k e b u n o g e b i a s a r e m p e g d i p e l a k a n k u r u p a - r u p a p e p e l a k a n , s a r u p a n i n g s a y u r - s a y u r a n , n y a e t a r o a y , b o n t e n g , l e u n c a , s u r a w u n g , t e r o n g , t o m a t , c e n g e k j e u n g s a j a b a n a . D i t a m b a h o g e k u c a m p u r a n r u p a - r u p a k a k a y o n b a h a n b a n g u n a n j e u n g b u a h - b u a h a n , s a p e r t i m a n g g a ,
n a n g k a , k a d u , p e u t e u y , a l b a s i a h , t i s u k , s u r e n j e u n g s a j a b a n a .
R u p a - R u p a
Mangfaat
T a l u n a t a w a t a l u n - k e b u n s i s t e m a g r o f o r e s t r i a s l i U r a n g S u n d a g u y u b -n a r e m p e g d i p e l a k a n k u s a g a l a r u p a p e p e l a k a n , m a n g r u p a k a k a y o n j e u n g p e p e l a k a n s a y u r - s a y u r a n . K u s a b a b k i t u t a l u n a t a w a t a l u n - k e b u n m e r e r u p a - r u p a m a n g f a a t k a p a r a p a t a n i d e s a , m a n g r u p a m a n g f a a t s o s i a l e k o n o m i b u d a y a k a t u t m a n g f a a t e k o l o g i . M a n g f a a t s o s i a l e k o n o m i b u d a y a t a l u n d i a n t a r a n a , n g a h a s i l -k e u n s a g a l a r u p a b a h a n p a n g a n k a r b o -h i d r a t ( s a p e r t i s a m p e u ) , b u a h b u a -h a n , s a y u r a n , b u m b u m a s a k , b a h a n i n d u s t r i , b a h a n k a r a j i n a n t a n g a n , b a h a n b a n g u n a n , j e u n g b a h a n s u l u h . S a g a l a r u p a b a h a n h a s i l t a l u n t e h b i a s a d i g u n a k e u n w a r g a d e s a p i k e u n n y u m p o n a n p a n g a b u t u h s a p o p o e ( s u b s i s t e n ) w a r g a d e s a a t a w a h a s i l l e u w i h n a b i a s a o g e d i j u a l k a p a s a r p i k e u n n g a h a s i l k e u n d u i t p i k e u n m e u l i s a g a l a p a n g a b u t u h w a r g a d e s a . S a l i a n t i e t a , t a l u n o g e k a c i d a p e n
-t i n g n a p i k e u n m i a r a l i n g k u n g a n a t a w a f u n g s i e k o l o g i . D i a n t a r a n a n y a e t a f u n g s i k o n s e r v a s i h a y a t i ; k o n s e r v a s i r u p a - r u p a p e p e l a k a n j e u n g t a t a n g -k a l a n ; n g a h a s i l k e u n o k s i g e n ( 0 2 ) ; b i s a n y e s e p g a s r a c u n p e n c e m a r k a r b o n d i o k s i d a ( 0 0 2 ) j e u n g n y i m p e n k a r b o n ( c a r b o n s i n k ) n g u r a n g a n p e m a n a s a n g l o b a l ; l e u w i h t a h a n t i n a s e r a n g a n h a m a j e u n g a n o m a l i c u a c a ; m i a r a k a s e j u k a n a t a w a i k l i m m i k r o ; m i a r a t a t a a i r a t a w a h i d r o l o g i ; m i a r a k a s u b u -r a n t a n e u h : n g a l i n d u n g a n e r o s i t a n e u h j e i i n g l o n g s o r ; j e u n g t e m p a t i m a h n a ( h a b i t a t ) r u p a - r u p a s a t o , s a p e r t i r u p a - r u p a m a n u k , s a r a n g g a , j e u n g l i a n n a .
T a p i , h a n j a k a l n a k u s a b a b s i s t e m t a l u n k u r a n g d i p a l i r e k u p i h a k p a m a r e n t a h a t a w a p a r a p i h a k a h l i - a h l i t a t a n e n , d i t a m b a h d e u i k u b e u k i n g a -g a l a k s a k n a s i s t e m e k o n o m i p a s a r n y u -l u s u p k a s a g a l a p a l o s o k d e s a . B a l u k a r n a l o b a t a l u n d i d e s a a n u d i r o b a h d i a l i h f u n g s i k e u n k u p a r a p a t a n i j a d i k e b o n s a y u r k o m e r s i l , s a p e r t i k e b o n t o m a t , k e b o n k e n t a n g , k e b o n c a b e , k e b o n k o l , j e u n g s a j a b a n a . A k i b a t n a , p a r a p a t a n i k u d u r n e u l i r u p a - r u p a a s u p a n p i k e u n t a t a n e n t a n i , s a p e r t i b i n i h , p u p u k , j e u n g o b a t -o b a t a n . P o n k i t u d e u i h a s i l n a k u d u n g a n d e l k e u n u t a m a n a d i j u a l k a p a r a b a n d a r d i k o t a . B a l u k a m a , e k o n o m i d e s a j a d i g u m a n t u n g k u a t p i s a n k a n a p a n g a r u h a n p a s a r g l o b a l a n u h e n t e u m a l i r e k a n a k a p e n t i n g a n k a j a l m a -j a l m a a n u h e n t e u b o g a m o d a l g e d e .
S a l i a n t i e t a , l i n g k u n g a n o g e j a d i r u s a k , s a p e r t i t i m b u l n a e r o s i t a n e u h j e u n g n g a b a l u k a r k e u n c i l e u n c a n g n g a g e r u s t a n e u h j a d i l u m p u r a t a w a s e d i m e n k a w a l u n g a n j e u n g d a n a u ; s i s t e m h i d r o l o g i k a g a n g g u ; k a r a g a -m a n h a y a t i n g u r a n g a n ; h a b i t a t s a s a t o a n a n u n g u n t u n g k e u n t a t a n e n o g e p u n a h ; j e u n g r a c u n p e s t i s i d a b e u k i c e u y a h b i s a n g a b a h a y a k e u n k a s e h a t a n j a l m a j e u n g s a k a s a k a b e h k a h i r u p a n d i a l a m . K u s a b a b k i t u s a k u d u n a m a h s i s t e m t a l u n t e h l a i n d i a l i h f u n g s i k e u n j a d i k e b o n k o m e r s i l s a y u r . T a p i , t a l u n k u d u l e u w i h d i b e r -d a y a k e u n d e u i , s a p e r t i h a s i l e k o n o m i -n a k u d u l e u w i h d i t i n g k a t k e u n , t a p i o g e b a r i t e t e p b i s a m i a r a a t a w a n g a r a w a t l i n g k u n g a n .
Johan Iskandar
Dosen Jeung
Panalungtik
Lingkungan
di PPSDAL-Unpad.
- - -