PRAKTIKUM PEMBUATAN GAS HIDROGEN (H PRAKTIKUM PEMBUATAN GAS HIDROGEN (H22))
II.. TTUUJJUUAAN PN PEERRCCOOBBAAAANN 1.
1. MeMembmbuauat t gga a !!"#"#$%$%gege& & #a#a$' $' baba!a!a& & #a#aaa$ $ a'a'$ $ eeaa$$a a eeee*t*t$$%%''' ' #e#e&g&ga&a& me&ggu&a*a& ee*t$%#a ta'&e tee.
me&ggu&a*a& ee*t$%#a ta'&e tee. 2.
2. Mem+Mem+ea,aea,a$' '-at$' '-at'-'-at ga !"#$at ga !"#$%ge& #a& +ema&%ge& #a& +ema&-aa-aata&&ta&&"a"a /.
/. Me&Me&e&e&tu*tu*a& a& a,a,u u aa'$ '$ gaga !'#!'#$%$%gege& & "a"a&g &g tete$be$be&t&tu* #e&gu* #e&ga& a& 0a0a$'a$'a' ' aa*t*tu u #a&#a& *%e&t$a'
*%e&t$a'
IIII.. DDAASSAAR R TTEEOORRII II
II.1.1 A'A'$$
A'$ a#aa! ubta&' *'m'a #e&ga& $umu *'m'a H
A'$ a#aa! ubta&' *'m'a #e&ga& $umu *'m'a H22O atu m%e*u a'$ te$uu&O atu m%e*u a'$ te$uu& ata #ua at%m !'#$%ge& "a&g te'*at ea$a *%0ae& +a#a atu at%m !'#$%ge&. A'$ ata #ua at%m !'#$%ge& "a&g te'*at ea$a *%0ae& +a#a atu at%m !'#$%ge&. A'$ be$'-at 3#a* be$a$&a4 3#a* be$aa #a& 3#a* be$bau +a#a *%&#'' ta&#a$4 "a'tu be$'-at 3#a* be$a$&a4 3#a* be$aa #a& 3#a* be$bau +a#a *%&#'' ta&#a$4 "a'tu +a#a te*a&a& 155 *Pa (1 ba$) #a& tem+e$atu$e 26/417 8 (9C). Kea#aa& a'$ "a&g +a#a te*a&a& 155 *Pa (1 ba$) #a& tem+e$atu$e 26/417 8 (9C). Kea#aa& a'$ "a&g te$be&tu* a'$ me$u+a*a& uatu *ea#aa& "a&g 3#a* umum #aam *%&#'' &%$ma4 te$be&tu* a'$ me$u+a*a& uatu *ea#aa& "a&g 3#a* umum #aam *%&#'' &%$ma4 te$eb'! ag' #e&ga& mem+e$!a3*a& !ubu&ga& a&ta$a !'b$'#a!'b$'#a a'&
te$eb'! ag' #e&ga& mem+e$!a3*a& !ubu&ga& a&ta$a !'b$'#a!'b$'#a a'& "a&g m'$'+"a&g m'$'+ #aam *%%m %*'ge& +a#a tabe +e$'%#'. De&ga& mem+e$!a3*a& tabe +e$'%#'4 #aam *%%m %*'ge& +a#a tabe +e$'%#'. De&ga& mem+e$!a3*a& tabe +e$'%#'4 te$'!at ba!a u&u$eu&u$ "a&g
te$'!at ba!a u&u$eu&u$ "a&g me&eg''&g' %*'ge& a#aa! me&eg''&g' %*'ge& a#aa! &'t$%ge&4 u-u$&'t$%ge&4 u-u$4 %u$44 %u$4 -%
-%--%$%$4 4 #a& #a& *%*%$$. . SemSemua ua eeeeme& me& '&' '&' a+aa+ab'b'a a be$be$*a*a't'ta& a& #e&#e&gaga& & !'#!'#$%$%gege& & a*a*a&a& me&g!a'*a& ga +a#a tem+e$atu$e #a& te*a&a& &%$ma.
me&g!a'*a& ga +a#a tem+e$atu$e #a& te*a&a& &%$ma. A
Aaaa& a& meme&g&ga+a+a a !'!'#$#$%g%ge& e& bebe$*$*a'a'tata& & #e#e&g&ga& a& %*%*''gege& & memembmbe&e&tutu* * -a-aaa be$*ea#aa& a'$ a#aa! *a$e&a %*'ge& eb'! be$'-at ee*t$%&ega3- #a$'+a#a eeme& be$*ea#aa& a'$ a#aa! *a$e&a %*'ge& eb'! be$'-at ee*t$%&ega3- #a$'+a#a eeme& eeme& a'& (*eua' :%u$). Ta$'*a& at%m %*'ge& +a#a ee*t$%&ee*t$%& '*ata& ,au! eeme& a'& (*eua' :%u$). Ta$'*a& at%m %*'ge& +a#a ee*t$%&ee*t$%& '*ata& ,au! eb
eb'! '! *u*uat at #a$#a$' ' +a#+a#a a "a"a&g &g #'#'a*a*u*u*a& a& %e%e! ! atat%m %m !'#!'#$%g$%ge&4 e&4 meme&'&&'&gggga*a*a& a& ,um,uma!a! muata& +%'3- +#a *e#ua at%m !'#$%ge&4 #a& ,uma! muata& &ega30e +a#a at%m muata& +%'3- +#a *e#ua at%m !'#$%ge&4 #a& ,uma! muata& &ega30e +a#a at%m %*'ge&. A#a&"a muata& +a#a 3a+3a+ at%m
%*'ge&. A#a&"a muata& +a#a 3a+3a+ at%m te$ete$ebut membuat m%e*u a'$ but membuat m%e*u a'$ mem''*'mem''*' e,uma! m%me& #'+%. Ga"a ta$'*me&a$'* 't$'* a&ta$ m%e*um%e*u a'$ a*'bat e,uma! m%me& #'+%. Ga"a ta$'*me&a$'* 't$'* a&ta$ m%e*um%e*u a'$ a*'bat a#a"&"
a#a"&"a #'+% a #'+% '&' membuat ma'&gma'&g m%e*u '&' membuat ma'&gma'&g m%e*u a'&g be$#e*ata'&g be$#e*ata&4 membuat u'ta&4 membuat u't #'+
#'+'a'a!*!*a& a& #a& #a& meme&a'&a'*a*a& & 33* 33* #'##'#'! '! a'$a'$. . GaGa"a "a tata$'*$'*meme&a$&a$'* '* '&' '&' #'#'ebuebut t '*'*atata&a& !'#$%ge&.
!'#$%ge&. II.
H'#$%ge& (ba!aa a3& !"#$%ge&'um4 #a$' ba!aa ;u&a&' !"#$% a'$4 ge&e H'#$%ge& (ba!aa a3& !"#$%ge&'um4 #a$' ba!aa ;u&a&' !"#$% a'$4 ge&e membe&tu*) a#aa! u&u$e *'m'a +a#a tabe +e$'%#'* "a&g mem''*' "mb% H #a& membe&tu*) a#aa! u&u$e *'m'a +a#a tabe +e$'%#'* "a&g mem''*' "mb% H #a& &%m%$ at%m 1.
&%m%$ at%m 1. Pa#Pa#a a u!u #a& u!u #a& te*te*a&a& ta&#aa&a& ta&#a$$4 4 !'#$!'#$%ge%ge& & 3#a* be$a$&3#a* be$a$&a4 a4 3#a*3#a* be$bau4 be$'-at &%&%gam4 be$0ae&' tu&gga4 #a& me$u+a*a& ga #'at%m' "a&g be$bau4 be$'-at &%&%gam4 be$0ae&' tu&gga4 #a& me$u+a*a& ga #'at%m' "a&g a&gat mu#a! te$ba*a$. Ga !'#$%ge& a&gat mu#a! te$ba*a$ #a& a*a& te$ba*a$ +a#a a&gat mu#a! te$ba*a$. Ga !'#$%ge& a&gat mu#a! te$ba*a$ #a& a*a& te$ba*a$ +a#a *%&e&t$a' e$e&#a! <= H
*%&e&t$a' e$e&#a! <= H22 #' u#a$a beba. E&ta+' +emba*a$a& !'#$%ge& a#aa! > #' u#a$a beba. E&ta+' +emba*a$a& !'#$%ge& a#aa! > 2?@ *Jm%.
2?@ *Jm%. H'#$%ge& te$ba*H'#$%ge& te$ba*a& me&utu$ +e$amaa& a& me&utu$ +e$amaa& 2H
2H22(g) O(g) O22(g)(g) 2H 2H22O () 762 KJ (2?@ *Jm%)O () 762 KJ (2?@ *Jm%) H
H22 be$ea*' ea$a a&gu&g #e&ga& u&u$e %*'#at%$ a'&&"a. Ia be$ea*' ea$a a&gu&g #e&ga& u&u$e %*'#at%$ a'&&"a. Ia be$ea*be$ea*' #e&ga&' #e&ga& +%
+%&t&ta& a& #a& #a& !eb!ebat at +a#+a#a a u!u!u u *a*ama$ ma$ #e&#e&gaga& & *%*%$'& $'& #a& #a& :%u:%u$'&$'&4 4 meme&g!&g!a'a'*a*a&& !'#$%ge& !a'#e be$u+a !'#$%ge& *%$'#a #a& !'#$%ge& :%u$'#a.
!'#$%ge& !a'#e be$u+a !'#$%ge& *%$'#a #a& !'#$%ge& :%u$'#a. II./
II./ Ee*Ee*t%$t%$'' A'$'' A'$
M%e*u a'$ #a+at #'u$a'*a& me&,a#' u&u$u&u$ aa&"a #e&ga& me&ga'$'&"a M%e*u a'$ #a+at #'u$a'*a& me&,a#' u&u$u&u$ aa&"a #e&ga& me&ga'$'&"a a$u 't$'*. P$%e '&' #'ebut ee*t$%'' a'$. Pa#a *at%#a4 #ua m%e*u a'$ be$ea*' a$u 't$'*. P$%e '&' #'ebut ee*t$%'' a'$. Pa#a *at%#a4 #ua m%e*u a'$ be$ea*' #e&ga& me&a&g*a+ #ua eet$%&4 te$e#u*' me&,a#' ga H
#e&ga& me&a&g*a+ #ua eet$%&4 te$e#u*' me&,a#' ga H22 #a& '%& !'#$%*'#a (OH #a& '%& !'#$%*'#a (OH).). Seme&ta$a #'
Seme&ta$a #' a&%#a4 a&%#a4 #ua m%e*u a'$ a'& #ua m%e*u a'$ a'& te$u$a' me&,a#' ga te$u$a' me&,a#' ga %*'ge& (O%*'ge& (O22)4 mee+a <)4 mee+a < '%& H
'%& H e$te$ta a me&gme&ga'$*a'$*a& a& eeeet$%t$%& & me&ume&u,u ,u *at*at%#a. I%& %#a. I%& HH #a& #a& OHOH me&gaam'me&gaam' &et$
&et$a'aa'a' ' e!'&e!'&gga gga te$te$be&tbe&tu* u* *e*emba' mba' bebebebe$a+$a+a a m%em%e*u *u a'$a'$. . ReaRea*' *' *e*eeueu$u!a&$u!a& "a&g eta$a #a$' ee*t$%'' a'$ #a+at #'tu'*a& ebaga' be$'*ut.
"a&g eta$a #a$' ee*t$%'' a'$ #a+at #'tu'*a& ebaga' be$'*ut.
K 2H
K 2H22OO()() 2e 2e H H2(g)2(g) 2 OH 2 OH(a)(a)
A 2H
A 2H22OO()() O O2(g)2(g) < H < H(a)(a) <e <e
Ga !'#$%ge& #a& %*'ge& "a&g #'!a'*a& #a$' $ea*' '&' membe&tu* geembu&g Ga !'#$%ge& #a& %*'ge& "a&g #'!a'*a& #a$' $ea*' '&' membe&tu* geembu&g +a#a ee*t$%#a #a& #a+at #'*um+u*a&. P$'&'+ '&' *emu#'a& #'ma&-aat*a& u&tu* +a#a ee*t$%#a #a& #a+at #'*um+u*a&. P$'&'+ '&' *emu#'a& #'ma&-aat*a& u&tu* me&g!a'*a
me&g!a'*a& !'#$%ge& #a& & !'#$%ge& #a& !'#$%ge& Pe$%*!'#$%ge& Pe$%*'#a (H'#a (H22OO22) "a&g ) "a&g #a+at #'gu&a*a& ebaga'#a+at #'gu&a*a& ebaga' ba!a& ba*a$ *e&#a$aa& !'#$%ge&. Ee*t$%'' me$u+a*a& +$%e *'m'a "a&g me&guba! ba!a& ba*a$ *e&#a$aa& !'#$%ge&. Ee*t$%'' me$u+a*a& +$%e *'m'a "a&g me&guba! e&e$g" 't$'* me&,a#' e&e$g" *'m'a. K%m+%&e& te$+e&3&g #a$' +$%e ee*t$%'' '&' e&e$g" 't$'* me&,a#' e&e$g" *'m'a. K%m+%&e& te$+e&3&g #a$' +$%e ee*t$%'' '&' a#aa! ee*t$%#a #a& a$'ta& ee*t$%'t. Pa#a +$%e ee*t$%'' #'+e$u*a& #ua *utub a#aa! ee*t$%#a #a& a$'ta& ee*t$%'t. Pa#a +$%e ee*t$%'' #'+e$u*a& #ua *utub "a'tu *utub *at%#a ebaga' *utub &ega30e #a& a&%#a ebaga' *utub +%'3-.
A'$ "a&g #'ee*t%'' #'tamba!*a& ee*t$%'t. Ee*t$%'t a*a& te$u$a' me&,a#' '%& '%& "a&g be$-u&g' ebaga' +e&g!a&ta$ a$u +a#a +$%e ee*t$%''. Ee*t$%'t "a&g #a+at #'gu&a*a& #'a&ta$a&"a a#aa! NaOH4 KOH4 NaHCO/.
III. A8AT DAN BAHAN
III.1 A8AT /.2BAHAN
1. Gea K'm'a 275 m8 1. 8a$uta& H2SO<2= #a& <=
2. C%$%&g 2. 8a$uta& NaHCO/ 7= #a& 6=
/. Bata&g Pe&ga#u* /. Aua#e
<. 8abu ta*a$ 275 m8
7. Gea U*u$ 155 m8
@. B%a H'a+
6. Re3e$
?. Ee*t$%"e$
. Ee*t$%#a Sta'&e tee (2 bua!)
15. Kabe muut bua"a (2 bua!)
11. T'ue
IF. 8a&g*a! Ke$,a
Membuat a$uta& NaHCO/ eua' #e&ga& *%&e&t$a' 7= #a& 6=
Memau**a& a$uta& ee*t$%'t NaHCO/7= te$ebut *e #aam
F. TABE8 PENGAMATAN
Ga "a&g #'!a'*a& +a#a a&%#a #a& *at%#a NaHCO/ 7= #e&ga& F%t /0 t(me&'t) 7 15 17 25 27 F Kat%#a (H2) (m) 541 542 541 542 542 F A&%#a (O2) (m) 5 541 541 5 542 NaHCO/ 7= #e&ga& F%t 70
Me&g!ubu&g*a& *abe #a& muut bua"a +a#a a0%mete$
Me&gama3 a,u a'$ ga !'#$%ge& +e$ 7 me&'t4 15 me&'t4 17 me&'t4 25 me&'t 4 am+a' 27 me&'t
Me&gua&g' a&g*a! #'ata u&tu* a$uta& NaHCO/ 6= "a&g tea! #'buat
Me&g!ubu&g*a& *abe #a& muut bua"a "a&g u#a! te$ambu&g +a#a a0%mete$ #'!ubu&g*a& #e&ga& a&%#a *e umbe$ a$u +%'3-4 #a&
*at%#a #'!ubu&g*a& #e&ga& umbe$ a$u &ega3-
t(me&'t) 7 15 17 25 27 F Kat%#a (H2) (m) 54? 54< 54< 54< 54< F A&%#a (O2) (m) 54< 542 5 542 542 NaHCO/ 6= #e&ga& F%t 70 t(me&'t) 7 15 17 25 27 F Kat%#a (H2) (m) 54@ 54? 54? 54@ 54@ F A&%#a (O2) (m) 54< 54< 54< 542 542 H2SO< 2= t(me&'t) 7 15 17 25 27 F Kat%#a (H2) (m) 1 54? 54 54? 546 F A&%#a (O2) (m) 54< 54< 54< 547 54< H2SO< <= t(me&'t) 7 15 17 25 27 F Kat%#a (H2) (m) 246 142 141 14@ 141 F A&%#a (O2) (m) 54@ 54@ 547 546 54?
8a,u ga H2 (#aam g$am)
NO. JENIS 8ARUTAN 8a,u ga H2
7 me&'t 15 me&'t 17 me&'t 25 me&'t 27 me&'t
1. NaHCO/ 7= (/0%t) ?4167 15@ g$ 14@/7 157 g$ ?4 157 g$ 14@/7 157 g$ 14@/7 15 7 g$ 2. NaHCO/ 15= (70%t) 14@/7 157 g$ /42@ 157 g$ /42@ 157 g$ /42@ 157 g$ /42@ 157 g$ /. NaHCO/ 15= (70%t) <4 15 7 g$ @47/ 15 7 g$ @47/ 157 g$ <4 157 g$ <4 157 g$ <. H2SO< 2= ?4167 157 g$ @47/ 157 g$ 64/76 157 g$ @47/ 157 g$ 7462 157 g$ 7 H2SO< <= 24256 15< g$ 4?1 157 g$ ?4 157 g$ 14/56 15< g$ ?4 157 g$
FI. PENGO8AHAN DATA
P : 1 atm
T : 25⁰C = 298 K
R : 0.0821 Latm/molK
PERCOBAAN 1 NaHCO35% dengan volt = 3v
5 menit F 541 m8 1 15< 8 n= PV RT 1atm x1 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K <45?6 15@ m% g$ & M$ H2 <45?6 15@ m% 2 g$m% 8,175 x 10-6 g 10 menit F 542 m8 2 15< 8
n= PV RT 1atm x2 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K ?4167 15@ m% g$ & M$ H2 ?4167 15@ m% 2 g$m% 1,635 x 10-5 g 15 menit F 141 m8 141 15/ 8 n= PV RT 1atm x1,1 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K <4<@ 157 m% g$ & M$ H2 <4<@ 157 m% 2 g$m% 8,!! x 10-5 g 20 menit F 542 m8 2 15< 8 n= PV RT 1atm x2 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K ?4167 15@ m% g$ & M$ H2 ?4167 15@ m% 2 g$m% 1,635 x 10-5 g 25 menit F 542 m8 2 15< 8 n= PV RT 1atm x2 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K ?4167 15@ m% g$ & M$ H2 ?4167 15@ m% 2 g$m% 1,635 x 10-5 g
PERCOBAAN " NaHCO3 5% dengan #olt = 5v 5 menit F 54? m8 ? 15< 8 n= PV RT 1atm x8 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /42@ 157 m% g$ & M$ H2 /42@ 157m% 2 g$m% 6,53! x 10-5 g 10 menit F 54< m8 < 15< 8 n= PV RT 1atmx4 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 14@/7 157 m% g$ & M$ H2 14@/7 157 m% 2 g$m% 3,"6! x 10-5 g 15 menit F 54< m8 < 15< 8 n= PV RT 1atmx4 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 14@/7 157 m% g$ & M$ H2 14@/7 157 m% 2 g$m% 3,"6! x 10-5 g 20 menit F 54< m8 < 15< 8 n= PV RT 1atmx4 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 14@/7 157 m% g$ & M$ H2 14@/7 157 m% 2 g$m% 3,"6! x 10-5 g
25menit F 54< m8 < 15< 8 n= PV RT 1atmx4 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 14@/7 157 m% g$ & M$ H2 14@/7 157 m% 2 g$m% 3,"6! x 10-5 g
PERCOBAAN 3 NaHCO3 7% dengan #olt = 5v
5 menit F 5.@ m8 @ 15< 8 n= PV RT 1atm x6 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 24<72 157m% g$ & M$ H2 24<72 157 m% 2 g$m% $,! x 10-5 g 10 menit F 5.? m8 ? 15< 8 n= PV RT 1atm x8 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /42@ 157 m% g$ & M$ H2 /42@ 157 m% 2 g$m% 6,53! x 10-5 g 15 menit F 5.? m8 ? 15< 8 n= PV RT 1atm x8 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /42@ 157 m%
g$ & M$ H2 /42@ 157 m% 2 g$m% 6,53! x 10-5 g 20 menit F 5.@ m8 @ 15< 8 n= PV RT 1atm x6 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 24<72 157m% g$ & M$ H2 24<72 157 m% 2 g$m% $,! x 10-5 g "5 menit F 5.@ m8 @ 15< 8 n= PV RT 1atm x6 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 24<72 157m% g$ & M$ H2 24<72 157 m% 2 g$m% $,! x 10-5 g PERCOBAAN $ H"O$ "% 5 menit F 1m8 7 15/ 8 n= PV RT 1atmx1 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K <45?6 157m% g$ & M$ H2 <45?6 157 m% 2 g$m% 8,175 x 10-5 g 10 menit F 5.? m8 ? 15< 8
n= PV RT 1atm x8 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /42@ 157 m% g$ & M$ H2 /42@ 157 m% 2 g$m% 6,53! x 10-5 g 15 menit F 5. m8 15< 8 n= PV RT 1atm x9 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /4@6? 157 m% g$ & M$ H2 /4@6? 157 m% 2 g$m% 7,357 x 10-5 g 20 menit F 5.? m8 ? 15< 8 n= PV RT 1atm x8 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K /42@ 157 m% g$ & M$ H2 /42@ 157 m% 2 g$m% 6,53! x 10-5 g 25 menit F 5.6 m8 6 15< 8 n= PV RT 1atm x7 x10−4 L 0.0821 Latm molK x298 K 24?@ 157 m% g$ & M$ H2 24?@ 157 m% 2 g$m% 5,7" x 10-5 g PERCOBAAN 5 H"O$ $%
5 menit F 246 m8 246 15/ 8 n= PV RT 1atm x2,7 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K 1415< 15<m% g$ & M$ H2 1415< 15< m% 2 g$m% ","07 x 10-$ g 10 menit F 142 m8 142 15/ 8 n= PV RT 1atm x1,2 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K <457 157 m% g$ & M$ H2 <457 157 m% 2 g$m% !,81 x 10-5 g 15 menit F 141 m8 141 15/ 8 n= PV RT 1atm x1,1 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K <4<@ 157 m% g$ & M$ H2 <4<@ 157 m% 2 g$m% 8,!! x 10-5 g 20 menit F 14@ m8 14@ 15/ 8 n= PV RT 1atm x1,6 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K @47/ 157 m% g$ & M$ H2 @47/ 157 m% 2 g$m% 1,307 x 10-$ g
25 menit F 141 m8 141 15/ 8 n= PV RT 1atm x1,1 x10−3 L 0.0821 Latm molK x298 K <4<@ 157 m% g$ & M$ H2 <4<@ 157 m% 2 g$m% 8,!! x 10-5 g FII. PEMBAHASAN &ega '() *e+ta) 151$11017
Penga'. Pe/edaan en)+ *a'tan Eletol)t te.ada2 Pe/ent'an 4a+ H"
Ee*t$%'' me$u+a*a& +$%e *'m'a "a&g me&guba! e&e$g' 't$'* me&,a#' e&e$g' *'m'a. Pa#a #aa$&"a ee*t$%'' me&,aa&*a& $ea*' $e#%* "a&g 3#a* +%&ta&4 "a&g me$u+a*a& *eba'*a& #a$' ee*t$%*'m'a.
Pa#a +$a*3*um *a' '&' #'a*u*a& ee*t$%'' a'$. Pa#a *at%#a4 #ua m%e*u a'$ be$ea*' #e&ga& me&a&g*a+ #ua ee*t$%&4 te$e#u*' me&,a#' ga H2 #a& '%& !'#$%*'#a (OH). Seme&ta$a #' a&%#a4 #ua m%e*u a'$ a'& te$u$a' me&,a#' ga
%*'ge& (O2)4 mee+a < '%& H e$ta me&ga'$*a& ee*t$%& me&u,u *at%#a. I%& H #a& OH me&gaam' &et$a'a' e!'&gga te$be&tu* *emba' bebe$a+a m%e*u a'$. Rea*' *eeu$u!a& "a&g eta$a #a$' ee*t$%'' a'$ #a+at #'tu'*a& ebaga' be$'*ut.
K 2H2O() 2e H2(g) 2 OH(a)
A 2H2O() O2(g) < H(a) <e
Ga !'#$%ge& #a& %*'ge& "a&g #'!a'*a& #a$' $ea*' '&' membe&tu* geembu&g +a#a ee*t$%#a. K%m+%&e& te$+e&3&g #a$' +$%e ee*t$%'' '&' a#aa! ee*t$%#a #a& a$'ta& ee*t$%'t. Pa#a +$%e ee*t$%'' #'+e$u*a& #ua *utub "a'tu *utub *at%#a ebaga' *utub &ega3- #a& a&%#a ebaga' *utub +%'3-. Pa#a e ee*t$%'' a&%#a #'!ubu&g*a& #e&ga& *utub +%'3- #a& *at%#a #'!ubu&g*a& #e&ga& *utub &ega3-. Oe! *a$e&a 'tu4 tem+at te$,a#'&"a $ea*' %*'#a' "a'tu +a#a a&%#a #a& tem+at te$,a#'&"a $ea*' $e#u*' "a'tu +a#a *at%#a.
A'$ "a&g #'ee*t$%'' #'tamba!*a& ee*t$%'t. Ee*t$%'t a*a& te$u$a' me&,a#' '%& '%& "a&g be$-u&g' ebaga' +e&g!a&ta$ a$u +a#a +$%e ee*t$%''. Ee*t$%'t "a&g #'gu&a*a& +a#a +$a*3*um *a' '&' a#aa! a$uta& NaHCO/ #e&ga& a$uta& H2SO< #e&ga& *%&e&t$a' "a&g be$be#a. Namu& *e%m+%* *am' !a&"a mea*u*a& +e&gamata& me&ggu&a*a& a$uta& NaHCO/ a,a4 #a& u&tu* a$uta& H2SO< #'a*u*a& %e! *e%m+%* @.
A#a+u& $ea*' "a&g te$,a#' +a#a a$uta& H2SO< #a& a$uta& NaHCO/ K 2H 2e H
2 (#'*a' #ua) A 2H2O() O2(g) < H(a) <e Rea*' t%ta 2H2O() H2(g) O2(g)
Pa#a $e*a' ee*t$%'' #e&ga& ee*t$%'t H2SO< a*a& te$u$a' me&,a#' 2H #a& SO<2 . I%& 2H '&' ea&,ut&"a a*a& #'$e#u*' #' *at%#a me&,a#' 2H 2e H2. Se#a&g*a& +a#a a&%#a "a&g a*a& #'%*'#a' bu*a&a! SO<2 mea'&*a& a'$. Ka$e&a a'$ mem''*' &'a' E9e "a&g eb'! *e' #'ba&#'&g*a& SO<2. Se!'&gga a'$ eb'! mu#a! te$%*'#a'. Se#a&g*a& +a#a $ea*' ee*t$%'' #e&ga& ee*t$%'t NaHCO/4 at%m H "a&g te$*a&#u&g #aam a$uta& '&' "a&g a*a& me&,a#' ga !'#$%ge& #' *at%#a #a& #a$' e&"aa aam %*' CO/ "a&g a*a& me&g!a'*a& O2 #' a&%#a +a#a +$%e ee*t$%'' '&'.
B'a #''!at #a$' !a' +$a*3*um4 ga !'#$%ge& "a&g te$be&tu* eb'! ba&"a* +a#a +$%e ee*t$%'' H2SO< #'ba&#'&g*a& #e&ga& +$%e ee*t$%'' NaHCO/. Ha '&' #'*a$e&a*a& H2SO< me$u+a*a& aam *uat "a&g #a+at me&g!a&ta$*a& 't$'* #e&ga& ba'*4 e#a&g*a& NaHCO/ me$u+a*a& ga$am. D'ma&a H2SO< eb'! me$u+a*a& a$uta& ee*t$%'t *uat #'ba&#'&g*a& #e&ga& NaHCO/ "a&g me$u+a*a& ga$am. Sema*'& ba&"a* uatu e&"aa me&ga&#u&g H ma*a a*a& ema*'& ee*t$%'t4 #a& ema*'& ba'* u&tu* me&g!a&ta$*a& 't$'*. Se!'&gga +a#a +$a*3*um *a' '&' ema*'& ba&"a* +ua me&g!a'*a& ga !"#$%ge& &"a.
&o(.aad H)/at'l A) 151$11016
Penga'. on+enta+) *a'tan Eletol)t te.ada2 Pe/ent'an ga+ H"
Pa#a +$a*3*um *a' '&' *am' mea*u*a& ee*t$%''4 me&ggu&a*a& a$uta& ee*t$%'t H2SO< #a& NaHCO/ #e&ga& ma'&g ma'&g 0a$'a' *%&e&t$a' "a&g
be$be#a. A#a+u& 0a$'a' *%&e&t$a' u&tu* a$uta& ee*t$%'t "a&g #'gu&a*a& a#aa! a$uta& NaHCO/ *am' 7= #a& 6=. Se#a&g*a& u&tu* a$uta& H2SO<ebea$ 2= #a& <=. Pa#a e ee*t$%''4 *at%#a me$u+a*a& tem+at te$,a#'&"a $ea*' $e#u*' #a& be$'-at +%'3- #'!ubu&g*a& #e&ga& *utub &ega3- +a#a $e3e$. Seba'*&"a4 a&%#a me$u+a*a& tem+at te$,a#'&"a $ea*' %*'#a' #a& be$'-at &ega3- #'ma&a #'!ubu&g*a& #e&ga& *utub +%'3- +a#a $e3e$. Me*a&'me $ea*' "a&g te$,a#'4 +a#a a$uta& H2SO<mau+u& NaHCO/ +u& *e#ua&"a me&g!a'*a& ga !'#$%ge& (H2) +a#a *at%#a #a& ga %*'ge& (O2) +a#a a&%#a. A#a+u& $ea*' &"a a#aa! ebaga'
be$'*ut
K 2H
2e
H2 (2)
A 2H2O() O2(g) < H(a) <e
Rea*' t%ta 2H2O() H2(g) O2(g)
Be$#aa$*a& !a' #ata +e&gamata& "a&g #'+e$%e!4 a,u +embe&tu*a& ga !'#$%ge& +a#a a$uta& NaHCO/ #e&ga& *%&e&t$a' 6= me&g!a'*a& ga H2 eb'! ba&"a* #a$'+a#a a$uta& NaHCO/ #e&ga& *%&e&t$a' 7=. Se#a&g*a& +a#a a$uta& H 2SO<#e&ga& *%&e&t$a' <= me&g!a'*a& ga !"#$%ge& eb'! ba&"a* #'ba&#'&g*a& a$uta& H2SO<#e&ga& *%&e&t$a' 2=. Ha te$ebut me&u&,u**a& ba!a *%&e&t$a' a$uta& mem+e&ga$u!' ,uma! +$%#u* +embe&tu*a& ga !'#$%ge&.
Ma*a #a$' 'tu #a+at #''m+u*a& ba!a ema*'& bea$ *%&e&t$a' a$uta& ma*a a,u +embe&tu*a& ga !'#$%ge& ema*'& 3&gg'. Seba'*&"a ema*'& *e' *%&e&t$a' a$uta& ma*a a,u +embe&tu*a& ga !'#$%ge& ema*'& $e&#a!. Ha te$ebut #'*a$e&a*a& a#a&"a *a&#u&ga& '%& > '%& #' #aam a$uta& #e&ga *%&e&t$a' 3&gg' +u& ,uma!&"a eb'! ba&"a*4 e!'&gga *e3*a #'a*u*a& ee*t$%'' ga !"#$%ge& "a&g #'!a'*a& +u& eb'! ba&"a* #'ba&#'&g*a& a$uta& ga$am NaHCO/.
FIII. KESIMPU8AN
1. 8a$uta& H2SO< "a&g #'gu&a*a& eb'! ba&"a* me&g!a'*a& H2 #'ba&#'&g*a& NaHCO/4 *a$e&a a$uta& H2SO< me$u+a*a& a$uta& aam *uat (ee*t$%'t #'ba&#'&g*a& NaHCO/ "a&g ma&a me$u+a*a& ga$am.. Sema*'& ee*t$%'t uatu a$uta& ma*a ga H2 "a&g #'!a'*a& +u& ema*'& ba&"a*.
2. 8a$uta& NaHCO/ #e&ga& *%&e&t$a' 6= me&g!a'*a& ga H2 eb'! ba&"a* #a$'+a#a a$uta& NaHCO/ #e&ga& *%&e&t$a' 7=. Se#a&g*a& +a#a a$uta& H2SO< #e&ga& *%&e&t$a' <= me&g!a'*a& ga H2 eb'! ba&"a* #'ba&#'&g*a& a$uta& H2SO<#e&ga& *%&e&t$a' 2=. Se!'&gga4 ema*'& 3&gg' *%&e&t$a' uatu a$uta&4 ma*a ga H2 "a&g #'!a'*a& +u& ema*'& ba&"a*.
I. MSDS
1. H2SO< (aam u-at) S'-at ''*a #a& K'm'a
Be&tu* Ca'$
La$&a 3#a* be$a$&a
Bau 3#a* be$bau
T'3* D'#'! 3#a* te$e#'a '&-%$ma' T'3* 8ebu$ 3#a* te$e#'a '&-%$ma'
T'&#a*a& Pe$t%%&ga& Pe$tama
Te$tea&
Be$' m'&um atau uu *e+a#a *%$ba&. Sege$a +e$'*a*a& *e #%*te$.
Te$!'$u+
Ca$' u#a$a ega$. B'a *eu'ta& be$&a-a be$' %*'ge&.
Bau! #e&ga& a'$ me&ga'$ ea$a te$u me&e$u eama 17 me&'t #a& ,a&ga& me&ge#'+*a& mata. Sege$a *e #%*te$.
Te$*e&a Ku't
Sege$a b'a #e&ga& a'$ me&ga'$ eama +a'&g e#'*'t 17 me&'t. Stab''ta
Stab'4 3#a* $ea*3-4 3#a* mu#a! te$ba*a$4 be$e'*% 3&gg' bag' *ee!ata&4!'&#a$*a& #a$' mate$'a +e&g%*'#a' #a& a'$4 be'4 %gam 4 am'&e4 bae. S'm+a& #' $ua&ga& "a&g be$0e&3a'.
2. NaHCO/ (Nat$'um B'*a$b%&at) S'-at '*a #a& *'m'a
Be&tu* e$bu* La$&a +u3! Bau 3#a* be$bau
T'3* D'#'! 3#a* a#a '&-%$ma' T'3* 8ebu$ 265 C
Be$at M%e*u ?<.51 Be$at ,e&' 2471
Pe$t%%&ga& +e$tama
Te$!'$u+
P'&#a!*a& #a$' a$ea +ema+a$a& a$' u#a$a %*'ge& #a& gu&a*a&a! ma*e$.
Te$tea&
Me&"ebab*a& '$'ta' muut. Be$' m'&um *e+a#a *%$ba& "g e#a&g #aam *ea#aa& a#a$. Baaege$a *e a!' me#' b'a #'+e$u*a&.
Te$*e&a *u't
B'a #e&ga& a'$ me&ga'$ am+a' ba!a& *'m'a 3#a* te$3&gga #' *u't
Te$*e&a Mata
B'a ege$a #e&ga& a'$ me&ga'$ eama 15 > 17 me&'t. De&ga& ee*a' membu*a *e%+a* mata am+a' 3#a* a#a ba!a& *'m'a "g te$3&gga.
Stab'4 be$ba!a"a bag' *ee!ata&4 3#a* $ea*3-4 3#a* mu#a! te$ba*a$.
. DATAR PUSTAKA
A!ma#4 H'*'a. 12. Ee*t% K'm'a #a& K'&e3*a K'm'a. Ba&#u&g PT. C't$a A#'t"a Ba*3
A&%&'m. Late$ Eet$%"'.t.t. !+.#%b$%&.'&-%+age51E&#C!em.!tm . Q#'u&#u! ta&gga 16 A+$' 251@
Huu+'4 Me&3*.Pembuata& Ga H'#$%ge& #e&ga& Ba!a& Daa$ A'$ ea$a Ee*t$%''. 2512. Ba&#u&g P%'te*&'* Nege$' Ba&#u&g
Su!a#a4H. 2557. ue Ce ebaga' Pe&g!a' E&e$g' Aba# 21. !+.+et$a.a.'# Q#'u&#u! ta&gga 15 A+$' 251@
LAPORAN PRAKTIKUM SATUAN PROSES I
SEMESTER GENAP TAHUN AJARAN 2015- 2016
MODUL : PEMBUATAN GAS HIDROGEN (H2) DENGAN
BAHAN DASAR AIR SECARA ELEKTROLISIS PEMBIMBING : Ir. E!"#$%! M!r&! ' M.T
O%$ K$%*+*, : 5 M!r&" I"/ H!r*"* 15111016 M$! S#3& L$4!r& 1511101 M. H&!#% A7&7 15111018 K$%!4 : 1A 9 TK Pr!,&,# : 1 A+r&% 2016 P$"/$r!!" L!+*r!" : 21 A+r&% 2016
PROGRAM STUDI DIPLOMA III TEKNIK KIMIA JURUSAN TEKNIK KIMIA
POLITEKNIK NEGERI BANDUNG 2016