J A U K U B N A G N A B M E G N E
P ARBAHASAI NDONESIASMA
A T R A K A Y G O Y I
D KELASXSEMESTER2
N A T A K E D N E P N A K R A S A D R E
B STUDENTCENTEREDLEARNING(SCL)
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
S , a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r
P asrtaI ndonesia ,danDaerah
: h e l o n u s u s i D
y k z ir a e D a r r e V a t s i d a r P a h t a g A
0 0 4 2 2 1 7
0 9
PROGRAMSTUD IPENDIDIKANBAHASA ,SASTRAI NDONESIA ,DANDAERAH I
N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
Y G O
Y AKARTA 1 1 0 2
i J A U K U B N A G N A B M E G N E
P ARBAHASAI NDONESIASMA
A T R A K A Y G O Y I
D KELASXSEMESTER2
N A T A K E D N E P N A K R A S A D R E
B STUDENTCENTEREDLEARNING(SCL)
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
S , a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r
P asrtaI ndonesia ,danDaerah
: h e l o n u s u s i D
y k z ir a e D a r r e V a t s i d a r P a h t a g A
0 0 4 2 2 1 7
0 9
PROGRAMSTUD IPENDIDIKANBAHASA ,SASTRAI NDONESIA ,DANDAERAH I
N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
Y G O
Y AKARTA 1 1 0 2
v i
MO OT
, a y n g n a g e m e m g n a y g n a r o i g a b n a p u d i h e k n o h o p i d a j n e m a I
a y N a d a p g n a g e p r e b g n a y a p a i s
a i g a h a b r e b t u b e s i d n a k a
) 8 1 : 3 l a s m A (
v
N A H A B M E S R E P
: a d a p e k u k h i s a k a m ir e t a d n a t i a g a b e s n a k h a b m e s r e p u k i n i a n a h r e d e s g n a y a y r a K
, s u t s ir K s u s e Y n a h u
T kekasih ijwakuyangs eitamenerangij alanhidupku a n a ir t s il u S i d E n a d m u r g n i n a ti w r e P a t E a s o R a tr e b l e g n E , a t n i c r e t u k a u t g n a r O
ir a s m a S a i s a t s a n A , g n a y a s r e t u k k e n e N
i m r a p u S , h i s a k r e t u k t u y u b k e n e N
i v
ii v
ii
x i
e s r a j a g n e m r a j a l e b n a t a i g e k m a l a d n a u d n a p i a g a b e
s hingga guru bisa membua t i l a k e b m e m u lr e p a g u j u r u G . i s a ir a v r e b h i b e l i d a j n e m n a r a j a l e b m e p n a t a i g e k
a y n ir i
d dengan menguasa imediaaudiovisua ldan cara-carapemutaran mediaaga r i
d a j n e m n a r a j a l e b m e p s e s o r
p lancar .Kedua ,saran untuk keperluan pengembangan lebihl anjut ,peneilitl aindiharapkan mampumengembangkanberbaga ipendekatan
n a t a k e d n e p n i a l e
s studen tcenteredl earning ,misalnyapendekatan kontekstual ,dan ir
e t a m n a k g n a b m e g n e m u p m a m a tr e s a y n i a g a b e s n i a
l untukmempelrengkapmater i m
a l a d t a p a d r e t g n a
y bukuajar .Selain tiu ,peneilitl aindiharapkanmampumemiilh a i d e m n a k ij a y n e m u p m a m a g g n i h e s a i d e m s a ti l a u k i r a d t a h il i d k i a b g n a y a i d e m
n a t a k e d n e p n a k a n u g g n e m t a p a d a g u j n i a l i ti l e n e P . a w s i s i g a b s a l e j g n a
y studen t
g n i n r a e l d e r e t n e
c dalam mengembangkan buku aja runtuk itngka t pendidikan .)
P M S ( a m a tr e p h a g n e n e m h a l o k e s
x
i x
t e l b a e b o t d e t c e p x e e r a s r e h c r a e s e r r e h t o , t n e m p o l e v e d d n a h c r a e s e r r e h tr u
f o
o s l a e r a y e h T . h c a o r p p a l a u t x e t n o c s i e l p m a x e r o F . s e h c a o r p p a r e h t o e h t p o l e v e d
e h t ,s e d i s e B . s l a ir e t a m k o o b t x e t e h t e t e l p m o c o t l a ir e t a m e h t p o l e v e d o t d e t c e p x e
. y ti l a u q d o o g e v a h h c i h w a i d e m d o o g e s o o h c o t e l b a e b o t d e t c e p x e e r a s r e h c r a e s e r
r a e s e r e h
T cher sare expected to be able to presen tclea rmedia fo rstudents .The e h t g n i p o l e v e d n i h c a o r p p a g n i n r a e l d e r e t n e c t n e d u t s e s u o t e l b a e r a s r e h c r a e s e r
.s t n e d u t s l o o h c s h g i h r o i n u j r o f k o o b t x e t
ii x
R A T N A G N E P A T A K
y s i j u
P uku r penuil s haturkan ke hadria t Tuhan Yesu s K irstu s berka t d
, n a g n u d n il r e p , h i s a k n a h a p m
il an penyetraanNya sehingga penuli s dapa t l
u d u jr e b g n a y i s p ir k s n a k i a s e l e y n e
m Pengembangan Buku Aja rBahasa I ndonesia A
M
S d iYogyaka traKela sXSemeste r2BerdasarkanPendekatanStuden tCentered g
n i n r a e
L (SCL) .Penyusunan sk irps iin ibetrujuan untuk memenuh isalah satu h a r e a D n a d , a i s e n o d n I a rt s a S , a s a h a B n a k i d i d n e P a n a jr a s r a l e g h e l o r e p m e m t a r a y s
. a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U
s r e t t a p a d i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e
P elesaikan itdak hanya , n a h a r a , n a g n u k u d , a o d t a k r e b n a k n i a l e m , ir i d n e s s il u n e p a h a s u n a d n a h i g i g e
k dan
n a u t n a
b dar iberbaga ipihak .Oleh karena tiu ,perkenankanlahpenuil smembeirkan r
a s e b e s g n a y n a a g r a h g n e
p -besarnyadanucapant eirmakasihkepada: .
1 Dr .B. Widharyanto , M.Pd. , selaku dosen pembimbing tungga lpeneilitan g
n a y g n u y a
p dengan penuh kesabarandankesungguhan membimbing penuil s .
i n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m m a l a d .
2 Rohand iPh.D. ,selaku DekanFaku tla sKeguruandan lImu Pendidikan(FKIP ) n
a S s a ti s r e v i n
U ataDharma. .
3 C .Tutyandair ,S.Pd. ,M.Pd,.s elakuKetuaJ urusanPendidikanBahasadanSen i .
a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U .
4 Dr .Yu ilana Seityaningsih ,selaku Ketua Program Stud iPendidikan Bahasa , h
a r e a D n a d , a i s e n o d n I a rt s a
S (PBSID)Universtia sSanataDharma. .
5 Para dosen PBSID yang telah mendidik penuil sselama menuntu t limu id .
D I S B P i d u t s m a r g o r p .
6 Drs .Rubiyatno ,MM. ,KepalaSMA N 6Yogyaka trayang t elah membeiri zin l
e m k u t n
u aksanakanpeneilitand iSMAN6Yogyaka tra. .
7 F.X .Agu sHairyanto ,S.Pd. ,S.E. ,KepalaSMA KoleseDeB irtto Yogyakatra k
a l e m k u t n u n i z i i r e b m e m h a l e t g n a
y sanakan peneilitan d iSMA Kolese de .
a tr a k a y g o Y o tt ir B .
8 Drs .P iryanto ,Kepala SMA BOPKR I1 Yogyaka tra yang t elah membeir i zin k
a l e m k u t n
u sanakanpeneilitand iSMABOPK I1Yogyakatra.
ii i x .
9 Purwant iSusliastuit ,S.Pd .dan V .Endang Wahyun iS.Pd. ,selaku guru mata m a l a d u t n a b m e m h a l e t g n a y a tr a k a y g o Y 6 N A M S a i s e n o d n I a s a h a b n a r a j a l e p
. n a g n a b m e g n e p k u d o r p a b o c i j u n a d n a h u t u b e k s i s il a n a n a t a i g e k . 0
1 Irmina Bud iUta ir ,S.Pd. ,selaku guru matapelajaran bahasa IndonesiaSMA s i s il a n a n a t a i g e k m a l a d u t n a b m e m h a l e t g n a y a tr a k a y g o Y 1 I R K P O B
. n a h u t u b e k . 1
1 Ag .Bud iSusanto ,S.Pd. ,selaku guru mata pelajaran bahasa Indonesia SMA u
y a d e S s i u o L . t S r u h u L i d u g n a
P .
. 2
1 F X.Sudad iyangt elahmembantudalamurusankesekretairatanPBSID. .
3
1 Siswa-siswa SMA N 6 Yogyakatra , SMA Kolese De B irtto , dan SMA s i s il a n a n a t a i g e k m a l a d u t n a b m e m h a l e t g n a y a tr a k a y g o Y 1 I R K P O B
. n a g n a b m e g n e p k u d o r p a b o c i j u n a d n a h u t u b e k . 4
1 Orangt uadankeluargakut ercinta ,yangt elahmembeirkandoa ,dukungan ,dan a
m e
s nga tkepadapenuil .s .
5
1 Teman-teman satu kelompok payung yatiu K ir s Paskasair .S .Pd , Agne s it
n a y a w e D a k it n a i
R .S .P ,d Oktavia Dara .S .P ,d Tr i Atmini .S .Pd , dan a
k i d n a H s u k s i s n a r
F .SP d,. yang selalu bersama dalam suka dan duka dalam i
s p ir k s n a k i a s e l e y n e m m a l a
d i n.i
. 6
1 Teman-teman PBSID angkatan 2007 yang t elah memoitvas idan membeirkan t
a g n a m e
s bag ipenuil sdalammenyelesaikans k irpsii n .i .
7
1 Parasahabat ,yatiu SusanaTr iCahyani ,S.Pd. ,KlaraNana ,S.Pd. ,Mohammad o
t n a i v o N i n e D , b i y o T a b r
A ,Fransiska Wahyu Windiat,i Varah Sagtia ,And i ,
o r o t n a ir p u
S danF irdaRahmawat.i
, n u m a N . n a g n a r u k e k t a p a d r e t h i s a m i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e P
. a c a b m e p a r a p i g a b t a a f n a m r e b t a p a d i n i i s p ir k s r a g a p a r a h r e b p a t e t s il u n e p
Penuils
AgathaPradistaVerraDeairzky
v i x
I S I R A T F A D
L U D U J N A M A L A
H ... i
G N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ... ii
N A H A S E G N E P N A M A L A
H ... iii
O T O M N A M A L A
H ... vi
N A H A B M E S R E P N A M A L A
H ... v ....
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E
P ... iv
U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P N A M A L A
H A N ... iiv
K A R T S B
A ... ii....v i
T C A R T S B
A .......................................................................................................x
R A T N A G N E P A T A
K ... ix i
I S I R A T F A
D ... x vi
L E B A T R A T F A
D ... iix i v
K I F A R G R A T F A
D ... xx ii
N A G A B R A T F A
D ... ix ii x
N A R I P M A L R A T F A
D ... ix v x
N A U L U H A D N E P I B A B
1 .
1 Lata rBelakangMasalah ...1
2 .
1 RumusanMasalah ...5
3 .
1 TujuanPeneilitan...5
4 .
1 Spesi ifkas iProdukyangDiharapka n ...6
5 .
1 PenitngnyaPengembangan... 8 ....
6 .
1 De ifnisiI stliah ...8
v x 7
.
1 SistemaitkaPenyaijan...1 0
A K A T S U P N A I J A K I I B A B
1 .
2 PeneilitanyangRelevan ...1 2
2 .
2 KaijanTeor iyangRelevan ... 4..1
1 . 2 .
2 PeneilitandanPengembangan( R&D) ...1 4
1 . 1 . 2 .
2 MetodePeneilitandanPengembangan ...1 5
2 . 1 . 2 .
2 KrtieiraPengembangan ... 6..1
2 . 2 .
2 Ku irkulumBahasaI ndonesiaKela sXSemeste r2 ...1 7
3 . 2 .
2 BukuPelajaran ...2 1
. 2 .
2 4 Mater iPembelajaran ...2 2
. 2 .
2 5 KeteramplianBerbahasa ... 42
. 2 .
2 5 1. KeteramplianMenyimak ... 52
. 2 .
2 5 2. KeteramplianBerbicara ... 7..2
. 2 .
2 5 3. KeteramplianMembaca ... 8..2
. 2 .
2 5 4. KeteramplianMenuils ...3 0
6 . 2 .
2 PendekatanPembelajaranBahasa ...3 1
1 . 6 . 2 .
2 PendekatanI ntegratfi ...32
2 . 6 . 2 .
2 PendekatanKomunikatfi ...33
3 . 6 . 2 .
2 PendekatanKooperatfi ...3 4
4 . 6 . 2 .
2 PendekatanPembelajaranAktfi ...37
7 . 2 .
2 Media ...3 7
1 . 7 . 2 .
2 MediaPembelajaran ...3 8
2 . 7 . 2 .
2 Manfaa tMediaPembelajaran ...39
i v x 3
. 7 . 2 .
2 Klasi ifkas iMediaPembelajaran ...4 0
4 . 7 . 2 .
2 KrtieiraPemiilhanMediaPembelajaran ...4 2
a s a h a B n a r a j a l e b m e P m a l a d l a u s i v o i d u A a i d e M 5 . 7 . 2 .
2 ...4 3
N A G N A B M E G N E P E D O T E M I I I B A B
1 .
3 Mode lPengembangan ...4 6
2 .
3 DesainPengembangan ...4 6
3 .
3 DesainUj iCoba ...4 9
4 .
3 Uj iCobaProduk ...5 0
5 .
3 Prosedu rPengembangan ...5 1
6 .
3 Jeni sData ...5 2
7 .
3 InsrtumenPengumpulanData ...5 2
8 .
3 TeknikAnailsi sData ...5 6
N A G N A B M E G N E P L I S A H V I B A B
1 .
4 PaparandanAnailsi sDataHasi lAnailsi sKebutuhan ...5 9
1 . 1 .
4 Analisi sDataKebutuhanSiswa ...6 0
2 . 1 .
4 PaparanHasi lWawancara... 47
2 .
4 Anailsi sKompetensi ...7 7
3 .
4 PaparanHasi lPenliaianProdukPengembangan ... 0..8
4 .
4 Hasi lUj iCobaProdukPengembangan...8 3
5 .
4 ResponSiswat erhadapUj iCobaProdukPengembangan...8 5
6 .
4 Revis iProdukPengembangan ...9 7
P U T U N E P V B A B
1 .
5 KaijanProdukyangTelahDrievisi...9 9
ii v x 2
.
5 Saran ...1 00
1 . 2 .
5 SaranuntukKepe lruanPemanfaatanProduk ...1 00
2 . 2 .
5 SaranuntukKepe lruanPengembanganLebihLanjut...1 00
A K A T S U P R A T F A
D ...1 01
N A R I P M A
L ...1 04
S I L U N E P I F A R G O I B
ii i v x
L E B A T R A T F A D
a s a h a B n a r a j a l e b m e P m a l a d l a u s i v o i d u A a i d e M n a t a p m e n e P 1 . 1 l e b a
T ... 7
1 . 2 l e b a
T Standa rKompetens idanKompetens iDasa rSMAKela sX
2 r e t s e m e
S ... 02
. 2 l e b a
T 2 Klasiifkas iMediaPembelajaran ... 14
i s i K 1 . 3 l e b a
T -kis iAnailsi sKebutuhanSiswa ... 35
i s i K 2 . 3 l e b a
T -kis iPedomanWawancaraGuruBahasaI ndonesia... 45
3 . 3 l e b a
T K -isi kis iPen liaianPengembanganBukuAja rBahasaI ndonesia .... 55
4 . 3 l e b a
T K -isi kis iKuesione rResponSiswat erhadapUj iCoba... 65
5 . 3 l e b a
T KrtieiraPenliaianProduk... 75
6 . 3 l e b a
T KrtieiraRevis iProdukPengembangan... 75
i n I t a a S g n u s g n a lr e B g n a y a i s e n o d n I a s a h a B n a r a j a l e b m e P 1 . 4 l e b a
T ... 06
2 . 4 l e b a
T MediapembelajaranyangDigunakanSelamaI n iDalam
s a l e K i d a i s e n o d n I a s a h a B n a r a j a l e b m e
P ... 16
h e l O n a k a n u g i D g n ir e S g n a y r a j a g n e M a r a C 3 . 4 l e b a
T Gurud iKelas... 26
a s a h a B n a r a j a l e b m e P m a l a D i a k u s i D g n il a P g n a y a i d e M 4 . 4 l e b a T
a i s e n o d n
I ... 36
a s a h a B n a r a j a l e b m e P m a l a D i a k u s i D k a d i T g n a y a i d e M 5 . 4 l e b a T
a i s e n o d n
I ... 36
m a l a D l a u s i v o i d u A a i d e M n a a n u g g n e P ) n a g n ir e s e K ( s a ti s n e t n I 6 . 4 l e b a T
I a s a h a B n a r a j a l e b m e
P ndonesiaSelamaI ni... 4....6
n a r a j a l e b m e P m a l a D l a u s i v o i d u A a i d e M n a a n u g g n e P h u r a g n e P 7 . 4 l e b a T
a i s e n o d n I a s a h a
B ... 56
x
x
i x x l
e b a
T 4.35TanggapanTerhadapCaraPenyampaianMater iyangDliakukan
u r u G h e l
O ... 59
n a r a j a l e b m e P n a t a i g e K i t u k i g n e M m a l a D a w s i S e m s a i s u t n A 6 3 . 4 l e b a T
r a j A u k u B m a l a D t a p a d r e T g n a
y ... 69
ii x x
K I F A R G R A T F A D
1 . 4 k if a r
G Pen liaianRencanaPelaksanaanPembelajaran( RPP)... 87
2 r e t s e m e S X s a l e K A M S r a j A u k u B n a g n a b m e g n e P n a i a li n e P 2 . 4 k if a r
G .... 18
ii i x x
N A G A B R A T F A D
n a g a
B 3.1 DesainPengembanganDraft ... 74
n a g a
B 3.2 DesainUj iCobaDraf tPengembanganProduk... 05
n a g a
B .3 3 Prose sPengembanganBukuAjar... 51
v i x x
N A R I P M A L R A T F A D
I t a r u
S zinPeneilitanuntukKepalaSMAKoleseDeB irttoYogyakatra .... 1 04
I t a r u
S zinPeneilitanuntukKepalaSMABOPKR I1Yogyakatra...1 05
I t a r u
S zinPeneilitanuntukWailkotaYogyakatraCq .Ka .Dina s
k a y g o Y a t o K n a n i z ir e
P a tra ...1 06
I t a r u
S zinPeneilitandar iDina sPeirzinanKotaYogyakatra...1 07
6 N A M S i d n a it il e n e P n a k a n a n a s k a l e M h a l e T n a g n a r e t e K t a r u S
a tr a k a y g o
Y ... 81 0
s u b a li
S ...1 09
n a r a j a l e b m e P n a a n a s k a l e P a n a c n e
R (RPP) ...1 33
r a s a D i s n e t e p m o K n a d i s n e t e p m o K r a d n a t S n a a t e m e
P ...2 39
n a r a j a l e b m e P n a a n a s k a l e P a n a c n e R n a i a li n e
P (RPP)... 22 4
i s i
K -Kis iPedomanWawancara ... 02 5
a r a c n a w a W n a m o d e
P ...2 51
a r a c n a w a W p ir k s n a r
T ...2 52
i s i
K -Kis iKuesione rAnailsi sKebutuhanSiswa ...2 62
a w s i S n a h u t u b e K s i s il a n A r e n o i s e u K r a b m e
L ...2 63
l e p m a
S Kuesione rAnailsi sKebutuhanSiswa...2 68
a w s i S n a h u t u b e K s i s il a n A n a l u p m i s e
K ...3 13
i s i
K -Kis iKuesione rResponSiswa...3 15
a w s i S n o p s e R r e n o i s e u K r a b m e
L ...3 16
l e p m a
S Kuesione rResponSiswa...3 20
a w s i S n o p s e R r e n o i s e u K n a l u p m i s e
K ...3 32
v x x i
s i
K -Kis iPenliaianProdukPengembanganBukuAjar ...3 33
m e
L b arPen liaianProdukPengembanganBukuAjar ...3 34
u r u G h e l o n a g n a b m e g n e P k u d o r P n a i a li n e
P ...3 36
n a g n a b m e g n e P k u d o r P n a i a li n e
P olehDosen...3 38
a i s e n o d n I a s a h a B r a j A u k u
B SMAKela sXSemeste r2 ...3 40
1
4
5
r a j a l e b n a d , a s a h a b n a r a j a g n e p , a s a h a b t a fi s t u k g n a y n e m g n a y n a g n u b u h r e b
. a s a h a
b Melalu ipendekatanpembelajaran ,guruakanmampumembe irkanmetode h i b e l k u t n U . n a k r a j a i d g n a y i r e t a m n a g n e d i a u s e s g n a y n a r a j a l e b m e p k i n k e t a tr e s
it p o g n e
m malkan pembe iran mater i pembelajaran , penelti i mencoba d
n e p n a k a n u g g n e m n a g n e d r a j a u k u b n a k g n a b m e g n e
m ekatan studen tcentered
g n i n r a e
l yang d i dalamnya mencakup pendekatan integratfi , komunikatfi ,
. fi t k a n a r a j a l e b m e p n a t a k e d n e p n a d , fi t a r e p o o
k Berdasarkan keempa tpendekatan u
p m a m n a k a a w s i s h a li n
i menguasa ilebih dar isatu keteramplian berbahasa , u p m a m , i s a k i n u m o k n a t a i g e k i a g a b r e b m a l a d a s a h a b n a k a n u g g n e m u p m a m
n a d , k o p m o l e k r e b a r a c e s a m a s a jr e k e
b menjad i pembelaja r yang aktfi dan e
k s e s o r p a m a l e s s i m a n i
d giatanbelaja rmengaja rbelrangsung . 2
.
1 RumusanMasalah
n a k h a c e p i d k a d n e h g n a y h a l a s a m , s a t a i d g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e B
n a it il e n e p m a l a
d pengembangan in iadalah bagaimana pengembangan buku aja r bahasaI ndonesiaSMAd iYogyakatrakela sXsemeste r2berdasarkanpendekatan
g n i n r a e l d e r e t n e c t n e d u t
s (SCL) ?
3 .
1 TujuanPeneltii an
m a l a d i a p a c i d k a d n e h g n a y n a u j u t ,s a t a i d h a l a s a m n a s u m u r n a k r a s a d r e B
e g n e p n a it il e n e
p mbangani n iadalaht ersusunnyabukuaja rbahasaI ndonesiaSMA a
tr a k a y g o Y i
d kela sX semeste r2 berdasarkan pendekatan studen t centered g
n i n r a e
l (SCL .)
7
a i d e m n a t a p m e n e P . l a u s i v o i d u a a i d e m n a h u t n e s i r e b i d n a r a j a l e b m e p
t u b e s r e t l a H . a s a h a b r e b n a li p m a r e t e k t a p m e i p u k g n il e m t u b e s r e t l a u s i v o i d u a
m a l a d n a k i a r u i d i c n ir a r a c e
s tabeldibawahi ni.
e P m a l a d l a u s i v o i d u A a i d e M n a t a p m e n e P 1 . 1 l e b a
T mbelajaranBahasa
n a li p m a r e t e K
a s a h a b r e b
a r P
n a r a j a l e b m e p
s e s o r P
n a r a j a l e b m e p
a c s a P
n a r a j a l e b m e p k
a m i y n e
M V
a c a b m e
M V V
a r a c i b r e
B V
s il u n e
M V
) 4
( Uj i kompetens i pada seitap tahap pembelajaran untuk mengetahu i m
ir e n e m t a a s a d a p a w s i s n a m a h a m e
p amater.i
) 5
( Tokoh ktia sebaga itambahan wawasan .Tokoh disesuaikan dengan mater i a s i b g n a y h o k o t a k a m , i s i u p g n a t n e t a y n l a s i M . n a k r a j a i d g n a d e s g n a y
a h C h a l a d a l if o r p n a k i d a ji
d iir lAnwa.r
) 6
( Permatakatadigunakans ebagais aranamoitvasis iswaagarl ebihgia tbelaja.r )
7
( Me unu tamabeirsis aijanmater.i )
8
( Cek dan ricek sebaga i te s diakhi r pembelajaran untuk mengetahu i .i
u l a li d h a l e t g n a y n a r a j a l e b m e p s e s o r p n a li s a h r e b e k ) 9
( Ensiklopedi bahasabeirsit ambahanwawasant entangbahasadans asrta . )
0 1
( Buku aja r in i juga dliengkap i dengan C D aga r guru mudah dalam .l
a u s i v o i d u a a i d e m n a k a n u g g n e m g n a y i r e t a m n a k ir e b m e m
d i n i r a j a u k u b a p u r e b k u d o r p m a l a
D idalamnya terdapa t il ma bagian , r
a s a d i s n e t e p m o k ) 1 ( : i n k a
8
n a r a j a l e b m e p a r
p ,( 3 )uraianmater ipembelajaran,( 4 )kegiatanpascapembelajaran , .i
s n e t e p m o k i j u ) 5 ( n a
d
5 .
1 Pen itngnyaPengembangan
) 1
( Produk pengembangan in idiharapkan mampu membeirkan pembelajaran .f
it a e r k n a d f it k a g n a y a i s e n o d n I a s a h a B ) 2
( Produk pengembangan in idiharapkan mampu meningkatkan pemahaman n
a ti l u s e k i s a t a g n e m a w s i s u t n a b m e m n a
d mengena imater iyangdisaijkan. )
3
( Peneilitan pengembangan in i diharapkan mampu membeirkan informas i n
a t a k e d n e p n a a n u g g n e p a y n g n it n e p i a n e g n e m p a k g n e l g n a
y studen t
g n i n r a e l d e r e t n e
c (SCL .)
) 4
( Peneilitanpengembangan i n idiharapkan menjadir eferens ibag ipeneilitl ain u p m a m a g g n i h e s s i n e j e s g n a y n a it il e n e p n a k u k a l e m k a d n e h g n a y
. a y n m u l e b e s ir a d k i a b h i b e l g n a y n a it il e n e p i d a j n e m n a k g n a b m e k i d 6 .
1 De ifnisiI stliah
) 1
( Pengembangan adalah suatu prose s secara sistemait s dan logi s untuk h
a l a s a m i r a j a l e p m e
m -masalah pengajaran aga r mendapatkan pemecahan ) 7 : 4 0 0 2 , u b u s a L ( n a k a n a s k a li d a s i b s it k a r p n a d a y n s a ti d il a v i j u r e t g n a
y .
) 2
( Buku aja ratau buku pelajaranadalah buku acuan waijb untuk digunakan d i p
i r e t a m t a u m e m g n a y h a l o k e
s embelajaran dalam rangka peningkatan n a u p m a m e k , n a i d a b ir p e k n a d i tr e k e p i d u b , n a a w q a t e k n a d n a n a m i e k
n a u p m a m e k n a d n a a k e p e k , i g o l o n k e t n a d n a u h a t e g n e p u m li n a a s a u g n e p
r a d n a t s n a k r a s a d r e b n u s u s i d g n a y n a t a h e s e k n a d k i s if i s n e t o p , s it e t s e
n a k i d i d n e p l a n o i s a
n (PermenNo .11Tahun2005 .)
9
) 3
( Pendekatan adalah seperangka t asums i yang sailng berhubungan yang (
a s a h a b r a j a l e b n a d , a s a h a b n a r a j a g n e p , a s a h a b t a fi s t u k g n a y n e
m Anthony
m a l a
d Pranowo ,1996 :62 .) )
4
( Pendekatan studen t centered learning (SCL ) adalah pendekatan yang r a j a l e b n a t a i g e k m a l a d a w s i s n a fi t k a e k a d a p a y n n a it a h r e p n a k t a s u m e m
l e d o m n a k p a r e n e m a y n m a l a d i d g n a y r a j a l e
b task based learning ,
, ll i k s e v it a r g e t n i , d e s a b y c n e t e p m o
c daninducitvel earning .
) 5
( Pendekatan integrait f merupakan penggabungan dar i bagian- gba ian dan n
e n o p m o
k -komponen bahasa , yang bersama-sama membentuk bahasa )
0 1 : 2 9 9 1 , o n o d n a w ij D
( .
) 6
( Pendekatan komunikait fadalah pendekatan dalam pengajaran bahasa yang i s m u s a n a g n e D . i s a k i n u m o k t a l a i a g a b e s i s g n u f r e b a s a h a b a w h a b i s m u s a r e b
s a ti v it k a h u r u l e s i n
i pengajaran dan pembelajaran bahasa diarahkan pada e
b n a u p m a m e k a y n k u t n e b r e
t rkomunikas iparas iswa( Sufant,i2010 :17). )
7
( Pendekatan kooperait f adalah pendekatan yang dalam sistem a
y n n a r a j a l e b m e
p member ikesempatan kepada siswa untuk bekejra sama a
s e s n a g n e
d ma siswadalam t ugas-tuga syang t ersrtuktur ,dan dalam sistem .
r o t a ti li s a f i a g a b e s k a d n it r e b u r u g i n i ) 8
( Pendekatan akit fadalah pendekatan yang dalam sistem pembelajarannya , a jr e k e b , fi t k a n a r e p r e b k u t n u a w s i s a d a p e k n a t a p m e s e k n a k ir e b m e m u l a l e s
a k a n a s k a l e
0 1
) 9
( Media adalah seitap orang , bahan , alat , atau peirsitwa yang dapa t a m ir e n e m k u t n u r a j a l e b m e p n a k n i k g n u m e m g n a y i s i d n o k n a k a t p i c n e m
li p m a r e t e k , n a u h a t e g n e
p an ,dans ikap( Antiah ,2008 :11 .) )
0 1
( Media pembelajaran adalah segala sesuatu yang dapa tmenyampaikan dan a t p i c r e t a g g n i h e s a n a c n e r e t a r a c e s r e b m u s i r a d n a s e p n a k r u l a y n e m
n a k u k a l e m t a p a d a y n a m ir e n e p a n a m i d f i s u d n o k g n a y r a j a l e b n a g n u k g n il
i d a n u M ( fi t k e f e n a d n e i s if e a r a c e s r a j a l e b s e s o r
p dalamSufanit ,2010 :62). )
1 1
( Mediaaudiovisua ladalah j eni smediayang selain mengandung unsursuara g
u
j amengandung unsurgamba ryang bisadiilhat ,misalnyar ekaman video , ,
m li f n a r u k u i a g a b r e
b sildesuara ,danl ains ebagainya( Sanjaya ,2006 :170 .) 7
.
1 Sistema itkaPenya ijan
e t s i
S maitkapenyaijan dalampeneilitan pengembangan i nit erd ri idar i il ma t
s u p n a ij a k , n a u l u h a d n e p u ti a y , b a
b aka , metode pengembangan , hasi l .
p u t u n e p n a d , n a g n a b m e g n e
p Bab Iadalah pendahuluan .Bab i n ibeirs i(1) l ata r (
, n a it il e n e p g n a k a l e
b 2 )rumusan masalah ,(3 )tujuan peneilitan ,(4 )spesiifkas i (
, n a k p a r a h i d g n a y k u d o r
p 5 )penitngnya pengembangan ,(6 )deifnisi i stliah ,dan (7)s istemaitkapenuilsan.
. a k a t s u p n a ij a k h a l a d a I I b a
B Bab in ibeirs i(1 )kaijan hasi lpeneilitan ,
n a v e l e r g n a y u l u h a d r e
t d (2an )kaijan teo ir t erdahulu yang relevan .Kaijan t eor i :
it u p il e
m (a ) Peneilitan dan Pengembangan (R&D) , (b ) ku irkulum bahasa e
s X s a l e k a i s e n o d n
I meste r2 ,(c )buku pelajaran ,(d )mater ipembelajaran, )(e ,
a s a h a b r e b n a li p m a r e t e
1 1
n a t a k e d n e p n a d , fi t a r e p o o k , fi t a k i n u m o k , fi t a r g e t n i n a t a k e d n e p p u k a c n e m
fi t k a n a r a j a l e b m e
p ,dan( g )mediapembelajaran.
( i s ir e b i n i b a B . n a g n a b m e g n e p e d o t e m h a l a d a I I I b a
B 1 ) mode l
( , n a g n a b m e g n e
p 2 ) desain pengembangan , (3 )desain uj i coba , 4( )uj icoba (
, k u d o r
p 5 )prosedu rpengembangan , 6( )jeni sdata ,(7 )insrtumen pengumpulan (
n a d , a t a
d 8)t eknikanailsi sdata. b
a
B IVadalahhasi lpengembangan .Babi n ibeirs i(1 )paparandananailsi s (
,i s n e t e p m o k s i s il a n a ) 2 ( , n a h u t u b e k s i s il a n a l i s a h a t a
d 3 )paparan hasi lpenliaian a w s i s n o p s e r ) 5 ( , n a g n a b m e g n e p k u d o r p a b o c i j u l i s a h ) 4 ( , n a g n a b m e g n e p k u d o r p
. n a g n a b m e g n e p k u d o r p i s i v e r ) 6 ( n a d , n a g n a b m e g n e p k u d o r p a b o c i j u p a d a h r e t
. p u t u n e p h a l a d a V b a
B Dalam bab in idipaparkan mengena i(1 )kaijan
k u d o r
p yangt elah d rievis i(2 )saran yang meilpuit :(a )saran untuk pemanfaatan n
a d k u d o r
p (b)s aranuntukpengembanganprodukl ebihl anju.t
2 & R
3
4 & R
6 1
l l a G n a d g r o B t u r u n e m n a g n a b m e g n e p n a it il e n e p r u d e s o r P . m e t s i s m a l a d
: a m a t u h a k g n a l 5 n a k t a b il e m a n a h r e d e s a r a c e s
) a
( Melakukananailsi sprodukyangakandikembangkan. )
b
( Mengembangkanprodukawa.l )
c
( Vaildas iahl idanr evis.i )
d
( Uijcobal apangans kalakeci ldanr evis iproduk. )
e
( Uijcobal apangans kalabesa rdanprodukakhi.r )
3
( Uj iCobaMode latauProduk
g n it n e p t a g n a s g n a y n a i g a b n a k a p u r e m k u d o r p u a t a l e d o m a b o c i j U
k u d o r p n a g n a c n a r h a l e t e s n a k u k a li d g n a y , n a g n a b m e g n e p n a it il e n e p m a l a d
ij U . i a s e l e
s coba mode latau produk betrujuan untuk mengetahu iapakah k u d o r p u a t a l e d o m a b o c i j U . k a d it u a t a n a k a n u g i d k a y a l t a u b i d g n a y k u d o r p
n a d n a r a s a s i a p a c n e m t a p a d t a u b i d g n a y k u d o r p a n a m h u a j e s t a h il e m a g u j
ti r k a u d i h u n e m e m k i a b g n a y k u d o r p u a t a l e d o M . n a u j u
t e ira ,yatiu krtieira
. n a li p m a n e p a ir e ti r k n a d n a r a j a l e b m e p
n a g n a b m e g n e P a i r e ti r K 2 . 1 . 2 . 2
m ) 1 5 : 3 0 0 2 ( o t n a y r a h d i
W enyatakan bahwa mater ipembelajaran adalah k u t n u r a s a d i a g a b e s a w s i s a d a p e k n a k r a j a i d n a k a g n a y n a h a b n a h u r u l e s e k
a s a d i s n e t e p m o k n a k g n a b m e g n e
m r .Krtieira pengembangan bahan aja rsebaga i k
e p s a ) 1 ( :t u k ir e
b -aspekkebahasaanyangmeilput ibunyi ,ejaan ,huruf ,kata,f rase , , k a m i y n e m ( a s a h a b r e b n a li p m a r e t e k k e p s a ) 2 ( ; a n k a m n a d , t a m il a k , a s u a l k
, a c a b m e m , a r a c i b r e
b dan menuils) ;(3 )dan aspek sasrta yang d fiokuskan pada a
y r a k n a t a m k i n e
7
8
9
0
1
2 2
) 1
( Merupakan buku sekolah yang dtiujukan bag isiswapadaj enjang pendidikan .
u t n e tr e t ) 2
( Beirs ibahanyangt elaht erseleks.i )
3
( Berkatiandenganbidangs tud iataumatapelajarant e trentu. )
4
( Disusun oleh paka r d i bidangnya dan dtiuil s untuk tujuan insrtuksiona l .
u t n e tr e t ) 5
( Dliengkap idengans aranapembelajaran. )
6
( Disusuns ecaras istemait smengikuits rtateg ipembelajarant etrentu. )
7
( Diasimliasikandalampembelajaran. )
8
( Disusununtukmenunjangprogrampembelajaran.
l a w a n a i g a b ) 1 ( t a u m e m n i a l a r a t n a , i s a k if i s e p s i k il i m e m n a r a j a l e p u k u B
i s ir e b g n a
y cover ,halaman judul ,datfa ris idan da tfa rlain ,(2 )bagian is iyang k
o k o p t a u m e
m -pokok bahasan i nt inaskah seperit :uraian mater i t(eks ,rekaman , s a g u t ,) r u d e s o r p u a t a , p i s n ir p , p e s n o k , a t k a f g n a t n e t s it ir o e t n a i a r u , r a b m a g , l e b a t
n a w a n u G ( s k e d n i n a d , n a a k a t s u p e k , m u ir a s o l g , n a ri p m a l t a u m e m g n a y r i h k a
m a l a
d Widharyanto ,2010 :8) .Berdasarkanuraiand iatas ,bukuaja ryangbaikdan a tr e s l a o s n a h it a l n a d i r e t a m n a i a r u i s ir e b g n a y r a j a u k u b h a l a d a i a d a m e m
g n a y i s n e t e p m o k n a g n e d i a u s e s g n a y n a r a j a l e b m e p a n a r a s n a g n e d i p a k g n e li d
.i a p a c i d n i g n i
4 . 2 .
2 Mater iPembelajaran
n a r a j a l e p i r e t a m u a t a n a h a
B (learning mate irals) adalah segala sesuatu n a g n e d i a u s e s a w s i s h e l o i a s a u k i d s u r a h g n a y m u l u k ir u k i s i i d a j n e m g n a y
a t a m p a it e s i s n e t e p m o k r a d n a t s n a i a p a c n e p a k g n a r m a l a d r a s a d i s n e t e p m o k
3
4
5
6 2
) c
( Setengah mendengarkan sementara dia menunggu kesempatan untuk m a l a d m a d n e p r e t g n a y a p a n a k a r a t u g n e m , a y n it a h i s i n a k i s e r p s k e g n e m
. a y n it a h ) d
( Penyerapan ,apsorpsi ,keasyikan yangnyataselamar eseps iatau penangkapan .
a y n h u g g n u s e s g n a y f i s a p ) e
( Menyimak sekail-kail ,menyimpan sebentar-sebenta rd imana perhaitan yang e
d i n a g n e d , n a k i y s a e k m a l a d n a it n a g r e b a m a s k e
s -ide yang dibawaoleh kata -p
n a d i t a h m a l a d e k a r a c i b m e p g n a s a t a
k ikrian.
) f
( Menyimak asosiait fd imana pengalaman-pengalaman p irbad isecarakonstan r
a n e b k a m i y n e p i s a g g n i h e s t a g n ii
d -bena r itdak membeirkan reaksi t erhadap .
a r a c i b m e p i s h e l o n a k i a p m a s i d g n a y n a s e p ) g
( Reaks i berkala terhadap pembicara dengan membua t komenta r atau .
n a a y n a tr e p n a k u j a g n e m ) h
( Menyimaksecaraseksamadansungguh-sungguhmengiku itj alanpikriansang .
a r a c i b m e p )i
( Menyimaksecaraakit fmendapatkan setramenemukanpikrian se trapendapa t .)
0 2 : 5 8 9 1 , n a g ir a T ( a r a c i b m e p g n a s
p a h a t n a i a r u n a k r a s a d r e
B -tahap menyimak d i atas , dapa t disimpulkan bahwa a y n n a t u j n a l e k i a g a b e s n a d i s a rt n e s n o k u t a u s n a k h u t u b m e m k a m i y n e m n a t a i g e k
u t a u s e s u a t a l a h n a k r a s a d r e b r a t n e m o k u a t a n a a y n a tr e p a p u r e b i s k a e r n a k ir e b m e m
. k a m i s i d a j a s u r a b g n a y
7
8 2
) c
( Meneirmaataumengakuis uatudaerahr eferens iumum. )
d
( Merupakans uatupe trukaranantaraparitsipan. )
e
( Menghubungkan seitap pembicara dengan yang lainnya dan kepada .
a r e g e s n a g n e d a y n n a g n u k g n il ) f
( Berhubunganatauberkatiandenganmasakini. )
g
( Hanya meilbatkan apara tatau pelrengkapan yang berhubungan dengan suara .
n a r a g n e d n e p n a d a s a h a b i y n u b u a t a ) h
( Secara itdak pandang bulu menghadap ise tra mempelrakukan apayang nyata .l
il a d i a g a b e s a m ir e ti d g n a y a p a n a d
t a p a d , s a t a i d n a s a l e j n e p n a k r a s a d r e
B dtiairk kesimpulan bahwa berbicaraadalah n a k a r a c i b m e m n a d g n a r o a u d n a k h u t u b m e m k a d it g n il a p g n a y n a t a i g e k u t a u s
. k a h i p h a l e b a u d e k h e l o i m a h a p i d t a p a d g n a y l a h u t a u s e s
3 . 5 . 2 .
2 KeteramplianMembaca
a c a b m e M n a it r e g n e P ) 1 (
g n a y s e s o r p u t a u s h a l a d a a c a b m e
M dliakukan setra dipergunakan oleh s il u n e p h e l o n a k i a p m a s i d k a d n e h g n a y , n a s e p h e l o r e p m e m k u t n u a c a b m e p
a t a k a i d e m i u l a l e
m -kataatau bahasat uils .Membacadapa tpuladianggap sebaga i k i p t a h il e m , t a r u s r e t g n a y m a l a d t a ri s r e t g n a y i m a h a m e m k u t n u s e s o r p u t a u
s rian
a t a k m a l a d i d g n u d n a k r e t g n a
y -katayangt etruils( Tairgan ,1984 :7-8) .Membaca i s a m r o f n i u t a u s h e l o r e p m e m k u t n u n a k u k a li d g n a y n a t a i g e k u t a u s n a k a p u r e m
. a y n m u l e b e s a c a b i d h a l e t g n a y n a a c a b n a k r a s a d r e b
9 2
a c a b m e M n a u j u T ) 2 (
u h a l a d a a c a b m e m a m a t u n a u j u
T ntuk mencar i se tra memperoleh i r a d n a u j u t ,i c n ir a r a c e S . n a a c a b a n k a m i m a h a m e m n a d , i s i p u k a c n e m , i s a m r o f n i
.t u k ir e b i a g a b e s h a l a d a a c a b m e m
) a
( Membacauntuk menemukan ataumengetau ipenemuan-penemuan yang t elah d
i n i it r e p e s a c a b m e M . h o k o t g n a s h e l o n a k u k a li
d isebu tmembaca membaca
n a i c n ir e p h e l o r e p m e m k u t n
u -pe irncianatauf akta-fakta. )
b
( Membacauntuk mengetahu imengapaha l tiu merupakant opik yang baik dan a
p a , a ti r e c m a l a d t a p a d r e t g n a y h a l a s a m , k ir a n e
m -apa yang dipelajar iatau a
r e m n a d , h o k o t g n a s i m a l a i d g n a
y ngkum hal-ha lyang dliakukan oleh sang k u t n u a c a b m e m t u b e s i d i n i it r e p e s a c a b m e M . a y n n a u j u t i a p a c n e m k u t n u h o k o t
e d i h e l o r e p m e
m -ideutama. )
c
( Membaca untuk menemukan atau mengetahu iapa yang tejrad ipada seitap a
b m e m t u b e s i d i n i it r e p e s a c a b m e M . a ti r e c n a i g a
b cauntukmengetahu iurutan .
a ti r e c i s a s i n a g r o n a n u s u s u a t a ) d
( Membacauntukmenemukansetramengetahu iapayanghendak diperilhatkan t u b e s i d i n i i tr e p e s a c a b m e M . a c a b m e p a r a p a d a p e k g n a r a g n e p g n a s h e l o
.i s n e r e f n i a c a b m e m u a t a n a k l u p m i y n e m k u t n u a c a b m e m ) e
( Membacauntuk menemukansetramengetahu iapa-apayang itdakbiasa , itdak k a d it u a t a r a n e b t u b e s r e t a ti r e c h a k a p a , a ti r e c m a l a d u c u l g n a y a p a , r a j a w
n a d n a k k o p m o l e g n e m k u t n u a c a b m e m t u b e s i d i n i i tr e p e s a c a b m e M . r a n e b
. n a k i s a k if i s a l k g n e m
0 3
) f
( Membaca untuk menemukan apakah ktia bekejra sepetr icara sang tokoh i a li n e m a c a b m e m t u b e s i d i n i it r e p e s a c a b m e M . t u b e s r e t a ti r e c m a l a d a jr e k e b
.i s a u l a v e g n e m u a t a ) g
( Membaca untuk menemukan bagaimana cara hidup sang t okoh berbedadar i e
s i d i n i i tr e p e s a c a b m e M . l a n e k a ti k g n a y n a p u d i h e
k bu tmembaca untuk
9 : 3 8 9 1 , n a g ir a T ( n a k g n i d n a b r e p m e
m -1 0 .)
n a u j u t i k il i m e m a c a b m e m a w h a b n a k l u p m i s i d t a p a d , s a t a i d n a i a r u i r a D
, a c a b m e m n a g n e D . ir i d n e s a y n a c a b m e p i r a d g n u t n a g r e t , m a g a r a k e n a r e b g n a y
. n a k h u t u b i d g n a y i s a m r o f n i m a g a r e b n a k u m e n e m u p m a m
2 .
2 . 5.4KeteramplianMenuils
s il u n e M n a it r e g n e P ) 1 (
g n a b m a l n a k s i k u l e m u a t a n a k n u r u n e m h a l a i s il u n e
M -lambang gra ifkyang
s h e l o i m a h a p i d g n a y a s a h a b u t a u s n a k r a b m a g g n e
m eseorang ,sehingga orang -g
n a r
o lain dapa t membaca lambang-lambang graifk tersebu t kalau mereka u
ti k if a r g n a r a b m a g n a d a s a h a b i m a h a m e
m . Menuil s merupakan suatu
n a u t a s e k i r a d n a i g a b i s a t n e s e r p e
r -kesatuan ekspres i bahasa . Menuil s sanga t a r a c e s r i k i p r e b m a l a d a w s i s a r a p n a k h a d u m e m a n e r a k n a k i d i d n e p i g a b g n it n e p
s it ir
k (Ta irgan ,1984:21) .Dengan menuils , seseorang mampu menyampaikan n
a ri k i
p -pikriannyal ewats ebuaht uilsan. s
il u n e M n a u j u T ) 2 (
2 2 : 4 8 9 1 ( n a g ir a
T -23 )berpendapa tbahwa pada p irnsipnya ,fungs iutama t a g n a s s il u n e M . g n u s g n a l k a d it g n a y i s a k i n u m o k t a l a i a g a b e s h a l a d a n a s il u t ir a d
g a b g n it n e
2 3
n e ll i K y o R ( f it k u d e d n a r a j a l e b m e
p dalam Sanjaya , 2006 : 125) . Beirku t a
d a p t a s u p r e b g n a y n a t a k e d n e p t a p m e n a k a p u r e
m tsuden t centered learning .
) L C S (
1 . 6 . 2 .
2 PendekatanI ntegratfi
a s a h a b n a r a j a l e b m e p a w h a b n a ri k i m e p h e l o i s a d n a li d u d a p r e t n a t a k e d n e P
h a s i p r e t u a t a t ir k s i d k a d it a y n s u r a h e s a i s e n o d n
I -pisah ata saspek-aspeknya ,misa l n
a g n a d n a P . a y n i a g a b e s n a d , t a m il a k , a t a k , i y n u
b in i muncu lsebaga i respon n a k g n it n e m e m h i b e l g n a y l a r u t k u rt s n a t a k e d n e p n a g n e d n a r a j a g n e p p a d a h r e t
h a d i a k n a a s a u g n e
p -kaidah bahasa secara terpisah-pisah .Pandangan in i sesua i n
a g n a d n a p n a g n e
d whole language ,yakn ibahasa tiu utuh ,bulat ,dan lengkap . n
ir
P sipnyaadalahketerpaduan tiu haru ssesua idengan penggunaanbahasadalam .
a y n a t a y n e s g n a y i s a k i n u m o
k (Widharyanto ,2003 : - )13 1 4
g n a y ) 0 1 : 2 9 9 1 ( o n o d n a w ij D h e l o n a k s a g e ti d a g u j s a t a i d n a g n a d n a P
n u b a g g n e p n a k a p u r e m f it a r g e t n i n a t a k e d n e p a w h a b n a k a k u m e g n e
m gan dar i
n a i g a
b -bagiandan komponen-komponen bahasa ,yangbersama-samamembentuk i
s a r g e t n i u t a u s n a k a p u r e m a s a h a B . a s a h a
b dar i bagian-bagian terkeci l yang n
a i g a b k u t n e b m e
m -bagian yang l ebih besar ,yang secarabetrahap dan bejrenjang n
a i g a b k u t n e b m e
m -bagian yang l ebih besarl agi ,untuk padaakh rinyamerupakan n a d p a h a tr e b a r a c e s n a g n u b a g g n e P . a y n h u t u e s a s a h a b a p u r e b r a s e b r e t n a k u t n e b
n a i g a b p a d a h r e t g n a j n e jr e
b -bagian bahasa tiu dapa td tiemukan mula ida irt ataran a
t a k n a r a t a t e k a s a h a b i y n u
b -kata ,untukselanjutnyaket ataranf rasa,kailmat ,dan .
a y n h u t u e s a n a c a w
3
5 & n
6 3
) 4
( Keteramplian interpersona ldan kelompok kecli .Dalam belaja rkooperatfi , r a j a l e b n a d n a k ir e b i d g n a y i r e t a m i r a j a l e p m e m k u t n u t u t n u ti d a w s i s
. a y n k o p m o l e k m a l a d n i a l a w s i s n a g n e d i s k a r e t n ir e b a n a m i a g a b ) 5
( Prose s kelompok . Prose s kelompok tejrad i ijka anggota kelompok n
e d n a u j u t i a p a c n e m n a k a a k e r e m a n a m i a g a b n a k i s u k s i d n e
m gan baik dan
. a l u p k i a b g n a y a jr e k n a g n u b u h t a u b m e m
m a l a d n a k if i n g i s a r a c e s g n a b m e k r e b f it a r e p o o k u a t a l a i s o s n a li p m a r e t e K
k u t n u n a k a n u g i d t a p e t t a g n a s f it a r e p o o k n a r a j a l e b m e P . fi t a r e p o o k n a r a j a l e b m e p
n a li p m a r e t e k h it a l e
m -keteramplian kejrasama , kolaborasi , dan tanya jawab ir
i C . ) 0 6 : 9 0 0 2 , o t n a ir T m a l a d m i h a r b I
( -cri ipembelajaran kooperait fmenuru t 5
6 : 9 0 0 2 ( o t n a ir T m a l a d s d n e r
A -66 )adalahs ebaga ibeirkut: )
a
( Siswabekejradalam kelompok secarakooperait funtuk menuntaskan mater i .r
a j a l e b ) b
( Kelompok dibentuk dar isiswayang mempunya ikemampuan itnggi ,sedang , .
h a d n e r n a d ) c
( Blia memungkinkan ,anggota kelompok berasa ldar iras ,budaya ,suku ,dan .
m a g a r e b g n a y n i m a l e k s i n e j ) d
( Penghargaanl ebihbero irentas ikepadakelompokdairpadai ndividu. o
k r a j a l e b i r a d a m a t u p e s n o
K operait fmenuru tSlavindalamT iranto( 2009 :61-62 ) :
t u k ir e b i a g a b e s h a l a d a
) a
( Penghargaan kelompok , yang akan dibeirkan ijka kelompok mencapa i .
n a k u t n e ti d g n a y a ir e ti r k
8
9 3
2 . 7 . 2 .
2 Manfaa tMediaPembelajaran
n a d p m e
K Dayton dalam Rahad i (2003 : 15-18 ) mengidenitifkas i beberapa :
u ti a y , n a r a j a l e b m e p a i d e m t a a f n a m
) 1
( Penyampaian mater ipelajaran dapa tdiseragamkan .Seitap guru mempunya i a
d e b r e b g n a y n a ri s f a n e
p -bedat erhadap suatu konsep matapelajaran t etrentu . u
t n a b n a g n e
D an media ,penafsrian yang beragam tersebu tdapa tdihindar i .
m a g a r e s a r a c e s a w s i s a d a p e k n a k i a p m a s i d t a p a d a g g n i h e s ) 2
( Prose s pembelajaran menjad i lebih jela s dan mena irk . Dengan berbaga i r a u s i u l a l e m i s a m r o f n i n a k li p m a n e m t a p a d a i d e m , a y n i k il i m i d g n a y i s n e t o
p a ,
a i d e M . i s a l u p i n a m n u p u a m i m a l a a r a c e s k i a b , a n r a w n a d , n a k a r e g , r a b m a g
, p u d i h h i b e l i d a j n e m r a j a l e b a n a s a u s n a k a t p i c n e m k u t n u u r u g u t n a b m e m t a p a d
. n a k n a s o b m e m k a d it n a d , n o t o n o m k a d it ) 3
( Prose spembelajaranmenjadil ebihi nteraktfi .Jikadipiilhdand riancangs ecara h a r a a u d i s a k i n u m o k n a k u k a l e m a w s i s n a d u r u g u t n a b m e m t a p a d a i d e m , k i a b
. n a r a j a l e b m e p s e s o r p a m a l e s fi t k a a r a c e s ) 4
( E ifsiens idalam waktu dan t enaga .Tujuan belaja rakan l ebih mudah t ercapa i i
k g n u m l a m i n i m e s a g a n e t n a d u t k a w n a g n e d l a m i s k a m a r a c e
s n . Dengan
g n a l u r e b a r a c e s r a j a i r e t a m n a k s a l e j n e m s u r a h k a d it u r u g , a i d e
m -ulang ,sebab
h a d u m h i b e l n a k a a w s i s , a i d e m n a k a n u g g n e m n a ij a s i l a k e s n a g n e d a y n a h
. n a r a j a l e p i m a h a m e m ) 5
( Meningkatkan kualtia shasi lbelaja rsiswa .Penggunaan media bukan hanya t
a u b m e
m prose s pembelajaran lebih e ifsien , tetap i juga membantu siswa .
h u t u n a d m a l a d n e m h i b e l r a j a l e b i r e t a m p a r e y n e m
0
1 4
. s il u t n a p a p n a d ) u k u b ( k a t e c a i d e m h a l a d a n a k t a a f n a m e m h a l o k e s a u m e s r e p m a h
u p m a m r a g a n a r a j a l e b m e p a i d e m s i n e j a p a r e b e b l a n e g n e m s u r a h u r u g g n a r o e S
m e m n a d g n o r o d n e
m anfaatkan media tersebu tdalam kegiatan pembelajaran d i 0 1 i d a j n e m a i d e m n a k k o p m o l e g n e m ) 1 2 : 3 0 0 2 ( i d a h a R m a l a d n o s r e d n A . s a l e k
.i n i t u k ir e b l e b a t m a l a d t a h il i d t a p a d g n a y n a g n o l o g
l e b a
T 2 .2Klasi ifkas iMediaPembelajaran
. o
N GolonganMedia ContohdalamPembelajaran .
1 Audio Kase taudio ,siaran radio ,CD , n
o p e l e t n a d .
2 Cetak Buku pelajaran , modul , r a b m a g n a d , t e lf a e l ,r u s o r b .
3 Audio– cetak Kase t audio yang dliengkap i s
il u tr e t n a h a b .
4 Proyeks ivisua ldiam Overhead rtansparans i(OHT ) i
a k g n i b m li f n a
d (silde) .
5 Proyeks i audiovisua l m
a i d
i a k g n i b m li
F (silde)bersuara
.
6 Visua lgerak Flimbisu .
7 Visua lgerakbersuara Audiovisua lgerak,f limgerak /
o e d i v , a r a u s r e
b VCD , dan
e s i v e l e t .
8 Obyek ifsik Bendanyatadanmodel .
9 Manusiadan ilngkungan Guru , pustakawan , dan n
a r o b a l .
0
1 Komputer CAI( pembelajaranberbantuan I B C n
a d , ) r e t u p m o k
s i s a b r e b n
a r a j a l e b m e p (
) r e t u p m o k
2 4
a i d e m i s a k if i s a l k ) 1 2 : 3 0 0 2 ( i d a h a R m a l a d z t e r B t u r u n e m n a k g n a d e S
: u ti a y , k o p m o l e k 8 m a l a d e k i g a b r e t n a r a j a l e b m e p
) 1
( mediaaudio )
2
( mediace tak )
3
( mediavisua ldiam )
4
( mediavisua lgerak )
5
( mediaaudios em igerak )
6
( medias em igerak )
7
( mediaaudiovisua ldiam )
8
( mediaaudiovisua lgerak 4
. 7 . 2 .
2 KrtieriaPemiilhanMediaPembelajaran
s u r a h g n a y t a r a y s m a n e a d a n a k a k u m e g n e m ) 8 1 : 3 0 0 2 ( o t n a y r a h d i W
a l a d n a k it a h r e p i
d m pemiilhan media aga r media pembelajaran dapa t efektfi . .t
u k ir e b i a g a b e s h a l a d a t u b e s r e t t a r a y s m a n e e K
) 1
( haruss esua idengankompetens idasa ryangi ngindikembangkan, )
2
( haruss esua idengankarakteirsitks iswa, )
3
( haru sdisesuaikandenganalokas iwaktuyangt ersed ia, )
4
( haru sdisesuaikandenganketersediaans umbe,r )
5
( haru sdisesuaikandenganketersediaandana,t enagadanf aslitias , )
6
( haru sdiperitmbangkankeluwesan ,keprakitsan ,dandayat ahanmedia. 5
7 : 0 1 0 2 ( d a y s r A t u r u n e
M -76) ,ada beberapa krtieira yang patu tdiperhaitkan :
u ti a y , a i d e m h il i m e m m a l a d
4
5 4
) c
( Gerakan-gerakan yang t e lralu l amba tdan su il tuntuk diikut idengan biasa .l
a u s i v o i d u a a i d e m i u l a l e m a y n s e s o r p i t a m a i d a s i b ) d
( Bunyi-buny iyang sanga thalu sdan semula itdak mungkin didengarkan .
o i d u a a i d e m n a u t n a b t a k r e b r a g n e d i d a s i b , a g n il e t ) 3
( Mediaaudiovisua lsanga tmemungkinkan t e jradinyai nteraksil angsung antara .
a y n n a g n u k g n il n a g n e d k i d i d k a n a ) 4
( Media audiovisua l membe irkan keseragaman pengamatan , perseps i yang a
d e b r e b k i d i d k a n a p a it e s i k il i m i
d -beda.
) 5
( Mediaaudiovisua ldapa tmenanamkankonsep dasa ryang benar ,konkret ,dan d
e m n a k a n u g g n e m n a g n e d a k a M . s a ti l a e
r ia audiovisual , hambatan anak a
d e b r e b g n a y i s p e s r e p g n a t n e
t -bedabisadihliangkansebab konsep dasa ryang n a k i s k e lf e ri d n a d , it a m a i d , r a g n e d i d , t a h il i d t a p a d s a ti l a e r n a d , t e r k n o k , s a l e j
. k i d i d k a n a h e l o ) 6
( Media audiovisua l membangktikan keinginan dan mina t baru . Dengan .s a u l n i k a m e s k a n a n a m a l a g n e p n o z ir o h , l a u s i v o i d u a a i d e m n a k a n u g g n e m ) 7
( Media audiovisua lmembeirkan pengalaman yang integra ldar iyang konkre t .
k a rt s b a g n a y e k i a p m a s
t a u b m e m u p m a m g n a y a i d e m u t a s h a l a s n a k a p u r e m l a u s i v o i d u a a i d e M
b m e p n a t a i g e
k elajaran menjad i lebih menairk dan terarah . Melalu i media l
a h a t a y n a r a c e s t a h il e m u p m a m a w s i s a r a p , l a u s i v o i d u
a -ha lyang itdak mampu
a w s i s u t n a b m e m a g u j l a u s i v o i d u a a i d e M . s a l e k i d g n u s g n a l a r a c e s n a k i a p m a s i d
a l e b k u t n u a y n n a n i g n i e k n a d t a n i m n a k t a k g n i n e
m j a .r
6
7 4
n e
P gembangan dalam peneilitan in i mencakup empa t kemampuan n a u p m a m e k , a r a c i b r e b n a u p m a m e k , n a k r a g n e d n e m n a u p m a m e k : u ti a y , a s a h a b r e b
t u b e s r e t a s a h a b r e b n a u p m a m e k a u m e S . s il u n e m n a u p m a m e k n a d , a c a b m e m
m e g n e p , b a b e S . a y n n a g n a b m e g n e p t a l a i a g a b e s a i d e m n a k u lr e m e
m bangan dalam
n a h a b i a g a b e s l a u s i v o i d u a a i d e m n a i a k a m e p a d a p n a k s u s u h k g n e m i n i n a it il e n e p
. a y n g n a b m e g n e p
p a d r e t , n a r a j a l e b m e p s e s o r p m a l a
D a t itga tahap , yatiu : tahap a
r
p pembelajaran , tahap pembelajaran , dan tahap pascapembelajaran . Media d
n a k a l a u s i v o i d u
a tierapkan pada satu atau dua tahap pembelajaran . Dalam p a h a t a d a p n a k t a p m e ti d n a k a l a u s i v o i d u a a i d e m , n a k r a g n e d n e m n a u p m a m e k
n a r a j a l e b m e
p , yatiu dengan mendengarkan rekaman . Dalam kemampuan i
v o i d u a a i d e m , s il u n e m n a u p m a m e k n a d a r a c i b r e
b sua ld tiempatkan pada tahap a
r
p pembelajaran , yatiu dengan memperilhatkan berbaga i video kepada siswa m a l a D . n a r a j a l e b m e p p a h a t a d a p t u j n a lr e b m u l e b e s l a w a n a u h a t e g n e p i a g a b e s
d l a u s i v o i d u a a i d e m , a c a b m e m n a u p m a m e
k apa t dtiempatkan pada tahap a
r
p pembelajarandanpascapembelajara n. n
a g a
B 3.1 DesainPengembanganDraft
4 5
6
A M A T R E P P A H A T
N A K U T N E N E
M KELAS ,PROGRAM ,DAN K E J B O I D A J N E M G N A Y R E T S E M E S
N A G N A B M E G N E P
A U D E K P A H A T
N A H U T U B E K S I S I L A N A G N E M
8 4
7
8 9 0 1
1 1
2 1
3 1
4 1
5 1
6 1
7 1
8 1
9 1
0 2
1 2 2
2 3
2
A G I T E K P A H A T
T F A R D N A G N A B M E G N E P S E S O R P
1 S I S I L A N A
I S I D N O K
N A R A J A L E B M E P
3
N A R U K U G N E P H A K G N A L
N A R A J A L E B M E P L I S A H 2
H A K G N A L
N A G N A B M E G N E P
s i s il a n A
Kebutuhan Siswad i Sekolah
p a t e n e
M
-n a k
e p m o
K
r a s a D i s n e t
n a d
r o t a k i d n I
l i s a H
l e B a jar
n u s u y n e M Bu A rku ja Sesua i Anailsi s Kebutuhan Siswa
e M lakukan Revisi
T A P M E E K P A H A T
N A G N A B M E G N E P T F A R D N U S U Y N E M
1 r a t n a g n e P a t a K
4 a k a t s u P r a tf a D 3
r a j a l e B n a t a i g e K 2
B H I n a d D K
n a t a i g e K
n a r a j a l e b m e p a r P
u n e M
a m a t U
n a t a i g e K
a j a l e b m e
P r an
n a t a i g e K
n a r a j a l e b m e p a c s a P
n
i j U
i s n e t e p m o K n a k u k a l e M U ij Coba Sesua i Anailsi s Kebutuhan
9 4
4 2
5 2
6 2
7 2
8 2
9 2
0 3
1 3
2 3
3 3
4 3
5 3
a s a y t n a S n a y a W I i r a d i s a t p a d a i D : r e b m u
S . Metode Peneilitan dan Teor i l
u d o M n a g n a b m e g n e
P (2009).
3 .
3 DesainUj iCoba
l a r a c e
S engkap ,uj icoba produk pengembangan dliakukan melalu idua , n a g n a b m e g n e p n a t a i g e k m a l a D . n a g n a p a l ij u n a d n a g n a r o e s r e p i j u u ti a y , n a p a h a t
h a l o k e s i d i j u n a d a i s e n o d n I a s a h a b n a r a j a g n e p i l h a i j u n a k a n u g g n e m i ti l e n e p
e p i s a u ti s m a l a
d mbelajaranyangsesungguhnyadiSekolahMenengahAtas( SMA ) M
S i d u ti a y , n a k u t n e ti d h a l e t g n a
y ANeger i6Yogyakatra. A
M I L E K P A H A T
A B O C I J U N A D I L H A N A U A J N I T
N E S O D N A U A J N I
T I
I I S I V E R N A D S I S I L A N A
N A G N A P A L A B O C I J U
U R U G 1 N A D S A L E K 1
I I I S I V E R N A D S I S I L A N A
S I S I L A N
A DANREVISII II
L I S A H R I H K A K U D O R P
N A G N A B M E G N E P
N E S O D N A U A J N I
T II
0 5
n a g a
B 3.2 DesainUj iCobaDraf tPengembanganProduk
a s a y t n a S n a y a W I i r a d i s a t p a d a i D : r e b m u
S . Metode Peneilitan dan Teor i l
u d o M n a g n a b m e g n e
P (2009 .)
4 .
3 Uj iCobaProduk
t a p a d g n a y a t a d n a k l u p m u g n e m k u t n u n a k u k a li d k u d o r p a b o c i j U
/ n a d , i s n e i s if e , n a v it k e f e e k t a k g n it n a k p a t e n e m k u t n u r a s a d i a g a b e s n a k a n u g i d
n a r a j a l e p u k u b a p u r e b g n a y k u d o r p i r a d k ir a t a y a
d bahasa Indonesia SMA .Uj i a
p a d n e m k u t n u a t a y n s a l e k i d n a k a n a s k a li d a b o
c tkan balikan f(eedback) berupa ,
n a r a s n a d k it ir
k baikdairs iswamaupundar igurubahasaI ndonesia . I
T F A R D
I I S I V E R N A D S I S I L A N A
R I H K A K U D O R P
R A J A U K U B T F A R
D DOSEN
U R U G G N A R O 1 0
3 ORANGSISWA H
A K G N A
L -LANGKAH N A G N A B M E G N E P
N E D N O P S E
R UJ ICOBA N
E M U R T S N I
N A I T I L E N E P
I T F A R
D I DRAFTBUKUAJAR
I I S I V E R N A D S I S I L A N
A I
I T F A R
D I I DRAFTBUKUAJAR DOSEN
I I S I V E R N A D S I S I L A N
A I I
R A J A U K U B T F A R D
1 5
5 .
3 ProsedurPengembangan
g n a y r u d e s o r p n a k r a p a m e m k u t n u n a u j u tr e b n a g n a b m e g n e p r u d e s o r P
e p h e l o h u p m e ti
d nelti idalam membua tproduk .Prosedu rpengembangan yang .i
n i t u k ir e b n a g a b m a l a d n a k i a r u i d i ti l e n e p h u p m e ti d
n a g a
B .3 3 Prose sPengembanganBukuAjar
a s a y t n a S n a y a W I i r a d i s a t p a d a i D : r e b m u
S . Metode Peneilitan dan Teor i b
m e g n e
P anganModul(2009 .)
n a g n a r e t e
K bagan3.3
i ri d r e t r a j a u k u b n a g n a b m e g n e p s e s o r
P dar i itga tahap yatiu tahap a
r
p pengembangan, prose s pengembangan , dan pascapengembangan . Tahap a
r
p pengembangan djielaskan dalam desain pengembangan pembelajaran .Tahap e
p s e s o r
p ngembangan djielaskan dalam desain pengembangan dratf . Tahap a
c s a
p pengembangandjielaskandalamdesainuj icobadraf tpengembanganproduk .r
a j a u k u b a p u r e b k u d o r p n a k li s a h g n e m k u t n u
n i a s e D
n a g n a b m e g n e P
tf a r D
n i a s e D
n a g n a b m e g n e P
n a r a j a l e b m e P
ri h k a k u d o r P
i j U n i a s e D
tf a r D a b o C
o r P se s
n a g n a b m e g n e P
r a j A u k u B