KUALITI PERSEKITARAN UNTUK UJIAN MIKROBIOLOGI Yahaya Talib, Dr. Mohd Rodzi Ali, Noraisyah Mohd Yusof, Othman Mahmud,
Muhamad Syazwan Zukkifli dan Asmah Mohibat Bahagian Teknologi Perubatan
Agensi Nuklear Malaysia
Abstrak
Makmal Mikrobiologi Bahagian Teknologi Perubatan sentiasa komited dalam memberikan khidmat ujian mikrobiologi kepada pelanggan dalaman dan luar agensi. Ujian mikrobiologi seperti sterility test dan bioburden test merupakan ujian yang kerap dilakukan terhadap sampel-sampel yang diterima. Ujian-ujian ini sangat memerlukan persekitaran yang bersih supaya tidak berlaku kontaminasi mikroorganisma ke atas sampel yang sedang diuji. Untuk memastikan ujian mikrobiologi dijalankan dengan sempurna dan mematuhi standard, beberapa perkara seperti pemantauan persekitaran, pemantauan personel dan tatacara yang betul perlu diberi perhatian.
Katakunci: ujian mikrobiologi, pemantauan persekitatarn, pemantauan personel
PENDAHULUAN
Aktiviti khidmat ujian mikrobiologi telah sekian lama dilaksanakan di Bahagian Teknologi Perubatan. Ujian mikrobiologi yang dijalankan terdiri dari ujian sterility, bacterial endotoxin, bioburden dan pengeraman media. Ujian-ujian tersebut, kecuali ujian bacterial endotoksin, sangat memerlukan persekitaran yang bersih yang mana ujian-ujian tersebut dijalankan tanpa kontaminasi mikroorganisma. Kehadiran mikroorganisma dalam sampel yang diuji atau bahan yang digunakan dalam ujian boleh menghasilkan keputusan ujian yang salah. Ini boleh mempengaruhi kualiti ujian dan seterusnya menjejaskan khidmat ujian berkenaan.
Untuk memastikan persekitaran atau kawasan kerja sentiasa dalam keadaan bersih, pemantauan persekitaran perlu dilaksanakan secara berkala dan mengikut prosedur.
Pemantauan persekitaran juga dapat memberi maklumat sejauh mana amalan kebersihan dipraktikkan dan berguna untuk tujuan penambahbaikan samada dari segi penyenggaraan sistem pengudaraan atau pun prosedur kerja.
Pemantauan persekitaran yang dilaksanakan di makmal mikrobiologi dibahagi kepada 2 bahagian iaitu; i) pemantauan terhadap suhu, kelembapan dan perbezaan tekanan bilik, ii) pemantauan tehadap mikroorganisma samada di dalam udara atau pada personel yang menjalankan ujian mikrobiologi. Kesemua pemantaauan tersebut telah menjadi prosedur operasi standard dan perlu dilakukan mengikut kekerapan dan lokasi persampelan yang ditetapkan serta memenuhi spesifikasi.
Tujuan kertas kerja ini ialah memberi penjelasan tentang kaedah pemantauan yang dijalankan secara rutin di makmal mikrobiologi disamping membentangkan sebahagian data-data bagi lokasi pemantuan yang diperolehi dalam tahun 2014.
KAWASAN KERJA UJIAN
Makmal mikrobiologi terdiri dari beberapa bilik yang dilengkapi dengan sistem pengudaraan mengikut spesifikasi dan penggunaannya. Hanya dua bilik yang digunakan khusus untuk kerja-kerja ujian mikrobiologi (lihat Rajah 1) iaitu bilik ujian sterility yang terletak di dalam bilik bersih dan bilik ujian bioburden yang terletak di kawasan “unclassified”. Kawasan
“unclassified” ialah bukan kawasan bilik bersih tetapi kawasan tersebut dikawal untuk mengurangkan risiko kontaminasi mikroorganisma.
Kerja-kerja ujian mikrobiologi mesti dilakukan di dalam kabinet biohazard yang mana persekitaran dalam kabinet dikawal sepenuhnya bagi mengelakkan kontaminasi mikroorganisma. Terdapat 2 kabinet biohazard di dalam bilik ujian sterility dan sebuah lagi di dalam bilik ujian bioburden. Kerja-kerja ujian mikrobiologi khususnya ujian sterility sepatutnya dilakukan di bilik bersih, namun disebabkan ketidaktentuan paras suhu menyebabkan bilik ini tidak dapat digunakan sepenuhnya. Maka semua kerja-kerja ujian dijalankan di bilik bioburden menggunakan biohazard di bilik tersebut.
Pengkelasan bilik/kawasan berdasarkan spesifikasi bilik bersih, iaitu (mengikut lokasi):
Lokasi 1,2,7 – Gred A, Lokasi 3,4,5 – Gred B, Lokasi 6 – Gred C, lokasi 8 hingga 18 – kawasan “unclassified”.
KAEDAH PEMANTAUAN
a) Pemantauan persekitaran – suhu, kelembapan dan perbezaan tekanan
Bacaan suhu dan kelembapan diperolehi dari alat thermohygrometer yang terletak pada lokasi-lokasi bertanda A dan B (lihat Rajah 1). Bacaan perbezaan tekanan diperolehi dari meter pressure gauge yang terletak di bahagian atas pintu bilik ujian sterility. Pada hari-hari tertentu bacaan tersebut diambil dan direkod. Spesifikasi: Suhu: 22 ± 2°C, Kelembapan: ≤ 65%, Perbezaan tekanan: 1 – 3 mmH2O.
b) Pemantauan persekitaran - kaedah exposed plate
Media pertumbuhan mikroorgansima di dedahkan di lokasi-lokasi no 1 hingga no 18 (lihat Rajah 1) termasuk lokasi di dalam kabinet biohazard (lokasi 1, 2 dan 7) selama 3 hingga 4 jam. Selepas dedahan, media kemudiannya dieram di dalam inkubator dan bilangan koloni bakteria dan fungi dihitung dan direkod sebagai cfu (colony forming unit). Pemantauan ini dilakukan pada setiap bulan dan selepas kerja-kerja pencucian bilik dan kabinet biohazard. Had yang ditetapkan ialah; gred A: 0 cfu, gred B: 5 cfu gred C: 50 cfu.
c) Pemantauan semasa ujian mikrobiologi
Pemantauan kaedah exposed plate juga dilakukan semasa ujian mikrobiologi dijalankan.
Dedahan dilakukan khusus kepada kawasan kerja iaitu di dalam kabinet biohazard di lokasi 7 (Gred A) sahaja. Had yang ditetapkan ialah 0 cfu.
d) Pemantauan personel
Pemantauan personel pula dilakukan terhadap pengendali atau personel yang menjalankan ujian mikrobiologi. Pengendali yang berkenaan perlu menyentuh 5 hujung
jari tangan kiri dan kanannya pada permukaan media sebelum dan selepas ujian mikrobiologi dijalankan. Media tersebut kemudiannya dieram di dalam inkubator dan bilangan mikroorganisma dihitung dan direkod sebagai cfu.
Rajah 1: Pelan makmal mikrobiologi di Blok 24 - lokasi-lokasi pemantaun: suhu dan kelembapan (A dan B), perbezaan tekanan (X), dedahan media (1 hingga 18).
DATA-DATA PEMANTAUAN
Kesemua data-data ialah hasil pemantauan yang dilakukan sepanjang tahun 2014.
a) Pemantauan persekiataran- suhu, kelembapan dan perbezaan tekanan i) Suhu
Rajah 2 menunjukkan bacaan suhu untuk lokasi dalam bilik bersih dan lokasi dalam kawasan
“unclassified”. Pada keseluruhannya bacaan suhu berubah-ubah dan seringkali tidak berada di dalam julat 20 – 24°C.
ii) Kelembapan
Rajah 3 menunjukkan bacaan kelembapan untuk 2 lokasi iaitu bilik ujian sterility dan bilik ujian bioburden. Kebanyakan bacaan kelembapan berada di bawah had iaitu kurang dari 65%. Namun ada juga bacaan yang direkodkan melebihi had yang ditetapkan.
iii) Perbezaan tekanan
Rajah 4 menunjukkan bacaan perbezaan tekanan untuk lokasi dalam bilik bersih. Kebanyakan bacaan perbezaan tekanan berada di luar julat yang dikehendaki. Julat yang disarankan ialah
Sterility Test Room Change
Room 2 24005F
Bioburden Test
Room Storage Room for Finished Goods, Kit
and Sample
Corridoor
Used Goods Room Change Room
1 Buffer Room Material
Transfer Lock Room Disposed
Airlock Room Room 1 24005E Airlock Room 2
24005G 2
1
7
3 4
5 6
8
9 10 11
12
13 14
15 16 17 18
A
B X
antara 1 hingga 3 mmH2O. Ini menunjukkan bilik tersebut tidak berada keadaan tekanan yang stabil dan ini menjejaskan keberkesanan fungsi bilik bersih.
Rajah 2: Bacaan suhu di lokasi-lokasi A (kawasan bilik bersih) dan B (kawasan “unclassified”)
Rajah 3: Bacaan kelembapan di lokasi A (kawasan bilik bersih) dan B (kawasan “unclassified”)
18 20 22 24 26 28 30
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81
Suhu (ºC)
Bilangan bacaan suhu (Jan - Dis)
Lokasi A
16 18 20 22 24 26 28 30
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81
Suhu (ºC)
Bilangan bacaan suhu (Jan - Dis)
Lokasi-B
25 35 45 55 65 75
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81
kelembapan (%)
Bilangan bacaan kelembapan (Jan - Dis)
Lokasi-A
25 35 45 55 65 75 85
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81
kelembapan (%)
Bilangan bacaan kelembapan (Jan - Dis)
Lokasi-B
Rajah 4: Perbezaan tekanan (mmH2O) untuk ujian steriliti di dalam kawasan bilik bersih
b) Pemantauan persekitaran kaedah exposed plate
Keputusan ujian pemantauan ditunjukkan di dalam Rajah 5. Setiap lokasi terdiri dari bacaan- bacaan cfu antara bulan Januari hingga Oktober. Lokasi pemantauan di bilik bersih menunjukkan bilangan cfu yang memenuhi spesifikasi. Lokasi 1, 2 dan 7 menunjukkan tidak ada koloni mikroorganisma bermakna ketiga-tiga kabinet biohazard tersebut memenuhi spesifikasi sebagai kawasan paling bersih. Walaupun begitu lokasi 7 masih berisiko kontaminasi mikroorganisma kerana kedudukannya di dalam kawasan „unclassified‟. Lokasi 8 hingga 18 menunjukkan ada mikroorganisma dan graf menunjukkan lokasi 15 hingga 18 mempunyai bilangan mikroorganisma lebih banyak berbanding lokasi 8 hingga 14 kerana lokasi tersebut menghampiri kawasan luar makmal.
Rajah 5: pemantauan kaedah exposed plate pada lokasi-lokasi tertentu. Lokasi no 1, 2 dan 7 ialah kabinet biohazard, lokasi no 3, 4, 5 dan 6 ialah kawasan dalam bilik bersih, lokasi no 8 hingga no 14 ialah kawasan “unclassified” dan lokasi no 15 hingga no. 18 ialah koridor luar makmal.
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
perbezaan tekanan (mmH2O)
Bilangan bacaan tekanan (Jan - Dis)
Lokasi: Sterility Test Room
0 10 20 30 40 50 60 70 80
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
bilangan cfu
Lokasi
c) Pemanatauan kaedah exposed plate semasa ujian mikrobiologi
Hanya terdapat 3 pemantauan yang memberikan bacaan cfu, menunjukkan terdapat mikroorganisma di dalam kabinet biohazard. Walaupun begitu jumlah ini adalah kecil berbanding dengan jumlah keseluruhan pemantauan sepanjang tahun 2014 iaitu 104. Ini menunjukkan kabinet biohazard sentiasa berfungsi dengan baik iaitu udara yang dialir masuk ke dalam biohazard tersebut tidak mengandungi mikroorganisma.
d) Pemantauan personel
Data pemantauan diperolehi setiap kali ujian mikrobiologi dijalankan menggunakan kabinet biohazard di lokasi no 7. Untuk tempoh tahun 2014, sebelum ujian dilakukan, bacaan cfu tangan kanan dan kiri adalah sifar, menunjukkan tiada kontaminasi mikroorganisma pada tangan pengendali. Walaubagaimanpun selepas ujian, kedua-dua tangan didapati kerap berlaku kontaminasi mikroorganisma. Rajah 6 menunjukkan bacaan cfu berkenaan. Ini kemungkinan terjadi kontaminasi mikroorganisma apabila tangan pengendali terdedah kepada persekitaran bilik. Lebih-lebih lagi bilik tersebut ialah kawasan “unclassified” iaitu bilangan koloni mikroorganisma tidak dihadkan.
Rajah 6: Bilangan mikroorganisma pada tangan kanan dan kiri selepas ujian mikrobologi selesai bagi tahun 2014.
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Bilangan cfu
Bilangan pemantauan (Januari - Disember 2014)
Tangan kiri
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Bilangan cfu
Bilangan pemantauan (Januari - Disember 2014)
Tangan kanan
KESIMPULAN
Bacaan suhu, kelembapan dan perbezaan tekanan yang sering tidak stabil disebabkan sistem pengudaraan yang tidak berfungsi dengan baik maka sistem tersebut perlu diperiksa dan dibaiki.
Bilangan cfu untuk pemantauan persekitaran samada di dalam bilik makmal atau di dalam biohazard sentiasa memenuhi spesifikasi, maka kawasan tersebut sesuai untuk kerja-kerja ujian mikrobiologi.
Pengendali yang melakukan ujian perlu sensitif dengan perubahan pada data pemantauan personel supaya langkah yang sepatutnya diambil supaya ujian yang dijalankan bebas dari kontaminasi mikroorganisma.
Kerja-kerja ujian menggunakan kabinet biohazard di dalam kawasan “unclassified”
mempunyai risiko komtaminasi mikroorganisma.
PENGHARGAAN
Ucapan terima kasih ditujukan kepada kakitangan Makmal Mikrobiologi Bahagian Teknologi Perubatan atas kerjasama dan bantuan yang diberikan dalam menyediakan kertas kerja ini.
RUJUKAN
Tests for Environmental and Personnel Hygiene Monitoring, SOP/QC/MN/04 (dokumen sistem kualiti GMP bagi pengeluaran penjana Tc99m di Bahagian Teknologi Perubatan)
